Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladasaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara-gUrUbhyo nama: zrutaupAsako ane sAhityasarjana laghu zodha nibaMdha muni dIparatnasAgarajI [ M.com., M.Ed., Ph.D.]
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladaMsaNassa AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgara gUrUbhyo namaH zrutaupAsako ane sAhityasarjana prastutatakartA:- munizrI dIparatnasAgara lekhaka paricaya:- zrI caturvidha saMgha-tavArIkhanI tejachAyA' zIrSakabaddha A graMtha anvaye vibhAjita karAyela cAra ghaTako aMtargat prathama ghaTaka che-"zramaNo", jene 'jinazAsananA AdhArastaMbho' nAmathI prastuta karAyela che. temAM pasaMdagI pAmelA vibhinna viSayomAM zruta arthAt jJAnaguNa AdhArita viSayonuM prAcurya draSTigocara thAya che. svAdhyAya e zramaNajIvananuM prANatatva hovAthI zrutanI upAsanA zramaNone asthimajjAvat pariNamelI hoya ja, paraMtu A zrutaupAsanA pragaTa ane apragaTa-ubhaya svarUpe thatI hoya che. apragaTa arthAt atyaMtara svarUpe thatI zrutaupAsanA mukhyatve ArAdhanAnA uddeza ke svAdhyAya hetunI siddhi arthe thAya che, jayAre pragaTa zrutaupAsanA aMtargat zruta-sAhitya ke graMtha sarjanarUpa kAryo phalAnvita thatAM hoya che. atre AvA ja sAhityasarjanonI jhAMkhI karAvavAno munizrIno namra prayAsa che, munizrI dIparatnasAgara sanmukha jayAre zruta upAsako ane sAhityasarjana [2] muni dIparatnasAgarajI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ A granthanI yojanA rajU karI tyAre jJAna-darzana-cAritra Adi saMbaMdhI aneka viSayo rajU karyA. A vividha viSayomAM jJAnakSetrane sparzatA viSayoe temanuM dhyAna vizeSa AkRSTa karyuM. zrutapAsanA e munizrInA jIvana sAthe vizeSathI vaNAyeluM aMga hovAthI te viSaya upara temanI draSTi sau pahelA Thare. munizrI pUrvAvasthAmAM paNa ejyukezana, koleja, bhAvanagaramAM prophesara, peparaseTara ane ekjhAminara rahI cukyA che. bhale mithyAjJAna hatuM, to paNa munizrI jJAnamArganA pravAsI te hatA ja. samyakapaNAno sparza pAmatA ja muni gRhasthAvAsa choDIne sAdhupaNAne pAmyA. paNa jJAnamArganA pathika A jIvane cAritra aMgIkAra karyA pachI paNa zrutArAdhanA paratveno lagAva kheMcato ja rahyo. be varSa paryanta sUtro, prakaraNo, tatvArtha, vyAkaraNa, Adi aneka viSayono abhyAsa karI, zrutArAdhanAnuM pragaTa svarUpa abhivyakta karavAnA koDa jAgyA. sAhityasarjananI vATa pakaDI. basa pachI to kalama Aja paryanta aTakI ja nathI. gujarAtI-hindI-saMskRta-aMgrejI ane prAkRta pAMce bhASAmAM ane anekavidha viSayomAM kArya karatA pAMcaso paMcAvana pustakonA prakAzana karyA. AvA zruta ane sAhityanI duniyAnA adhikRta vyakti dvArA A pustakamAM caudamI sadI sudhInA sAhityasarjanonI prAptamAhitIne rajU karavAno stutya prayAsa karyo che. pUjyazrInI jJAnasAdhanAne bhAvathI vaMdIe chIe ....(zrI naMdalAla devaluka) zruta upAsako ane sAhityasarjana [3] muni dIparatnasAgarajI
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ '- AraMbhika kathana ) jJAnaca naM viratiH e uktine hRdayastha karIe to sarvaviratinA sarvocca sAdhaka evA zarIrI puruSottama arahaMta bhagavaMto ja zrutanA sarvazreSTha upAsako hatA. vizALa-virATaAgama sAhityanuM vividha artho dvArA, prajJApanA dvArA, AkhyAyanA dvArA,prarUpaNA dvArA pratipAdana karanArA tIrthakaronuM zreSTha sAhityasarjako rUpe guNakIrtana karavuM joIe, paraMtu pravartamAna kAle ApaNe graMthastha-lipibaddha ke mudrita sAhityane ja sAhityarUpe AdarapAtra gaNIe chIe, to paNa AvA sAhityanuM pageruM cheka gaNadhara bhagavaMto sudhI pahoce che. gaNadhara bhagavaMtothI AraMbhAyela A sAhityayAtrA AgamakAlanA mukAmothI pasAra thaIne vIra paramAtmAnI prathama Adi zatAbdIthI AgaLavadhatI... vikrama saMvatanI pahelI sadIne sparzatI vikramanI vIsamI sadI paryanta AlekhelI che ane tyAra pachI paNa Aja paryanta A sAhityayAtrA AgaLa dhapI rahI che. ardhamAgadhI bhASAthI ane Agama sAhityathI AraMbha pAmelI A yAtrAmAM bhASAo badalAI, viSayo aneka svarUpe sthAna pAmyA. rajUAta ane zailIo parivartita thai. lipionI sAthe sAthe bhASAkIya svarUpomAM paNa badalAvo AvyA. sAhityanuM stara paNa badalAyuM. chatAMye A sAhityayAtrAnI vaNathaMbhI kUca adyApi pravartamAna che zruta upAsako ane sAhityasarjana [4] muni dIparatnasAgarajI
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ -:AgamakAlIna sAhitya: bhagavaMta mahAvIrathI 980 varSa paryantano sAhityano gALo vikrama-saMvata pUrve 470 varSathI vikrama-saMvata 510 sudhIno che gaNadhara racita dvAdazAMgI bhagavaMta mahAvIrano janma vikrama saMvatanA 542 varSa pUrve thayo. bhagavaMta mahAvIrane kevaLajJAna thayAnA bIjA divase arthAta vaizAkhasuda-11 nA divase saMghasthApanA thai tyAre gautama Adi agiyAra gaNadharoe AcArAMga Adi bAra aMgasUtronI racanA karI. e rIte pragaTapaNe sAhitya sarjananA yugano AraMbha bhagavaMta mahAvIranA zAsanamAM bhagavaMtanA kevaLajJAna pachI arthAt vikrama saMvata pUrve Azare 500 varSo pUrve thayo tema kahI zakAya. gaNadhara bhagavaMtoe potAnA viziSTa kSayopazamathI AcArAMga, sUtrakRtAMga, ThANAMga, samavAyAMga, vyAkhyAprajJapti, nAyAdhammakathAMga, upAsakadasAMga, aMtagaDadasAMga, anuttaropapAtikadasAMga, prazna-vyAkaraNadAMga, vipAkazruta ane draSTivAda e bAra aMgasUtronI racanA karI. A hatuM ApaNA A zAsananA viziSTa zrutadhara puruSo dvArA karAyeluM prathama sAhityasarjana. zruta upAsako ane sAhityasarjana [5] muni dIparatnasAgarajI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavaMta mahAvIranA hastadIkSita ziSyo dvArA racAyelA 14000 prakIrNaka sUtro, te hatuM A zAsananuM bIjuM mahatvanuM sAhityasarjana, jemAM zrI vIrabhadragiNie racela Aura paccaphakhANa ane causaraNa payAnnAsUtra e be payannAno ullekha ane te-te sUtro Aje paNa upalabdha che. tyAra pachI sudharmAsvAmInA ziSya jaMbusvAmI thayA, temanA ziSya prabhavasvAmI thayA ane prabhavasvAmInA ziSya cauda pUrvadhara zayyabhavasUrijI thayA teoe (lagabhaga) vIra saMvata 72 mAM dazavaikAlika sUtranI racanA (uddharaNA) karI. je Aje paNa upalabdha che ane zAsana pravartaze tyAM sudhI raheze. A samayagALAmAM aupapAtika Adi kAlika-utkAlika sUtronI paNa racanAo thai. je pachIthI upAMgasUtro, mUlasUtro, chedasUtro, cUlikAsUtro Adi nAmathI prasiddhi pAmyA...... -----+-----+-----+-----+----- have ApaNe Agamottara thayelA vivecana sAhitya prati dRSTipAta karIe >>> zruta upAsako ane sAhityasarjana [6] muni dIparatnasAgarajI
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ -: niryukti Adi sAhityanuM sarjana : zrI bhadrabAhasvAmI: zrI zayyabhavasUrijInA ziSya yazobhadrasvAmI thayA. temanI pATa paraMparAmAM be viziSTa mahAtmAo thayA, jemAMnA cauda pUrvadhara evA bhadrabAhusvAmIjI pragaTa ane viziSTa sRtopAsaka hatA. A pUjyazrInI bhRtopAsanAnA paripAka svarUpe je sAhityasarjana thayuM tene ApaNe traNa mukhya vibhAgamAM vibhAjIta karI zakIe chIe- (1) AgamasUtra rUpa sAhitya, (ra) niryukti svarUpa sAhitya ane (3) anya sAhitya. (1) AgamasAhitya:- jemAM dazAzrutaskaMdha, bRhatkalpa sUtra, vyavahArasUtra, mukhya che. temaja paryuSaNA-parvamAM niyamita rIte vaMcAtuM evuM kalpasUtra je dazAzrutaskaMdhanA AThamA adhyayana svarUpa gaNAya che te. (2) niryuktisAhitya:- caudapUrvadhara zrI bhadrabAhu svAmIjIe sUtronA arthone vizeSa spaSTa karavA mATe ardhamAgadhI bhASAmAM je niryuktio padyabaddha karI te aMge zruta upAsako ane sAhityasarjana [] muni dIparatnasAgarajI
