________________
ર૭૪
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ કેટલાંકને સાર અહિંસા અને સંયમના પ્રકરણમાં આવી ગયો છે, અને
જે બે ખાસ આવશ્યક તો બાકી રહ્યાં છે તે હવે વિચારીશું. ચિંતન " વિચારશક્તિની સુંદર બાજુને ચિંતન કહેવામાં આવે છે. આ . ચિંતનશક્તિની મનુષ્યને જીવનવિકાસમાં પળેપળે આવશ્યકતા છે. છતાં મનુષ્યજાતિને મોટો વર્ગ પિતાનું માનસ હોવા છતાં આ શક્તિથી વંચિત રહે છે. આ ખામી બધાં દુઃખોનું કારણ છે, એમ કહીએ તો તે અતિશયોક્તિ નથી. સારાસારના વિચારના અભાવે મનુષ્ય ડગલે અને પગલે ચૂકી જાય છે તેની વિવેકશક્તિ બુઠ્ઠી બની જાય છે, અને આ રીતે તેની મનુષ્યજીવનની યાત્રા નિષ્ફળ નીવડે છે. ચિંતન એટલે શું?
કાઈ પણ ક્રિયા કરતાં પહેલાં અને પછી તતસંબંધી ખૂબ વિચાર આવે અને તેમાં આવેશ, રૂઢિ કે બીજા ખ્યાલ ન ભળેલા હોય અને વિવેકશક્તિદ્વારા તેને સ્પષ્ટ નિષ્કર્ષ નીકળે તેનું જ નામ ચિંતન. • આવું ચિંતન કરવાની મનુષ્ય હમેશાં ટેવ પાડવી જોઈએ. અને એ ચિંતનના પરિણામે જે ભાવના સકુરે તેને લેખાંકિત અને હૃદયાંકિત કરવી જોઈએ. આમ કરવાથી મનુષ્યના જીવનની ધાંધલ બહુ હળવી થઈ જાય છે, અને જે નિરર્થક પ્રવૃત્તિની પાછળ આજે તેમનાં સમય અને શક્તિ વેડફાઈ રહ્યાં છે તેમાંથી તે ધીમે ધીમે બચતો જાય છે.
સદ્વાચન એ ચિન્તનનું પ્રેરણુજનક કારણ છે, પણ તે વાચન વ્યસનરૂપે ઉત્તેજના કરે તેવી રીતે ન પરિણમે તેનું લક્ષ રાખવું ઘટે. એકેક વસ્તુની પાછળ સ્થિરબુદ્ધિથી વિચાર કરવો અને તેનું ફળ સ્પષ્ટતયા બતાવવું તે ચિત્તનશક્તિનું કાર્ય. આને લાભ કેટલે અને કેવો છે તે તો સ્વાનુભવથી જ જાણી શકાય. જીવન માટે અન્ન,
