________________
૧૪૮
આદશ ગૃહસ્થાશ્રમ તરીકે ઓળખાવ્યું છે. એ તત્ત્વની આરાધનામાં ચૈતન્યને વિકાસ અને શુદ્ધિ છે.
આવી રીતે પુરુષાર્થની શુદ્ધિ જાણ્યા પછી પુરુષાર્થ કરે એ માનવીના પિતાના હાથની જ વસ્તુ છે. કુદરતે તેને તે શક્તિ પણ પૂરતા પ્રમાણમાં આપી છે. જોકે નિરંતર પુરુષાર્થ કરવા છતાં ફળની અલ્પતા કે ફળના અભાવને કેટલીકવાર આપણને અનુભવ થાય છે ખરા. પરંતુ તેનું કારણ માત્ર પ્રારબ્ધ જ છે. તેને માટે એક મહાપુરુષે કહ્યું છે કે--
यत्ने कृते यदि न सिध्यति कोऽत्र दोषः ।
જે તમે સયત્ન કરે છતાં કાર્યસિદ્ધિ ન થાય તો નિરાશ ન થશો. માત્ર તે પ્રારબ્ધ (પૂર્વપુરુષાર્થ)નું જ ફળ છે.
આવી રીતે સમજપૂર્વક બે શક્તિઓના સ્વીકારથી મનુષ્યને આશ્વાસન અને પ્રેરણા મળે છે.
આ સ્થળે એક વસ્તુ યાદ રાખવી જોઈએ કે પ્રારબ્ધ એ કેઈ વિકરાળ રાક્ષસ નથી. પ્રારબ્ધ એ માનવીની પિતાની પૂર્વકૃતિનું જ પરિણામ છે. જીવાત્મા પિતાના હવે પછી કરાતાં કર્મો પરત્વે વધુવધુ જાગરૂક રહે તે સારુ માનવી સાથે રહી તે એક પ્રબળ શિક્ષક તરીકેનું કાર્ય બજાવે છે. અને “હાન વિજ્ઞાન જ મોવલ સ્થિ” કરેલાં કર્મોને ભેગવ્યા વિના મુક્તિ નથી તે સિદ્ધાંતને ચરિતાર્થ કરે છે.
આપણે એ બને શક્તિઓની આટલી વિચાર કરી લીધા પછી તે દૃષ્ટિબિન્દુથી તપાસતાં એ સ્પષ્ટ જોઈ શકીએ છીએ કે કુટુમ્બનિર્માણમાં પુરુષાર્થ કરતાં પ્રારબ્ધની જ મુખ્યતા છે. જે સમાન પ્રકારના જીવાત્માઓ હોય છે તેઓ “સમાન રીસ્ટનેષુ રહ્યું ” એ સિદ્ધાંતાનુસાર પિોતપોતાનાં કર્મની પારસ્પરિક સમાન સામગ્રીને અંગે એક સ્થળે જન્મે છે, અથવા આવી મળે છે. એમ એકબીજાને ઋણાનુબંધ ભોગવી એકબીજાના સહાયક બનવા વિકાસ અર્થે એક સ્થળે જાય છે.
