________________
૨૬૦
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ પૈકીના જૈનધર્મ ધર્મતત્વનાં ઉપર્યુક્ત અંગેની બહુ જ સ્પષ્ટ, સુંદર અને ઉદાર સમાલોચના કરી છે. ગૃહસ્થાશ્રમી જીવન રસપૂર્વક જીવવાં છતાં તે ધર્મનું પ્રત્યેક ક્રિયામાં સહજ સહજ આચરણ કરી શકે તેવી રીતે જૈનધર્મો ધર્મતત્વની વિચારણા કરી છે. ' જેનધર્મમાં ધર્મનાં પાંચ અંગોને (કે જેને આપણે આગળ વર્ણવી ગયા) વ્રત તરીકે ઓળખાવ્યાં છે. અને તે પાંચ વ્રતનું પાલન રચનાત્મક રીતે થાય તે સારુ તેની પુષ્ટિ માટે ત્રણ ગુણવત અને ચાર શિક્ષા પણ યોજેલાં છે. આપણે અહીં ક્રમપૂર્વક તેની વિચારણા કરીએ. અહિંસા - (૧) કોઈ પણ પંચેન્દ્રિય જીવને (પશુ, પક્ષી અને મનુષ્યને) વિનાઅપરાધે લેશ માત્ર ઈજા ન પહોંચાડવી. - (૨) અપરાધીને પણ બલબલ જોઈ શક્ય તેટલી ક્ષમા આપવી.
(૩) કીડા વગેરે નાનાં જીવજંતુઓને પણ જાણીજોઈને ઇજા પહોંચાડવી નહિ.
(૪) સમ હિંસા (જળ, વનસ્પતિ, અગ્નિ ઈત્યાદિમાં ચિતન્ય છે, તે જીની હિસા) કે જે ગૃહસ્થજીવનમાં અનિવાર્ય છે તેમાં સંયમ અને વિવેક રાખ.
આજના જેન અને હિન્દુધર્મમાં અહિંસાધર્મમાં કવચિત વિકૃત સ્વરૂપ દેખાય છે. સૂક્ષ્મ જીવો પ્રત્યે સમાજનું જેટલું લક્ષ્ય છે તેટલું લગભગ મનુષ્યજાત પ્રત્યે કેટલીક વાર દેખાતું નથી. આ વર્તનમાં જૈનધર્મને નહિ સમજનાર વર્ગને જ દોષ છે, એમ ઉપરની વ્યાખ્યા જોતાં સ્પષ્ટ જણાઈ આવે છે.
ઉપરની વ્યાખ્યામાં મનુષ્યજાત સંસારમાં ખૂબ ઉપયોગી છે; એક મનુષ્યના જીવનસુધારમાં સેંકડો સૂક્ષ્મ જીવોનું કલ્યાણ છે;
