________________
રાષ્ટ્રધમ
ર૫
રાણોને વિજેતા બનાવે છે. ભારતમાં તે નથી. ભારતમાં ધર્મઝનૂન છે ખરું, પરંતુ રાષ્ટ્રાભિમાન અને રાષ્ટ્રધર્મ તે બહુ જ ગૌણ સ્વરૂપમાં છે. - બ્રિટનની ધૂંસરીમાંથી હિંદને મુક્ત કરવા માટે હિંદના ડાહ્યા નેતાઓએ રાષ્ટ્રપ્રજાનું ધ્યાન રાષ્ટ્ર પ્રત્યે દયું એ વાત ખરી, અને તેમાંય લોકમાન્ય બાદ મહાત્માજી આવ્યા ત્યારથી રાષ્ટ્રધર્મ વધુ ને વધુ શુદ્ધ રીતે મુકાતે ગયે. ઘણય બલિદાને. ચઢી ગયાં અને કૂટીફૂટી જે અહિંસા પિકારાઈ તેને ફળસ્વરૂપે આઝાદી આવી. આમપ્રજામાં હાડેહાડ રાષ્ટ્રધર્મ નહોતે એની ખાતરી મહાત્માજીને તો પિતાની હયાતીમાં જ થઈ ચૂકી હતી. આપણે આજે એ કરી રહ્યા છીએ; નહિ તે પૈસાને માટે દુશ્મન લેખાતા લકે કે પ્રદેશમાં વ્યાપારીઓ દેશદ્રોહી બની કાપડ વગેરે ન મોકલત, દેશના ભૂખે મરતા લેકે જોવા છતાં મૂડીવાદમાં કાળાબજારિયાઓ ન રાચત. એવાં માણસોને માટે રાજતંત્રને કંઈ જ ન કરવું પડત. પ્રજાએ પોતે જ બોધપાઠ આપી દીધો હોત. હરિજનસ્પર્શ, સ્ત્રીઓને વારસ, એકથી વધારે પત્નીઓને નિષેધ, સખાવત ફડેના દુરુપયોગની અટકાયત, ગણેતબિલ, નફાખોરી પ્રતિબંધ, તોફાનીઓથી રાષ્ટ્રસંરક્ષણ, એવા એવા કાયદા ધારાસભાને ન જ ઘડવા પડત. એ બધું તો પ્રજામાં સહેજે હેત. આજે એ નથી. બીજા દેશોમાં જે પ્રજાશિસ્તપાલન છે, તે પણ અહીં હજુ દેખાતું નથી. વિઐક્યની ભાવના મહાત્માજી અને પંડિત જવાહરને હૈયે જરૂર છે, પણ પ્રજામાં રાષ્ટ્રધર્મ રગેરગે ન હોવાને કારણે તે અમલમાં કયારે આવશે એ એક મેટો સવાલ છે.
જોકે વિદેશની પ્રજામાં વિશ્વેક્યની ભાવના કવચિત જ સાંપડશે, અને તેથી તે કેટલીક વાર રાષ્ટ્રાભિમાનને લઈને બીજા દેશોનું ગમે તે થાય તે ન જોતાં કેવળ પોતાના રાષ્ટ્રની સ્વાર્થવૃત્તિ સાધવા ઝૂમે છે, મહેમાંહે અધિકારવાદની વૃત્તિથી લડે પણ છે; બીજી પ્રજાઓને મારી પછાડી પાયમાલ કે નષ્ટભ્રષ્ટ કરી નાખવાનું કાઈ કેઈ તે જયંત્ર પણ રચે છે. તેથી આ રાષ્ટ્રીય એકદેશીય વિજય