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmamaMdiramaNikRta RSimaMDala prakaraNanI (saMvata 1553mAM racela) TIkAmAM jaNAve che ke temaNe - (1) Avazyaka, (2) dazavaikAlika, (3) uttarAdhyayana, (4) AcArAMga, (5) sUtrakRtAMga, (6) dazAzrutaskaMdha (7) bRhatkalpa, (8) vyavahAra, (9) sUryaprajJaptI, (10)RSibhASita. e daza sUtro para niryuktirUpa sAhityanuM sarjana karyuM. A uparAMta oghaniryukti ane piMDaniryuktinI svataMtrapaNe racanA karI. saMsakta niryukti paNa teonI racanA che tevuM kahevAya che. (3) anya sAhitya:- bhadrabAhusvAmI racita anya sAhityamAM uvasagahara stotra to adyApi prasiddha che ja, taduparAMta savA lAkha zloka pramANa ane prAkRta bhASAmAM racAyela "vasudevacaritta paNa bhadrabAhusvAmIjInI racanA che. jyotiSa para bhadrabAhusaMhitA paNa racelI che. teo vIranirvANa pachI 170 varSe svarge saMcaryA. -----+-----+-----+-----+-----+----- zruta upAsako ane sAhityasarjana [8] muni dIparatnasAgarajI
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ -:anya Agama-sAhitya sarjana: bhadrabAhusvAmIjInI pATe sthUlabhadrasvAmI AvyA, jeo vIra nirvANa 219mAM varSe svarge saMcaryA. temanA bahena yakSAsAdhvI devI-sahAyathI jayAre sImaMdharasvAmI bhagavaMta pAse gayA tyAre cAra cUlikAo sAthe lAvelA. 2. vimukti, 1. bhAvanA, 3. ratikalpa, 4. viviktacaryA. A cAra cUlikAmAMthI be AcAra sUtrane aMte ane be dazavaikAlika sUtrane aMte goThavavAmAM AvI, jene sAhitya-sarjana na kahIe to paNa sAhityanI prAptirUpe to avazya svIkAravuM ja rahyuM. vikrama saMvata 510mAM zrI devaddhigaNi kSamAzramaNe vallabhI-vAcanA goThavI, te vakhate thayela AgamavAcanAnA kALe devavAcake 'naMdisUtra' nI racanA karI. A naMdIsUtra temaja pAkSikasUtra nAmaka baMne sUtramAM AgamonAM nAmono ullekha che. te mujaba:--- zruta upAsako ane sAhityasarjana [9] muni dIparatnasAgarajI
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ cha Avazyaka, aMgabAhya kAlikasUtro, aMgabAhya utkAlikasUtro ItyAdi bAra aMgo sivAyanA aMdAje 72 jeTalAM AgamonAM nAmo jovA maLe che, paNa te pratyeka Agama-sAhityanuM sarjana kyAre thayuM? koNe karyuM? te saMbaMdhI mAhitI pratyeka AgamasUtranA viSayamAM prApta thatI nathI, to paNa A vAtano ullekha eTalA mATe karela che ke je AgamonAM nAmo upalabdha thAya che, teno paricaya paNa prApta thAya che tethI te-te sAhityanuM sarjana koIne koI zutopAsaka dvArA to thayuM ja che. -----0---0---------------0---------- zruta upAsako ane sAhityasarjana [10] muni dIparatnasAgarajI
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIra bhagavaMtanI trIjI ke cothI sadI umAsvAtijI: vAcakavara umAsvAtijInuM nAma sAhityasarjanamAM ghaNA ja AdarathI grahaNa karAya che. kadAca jaina sAhityavizvamAM saMskRta bhASAnA yuganA AdikartA samAna teone gaNIe to paNa anucita nahI gaNAya. teoe samasta jaina darzananA saMdohanarUpa tatvArthAdhigamasUtranI racanA karI. AnaMdAtmaka AzcaryanI vAta e che ke A evuM viziSTa sAhitya sarjana che je zvetAMbara-digaMbara Adi sarve jainasaMpradAyomAM Aja paryanta mAnya che. A tatvArthasUtra para zvetAMbara ane digaMbara saMpradAyanA aneka vidvAnonI racelI TIkAo hajI paNa upalabdha che. umAsvAtijI sarjita aneka sAhityomAM 500 prakaraNa graMthonI racanA thayAnuM kahevAya che, jemAM prazamarati, zrAvakaprajJapti, pUjAprakaraNa, jaMbudvIpasamAsa prakaraNa, kSetra vicAra ItyAdi graMtho upalabdha che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [11] muni dIparatnasAgarajI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ hemacaMdrAcAryajIe teonA siddhahema vyAkaraNamAM utkRSTaDanupena' sUtramAM umAsvAtijIne utkRSTa saMgrahakartA svarUpe oLakhAvelAM che. pAdaliptasUri: vikramarAjAnA kALamAM A AcArya thayAnuM kahevAya che. tene pAliptasUri paNa kahe che. prAkRta ane saMskRta sAhityayugamAM temanA sarjela sAhityamAM taraMgavatI nAme prAkRta bhASAmAM racAyelI adabhuta kathA che. tada uparAMta jaina nityakarma, jaina dIkSA, pratiSThA vidhi, zilpano graMtha nirvANakalikA, jyotiSa karaMDaka para prAkRta TIkAnI racanAo mukhya che. teo pratiSThita kavi hatA. temanA nAma parathI pAlitANAnI sthApanA thaI che. siddhasenasUrijI: jenI prazaMzAstuti haribhadrasUrijI, muniratnasUrijI, prabhAcaMdrasUrijI, pradyumnasUrijI jevA mUrdhanya vidvAnoe karI che. te siddhasena divAkara nAme prasiddhi pAmelA A zruta upAsako ane sAhityasarjana [12] muni dIparatnasAgarajI
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya e aneka sAhityanuM sarjana karI,tenI jaina jagata dvArA vizvane bheTa ApI che. teo pramANa zAstranA pratiSThApaka AcArya hatA. temanAthI tarkapradhAna paraMparAno yuga AraMbha thayo. temaNe nyAyAvatAra, sanmatitaka prakaraNa, dvAtrizatkAtrizikA (ke jemAM anekavidha viSayone vividha chaMdo vaDe kAvyAnubaddha karAyA che). tathA kalyANamaMdira stotra teonI maMtrazakti ane bhaktibuddhinA pratIka jevuM stotra che. koIka siddhasenane ja gaMdhahasti nAme oLakhAve che. jo A mata sAco mAnIe to AcArAMganA zastraparijJA paranuM gaMdhahasti vivaraNa paNa temanI kRti che tevuM mAnavuM paDe. temanI gaNanA kaviprabhAvaka rUpe paNa thAya che. temanuM vRddhivAdInA ziSya rUpe kumudacaMdra nAma hatuM. pachIthI teo siddhasena-divAkara nAme prasiddha thayA. vimalasUrijI: | vikrama saMvata 60 mAM vimalasUrie paumacariyanI (jaina rAmAyaNanI) racanA prAkRtabhASAmAM karI. zruta upAsako ane sAhityasarjana [13] muni dIparatnasAgarajI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhadragaNi kSamAzramaNa Adi: pUjyazrI malayagirijI jevA mUrdhanya vidvAne temaja zrI municaMdrasUrijI ane zrI tilakaAcArya Adie paNa jinabhadragaNi kSamAzramaNanI prazaMzA karI che. AcArya malavAdI: prabhAvaka caritramAM AcArya zrImalavAdInI stuti najare paDe che. trIjIthI AThamI sadImAM A vividha jainAcAryo thayA temAMnA keTalAka zretopAsakonI sAhitya sAdhanAnI ahIM kiMcita jhAMkhI raju karela che. devaguptAcArya jeo chaThThI sadImAM thayA temaNe tripuruSacaritranI racanA karelI. zIlAMkAcArya teoe AcAra ane sUtrakRta e be aMgasUtronI vRttinI racanA karelI. taduparAMta temanI jIvasamAsa' para vRtti paNa maLe che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [14] muni dIparatnasAgarajI
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanezvarasUri vikrama saMvata 477mAM A pUjyazrIe zatruMjaya mAhAsyanI racanA karI. malavAdIsUrI dvAdazAra nayacakravAla nAmano nyAyano graMtha A pUjyazrI e racelo. baudhAcArya dharmakIrtinA nyAyabiMdu graMtha para teoe dharmottara TippaNakanI racanA karI che. sanmatitarkavRtti ItyAdi graMtho racyA. hemacaMdrAcArya jevA samartha vidvAne temano tArkika ziromaNI rUpe ullekha karyo che. eka mate mallavAdIsUri vikrama saMvata 414 mAM thayA. zivazarmasUri aMdAje pAMcamI sadImAM thayelA A AcArya karmasAhitya-vizArada hatA. teoe 475 gAthAno karma prakRti nAmaka graMtha racyo. tema ja cha prAcIna karmagraMthomAM pAMcamo zataka nAmano karmagraMtha paNa racelo che. caMdraSi mahattara 963 gAthAno paMcasaMgraha racyo. tenA para 9000 zlokapramANa svopajJavRttinI racanA karI che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [15] muni dIparatnasAgarajI
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhasenagaNi zrI devardhvigaNi kSamAzramaNanA kALamAM siddhasenagaNi thayA. pUjyaumAsvAti racita 'tatvArthAdhigamasUtra para temanI racelI vizALa TIkA teonuM uttama sAhityasarjana che. AgamapradhAna vidvatAthI yukta A zramaNa, zrIdijAgaNinA ziSya siMhagirinA praziSya hatA. temaNe potAnI tatvArtha TIkAmAM pramANa-naya para vistRta carcA karI che. haribhadrasUri jaina sAhityajagatamAM zIrSastha vidvAnomAM jemanuM nAma suvarNAkSare aMkita thayuM che tevA 1444 graMthonA racayitA ajoDa sAhitya-sarjaka te A haribhadrasUrijI. teoe keTalAka AgamonI saMskRta vRtti paNa racI che. jaina yoganI zRMkhalAbaddha vyavasthA karI keTalAka graMtho paNa vRtti rUpe racelA che. prAkRtamAM samarAditya kathA paNa racI che. lalitavistarA ane dharmabiMdu zrAvaka dharmavidhi, paMcAzaka, SoDazaka, anekAMtavAda praveza, aSTakaprakaraNa, zruta upAsako ane sAhityasarjana [16] muni dIparatnasAgarajI
