________________
આધ્યાત્મિક ધર્મ
રિપt પણ રાખી નથી. પરંતુ પોતાની શક્તિ એકને બચાવવા Pવાથી જ તેણે આમ કર્યું છે. તે જ રીતે કુટુમ્બધર્મ બજાવનાર માણસનું પોતાની શક્તિ પ્રમાણે તેટલું જ ક્ષેત્ર કેન્દ્રિત હોય તે તે ખોટું નથી. આ તો એક સમજવા પૂરતું દષ્ટાંત છે. પરંતુ જેમ જેમ મનુષ્ય આગળ વધતો જાય તેમ તેમ તેનું ક્ષેત્ર વિકસતું જવું જોઈએ.
અને છેવટે રમવત્ સર્વભૂતેષ એટલે આખાયે વિશ્વને પિતાતુલ્ય ગણે. આ ભાવ સમજનાર અને આચરનારની ક્રિયા કોઈ પણ જીવને ઈરાદાપૂર્વક હાનિક્ત ન હોય. આનું જ નામ વિશ્વધર્મ. * કોઈ અહીં શંકા કરે કે વિશ્વધર્મ તો બીજા બધા ધર્મો કરતાં ઊંચે છે તે તેને જ આચરીએ. શા માટે બીજા ધર્મોની પંચાતમાં પડવું જોઈએ ?
આ શંકાના સમાધાન માટે ગીતાજીમાં આપેલા આ કને તપાસીએ. ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને સંબોધીને કહ્યું છે, કે
श्रेयान स्वधर्मो विगुणः परधर्मात् स्वनुष्ठितात् । स्वधर्म निधनं श्रेयः परधर्मा भयावहः ।।
અર્થાત બીજે ધર્મ ઊંચે અને બહુ લાભપ્રદ દેખાતે હેય અને પોતાનો ધર્મ તે ધર્મની અપેક્ષાએ નીચે અને ઓછી લાભવાળા દેખાતો હોય, તો પણ પોતાને તત્કાલીન આચરણીય ધર્મ શ્રેષ્ઠ જાણું તે ધર્મ બજાવવા જતાં મૃત્યુ થાય તો પણ ઉત્તમ, પરંતુ રૂડે દેખાતે પરધમ (જીવન રહેતું હોય તોપણ) આચરો તે ભયંકર છે
કોઈ આ લેકને અર્થ જુદી જુદી રીતે ઘટીવતું હોય તે સંભવિત છે. પરંતુ આ પ્રસંગ અને બ્લેક એ બન્ને દૃષ્ટિબિન્દુથી ઉપર અર્થ પ્રકરણુસંગત છે, અને તે અહીં આ રીતે ઘટાવી શકાય.
જ્યાં સુધી મનુષ્ય આધ્યાત્મિક ધર્મ આચરવા જેવી યોગ્યતા સુધી ગય નથી હોતો, ત્યાં સુધી આધ્યાત્મિક ધમ ઉચ્ચ હોવા છતાં તેને તે આચરી નહિ શકે. અથવા કદાચ આચરવા જશે તો તેને તે
