________________
સમાજ અને સેવાવૃત્તિ
જે સમાજમાં જેટલો સહજ સેવાવૃત્તિનો વિકાસ તેટલો જ તે સમાજ સમૃદ્ધ અને સંસ્કૃત હોવાને. ભારતવર્ષમાં તો સહજ સેવાવૃત્તિ એટલી બધી વિકસી હતી કે તેમાંથી “તેન જોન મુણિયા: ” એ સૂત્ર પેદા થયું હતું. અને એકેએક મનુષ્ય પોતાના જીવનમાં સહજ સેવાનું વ્રત તાણાવાણાની જેમ વણી લે એવી સમાજના ઘડવૈયાઓએ રચના કરી હતી. બ્રહ્મચર્યાશ્રમથી માંડીને ચારે આશ્રમો અને બ્રાહ્મણથી માંડીને શક સુધીના વર્ણની યોજના એ માટે જીવન્ત પ્રમાણ છે. પરંતુ દિવસે દિવસે સહજ સેવાની વૃત્તિ લુપ્ત થતી ગઈ અને તેને સ્થાને સ્વાર્થ અને વિલાસ પાંગરી ગયા. વર્ણાશ્રમની મૂળ દષ્ટિ ચાલી જતાં એ વ્યવસ્થા ગૂંથાઈ ગઈ ખરી રીતે સેવામાં સેવ્ય–સેવક એવા ભેદ હતા જ નથી. એક એક પ્રકારની સેવા કરે, તો બીજે બીજા પ્રકારની સેવા કરે. એટલે જે સેવ્ય કહીએ તે બંને સેવ્ય છે અને સેવક કહીએ તો બન્ને સેવક છે.
આજે સેવા શબ્દની વિકૃતિ થઈ ગઈ છે. આપણે પોતે પણ એટલા તે ટેવાઈ ગયા છીએ કે સેવક શબ્દ બોલતાની સાથે જ તેની સામે સ્વામી શબ્દની યેજના કરવાનું ચૂકતા નથી. શાસ્ત્રકારોએ અને સાહિત્યકારેએ પણ સ્વામિત્વ–સેવકત્વ સંબંધ જોડી તે સંસ્કારોને