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ upadezapada, paMcasUtravRtti, zAstravArtA-samuccaya ane paMcavastu jevA graMtho paNa racelA che. ane mahAnizItha AgamagraMthano jIrNodvAra paNa karelo che. vartamAnakALe paNa temanI 82 racanAnuM astitva jovA maLe che. yAkinImahattarAdharmasunu' nA vizeSaNathI potAne prasiddha karanArA ane bhavaviraha kavi evA A zrutopAsaka racita 'saMsAra-dAvAnala' e Adya akSarothI prasiddha stuti Aje paNa AThamanA pratikramaNamAM stutirUpe ane padmi pratikramaNamAM sajjhAyarUpe bolAya che. baheno nitya pratikramaNamAM SaDAvazyakanI pUrNAhUti bAda samUhamAM bole che. temanuM racita 'saMbodhaprakaraNa' AcAra saMbaMdhI ananya spaSTIkaraNo Ape che to paMcidiya sUtra' nAmaka AdyAkSarothI prasiddha sUtra guru sthApanArUpe Aje paNa prayojAya che. temanA sarjita sAhitya ane te sAhityano paricaya ApavA puruSArtha karIe to eka lekha nahi paNa eka pustikA taiyAra thai jAya. zruta upAsako ane sAhityasarjana [17] muni dIparatnasAgarajI
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMghadAsa kSamAzramaNa aMdAje sAtamI sadImAM thayA. teoe paMcakalpamahAbhASyanI racanA karI. vasudevahiMDI nAmaka graMtha paNa prAkRtamAM temaNe AraMbhelo je dharmasena gaNie pUrNa karela. mAnatuMgAcArya bhaktAmarastotra' jevI maMtra-garbhita ane bhaktisabhara racanA temanuM sarjana che, je digaMbara-zvetAMbarasthAnakavAsI Adi saMpradAyomAM Aja paryata mAnya che. jinabhadragaNi kSamAzramaNa vikrama saMvata 645 mAM thayela jinabhadragaNi kSamAzramaNa haribhadrasUrinI pUrve thayA. A kSamAzramaNe 'vizeSAvazyaka bhASya' nAme eka sacoTa sAhitya-sarjana karela che. Avazyaka Agama paratve racAyela A bhASya e vartamAnakAlIna gaNadharavAdane pradAna karyo che. A bhASyanI svopajJaTIkA paNa temaNe racI. taduparAMta bRhat saMgrahaNI ane bRhat kSetrasamAsa jevA jaina bhUgoLanA graMthonI paNa racanA karI che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [18] muni dIparatnasAgarajI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSaNavatI nAmaka 400 gAthAno prakaraNa graMtha ane dazavidha prAyazcittayukta jIvakalpasUtranI racanA karI che. temaNe dhyAnazataka paNa racela che. bhASyakAra rUpe vizeSa prasiddha be ja nAmo ApaNI sanmukha Ave che. jemAM (1) zrI saMghadAsa gaNi che ane (2) jinabhadra gaNi che. teo Agama paraMparAnA mahAna saMrakSaka hatA. hemacaMdrAcAryae temane utkRSTa vyAkhyAtA rUpe oLakhAvela che. pUjya zrIjinabhadragaNanA vizeSa-Avazyaka bhASya para koTyAcArya nAmaka AcAryanI TIkA paNa prApta che. jinadAsa gaNi mahattara AThamI sadImAM thayelA A AcAryazrInuM nAma kAne paDatAM ja Agama sUtro paranuM cUrNa sAhitya najare taravare che. naMdisUtra hoya ke Avazyaka; nizIthasUtra hoya ke anyaAgama, cUrNa sAhityakAra rUpe mukhyatayA A jinadAsa gaNi mahattara ja te sAhityanA sarjanakAra rUpe najare paDe che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [19] muni dIparatnasAgarajI
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ udyotanasUri haribhadrasUrinA ziSya hatA. vikrama saMvata 834mAM teoe kuvalayamAlA' nAmaka prAkRta-kathAnI racanA karelI. teo dAkSiNyAMka sUri nAme paNa prasiddha che. A kathA prAkRta sAhityamAM amUlyaratna samAna che. siddharSisUri | vikramanI dazamI sadImAM A AcArya thayAnuM kahevAya che. temanuM utkRSTa sAhityasarjana- "upamiti bhavaprapaMca- kathA' che. A eka vizALa mahArUpaka graMtha che. tenuM sAhityamUlya paNa ghaNuM ja UMcuM che. temaNe haribhadra-sUrinI anupama stuti karelI che. temane teo dharmabodhakara rUpe oLakhAve che. teoe zrI caMdrakevalIcaritra prAkRtamAMthI saMskRtamAM rUpAMtarita karyuM . dharmadAsagaNinI prAkRta upadeza-mALA para saMskRta TIkA lakhelI che. siddhasena divAkara kRta nyAyAvatAra graMtha upara siddha vyAkhyAnikA vRtti racI che. ----0-----0---0-----0-----0----- zruta upAsako ane sAhityasarjana [20] muni dIparatnasAgarajI
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMskRta sAhitya utkarSayuga vikrama saMvata 1001 thI 1230] jaMbu caMdragacchamAM jaMbu(jaMbunAga) nAmeM sAdhu thayA. temano kALa saMvata 1005 gaNAya che. teoe maNipaticaritra, jinazataka kAvya-stavana ane caMdradUta kAvyanI racanA karI. temanA racelA maNipaticaritra para nAgendra gacchanA sAMbamunie saMvata 1025mAM vivaraNa TIkA racelI che. 2ca mANikayacaMdrasUri caMdragacchaparaMparAmAM thayela pradyumnasUrinI paraMparAmAM A AcAryazrI thayA. teoe pArzvanAthacaritra raceluM. abhayadevasUri-1 caMdragacchanA pradyumnasUrinA ziSya hatA teone 'tarkapaMcAnana' biruda maLeluM. temaNe siddhasena divAkara zruta upAsako ane sAhityasarjana [21] muni dIparatnasAgarajI
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ racita sanmatitarka para tatvabodhavidhAyinI nAmaka TIkA racelI, jene vAdamahArNava kahe che. A TIkA saMskRtamAM racAyelI che. temAM anekAMta draSTinuM svarUpa, tenI vyApti ane upayogitA siddha karavAmAM AvI che. viddhatApUrvaka temAM vAdapaddhati goThavelI che. temAM seMkaDo dArzanika graMthonuM dohana kareluM che. A TIkA 25000 lokapramANa che. zobhanamuni mahendrasUrinA ziSya ane dhanapAla-kavinA bhAI evA A zobhanamunie yamakayukta evI 24 tIrthakaronI stutinI saMskRtamAM racanA karI che, jenA para kavi dhanapAle saMskRta TIkA racI che. vAdIvetAla zAMtisUri mULa vaDagacchanA evA zAMtisUrie 700 zrImAlI kuTuMbane jaina banAvelAM. bhojarAjAe temane vAdIvetAlanuM biruda ApeluM. teo cAMdrakulanA thArApadragacchIya rUpe prasiddhi pAmyA. zruta upAsako ane sAhityasarjana [22] muni dIparatnasAgarajI
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ A hRtopAsaka AcArya e uttarAdhyayanasUtranI "pAIyaTIkA' racelI. temaNe aMgavidyA' nAmaka Agama no uddhAra karelo. teo saMvata 1096mAM svargavAsI gayA vardhamAnasUri saMvata 1055mAM caMdragacchamAM A AcArya thayA. teoe haribhadrasUrikRta upadeza-pada para TIkA racelI. upadeza mAlA para bRhaddhatti racI che. upamiti bhavaprapaMca para paNa TIkA racI che. kulacaMdra gaNi upakeza gacchanA kaDakasUrinA ziSya jinacaMdragaNi ke jeo saMvata 1073mAM thayA teneja kulacaMdra gaNi kahe che. kahevAya che ke teo ja pachI devaguptAcArya nAme oLakhAtA hatA. teoe navapada-laghuvRtti ane navatatva-prakaraNanI racanA karelI hatI. vIraAcArya saMvata 1078mAM teoe "ArAdhanA-patAkAnI racanA karI che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [23] muni dIparatnasAgarajI
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ buddhisAgarasUri saMvata 1080mAM zrI jinendrasUrinA sahodara evA A AcAryae vyAkaraNanI racanA karelI. A vyAkaraNa paMcagraMthI vyAkaraNa ke zabdalakSmalakSaNa nAme oLakhAtuM hatuM. saMskRta-prAkRta zabdanI siddhi mATe padyagadyarUpa 7000 lokapramANarUpa A vyAkaraNa hatuM. jinezvarasUri cAMdrakulanA vardhamAnasUrinA ziSya jinezvarasUrijIe potAnI zratopAsanA dvArA je sAhityanuM sarjana karyuM te A pramANe- haribhadrIya-aSTaka para vRtti, paMcaliMgIprakaraNa, vIracaritra, nirvANa lIlAvatIkathA, kathAkoSa, savRtti-pramANalakSaNa, SasthAnaka prakaraNa Adi. dhanezvarasUri jinezvarasUrinA eka ziSya dhanezvarasUri thayA. A pUjyazrI e saMvata 1095mAM surasuMdarIcaritra prAkRta bhASAmAM raceluM. droNAcArya nivRttikulanA evA A AcArya rAjA bhImadevanA zruta upAsako ane sAhityasarjana [24] muni dIparatnasAgarajI
