________________
સમાજધમ
૨૩૩ યોજના થવી જોઈએ કે જેમાં આ બધા વર્ગને યોગ્યતા મુજબ નિર્વાહનાં સાધનો મળ્યા કરે.
આ વર્ગમાં ત્રણ પ્રકારનાં મનુષ્યો હોય છે. (૧) શિક્ષિત, (૨) ઉદ્યોગી, અને (૩) સામાન્ય (સામાન્ય શિક્ષિત કે સામાન્ય ઉદ્યોગી). આમાંને પહેલો વર્ગ ઉપરકથિત નાનીમોટી સંસ્થાઓનાં સંચાલન અને વ્યવસ્થાનું કાર્ય ઉપાડી લે. બીજા માટે એક મહાન ઉદ્યોગશાળાની આયોજન થાય. ઉદ્યોગોમાં પણ ગરીબ પ્રજાને વહેલી તકે બહુ પ્રમાણમાં રાજી મળે એ દષ્ટિબિન્દુ મુખ્ય હોવું જોઈએ. જોકે આજના યંત્રવાદના જમાનામાં યંત્રવાદની તિલાંજલિ છેક જ થવી અશક્ય છે. છતાં આ દષ્ટિબિન્દુ હોય તો તેની આવશ્યકતાપૂરતું તેનું સ્થાન રહે. ત્રીજા વર્ગના નિર્વાહનો પ્રશ્ન પણ આ યોજનાદ્વારા સહેજે પતી જાય.
આ આયોજનાને સફળ બનાવવામાં જેટલી કાર્યશક્તિની આવશ્યકતા છે તેટલી આર્થિક શક્તિની આવશ્યક્તા નથી. જોકે પ્રથમપ્રથમ થોડીઘણી મુશ્કેલી પડે, પરંતુ પછીથી તે સંસ્થા પોતે જ પગભર થઈ રહે. આ કાર્ય પણ સામાજિક સંસ્થાનું છે.
હવે જ્ઞાતિના, રંગના, પ્રાંતના દેશના કે ધર્મના વાડાઓ રોટીબેટીવ્યવહારમાં આડા ન આવે તેવું વિશાળ દષ્ટિબિંદુ ધરાવ્યા વિના છૂટકો નથી, કારણ કે જન્મગત જાતિની માન્યતાને કારણે ગુણવત્તાપણું ઘણું વર્ષોથી ઉમેરાયું નથી. પરિસ્થિતિ એવી આવી ગઈ છે કે ઊંચ ગણુતી જ્ઞાતિઓ કરતાં નીચ તરીકે ઓળખાતી જ્ઞાતિઓમાં નીતિ, જાતમહેનત, વગેરેને વધુ તક છે. તે જ રીતે કેળવણીના ક્ષેત્ર કે સંસ્કારના ક્ષેત્રમાં આ નીચ ગણાતી જાતિઓ ઓછી ઊતરે તેમ નથી.
સામાજિક સંસ્થાની વિચારણું કરી લીધા પછી હવે આપણે નૈતિક સંસ્થાના કાર્યક્ષેત્રને વિચાર કરીએ. તેનાં મુખ્ય ત્રણ કાર્યો છે, તેનું વિવેચન કરીએ.
