________________
ર૧૮
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ અર્થવ્યવસ્થા ગણાવી શકાય. કોઈ કહેશે કે દેશમાં જેમ ઉદ્યોગો વધે તેમ માણસને વધુ કામ મળે. પણ મશીને હમેશાં માણસને હટાવ્યા છે. મશીન જ્યાં જ્યાં પહોંચ્યું છે ત્યાં ત્યાંથી તેણે માણસના હાથ માંથી કામ એટલે કે રેસટલે છીનવી લીધો છે. બીજું દિવસે દિવસે યંત્રો વધે છે. પણ તેને અર્થ એવો નથી કે તેમાં રોકાતાં માણસોની સંખ્યા પણ વધે છે. કારણ કે દરેક નવું યંત્ર ઓછામાં ઓછા માણસ અને ઓછામાં ઓછી આવડતથી કેમ ચલાવી શકાય એવું તૈયાર કરવામાં આવે છે. પહેલાં મિલમાં એક માણસ એક સાળ ચલાવી શકતા. આજે સાળા એટલી સુધરી છે કે એક માણસ દશ સાળ પર પણ કામ કરી શકે છે. આમ મંત્રીકરણના વધવાની સાથે તેમાં કામ કરનાર માણસો તેટલા જ પ્રમાણમાં વધતાં નથી. અને એટલે દિવસે દિવસે બેકારી વધતી જાય છે. બીજું કારણ મૂડીવાદી અર્થવ્યવસ્થા છે. આ ઉપરાંત કુદરતી કાપ તેમજ વિશ્વ, વ્યાપી મંદી પણ એનાં કારણોમાં ગણી શકાય. ટૂંકમાં બેકારી છે, અને તે દૂર કર્યા વગર આપણે સુખી ન થઈ શકીએ.
મૂડીવાદી અર્થવ્યવસ્થાનાં અનેક દૂષણેમાં સંગ્રહવૃત્તિ અને નફાખોરી પણ એક છે.
આ બધું દૂર કરવાને રશિયાએ વ્યવસ્થિત પ્રયોગ કર્યોઃ માલિકીહક દૂર કર્યો એટલે આપોઆપ સંગ્રહવૃત્તિની ભાવના ઘટી ગઈ અને બાળકોને ઉછેરવાની, ભણવવાની, તેમને કામ આપવાની, વૃદ્ધાવસ્થામાં તેમની કાળજી રાખવાની જવાબદારી પણ સમાજલક્ષી રાજતંત્રે સ્વીકારી લીધી. *
જેકે આ તે પ્રયોગ જ છે. એમાં એકહથ્થુ સત્તા છે, એટલે એ કેટલે અંશે સફળ થઈ છે તે ન કહી શકાય. અને આજે તો એ આપણું દિલમાં વધુ ને વધુ શંકા પેદા કરે છે.'
હવે આપણે આપણી રીતે વિચારીએ. જે નાના ઉદ્યોગને