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAmA hatA. teoe oghaniryukti Agama para vRtti racI hatI. abhayadevasUrinI navAMgI TIkA racanAmAM droNAcArye saMzodhanAdimAM sahAya karelI. uvavAIsUtranI TIkA paNa temaNe vyavasthita karelI hatI. sUrAcArya droNAcAryanA ziSya evA A sUrAcArya zabdazAstra, pramANazAstra tathA sAhityazAstrAdimAM pAraMgata hatA. temaNe rAjA bhojane mugdha karyo hato. A zrutopAsakazrI e RSabhadeva ane neminAtha e baMne tIrthakaronAM caritra rUpa camatkArika dvisaMdhAna nAme kAvyagraMtha racelo. saMvata 1090mAM nemInAthacaritra mahAkAvya gadyapadyamaya raceluM hatuM. abhayadevasUri caMdragacchamAM thayelA ane vikrama saMvata 1088mAM mAtra soLa varSanI vaye AcAryapada prApta evA ane sarasvatI kRpA prApta A AcAryae sthAnAMgathI vipAkazrata paryata nava aMgasUtro para TIkA racelI, jethI teo navAMgI TIkAkAra rUpe oLakhAya che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [25] muni dIparatnasAgarajI
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ A uparAMta uvavAI upAMganI vRtti tathA prajJApanA sUtranA dvitIyapadanI saMgrahaNI temaNe racelI. temaNe jayatihuaNa stotra Adi bIjI paNa aneka racanA karI. jinezvara SasthAnaka para bhASya, hAribhadrIya paMcAzaka para vRtti, ArAdhanAkulaka Adi svataMtra graMtha racanA paNa karI. vartamAnAcArya navAMgI TIkAkAra abhayadevasUrinA ziSya vardhamAnAcArya thayA. teono sAhityasarjana kALa saMvata 1140 thI 1172no gaNAya che. A samayagALAmAM temanI zrutopAsanAthI prAkRtamAM manoramAcaritra, prAkRtamAM ja AdinAtha caritra, dharmaratnakaraMDavRtti, Adi graMthonuM sarjana karyuM. caMdraprabhasUri kahevAya che ke temaNe saMvata 1149mAM parNamika gaccha sthApelo. temanI sAhitya racanAmAM darzanazuddhi ane prameya ratnakoza be nAmo jovA maLe che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [26] muni dIparatnasAgarajI
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinacaMdrasUri saMvata 1125mAM temaNe saMvega bhAvathI bharapura evo 'saMvegaraMga zALA' nAme graMtha racelo. siddhasenasUri saMvata 1123mAM sAdhAraNa kavi nAme prasiddha A AcAryae samarAIyyakahAmAMthI uddhRta karI apabhraMzabhASAmAM 11 saMdhivALI vilAsavatI nAmanI kathAnI racanA karI. te sivAya aneka stuti ane stotro racyA. namisAdhu thArApadrapurIyagacchanA AcArya zAlibhadra sUrinA ziSya namisAdhue vikrama saMvata 1122 thI 1125 AsapAsa zrutopAsanA karatA vividha sAhityanuM sarjana kareluM. temaNe AvazyakamAM caityavaMdanavRtti ane kAvyAlaMkAragraMtha para saMskRta-TIppaNa racyuM. temanI bIjI sAhityaracanAo paNa che. nemicaMdrasUri vaDagacchanA udyotanasUrinA praziSya evA A AcArya saiddhAMtika ziromaNI rUpe prasiddha thayelA. teo zruta upAsako ane sAhityasarjana [27] muni dIparatnasAgarajI
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ devendra sAdhu nAme paNa oLakhAtA hatA. temaNe uttarAdhyayanasUtra para sukhabodhA nAme vRtti racelI. tyArapachI prAkRtamAM ratna cUDakathA ane AkhyAnamaNikoSa racelA. vikrama saMvata 1139 thI 1141mAM prAkRtamAM mahAvIracariyuM raceluM. guNacaMdrasUri sumativAcakanA ziSyae vikrama saMvata 1140nA gALAmAM mahAvIracarIyaMnI racanA karI. bhagavaMta mahAvIra vize A adabhuta graMtha che. zAlibhadrasUri AcArya zIlabhadrasUrinA ziSya ane thArApadra gacchIya A AcArya e saMgrahaNIvRttinI racanA karI. caMdraprabha mahattara vikramasaMvata 1130nI AsapAsanA samayagALAmAM nibuyavaMzaja evA abhayadevasUriziSya caMdraprabha mahattare prAkRttamAM 'vijaya caMdracAritra' nI racanA karI zruta upAsako ane sAhityasarjana [28] muni dIparatnasAgarajI
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya-sarjana vikrama saMvata 1150thI 1199 zAMtisUri pUrNatala gacchanA vardhamAnasUrinA A ziSya bAramI sadI AsapAsa thayA. temanI RRtopAsanAthI jaina jagatane kavi dhanapAlakRta tilakamaMjarI para TippaNa, jainatarkavArtikavRtti, vRMdAvana-kAvya-ghaTakharpara kAvyameghAlyudaya kAvya - zivabhadra kAvya - caMdradUtakAvya, e pAMca kAvyo paranI vRtti Adi sAhityonI bheTa dharI che. jinavallabhasUri jinacaMdrasUrinA ziSya evA A AcArya ke jeo vikrama saMvata 1167mAM svargavAsa pAmyA. teo sUkSmArthasiddhAMta vicArasAra, Agamika vastu- vicArasAra, piMDavizuddhi-prakaraNa, pauSadhavidhi-prakaraNa, saMghapadaka, pratikramaNa sAmAcArI, dharmazikSA, dvAdazakulaka prakaraNa, praznottarazataka, zRMgArazataka, svapnASTakavicAra, citrakAvya, vividha stotrAdinI racanA karI. zruta upAsako ane sAhityasarjana [29] muni dIparatnasAgarajI
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinadattasUri vikrama saMvata 1179mAM AcArya padane pAmelA ane kharataragacchamAM 'dAdA'nA upanAmathI oLakhAtA A kharatara gacchAcAryae gaNadharasArdhazataka, saMdeha dohAvali, gaNadharasaptati, sarvAdhiSThAyistotra, avasthAkulaka, caityavaMdanakulaka, viMzikA, apabhraMza kAvyo ItyAdi sAhityanI racanA karI che. teoe devasUrinA jIvAnuzAsanaTIkAnuM saMzodhana karyuM che. devabhadrasUri navAMgI vRttikAra abhayadevasUrinA praziSya hatA. vikramasaMvata 1158 thI 1165nA samayagALA daramiyAna A zrutopAsaka AcAryae ArAhaNAsatya, vIracariya, kahArayaNakosa, pAsanAhacariyaM'nI racanA karI. vIragaNi caMdragacchIya IzvaragaNinA ziSya vIragaNi thayA. teoe dadhipradanagare piMDaniyukti para vRtti racI, je 7691 zlokapramANa hatI. zruta upAsako ane sAhityasarjana [30] muni dIparatnasAgarajI
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ devacaMdrasUri | vikrama saMvata 1160mAM A AcArya ke jeo hemacaMdrAcAryanA guru hatA, temaNe khaMbhAtamAM prAkRta bhASAmAM zAMtinAthacaritranI racanA karI. te gadyapadyamaya hatuM. temAM apabhraMza bhASAno paNa prayoga thayelo hato. pradyumnasUrikRta mUlazuddhi para temaNe sthAnakavRtti racI. zAMtisUri caMdrakulanA bRhad gacchanA nemIcaMdrasUrinA ziSya zAMtisUrie vikrama saMvata 1161mAM pRthvIcaMdra caritranI racanA karI. prAyaH temaNe dharmaratnaprakaraNa upara laghuvRtti paNa racelI che. kahevAya che ke temanA para cakrezvarI devI prasanna hatA. devasUri teo vIracaMdrasUrijInA ziSya hatA. teoe vikrama saMvata 1162mAM prAkRtamAM jIvAnuzAsana ane tenA para svopajJavRtti racelI hatI. zruta upAsako ane sAhityasarjana [31] muni dIparatnasAgarajI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmadhoSasUri paurNamika gacchanA sthApaka caMdraprabhasUrinA ziSya hatA. gurjaranareza jayadevasiMhe temanI prazaMsA karelI. temaNe zabdasiddhi vyAkaraNa ane rUSimaMDala stavana raceluM. yazodevasUri - upakezagacchIya devaguptasUrinA ziSya evA yazodevasUrie vikrama saMvata 1165mAM navapada-prakaraNa para bRhadravRtti racelI. saMvata 1174mAM navatatvaprakaraNa para vRtti racI. pachI prAkRtamAM caMdraprabhacaritra banAvyuM. pAkSikasUtranI vRttinA kartA paNa prAyaH A ja AcArya che. municaMdrasUri bRhad vaDagacchanA sarvadevasUrinA praziSya evA A AcArya bAlakumAra avasthAmAM dIkSita thayA. teo paMDita, vAdI tathA ugra tapasvI hatA. 500 zramaNo temanI AjJAmAM hatA. vikrama saMvata 1178mAM svargavAsa pAmyA, te pUrve teoe ajoDa topAsanA karelI. zruta upAsako ane sAhityasarjana [32] muni dIparatnasAgarajI
