________________
૨૧૬
આદર ગૃહસ્થાશ્રમ (૧) મજૂરી, (૨) વ્યવસ્થા, અને (૩) મૂડી. કોઈ પણ આર્થિક પ્રવૃત્તિ માટે આ ત્રણ વસ્તુઓ આવશ્યક છે. આજે એને ક્રમ ફેરવાઈ ગયે છે. મજૂર અને વ્યવસ્થા પર મૂડી ચઢી બેઠી છે અને વ્યવસ્થા અને મૂડીના બેવડા બોજ તળે મજૂર બિચારે કચડાઈ રહ્યો છે. આ અથ. વ્યવસ્થાને આપણે ફેરવવા માગીએ છીએ. પહેલાંના વખતમાં કહેવત હતી કે “ઉત્તમ ખેતી, મધ્યમ વેપાર અને કનિષ્ઠ ચાકરી.” એ સૂત્રને આપણે નવસમાજવ્યવસ્થાની રીતે આ રીતે ગોઠવી શકીએ. જેમાં સમાજોપયોગી શ્રમ હોય તે ઉત્તમ, એવા સર્જનને સહકાર કરતી વ્યવસ્થા મધ્યમ અને માત્ર મૂડી કનિષ્ઠ. આ વિચારસરણું લક્ષ્યમાં રાખીને જે દરેક વ્યક્તિ પિતાને ધંધો પસંદ કરે તે આપોઆપ જ સમાજ વ્યવસ્થિત થઈ જાય.
આજની પરિસ્થિતિમાં દરેક માણસે ધંધે પસંદ કરતાં નીચેની વસ્તુઓ લક્ષ્યમાં રાખવી જોઈએ."
(૧) મારે શ્રમ સમાજને ઉપયોગી થાય છે કે નહિ ? અને તે કયા પ્રકારને છે? મારી મહેનત સમાજને વિલાસ કે વ્યસન તરફ તે નથી ઘસડી જતી ને? આ રીતે વિચારવામાં આવે તે કુદરતી રીતે જ માણસના જીવનની પાયાની જરૂરિયાતો –અનાજ, કાપડ, ઘર, વગેરેના ઉત્પાદનમાં જ તે કામે લાગશે.
(૨) આ શ્રમ કરનાર વર્ગમાં પણ જે સંસ્કારપૂર્તિ ન કરવામાં આવે, તે શ્રમ દ્વારા જે જીવનવિકાસ સધા જોઈએ તે ન સધાય. એટલા માટે સંસ્કૃતિના રક્ષણ અને વિકાસમાં કામે લાગેલા સેવકો પણ આ વર્ગમાં મૂકી શકાય. સમાજ માત્ર અર્થથી પણ ટકતો નથી. આવા સેવકો–સાધુઓ–ઓછામાં ઓછું લઈ સમાજને વધુમાં વધુ આપવાનો પ્રયત્ન કરશે, અને આ રીતે સમાજને ઊંચે લઈ જવામાં તેમને મેટો ફાળો હશે.
(૩) સમાજવ્યવસ્થાને માટે જરૂરનું કાર્ય વિનિમયનું છે. આજે આ વ્યવસાયનું સંસ્કૃતિની દૃષ્ટિએ સ્થાન ઊતરતું જાય છે,
