________________
સમાજ અને સેવાવૃત્તિ
૨૭ પિતાનાં કર્તવ્યોમાં બેદરકાર બનવું, એ બધાં સેવકનાં દૂષણો છે. તે જ રીતે પોતાના માલિકને વહાલા થવા માટે માનવતાને ન છાજે તેવાં કાર્યો કરવાં કે અનૈતિક જીવન ચલાવવું, એ બધા પણ માલિક ને નેકર બન્નેનાં હિતને હાનિ પહોંચાડે તેવા દુર્ગણે છે. તેથી આ બધા દુર્ગુણેથી છૂટી જઈ માત્ર કાર્યપરાયણ રહેવું તેમાં તે બન્ને પાત્રનું હિત છે.
આજે મિલમાલિક અને મજૂર, શેઠ અને નોકર, ઉપરિ અધિકારી અને તેની નીચેને અધિકારી ઇત્યાદિ ક્ષેત્રોમાં એકબીજા પાસેથી સતત કાર્ય લેવાનું હોવા છતાં પરસ્પરનો જે અવિશ્વાસ વ્યાપી રહેલો છે, તે ખૂબ અક્ષમ્ય છે. એક માની રહ્યો છે કે શરીર ચૂસીચૂસીને કાર્ય લેવું અને બદલામાં બહુ ઓછું આપવું; ત્યારે બીજે એમ ઈચ્છી રહ્યો છે કે શ્રમ ઓછો કરવા અને અધિક ફળ લેવું. આ પરિસ્થિતિનો અંત લાવવા માટે પણ બન્ને પાત્રોએ પિતપોતાની ફરજ સમજતાં થઈ જવું. એ જ માર્ગ દમનનીતિ કે પ્રત્યાઘાત કરવાના માર્ગ કરતાં અધિક શ્રેયસ્કર અને કાર્યકારી છે તે સૌથી પ્રથમ ચિંતવી લેવું જોઈએ.
બુદ્ધિ, હૃદય, કાર્યકારક શક્તિ, એવી આપણી ત્રિવિધ તાકાત ગણુએ તો એમાં ઓછા વધતાપણું અને વિચિત્રતા તો રહેવાની જ. દેહધારીનાં પ્રારબ્ધજન્ય વિકાસ અને પુરુષાર્થની દિશા પ્રમાણે જુદાઈ તો રહેવાની જ.
પણ આજનાં મૂલ્યાંકને પલટવાં જ જોઈએ. દા. ત. એક ભરવાડ ગાયનું અદ્ભુતજ્ઞાન ધરાવવા છતાં–સક્રિય જ્ઞાન ધરાવવા છતાં—એને આજે અજ્ઞાની ગણવામાં આવે છે. જ્યારે માત્ર પુસ્તક્યિા જ્ઞાનીને જ્ઞાની ગણવામાં આવે છે. એક તંદુરસ્ત પુરુષને લક્ષ્મીવાન નથી માનવામાં આવતો, જ્યારે જડ દોલત ધરાવનાર રેગિષ્ટને શેઠ કહેવામાં આવે છે. આ આખી દૃષ્ટિ જ પરિવર્તન માગે છે. વળી