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ te zrutopAsanAnA paripAkarUpe je sAhityasarjana thayuM tenI A che AcherI jhalaka devendranarakendra-prakaraNanI vRtti, sUkSmArthavicArasAra cUrNi, hAribhadrIya anekAMta jayapatAkA para vRtti, hAribhadrIya upadezapada para vRtti,lalitavistarA para paMjikA, dharmabiMdu para vRtti, karmaprakRtti para TippaNaka- A TIkA graMtho uparAMta Azare vIzeka svataMtra graMthonI racanA karI jevA ke- aMgula saptati, Avazyaka saptati, gAthAkoSa, upadezAmRtakulaka, dharmopadezakulaka ItyAdi. caMdrasUri caMdrakulanA dharmezvarasUrinA ziSya hatA. teonuM mULanAma pArzvadevagaNi hatuM. temanA sAhitya sarjanano kALa vikrama saMvata 1169thI AraMbha thayo. baudhanyAyagraMtha paranI hAribhadrIyavRtti para paMjikA, sUkSmAthe vicArasAramAM sahAyatA, jinadAsagaNimahattara nI nizItha cUrNinA vIzamA uddezaka para vyAkhyA, zrAvakapratikramaNa sUtra vRtti, naMdiTIkA durgapada vyAkhyA, zruta upAsako ane sAhityasarjana [33] muni dIparatnasAgarajI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ jitakalpa bRhasthUrNi-vyAkhyA, nirayAvalikA Adi pAMca upAMgo para vRtti, caityavaMdanasUtra vRtti, pratiSThA kalpa, sarvasiddhAMtaviSamapada paryAya,sukhabodhA samAcArI, uvasaggaharastotra vRtti, padmAvatI aSTaka vRtti ItyAdi graMthonI racanA karI. yazodevasUri cAMdrakulIna caMdrasUrinA ziSya yazodevasUrie vikrama saMvata 1172mAM hAribhadrIya prathama paMcAzaka para cUrNi, IrSApathikI-caityavaMdana-vaMdanaka para cUrNi, piMDavizuddhi graMtha para lagvRtti, pAkSikasUtra para sukhavibodhikAvRtti, pratyAkhyAna svarUpa ItyAdi sAhityonuM sarjana kareluM. malladhArI hemacaMdrasUri malladhArI abhayadevasUrinA A ati vidvAna ziSya hatA. teo pUrvokta caMdrasUrinA samakAlIna hatA. teoe aMte sAta divasanuM anazana kareluM. temanI zutopAsanAthI prApta sAhitya Azare eka lAkha lokapramANa jeTaluM parimANa dharAve che. te A pramANe zruta upAsako ane sAhityasarjana [34] muni dIparatnasAgarajI
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtra-TippaNaka, zatakanAmAkarmagraMtha para vivaraNa, anuyogadvArasUtra-vRtti, upadezamAlA aparanAma puSpamAlA svopattavRtti, jIvasamAsavRtti, bhavabhAvanA svopajJavRtti saha, naMdisUtra-TippaNaka, vizeSAvazyaka-bRhad-vRtti Adi. vAdIdevasUri vikrama saMvata 1181nI kALa hato. siddharAjanI rAjayasabhAmAM digaMbarAcArya sAthe vAda thayo, tyArathI devasUri vAdIdevasUri nAme oLakhAvA lAgyA. vikrama saMvata 1143mAM janmela, navavarSanI vaye saMvata 1152 dIkSA lai saMvata 1174mAM AcAryapada pAmelA A AcAryane aneka ziSyo hatA. temaNe pramANanayatatvAlaMkAra nAme jaina nyAya graMtha racelo. tenA para svopajJa TIkA nAme syAd-vAda ratnAkAranI racanA karI. amaracaMdrasUri ane haribhadrasUri nAgendra gacchIya zAMtisUrinA ziSya amaracaMdrasUri thayA. temaNe bAlyAvasthAmAM aneka vAdIne jItelA hatA. siddhAMtArNava nAmaka mahAgraMtha racela. zruta upAsako ane sAhityasarjana [35] muni dIparatnasAgarajI
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ A gacchanA mahendrasUrinA eka ziSya AnaMdasUri hatA. temanA ziSya haribhadrasUri nAme thayelA teone kalikAlagautamanuM biruda maLeluM. temaNe tatvaprabodhAdika aneka graMtho racelA hatA. bRhadvacchamAM mAnadevasUrinA parivAramAM paNa eka haribhadrasUri thayAnI vAta che, jemaNe saMvata 1172mAM baMdhasvAmitva-SaDazIti Adi karmagraMtha para vRtti, prAkRta bhASAmAM munipaticaritra ane zreyAMsacarita racyA. Agamika vicArasAra prakaraNa-vRtti, prazamarati para vRtti, kSetrasamAsavRtti racI. jinezvarasUri saMvata 1175-prAkRtamAM mallinAthacaritta racyuM che. vijayasiMhasUri caMdragathvIya sarvadevanA paTTadhara zAMti-sUrinA ziSya vijayasiMhasUrie zrAvaka-pratikramaNa sUtra para vikrama saMvata 1183 mAM 4500 lokapramANa cUrNi racI. zruta upAsako ane sAhityasarjana [36] muni dIparatnasAgarajI
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaghoSasUri - rAjagacchIya zIlabhadrasUrinA ziSya dharmaghoSasUrie dharmakalpadruma nAme graMtha racyo. temanA ziSya yazobhadrasUrie gAgodAvarInI racanA karI. mahendrasUri saMvata 1187mAM prAkRtamAM narmadA suMdarI kathA racI. siddhisUri upakeza gacchIya devagupta sUrinA ziSya hatA. teoe saMvata 1192mAM kSetrasamAsa vRtti racI. vijayasiMhasUri maladhArI hemacaMdrasUrinA eka ziSya hatA. temaNe saMvata 1191 mAM 14471 lokapramANa dharmopadezamAlA vivaraNa racyuM. caMdrasUri malladhArI hemacaMdrasUrinA eka ziSya zrI caMdrasUri hatA. saMvata 1193mAM teozrI e munisuvratacaritranI zruta upAsako ane sAhityasarjana [37] muni dIparatnasAgarajI
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ racanA karI, je 10994 zlokapramANa hatuM. teoe jinabhadrakSamAzramaNakRta saMgrahaNIne AdhAre 'saMgrahaNIratna' graMtha racelo temaja kSetrasamAsanI paNa racanA karelI. devabhadrasUri teo maladhArI zrI caMdrasUrinA ziSya hatA. temaNe zrI caMdrasUrikRta saMgrahaNI para vRtti racelI che. tathA nyAyAvatAra TippaNa paNa racela che. vardhamAnasUri goviMdasUrinA ziSya evA vardhamAnasUrie saMvata 1197mAM gaNaratnamahodadhi nAmaka vyAkaraNa graMtha svopattavRtti sahita banAvyo. temAM gaNone zlokabaddha karI te gaNanA pratyeka padane sadraSTAMta vyAkhyAyita karyA che. temAM aneka vaiyAkaraNonA matano ullekha che. samajAvaTamAM mAlavAnA paramAra rAjAonA saMbaMdhI kAvyo paNa ApelA che. te uparAMta temaNe siddharAjanA varNana saMbaMdhI paNa koI graMtha racyAnuM manAya che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [38] muni dIparatnasAgarajI
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhitya-yuga vikrama saMvata 1199 thI 1232 malayagiri mahArAja hemacaMdrAcAryanA samakAlIna evA samartha saMskRtaTIkAkAra malayagirijI mahArAjA thayA. kahevAya che ke te sarasvatIdevI-prasAdalabdha zramaNa hatA. teoe benamUna mRtopAsanA thakI aneka sAhityanuM sarjana karyuM. temaNe AgamonI vRtti, graMthonI TIkA, vyAkaraNaracanA Adi aneka kSetre potAnuM pradAna kareluM che, jeno kiMcita nAmollekha karIe to AvazyakasUtra-bRhaddhatti, piMDaniryukti-vRtti, upAMga sUtromAM jIvAjIvAbhiga, pannavaNA, sUryaprajJapti, caMdraprajJapti, rAyauseNIya Adi, uparAMta jyotiSa karaMDaka, naMdi, bRhatkalpa, bhagavatI bIjuM zataka, vyavahArasUtra, vizeSAvazyaka AdinI vRttionI racanA karI. Agametara graMthomAM kSetrasamAsaTIkA, karmaprakRtiTIkA, paMcasaMgraha-TIkA, dharmasaMgrahaNI-TIkA, dharmasAra-TIkA, zruta upAsako ane sAhityasarjana [39] muni dIparatnasAgarajI
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ SaDazItiTIkA, saptatikA-TIkA Adi vivecana graMtho lakhyA che. A uparAMta zabdAnuzAsana nAme vyAkaraNa raceluM che. Aje paNa jaina sAhitya jagatamAM vRttikAra maharSirUpe temanuM nAma ghaNA ja gauravathI yAda karAya che. lakSmaNa gaNi maladhArI hemacaMdrasUrinA ziSya evA A zramaNe saMvata 1199mAM 10000 zlokapramANa supArzvanAthacaritra racela che. ------* vikrama saMvata 1204 thI 1299mAM ghaNuM sAhitya sarjana thayuM. jema ke jinabhadra e upadezamAlA kathA racI. caMdrasene vyAkaraNa saMbaMdhI graMtha utpAdasiddhi racyo. nemicaMdra e prAkRtamAM anaMtanAthacarita racyuM kanakacaMdrae pRthvIcaMdracarita-TippaNanI racanA karI. ravikhabhe zIlabhAvanA vRtti racI e pramANe aneka graMtho racAyA. zruta upAsako ane sAhityasarjana [40] muni dIparatnasAgarajI
