________________
આધ્યાત્મિક ઘમ વાનપ્રસ્થાશ્રમનું કાર્ય
આજનો વાનપ્રસ્થાશ્રમી જંગલમાં એક કઈ નદીકિનારે એકાંતમાં જઈને ભલે ન બેસે. પરંતુ ઘેર રહેવા છતાં, અને સંપત્મિક હેવા છતાં સ્ત્રી સહિત બ્રહ્મચર્ય પળે, સ્વાર્થી વ્યાપારને છોડી સમાજહિતના કાર્યમાં જ લક્ષ આપે, ભજન, સ્મરણ, ચિંતન વગેરે કરે, અને “હું કરું, આ મેં કર્યું ” એ ભાવનાને ભૂલી પિતાને વ્યાવહારિક બેજે પોતાના પુત્ર કે નિકટનાં સગાં પર છોડી તેવી પ્રવૃત્તિથી નિવૃત્ત થાય. આમ કરવાથી તેને પોતાના જીવનધનને ખૂબ અવકાશ મળે, તેના વારસોને પિતાની જવાબદારીનું તેમના વડીલની હાજરીમાં ભાન થાય, અને તેમને પણ વ્યાવહારિક અનુભવની તક સાંપડે.
ઘણે સ્થળે પિતાશ્રી, વડીલ કે આપ્તજનના આકસ્મિક મૃત્યુથી આખા કુટુંબની બહુ જ કડી સ્થિતિ થઈ પડે છે, અને શક્તિ હોવા છતાં વ્યાવહારિક બે એકદમ શિર પર આવી પડતાં તે ખૂબ જ મૂંઝાઈ જાય છે. તે પરિસ્થિતિનો પણ આ પ્રણાલિકાથી ઉકેલ આવી રહે. એટલે પિતાના અને નિકટના સ્નેહીઓના હિતનિર્માણ માટે પણ વાનપ્રસ્થાશ્રમની આવશ્યક્તા છે.
ઉપરનાં બધાં અંગને અને વાનપ્રસ્થાશ્રમને એક યા બીજી રીતે અહિંસા અને સંયમમાં સમાવેશ થઈ શકે છે. એટલે સંક્ષિપ્તમાં તે વિચારણા કરી. હવે ગૃહસ્થજીવનમાં સાધ્ય થઈ શકે તેવી રીતે બીજાં ચાર અંગોને પણ વિચારીએ. સત્ય
સત, ચિત અને આનંદ એ આત્માનું સ્વરૂપ છે. એ રીતે આપણે સત્યને આત્મસ્વરૂપ તરીકે ઓળખીએ, તોપણ કંઈ ખોટું નથી. પરંતુ માયામાં હોવા છતાં મનુષ્ય તે સત્યની સાધના કેમ કરી શકે તે દૃષ્ટિએ વિચારતાં જેનદર્શન સત્યને ત્રણ વિભાગમાં વહેંચી દે છે:
