________________
કુટુંબનિર્વાણ
૧૫ સ્વીકાર કર્યો છે, અને તેઓ પણ પુરુષાર્થ કરવાની શક્તિ જીવાત્માના હાથમાં જ ઈશ્વરે સેંપી છે તેમ સ્પષ્ટ સ્વીકારે છે, તે દષ્ટિબિંદુનું તે પ્રસંગે તે જીવાત્માને ભાન રહેતું નથી. આથી જ ગીતાજીમાં ભગવાન કૃષ્ણ એ સ્પષ્ટ ઉલ્લેખ આપ્યો છે કે - ન કર્તુત્વ ન કર્માણિ લેકસ્ય સૃજતિ વિભુઃ
ન કર્મફલસંગે સ્વભાવસ્તુ પ્રવર્તતે છે અર્થાત, આ વિશ્વમાં કાર્યને કે કર્મને કર્તા ઈશ્વર નથી એટલું જ નહીં પરંતુ તે કર્મનું ફળ આપવામાં પણ ઈશ્વર સાક્ષીભૂત થતો નથી, માત્ર આ આખું જગત પોતપોતાની સ્વાભાવિક શક્તિથી જ વિકસ્યું જાય છે. રખે કઈ આ માન્યતામાં નાસ્તિતાને આરોપ નાખે ! તે સારું નીચેનું દૃષ્ટાંત તપાસીએ.
વૃક્ષના બીજમાં કુદરતી જ એવી શક્તિ છે કે તેને જે યોગ્ય ક્ષેત્રમાં મૂકવામાં આવે અને તેના સહાયક જેવાં કે જળ, વાયુ ઇત્યાદિથી પોષવામાં આવે તો તે સ્વયં પોતાનાં સ્વજાતીય તને આકર્ષી વૃદ્ધિગત થતું જશે અને આખરે વૃક્ષરૂપે પરિણામ પામશે. આ રીતે સૌ કોઈ નાનાંમોટાં જંતુમાં વિકસવાની પૂર્ણ શક્તિ છે એમ કહી ત્યાં પ્રાણીમાત્રને પુરુષાર્થની પ્રેરણું આપી છે, અને તેનાં સહાયક તો માત્ર નિમિત્ત કારણરૂપ છે તેમ સમજાવ્યું છે. નિષિતોને સંગ શાથી? . આટલી વાત સ્પષ્ટ સમજાયા પછી પણ એક પ્રશ્ન એ ઉપસ્થિત થાય છે કે ઉપાદાન કારણોને જે નિમિત્તે કારણે મળીને ખીલવે છે તે મેળવનાર તત્વ કર્યું હશે! આંબાના વૃક્ષમાંથી કેરી જ પાકે, પશુમાંથી પશુ જ જન્મે, માનવથી માનવ જ થાય, એમ નિયમિત જરા પણ ભૂલ વગર એવાં એવાં હજારે કાર્યકારણે સ્પષ્ટ અનુભવાય છે; તેનું સાજક આટલું બધું નિયમિત તત્ત્વ કર્યું હશે! તેનું સમાધાને અનુભવી પુરુષોએ પ્રમાણભૂત અને સ્પષ્ટ આપ્યું છે. એ તત્ત્વને પ્રારબ્ધ તરીકે તેઓ ઓળખાવે છેઃ
૧ ૦
