________________
રે.
સમાજ અને સેવાવૃત્તિ સેવકને સેવક કેમ કહી શકે ? કારણ કે તે બન્ને પોતપોતાના ક્ષેત્રમાં એક જ માનવજાતિનાં બે અંગે છે, અને તે બન્ને ભાઈઓ છે.
એક બાળક પુખ્ત થતાં સુધી માતા, પિતા, કુટુમ્બ વગેરેની સેવા લઈને જીવે છે અને આગળ વધે છે, છતાં તે માબાપને સ્વામી ગણતે હેય એવું આપણે ક્યાંય જોઈ શકીશું નહિ. ઊલટું તે માબાપને પિતાનાં ઉપકારક ગણે છે અને પુખ્ત થતાં તેમની સેવા બજાવવાની વખતે પણ તે કર્તવ્યભાવના માને છે. એ બે વચ્ચે કે અંગને સ્વામી કે સેવક જેવું લાગતું નથી. જે રીતે કુટુંબનું તે જ રીતે સમાજનું, અને તે જ રીતે રાષ્ટ્રનું પણ તેવું જોઈએ. જ્યારે કર્તવ્યભાવના આવે છે ત્યારે રાષ્ટ્રના કોઈ પણ બીજા અંગને ઊંચનીચ ન ગણી શકાય. પરંતુ જ્યારથી તારતમ્યતાની ભાવના. આવી ત્યારથી આ ભેદો પડી ગયા છે.
અને જ્યારથી સ્વામિત્વ આવ્યું છે ત્યારથી સાથેસાથે સ્વાર્થીદિ દેષોથી કલુષિત થયેલા જીવાત્મામાં અહંકાર, સત્તા અને વિલાસાદિ દુર્ગુણે પણ વધ્યા છે.
સત્તાવાદના જમાનામાં મૂડીવાદ અને બુદ્ધિવાદને તિરસ્કાર તેવી જ રીતે મૂડીવાદના જમાનામાં બુદ્ધિવાદને તિરસ્કાર અને બુદ્ધિવાદના જમાનામાં એ બન્નેને તિરસ્કાર. એ રેંટચક્ર આજ સુધીના ઈતિહાસમાં આપણે જોઈએ છીએ. તેનું કારણ પણ તે જ છે.
માનવસમાજ, માનવસમાજ વચ્ચે લડી તેને તિરસ્કાર કરે, કૂતરાંબિલાડાંથી તેને નીચ ગણે, તેને અડકવામાં પણ અધર્મ માને, આ ન્યાય ક્યાંને? આવી પરિસ્થિતિનું ભાન કરાવનાર વર્ગને પણ સમાજદ્રોહી કે ધર્મદ્રોહીનાં વિશેષણથી વધાવી લેવામાં આવે, એ બધી પાવિક ભાવનાઓ સમાજમાનસમાં રગેરગ ઘૂસી જવાનો મૂળ ઇતિહાસ આ ગુલામી અને માલિકીના સંસ્કારમાંથી જન્મ્યો હોય એમ સ્વીકારવાને બહુ પ્રબળ કારણે આપણી સામે દેખાવ દે છે.