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrIcaMdrasUri sarvadevasUrinA parivAravartI devendrasUrinA ziSya zrIcaMdrasUri thayA. jeNe pATaNamAM saMvata 1214mAM 8000 zloka-pramANa prAkRta-bhASAmaya sanaskumAracaritra racyuM vijayasiMhasUri teozrI rAjagacchIya abhayadevasUrinA parivAranA jinacaMdrasUrinA ziSya hatA. jeNe umAsvAtivAcaka racita jaMbudvIpasamAsa para vineyajanahitA nAmanI TIkA racelI. haribhadrasUri vaDa-bRhadvacchamAM thayelA jinacaMdrasUrinA parivAranA zrIcaMdrasUrinA ziSya haribhadrasUri thayA. teo gurjara rAjadhAnI pATaNamAM ghaNo kALa rahelA. temaNe covIsa tIrthaMkaronA caritra prAkRtaapabhraMzAdi bhASAmAM racyA. temAMnAM caMdraprabha, mallinAtha ane neminAthanAM caritro hajI paNa upalabdha che, jenuM 24000 zlokapramANa kada che, jemAMnuM neminAtha caritra apabhraMza bhASAmAM ja racAyela che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [41] muni dIparatnasAgarajI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ padmaprabhasUri - vikrama saMvata 1221mAM padmaprabhasUrie bhuvanadIpaka nAme jyotiSano graMtha racyo, jenuM aparanAma grahabhAvaprakAza che. A padmaprabhasUrine koI mate vAdIdevasUrinA ziSya tarIke oLakhAvAyA che. paramAnaMdasUri zAMtisUrinA ziSya abhayadevasUrinA ziSya paramAnaMdasUri thayA. teoe prAcIna karmagraMthanA pahelA karmagraMtha upara 922 zloka pramANa saMskRtavRtti racelI. devacaMdramuni hemacaMdrasUrinA ziSya evA A zramaNe caMdralekhAvijayaprakaraNa' nAmaka paMcAMkI nATaka raceluM. A nATaka kumArapAlanA vIratvane sUcave che. taduparAMta temaNe sanaskumAra cakravartI ane vilAsavatInA saMbaMdha upara paNa mAnamudrAbhaMjana nAme paNa eka nATaka raceluM. zruta upAsako ane sAhityasarjana [42] muni dIparatnasAgarajI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ muniratnasUri paurNamika gacchanA samudraghoSasUrinA ziSya hatA. temaNe naravarmA rAjAnI sabhAmAM vidyAziva vAdIne harAvela. teoe saMvata 1225mAM amamasvAmIcaritranI racyuM. temaNe aMbaDacaritra ane munisuvratacaritranI paNa racanA karelI. somaprabhasUri kumArAvasthAmAM ja jaina dIkSA lIdhelI. tIvrabuddhi prabhAve samasta zAstrono talasparzI abhyAsa karI AcAryapadavI prApta karelI. kAvyavyAkhyAna ane tarkazaktimAM pradhAna evA A AcArye racela graMthomAM sumatinAtha caritra, sUkti mukatAvali, zatArthakAvya ane kumArapAla pratibodha e cAra graMtha mukhya che. hemacaMdrAcArya kalikAla sarvajJanuM biruda pAmelA A AcAryano samayagALo saMvata 1162thI 1229no hato. te samaya sAhityayugamAM hemayuganI jema pravarto che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [43] muni dIparatnasAgarajI
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ temanA jIvanakALamAM gujarAtamAM rAjA siddharAja ane rAjA kumArapALa be rAjAnAM zAsana pravartamAna rahyAM. baMne upara hemacaMdrAcAryano jabbara prabhAva hato. Ama to hemacaMdrAcArya poteja virATa pustakamAM samAvavA yogya adabhUtapAtra che, paNa ApaNo A lekha kevaLa dhRtopAsanA dvArA thayela sAhityasarjanane sparzato hovAthI temanA caritranI aneka bAbatone suptAvasthAmAM rAkhIne ja mAtra temanI sAhityayAtrA daramiyAna thayelAM sarjanonI jhAMkhI karAvavA pUrato ja maryAdita rahe che. sthAnakaprakaraNanA racayitA 'pradyumnasUri thayA. temanA praziSya devacaMdrasUri thayA ke jemaNe sthAnaka prakaraNanI TIkA tema ja zAMtijinacaritra racyuM. te devacaMdrasUrIe dhaMdhukAmAM rahetA moDha-jAtinA vaNika daMpatI ke hatA tenA caMgadeva nAmaka pratibhAvAna bALakane joyo. tene dIkSA ApI tenuM somacaMdra' nAma rAkhyuM. alaukika buddhivALo A bALaka lIlAmAtramAM anekazAstrono abhyAsa karIne samartha vidvAna muni banyA. tene hemacaMdra nAma sAthe AcArya padavI pradAna thai. zruta upAsako ane sAhityasarjana [44] muni dIparatnasAgarajI
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddharAjarAjA tenAthI pratibodha pAmyo.te rAjAnA kathanathI jainajagatane adabhUta vyAkaraNanI bheTa maLI te siddhahemacaMdra zabdAnuzAna. e ja rIte adabhUta kAvyazaktino paricaya ApatuM mahAkAvya temaNe racyuM, te triSaSThIzalAkApuruSacaritra, je daza parvomAM vibhAjita che. jo ke vyAkaraNa to cAra jainAcAryoe bheTa ApyAM1-vidyAnaMda, 2-malayagirikRta zabdAnuzAna, 3-jainendra vyAkaraNa ane 4-zAkrAyana vyAkaraNa. paNa hemacaMdrAcArya kRta vyAkaraNa Aja paryanta adhyayana-adhyApana kSetre prasiddha che. kumArapAlarAjA pAse amAripAlana karAvanAra A AcArya dvArA bhaktigraMtha paNa sarjAyo jene vItarAgastotra kahe che. mahAdevastotra paNa racelu. temaja AcArapAlana mATe temaNe kumArapAlane uddezIne yogazAstra graMtha racyo. te sivAya temaNe dvayAzraya mahAkAvya, chaMdAnuzAsana, alaMkAra, nAmasaMgraha, abhidhAna ciMtAmaNi Adi anya graMtho paNa racyA. e rIte teonuM kula sAhitya sADA traNa karoDa loka-pramANa racAyuM. zruta upAsako ane sAhityasarjana [45] muni dIparatnasAgarajI
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ kiMcita vistArathI temanI sAhitya sevAne joIe to vyAkaraNanA pAMce aMgonI temaNe racanA karI- sUtra, gaNapATha sahita vRtti, dhAtupATha, uNAdi, liMgAnuzAsana. vaLI vyAkaraNanA mULasUtro para laghuvRtti,bRhad-vRtti, bRhanyAsa, dhAtupArAyaNa, uNAdigaNavivRtti ItyAdi. zabdAnuzAsanamAM ja sAta adhyAyamAM saMskRta vyAkaraNa ane AThamo adhyAya prAkRta vyAkaraNano racyo. temAM apabhraMza bhASAne paNa sthAna ApyuM. A vyAkaraNanA adhyayana bAda upayogI evuM saMskRta dvayAzraya ane prAkRta dvayAzraya evA be mahAkAvyo racyA, jenA dvArA vidyArthI zIkhelA prayogane kramazaH dRDha karI zake tevI viziSTapraNAlI A kAvyomAM goThavI. eka ja zloka sAta sthAne lAgu paDe tevuM saptasaMdhAna mahAkAvya paNa racyuM. pachI cAra koSagraMtho racyA- abhidhAna ciMtAmaNi - nAmamAlA, anekArthasaMgraha, dezI-nAmamAlA, ane nighaMTuzeSa, alaMkAra mATe kAvyAnuzAsananI racanA karI. chaMdane mATe chaMdAnuzAsana banAvyuM. e rIte cAra zruta upAsako ane sAhityasarjana [46] muni dIparatnasAgarajI
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuzAsana racyAM. zabda, liMga, kAvya, ane chaMdanAM anuzAsana. teoe vAdAnuzAsana paNa banAvela che hAla upalabdha nathI. nyAyazAstra mATe pramANamimAMsA nAmaka adabhUta graMtha racyo. anyayoga vyaccheda ane ayogavyaccheda nAmanI batrIzIo racI. dhArmika sAhitya rUpe yogazAstranI racanA karI. bhakti sAhityamAM vItarAgastotra ane mahAdeva stotra racyA. triSaSThI zalAkA-puruSacaritra mahAkAvya racyuM. koI kahe che ke temaNe ahaMnnIti nAmaka nItiviSayaka graMtha paNa racelo, ItyAdi aneka sAhityanA sarjaka evA A hRtopAsakane kalikAlasarvajJanuM biruda yathAyogya ja che. rAmacaMdra ane guNacaMdrasUri hemacaMdrAcAryanA A baMne paTTadharo hatA. temAM rAmacaMdrasUrine siddharAje kavikaTAramalla evuM biruda ApeluM. A baMne AcAryoe maLIne svapajJavRtti saha dravyAlaMkAra ane vivRtti sahita nATyadarpaNa racelAM. rAmacaMdrasUrie paNa aneka graMthonI racanA karI che jevA zruta upAsako ane sAhityasarjana [47] muni dIparatnasAgarajI
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ ke, satya harizcaMdra nATaka, kaumudI mitrAnaMda, nirbhayabhImavyAyoga, rAghavAkyudaya, yAdavAlyudaya, yaduvilAsa, raghuvilAsa, navavilAsa, mallikAmakaraMdaprakaraNa, rohiNImRgAMkaprakaraNa, vanamAlA Adi nATako, kumAravihAra zataka, sudhAkalaza, haimabRha-vRttinyAsa, traNeka-dvAtrizikA, keTalAka stavana ane stotro ityAdi. mahendrasUri nAmanA ziSyae paNa anekArthasaMgraha para anekArtha kairavAkarakaumudI nAme TIkA racelI che. vardhamAnagaNie kumAravihAraprazastikAvya-vyAkhyAdi racela che. bAlacaMdra nAmaka ziSyae snAtasyAstuti racI. rAmabhadra- haiyugamAM ja zrI devasUrinA saMtAnIya jayaprabhasUrinA ziSya rAmabhadrae prabuddha-rauhiNeya nATaka racyuM, je cha aMkI hatuM. -----0---------------0-----0----- zruta upAsako ane sAhityasarjana [48] muni dIparatnasAgarajI
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ vikramanI AThamI thI bAramI sadI apabhraMza sAhityakALa - hemacaMdrAcAryae apabhraMza vyAkaraNa raceluM, tethI te yugamAM ane te pUrve paNa apabhraMza sAhitya racAyuM haze, tema anumAna to thaI ja zake che. gujarAtI bhASAnI jananI paNa apabhraMza bhASA kahevAya che. jo ke ApaNuM A lekhanuM kAryakSetra zramaNo che tethI gRhastharacita kRtiono ullekha karatA nathI. anyathA svayaMbhUdeva, kavi dhanapAla Adi gRhasthono ullekha jarUra karavo paDe. ahI ame zramaNonI zretopAsanAne ja A vibhAgamAM svIkArI hovAthI zramaNo dvArA thayelA mRtopAsanAjanya sAhityano ja ullekha karIe chIe. agiyAramI sadImAM mahezvarasUrie saMyamamaMjarI racI. zrI caMdramunie 53 saMdhi (sarga) mAM kathAkoSa racyo. saMvata 1076mAM sAgaradatte jaMbusvAmIcaritra racyuM. padmakIrtie 18 saMdhimAM pArthapurANa racyuM. bAramI sadImAM navAMgI TIkAkAra abhayadevasUrie 33 gAthAmAM zruta upAsako ane sAhityasarjana [49] muni dIparatnasAgarajI
