________________
૨૦૦
આદર્શ ગૃહસ્થાશ્રમ ભિન્નભિન્ન શરીરપયોગી સેવા બજાવવાનું રવીકાર્યું, અને તે વૈશ્ય તરીકે ગણાયા. પ્રજાવર્ગને સંકટમાંથી બચાવવાને માટે જે વગે સેવાનું કાર્ય ઉપાડી લીધું તે ક્ષત્રિય કહેવાયા, અને એક વર્ગ એવો પણ ઊભે થયો કે જેણે ત્રણે સમાજની અવશિષ્ટ સેવા ઉપાડી લીધી તે ફૂડ ગણાયા. આ બધાં પરસ્પરનાં કાર્યો એ પારસ્પરિક સેવા જ છે, અને આપણે સ્પષ્ટ જોઈ શકીએ છીએ કે તે સેવા વિનિમયરૂપ જ છે.. ભેદભાવના
એક માનસિક સેવા બજાવે છે, એક વ્યાવહારિક સેવા બજાવે છે અને એક શારીરિક સેવા બજાવે છે. આ બધાયે સેવકે જ છે. આમાં સ્વામી કોણ છે તે સમજાતું જ નથી. જે કાઈ એમ કહે હેય કે અમે માનસિક સેવા બજાવીએ છીએ એટલે અમને સ્વામીપણને હક્ક છે, તે તે વાત યથાર્થ નથી. કારણ કે એકલી માનસિક કે એકલી શારીરિક સેવાથી જીવનવ્યવહાર કદી ચાલી શકશે નહિ.
દાખલા તરીકે, આપણે આપણી પોતાની શરીરરચના જોઈએ. શરીરમાં ઘણું અંગો છે, તેમાં આપણે કાને સ્વામી અને કેને સેવક કહી શકીશું? ધારો કે કઈ મસ્તિષ્કને સ્વામી માનવાની હિમ્મત કરે, પણ આપણે તે જોઈ શકીએ છીએ કે હજી કાર્ય ન કરે તે તેની પિતાની દશા કેવી કડી થઈ જાય. તે જ રીતે આખા શરીરના સંબંધમાં છે. તેમાં એક પગથી માંડીને માથા સુધીનાં બધાં અંગેપાંગે એકસરખાં ઉપયોગી છે. તેમાંનું એક પણ નકામું નથી, તેમ નીચઊંચ પણ નથી. આ રીતે આખો પ્રાણસમાજ એકબીજાને સ્વયંસેવક છે. કઈ પણ સ્વામી નથી. હા, એક વસ્તુ છે કે જે તે એવી દુનિયામાં વસતે હેાય કે જ્યાં રહેવાથી ઇહલોકના કોઈ પણ પ્રાણસમાજની સેવા વિના તે પિતાનું જીવન ટકાવી રાખતા હોય, તો તે પિતાને સ્વામી કહેવડાવી શકે.
પરંતુ તેવું તે ક્યાંય દેખાતું નથી. તો પછી એક સેવક બીજા
