________________
૨૧૨
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ સુખી બનવાને બદલે ઊલટું દુઃખરૂપ થઈ પડે. એટલે ગૃહસ્થજીવનમાં પગલાં માંડનાર દરેકે પરણુતાં પહેલાં કમાવાની શક્તિ પ્રાપ્ત કરી લેવી જોઈએ.
આર્થિક પ્રવૃત્તિ સંબંધી કેટલાક માણસો એમ માને છે કે આવી પ્રવૃત્તિ માત્ર પાપરૂપ છે. પણ આ ખ્યાલ ખરેખર ભ્રમમૂલક છે. આપણે જે બીજાની ઉત્પન્ન કરેલી વસ્તુઓ લઈએ અને તેના બદલામાં સમાજને કાંઈ ન આપીએ તો આપણે ચેર ઠરીએ. અને એ ધોરણે સમાજ પણ ટકી ન શકે. આર્થિક પ્રવૃત્તિની સીમા
શરૂઆતમાં હેરફેરનાં સાધનોનો આટલે વિકાસ નહોતો થયે, એટલે કુદરતી રીતે જ માણસની પ્રવૃત્તિને મર્યાદા રહેતી. ઉપરાંત જીવન આધ્યાત્મિક ભાવોથી રંગાયેલું હોઈ અર્થોપાર્જન એ જ, કેવળ જીવનનો હેતુ ન હતું. પમર્થથમત' એટલે કે ધર્મને માટે અર્થ” એ પ્રજાજીવનનું સૂત્ર હતું. ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એ હતી આપણી પુરુષાર્થસીડી, એમાં સૌથી પ્રથમ ધર્મને સ્થાન આપવામાં આવ્યું છે. અને આ ખૂબ વિચારપૂર્વક અપાયું છે. તમે તમારી જરૂરિયાતો પેદા કરે, પણ તે ધર્મને આંખ સામે રાખીને.
આ ઉપરાંત પહેલાંની પરિસ્થિતિ જ એવી હતી કે મોટે ભાગે દરેક માણસ સ્વાવલંબી હતા. આજના જેટલા આર્થિક સંગ્રામો પણ ઊભા થયા ન હતા. જેમ જેમ યંત્રવાદ વિકસતો ગયો તેમ તેમ જીવનલહ વધુ ને વધુ ઉગ્ર સ્વરૂપ ધારણ કરવા લાગ્યો. અને એમાંથી નવી સમાજ. અને અર્થવ્યવસ્થા ઊભી કરવી એ અનિવાર્ય બન્યું. કુટુંબવ્યવસ્થા છિન્નભિન્ન થવા લાગી. ઉદ્યોગો અને વેપાર જેમ વિકસતે ગયે, તેમ તેમ મોટાં કુટુંબને સ્થાને નાનાં કુટુંબો આવ્યાં. અને માણસને માથે એટલો બજે આવી પડ્યો કે આજે તો આખો દિવસ અર્થને માટે
