________________
રાજતંત્ર અને પ્રજા
૧૯૩
પેાતાનાં ઢારને ખવડાવી તેમાંથી શરીરનાં પૌષ્ટિક તત્ત્વો દૂધ, ઘી વગેરે ઉત્પન્ન કરી શકે છે. પરંતુ તેને ખલે તે તાત્કાલિક લાભ ખાતર કાલાં વેચી નાખે છે. આથી તેને ખમણું નુકસાન વેઠવું પડે છે.. આમાં તેની અજ્ઞાનતા અને અજ્ઞાનતાજન્ય આળસ જ કારણભૂત છે.
કૃષિકાર પેાતાનું સારામાં સારું ખાતર વેડફી નાખે છે, કેમ વાવવું તેનું તેને જ્ઞાન હાતું નથી. આથી સારી જમીન કે જેમાંથી તે ત્રણ મેાસમ લઇ શકે તેમાંથી બહુ જ ઓછું ઉત્પન્ન કરી શકે છે. કેટલીકવાર સુઘ્ધ કૃષિકાર પાણી, બળદ, જમીન ઇત્યાદિ સાધનાને અભાવે પણ નિષ્ફળ જાય છે. આવે પ્રસંગે તેને કૃષિનું જ્ઞાન અને સાધને આપવાથી ઘણી વખત કઠણ મુશ્કેલીને સરળ રીતે ઉકેલ આવી રહે છે.
'
વ્યાપારીઓમાં પણ કઈ વસ્તુ કેવી રીતે રાખવી, લાવવી અને વેચવું તેમનું તેમને જ્ઞાન ન હેાવાથી બહુ નુકસાન વેઠવું પડે છે.
આથી તેમને પોતપોતાના વ્યાપારનું શિક્ષણ મળે તેવી વ્યવસ્થાયી રાજતંત્ર અને પ્રજા બન્નેને લાભ થવાના સભવ છે. આજે દુનિયાના સયેાગે જોતાં આપદ્ધર્મ તરીકે મંત્રીને ઓછાં ન કરી શકીએ તે પણ એને
રાખીએ. ગ્રામઉદ્યોગા આલ બનાબેરી મળે તો અવશ્ય સર્વાનુમતિવાળા લેાકશાનને લાવવા અને ફતેહી-નજ આપણે
આર્થિક સંકટનું ત્રીજું કારણ સામાજિક કુંઢિયાતાનું માલુમાં ઘર ન પહેાંચવા છતાં લગ્ન ભોજ અને એવાએવા વરા પાછળ ઘણા દ્રવ્યવ્યય થાય છે, તે આવા કુરિવાજો અટકાવવામાં રાજ્યત ત્રે પેાતે જ સાથ આપવેા જોઇએ.
આ બાધક કારણાને હટાવી ઔદ્યોગિક તથા ખેતીવિષયક ઉન્નતિ તરફ લક્ષ આપવાથી અને પ્રજામાં આળસવૃત્તિ અને નિસ