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ jayatihuaNastotra racyuM. saMvata 1123mAM siddhasenasUrie vilAsavaIkahA racI. devacaMdrasUrie sulasAkhyAna racyuM. devacaMdrasUrie 1160mAM racela zAMtinAthacaritramAM, vardhamAnasUrie racela RSabhacaritramAM temaja saMvata 1199mAM lakSmaNagaNie racela supAsanAhacariyaMmAM paNa apabhraMza bhASAno prayoga keTaleka sthAne jovA maLe che. A ja samayagALAmAM jinadattasUri racita carcarI, upadeza-rasAyanarAsa, kAlasvarUpaphulaka jovA maLe che. vAdIdevasUrie paNa bAramI sadImAM potAnA guru municaMdrasUrinuM stavana racela che. saMvata 1216mAM thayelA haribhadrasUrinuM neminAhacariyuM paNa prAkRta-apabhraMza mAM che. apabhraMza sAhityanuM A to kiMcita darzanamAtra che. vAstavika rIte to apabhraMza sAhitya para ja eka AkhuM pustaka taiyAra thai zake tema che. -0-----0- --O zruta upAsako ane sAhityasarjana [50] muni dIparatnasAgarajI
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvata 1230thI 1299no sAhityakALa vAdI devasUrinA praziSya pradyumnasUrie vAdasthala nAmano graMtha racelo je kharataragacchanA jinapatisUrinA matAnuyAyInA khaMDanarUpa che. tenI sAme jinapatisUrie prabodhyavAdasthala nAmano graMtha racyo. saMvata 1233mAM jinapatisUrie tIrthamAlA, saMghapadaka bRhadravRtti, paMcaliMgI vivaraNa Adi graMtho racyA. saMvata 1233mAM vAdIdevasUrinA ziSya ratnaprabhasUrie neminAtha cariyuM ane 1238mAM upadezamAlA para doghaTTI TIkA racI. taduparAMta syAdavAda ratnAkAra para ratnAvatArikA TIkA racI. vAdIdevasUrinA ziSya mahezvarasUrie pAkSikasaptati para sukhaprabodhinI vRtti racI. saMvata 1241mAM somaprabhasUrie kumArapAla pratibodha racyo. saMvata 1243mAM yazoghoSasUrinA ziSya hemaprabha sUrie praznottararatnamAlAvRtti racI. saMvata 1246mAM zruta upAsako ane sAhityasarjana [51] muni dIparatnasAgarajI
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjagacchanA mANikyacaMdrasUrie makhaTanA kAvyaprakAza para kAvyaprakAza-saMketa nAmaka TIkA racI. A ja samayamAM vAdI devasUrinA praziSya paramAnaMdasUrie khaMDanamaMDana-TippaNa racyuM. 1248mAM caMdragaccha-rAjagacchanA abhayadevasUrinA parivArIya evA devabhadrasUrinA ziSya siddhasenasUrie pravacanasAroddhAra para tatvajJAna vikAsinI nAmanI vRtti racI. te sivAya temaNe padmaprabhacaritra, sAmAcArI ane stutinI paNa racanA karelI. vAdivijetA zrI dharmaghoSasUrijInA parivAranA raviprabhasUrinA ziSya udayaprabhasUrie pravacanasAroddhAra para viSamapada vyAkhyA racI tema ja bIjA ane pAMcamAM karmagraMtha para TippaNo racyAM. A dharmaghoSasUrinA ja parivAranA zrI devasenagaNinA ziSya pRthvIcaMdrasUri e kalpaTippaNakanI racanA karI. saMvata 1253mAM zrIprabhasUrinA ziSya udayasiMhe dharmavidhinI TIkA racI. saMvata 1254mAM jAlihara gacchanA devasUrie padmaprabhacariyuM racyuM. zruta upAsako ane sAhityasarjana [52] muni dIparatnasAgarajI
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvata 1260mAM vaDagacchanA zrI mAnatuMgasUrinA ziSya malayaprabha jayaMtI praznottara saMgraha para siddhajayaMtI vRtti racI. saMvata 1261mAM caMdragacchanA zivaprabhasUrinA ziSya tilakAcArye pratyekabuddha caritta racyuM. saMvata 1262mAM jinapatisUrinA ziSya jinapAle SasthAnaka para vRtti racI. 1263mAM aMcalagacchIya jayasiMhasUrinA ziSya dharmaghoSasUrie prAkRtamAM zatapadI praznottarapaddhati racI. saMvata 1264mAM nAgendra gacchanA devendrasUrie saMskRtamAM caMdraprabhacaritra racyuM. saMvata 1265mAM vAyaDagacchanA jinadattasUrie ke jeNe anekane jaina banAvelA temaNe vivekavilAsa nAmano graMtha racyo. saMvata 1273mAM ajitadeve yogavidhi, haribhadrasUrie munipati caritra racyuM. saMvata 1274mAM tilakAcArye jitakalpa para vRtti racI. 1275mAM pUrNabhadra daza-upAsakakathA racI. 1299 mAM nAgendragacchanA vijayasiMhasUrinA ziSya vardhamAna sUrie 5494 zlokapramANa vAsupUjyacaritra racyuM. -------------0-----0-----0--------- zruta upAsako ane sAhityasarjana [53] muni dIparatnasAgarajI
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAsano yuga apabhraMza bhASA kheDAtA kALakrame jUnI gujarAtI Adi bhASAo AvI. te samaye aneka rAsonI racanA thai. tene rAsayuga kahevAya, jo ke rAso aneka racAyA che. devacaMdalAlabhAI saMsthAnA nejA heThaLa AgamodadvAraka zrI sAgarAnaMdasUrijIe ghaNA badhAnuM prakAzana paNa karAvela che. ahI to amoe mAtra rAsayugamAM keTalAka hRtopAsakonI sAhityaracanA (alpA/sAmAnya jhAMkhIrUpe mUkI che. alabatta rAsa-sAhityanuM pradAna to ghaNuMja vizALa che. tenA mATe to jaina gurjara kavio' pustakanA badhA bhAgone draSTitaLe lAvavA paDe. jemake teramI sadImAM zAlibhadrasUrie bharatezvara bAhubalI rAsa racyo, pachI buddhidAsa racyo. mahendrasUrinA ziSya dharmamunie jaMbusvAmI rAsa racyo. nAgendragacchIya vijaya senasUrie raivatagiri rAsa racyo. bRhada-gacchanA rAmacaMdrasUrinA ziSya maMgalasUrie mahAvIra janmAbhiSekakAvya racyuM ityAdi. zruta upAsako ane sAhityasarjana [54] muni dIparatnasAgarajI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityakALa saMvata 1275thI 1303 A yuga vastupAla-tejapAlano yuga gaNAya che. je rAja-maMtrI to hatA ja, sAthe sAthe delavADAnAM jaina derAsaro paNa temaNe baMdhAvelAM hatA. temanA samayagALAmAM bAlacaMdrasUrie vasaMtavilAsa nAmaka mahAkAvya raceluM. je racanAkALa Azare saMvata 1277thI 1287no hato. tenI pUrve temaNe Adijinezvara manorathamaya stotra raceluM hatuM, aMbikAstavana raceluM, aneka suktio banAvI. vastupAla pote paNa kavi tarIke prakhyAta thayelA hatA. suMdara vivecanazakti paNa dharAvatA hatA. teNe jJAnabhaMDAro paNa sthApelA. tenA kALamAM gRhastha kavionI paNa racanA jovA maLe che. te samaye amaracaMdrasUri nAme eka saMskRta sAhityanA nAmAMkita AcArya thayA. temaNe bAlabhArata nAme saMskRta mahAkAvya raceluM. kavikalpalatA para kavizikSAvRtti nAme TIkA racI ane kAvyakalpalatA zruta upAsako ane sAhityasarjana [55] muni dIparatnasAgarajI
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ parimala ane alaMkAra prabodha racyA, je hAla upalabdha nathI. temaNe chaMdoratnAvalI syAdi samuccaya ane padmAnaMda kAvya paNa racelAM. caturvizati jinacaritra, sUktAvali, kalAkalApa paNa racelAM che. pUrve jeno ullekha karyo te bAlacaMdrasUrie karuNAvajayuddha nAmaka paMcAMkI nATaka paNa raceluM. temanA samakAlIna mahAkavi AsaDe racela vivekamaMjarI ane upadezakaMdalI para TIkAo paNa racI. Aja arasAmAM jayasiMhasUri thayA. teo vIrasUrinA ziSya hatA. temaNe vastupAla-tejapAlanI dAnaprazaMsA mATe eka suMdara lAMbu prazastikAvya racyuM. vastupAla jemane guru mAnatA hatA tevA vijaya senasUrinA eka ziSya nAme udayaprabhasUri thayA. temaNe sukRtakallolinI nAme prazastikAvya racela. pachI dharmabhyadaya mahAkAvya ane lakSmaka racyAM, jyotiSagraMtha AraMbhasiddhi, saMskRta neminAtha caritra, SaDazIti ane karmastava e baMne karmagraMtho para TippaNa, upadezamALA upara upadezamAlA karNikA nAme TIkA, kAvyaprakAza paranI TIkA racI. zruta upAsako ane sAhityasarjana [56] muni dIparatnasAgarajI
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ te ja samayagALAmAM harSapurIya gacchanA jayasiMha sUrinA parivAramAM eka naracaMdrasUri thayA. teo vastupAlanA saMghamAM AcArya tarIke sAthe hatA. temaNe paMdara taraMgomAM kathAratnasAgara racela. temanA ziSya narendraprabhasUrie vastupAlanA AnaMdane mATe ATha prakaraNamAM alaMkAramahodadhi nAme graMtha racelo. naracaMdrasUrie murArikRta anardharAghava para 2750 zlokapramANa TippaNa raceluM. nyAyakaMdalI para TIkA racelI. nAracaMdra jyotiSasAra raceluM. te sivAya caturvizatijinastotra Adi aneka graMtho racyA che. temanI AjJAthI saMvata 1271mAM guNavallabhe vyAkaraNa catuSkAvasUrinI racanA karI. vastupAlanAM prazastikAvyo racelAM. A naracaMdrasUrinA guru devaprabhasUrie saMvata 1270mAM 18 sargamAM 8000 zlokapramANa pAMDavacaritra mahAkAvya raceluM. tema ja pAMca vizrAmamAM mRgAvatI caritranI racanA karelI. narendraprabhe alaMkAramahodadhi ane kAkusthakeli nAme graMtho racelA. zruta upAsako ane sAhityasarjana [57] muni dIparatnasAgarajI
