________________
૨૪૮
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ આપ્યા વિના છૂટકો જ નથી. પાડોશી પાકિસ્તાનને હૃદયપલટે કરાવ્યા વિના છૂટકે જ નથી. એ કોમનાં માણસોએ શેતાની કૃત્ય ક્ય હોય તોયે મુસ્લિમ લઘુમતીને ઉગાર્યા વિના ચાલે તેમ જ નથી. હરિજન અને પછાત કોમો તથા કિસાનોને પ્રથમ સ્થાન આપી હૃદયે લગાડવા જ પડશે. રાષ્ટ્રભાષા–હિંદુસ્તાનીને માધ્યમમાં રાખી પ્રાંતીય ભાષાઓને પ્રતિષ્ઠા આપવી જ પડશે. વિદેશી ભાષાઓનું સ્થાન ગૌણ બનાવવું જ જોઈશે. સ્ત્રીઓને અગત્યનું સ્થાન આપવું જ પડશે. જરૂરિયાત વધારવામાં સુખ મનાયું છે તે સુખ નથી, પણ સુખનો આભાસ માત્ર છે, તે સૂત્ર પચાવવું પડશે. આરોગ્ય એ મૂડી છેઃ ચારિત્ર્ય એ જ મહામૂડી છે એમ શીખવું અને આચરવું પડશે. ડરપકતા અને કાયરતા અહિંસાને એઠે પિસાતી તે હવે મૂલથી જ હાંકી કાઢવી પડશે. તે જ રીતે આઝાદીના મદને પણ દૂર કરવો પડશે. આ બધી મુરાદો પાર પાડવા માટે સૌથી પ્રથમ આમંત્રણ ધર્મગુરુઓ તથા આશ્રમી સેવકોને છે. અલબત્ત એમાં આમપ્રજાનાં સહકાર, ત્યાગવૃત્તિ અને શિસ્તપાલન તો જોઇશે જ.
ચરખ, ઘર, ઘંટી, ગાય, ખેતીવાડી, એગ્ય વસ્તુની જ આયાત અને જરૂરિયાતથી વધે તેવી વસ્તુનો જ નિકાસ, યોગ્ય જ નફ, વિલાસી અને પ્રાણિજન્ય પદાર્થોનું નિયંત્રણ, સ્વસંરક્ષણ, સુશિક્ષણ, સંસ્કાર આ બધા આપણું રાષ્ટ્રધર્મના પાયાના પ્રશ્નો છે. આ પાયાના પ્રશ્નોના ઉકેલથી જ સાચું રાષ્ટ્રસ્વાચ્ય, રાષ્ટ્રોન્નતિ અને અન્ય રાષ્ટ્રોનું ગુરુપદ સિદ્ધ થવાનું છે. હિંસ સાધનોવાળા વાદ જોઈએ તે સામ્યવાદની છાપવાળા હોય કે પછી સમાજવાદની છીપવાળો હોય કે કિસાન મજૂરશાહી કહેવાતું હોય, પરંતુ એથી દેશનું કે દુનિયાનું દળદર ફીટવાનું નથી. વિકૅકિત અને ઉત્સાહ તથા માનવતાવાળા સહકારભર્યા સાદા ઉદ્યોગો, સચ્ચાઈ પરસ્પર વિશ્વાસ અને અહિંસાને માર્ગે જ દેશ અને દુનિયાનું દળદર ફીટશે અને અખંડ વિશ્વશાંતિની સાધના થશે.