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvata 1276nI AsapAsanA samayagALAmAM rAjagacchIya abhayadevasUrinA parivAramAM mANikyacaMdrasUri thayA. jemaNe kAvyaprakAza saMketa, pArzvacaritra, zAMtinAtha caritra Adi graMtho racyA. saMvata 1277mAM tilakAcAryae samyaktvaprakaraNadarzanazuddhi paranI cakrezvarasUrinI adhUrI TIkA pUrI karI. 1296mAM Avazyaka niryukti laghuvRtti tathA dazavaikAlika laghuTIkA racI. taduparAMta zrAvakaprAyazcita-sAmAcArI, pauSadhika prAyazcita-sAmAcArI, vaMdanaka pratyAkhyAna laghuvRtti, zrAvaka pratikramaNa sUtravRtti, sAdhupratikramaNasUtravRtti, pAkSikasUtra ane pAkSikakhAmaNAM avasUri Adi sAmAcArI graMthonI racanA karI. saMvata 1278mAM caMdrakulanA vardhamAnasUrinA parivAranA abhayadevasUri bIjAe jayaMtavijayakAvya racyuM. saMvata 1280mAM zrI zrI prabhasUrie hemacaMdrasUrikAraka samuccayodhikAramAMthI pahelA be adhikAra para vRtti racI. saMvata 1282mAM pUrNabhadragaNie sthAnAMga-bhagavatIRSistavamAMthI uddharIne atimuktacaritra, saM 1285mAM zruta upAsako ane sAhityasarjana [58] muni dIparatnasAgarajI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhanyazAlibhadra caritra, saMvata 1305mAM kRtapuNyacaritra Adi racyAM. saMvata 1285mAM ja vinayacaMdra AcArya thayA. temaNe pArzvanAtha caritrAdi viMzatiprabaMdha racela. kAvyasAhitya para kavizikSA graMtha racela. saMvata 1287mAM sarvadevasUrie svapnasaptatikA-vRtti racI. A dharmaghoSasUrinA saMvata 1294mAM paTTadhara mahendrasUrie zatapadIpraznottara-paddhatino samuddhAra karyo. tema ja tIrthamAlAstotra pratimA stutinI saTIkanI racanA karI. jirAvallI pArzvanAtha stotra racyuM. tenA ziSya bhuvanatuMgasUrie catu:zaraNAvayUrinI racanA karI. 1294mAM cAMdrakulIna vibudhaprabhasUrinA ziSya padmaprabhasUrie munisuvrata tathA kuMthunAthanA caritronI racanA karI. 1295mAM kharatara-gacchIya sumatigaNi e gaNadharasArdhazataka para bRhadavRtti racI. A ja sAlamAM udayasiMhasUrie piMDavizuddhi para 703 zlokapramANa dIpikA racI. saMvata 1296mAM guNAkArasUrie nAgArjunakRta yogamAlA para vRtti racI. saMvata 1298mAM caMdragacchIya devendrasUrie 5730 zlokapramANa upamitibhava-prapaMcakathA sAroddhAra racyo. zruta upAsako ane sAhityasarjana [59] muni dIparatnasAgarajI
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityakALa saMvata 1300thI 1352 vAghelAonA zAsanakALano A samaya hato. saMvata 1300mAM vizaLadeve solaMkI tribhuvanapAla pAsethI gujarAtanuM rAjya lai lIdhuM hatuM. A kALamAM zrutavAridhi kahI zakAya tevA ane prazastavyAkhyAna kauzalyanA dhAraka evA zrI devendrasUri thayA. teo tapAgacchanA sthApaka zrI jagatacaMdrasUrinA ziSya hatA. temanA vyAkhyAnamAM 1800 zrAvako sAmAyika laIne besatA hatA. teoe potAnI zrutasAdhanAnA phaLarUpe aneka sAhityagraMthonI racanA karelI. te sAmAnya citAra ahIM rajU karela che. pAMca navya karmagraMtho racyA. tenA para svopajJa TIkA banAvI. siddhapaMcAzikA, devavaMdanAdi traNa bhASyo, sudarzanA-caritra, zrAvakadina-nRtyasaTIkaM, zrAvakadina-kRtyasaTIkaM, dharmaratnaTIkA, dAnAdikulaka aneka stavana-prakaraNAdi racelA. teo saMvata 1327mAM kALadharma pAmyA. zruta upAsako ane sAhityasarjana [60] muni dIparatnasAgarajI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvata 1307mAM pozALagacchanA vIraprabhasUrinA ziSya ajitaprabhasUrie zAMtinAtha-caritra racyuM. temaNe bhAvanAsAra graMtha paNa racelo. saMvata 1307mAM ja kharataragacchIya jinezvarasUrinA ziSya pUrNakalaze prAkRta-dvayAzraya para vRtti racI. temanA gurubhAI lakSmItilake saMvata 1311mAM 17 sargavALuM pratyekabuddhacaritrayukta evuM 'jinalakSmI' mahAkAvya racyuM. temanA vidyAziSya abhayatilake saMsakRta dvayAzraya para vRtti racI. taduparAMta teNe paMcaprasthanyAyatarka vyAkhyA racI. saMvata 1312mAM kharataragacchIya jinezvarasUrinA ziSya caMdratilake 9036 zlokapramANa abhaya-kumAracarita racyuM. 1302mAM dikSita thanAra vidyAnaMdasUri ke jemaNe tapAgacchIya devendrasUri pAse dIkSA lIdhelI temaNe 'vidyAnaMda' vyAkaraNa racyuM. saMvata 1313mAM kharataragacchIya jinezvarasUrie saMskRtamAM zrAvakadharmavidhi racela. tenA para 1317mAM vidyAnaMde ane lakSmItilakasUrie bRhadavRtti racelI. zruta upAsako ane sAhityasarjana [61] muni dIparatnasAgarajI
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvata 1321mAM kharataragacchIya jinezvarasUrinA ziSya prabodhacaMdramaNie saMdeha-dohAvalI para bRhadavRtti racI. saMvata 1322mAM jinezvarasUrinA bIjA eka ziSya dharmatilake ullAsikasmaraNa-TIkA racI. Aja sAlamAM vAdIdevasUrinA vaMzaja muni devasUrie saMskRtamAM zAMtinAtha caritra racyuM. temaNe dharmopadezamAlA para paNa vRtti racI che. Aja sAlamAM yazodevasUrinA praziSya siMhatilakasUrie lIlAvatI nAmaka TIkA sahita maMtrarAjarahasya graMtha racyo. tema ja vardhamAnavidyAkalpa, gaNitatilakavRtti, padmaprabhasUrikRta bhuvanadIpaka para vRtti racI. saMvata 1324mAM kAsadrahagacchanA naracaMdra upAdhyAye prakSazataka graMtha ane janmasamudrAsaTIka graMtha racyo. Aja samayagALAmAM caMdragacchIya kanakaprabhanA ziSya pradyumnasUrie prAkRta samarAIaikahAno saMkSepa karIne saMskRtamAM samarAditya saMkSepa racyo. saMvata 1338mAM pravajyAvidhAna-mUlazuddhi prakaraNa racyuM. saMvata 1325mAM bRhat tapAgacchIya vinayacaMdrasUrie kalpa niryukti-dIpAlikA kalpa racyuM. paramAnaMdasUrinA ziSya zruta upAsako ane sAhityasarjana [62] muni dIparatnasAgarajI
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ratnaprabhasUrie prAkRtakuvalayamAlA parathI saMskRtamAM cAra bhAgamAM te kathA racI. saMvata 1328mAM kharataragacchIya prabodhamUrtie kAtaMtravyAkaraNa para durgAdaprabodha nAmaka TIkA racI. saMvata 1329mAM jayamaMgalasUrinA ziSya somacaMdra vRttaratnAkara nAmaka chaMdanA graMtha para TIkA racI. saMvata 1327mAM vidyAnaMdanA bhAI dharmaghoSasUrie saMghAcArabhASya-caityavaMdanabhASya-vivaraNa racyuM. temaja kAla saptati sAvacUri racI. pachI zrAddha-jitakalpa, caturvizati jinastuti, du:SamakAlasaMghastotranI racanA karI. teo prabaLa maMtrazAstrI hatA. temaNe saMvata 1357mAM kALa karyo. A dharmaghoSasUrinA ziSya somaprabhasUrie 28 yamaka stutio tathA yati-jitakalpa Adi prakaraNonI racanA karI. saMvata 1322mAM vRddhatapAgacchIya kSemakIrtie bRhatkalpabhASya ane cUrNa AdhAre vizeSa vitaraNa mATe vivRtti racI. te ja samayagALAmAM mAnatuMgAcAryae zreyAMsa caritra racyuM. zruta upAsako ane sAhityasarjana [63] muni dIparatnasAgarajI
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvata 1334mAM nAgendrakulanA vibudhaprabhanA ziSya dharmakumAre sAta prastAvamAM zAlibhadracaritra racyuM. tathA kharataragacchIya vivekasAgare puNyasAra-kathAnaka racyuM, tema ja vivekasAgara samyakvAlaMkAra nAme graMtha racyo. saMvata 1334mAM ja rAjagacchIya dhanezvarasUrinA vaMzaja prabhAcaMdrasUrie prabhAvakacaritra saMskRta kAvya racyuM. saMvata 1337mAM bhAlacaMdra viSayanigrahakulaka para vRtti racI. saMvata 1338mAM mANijyacaMdrasUrie zakuna sAroddhAra graMtha racyo. saMvata 1349mAM nAgendragathvIya malliSeNasUrie syAdavAdamaMjarI racI. laghukharataragaccha pravartaka jinasiMhasUrinA ziSya jinaprabhasUri ke jeo caudamI sadImAM thayA, teo asAdhAraNa pratibhAvAna ane aneka graMthonA karyA hatA. temaNe vividha tIrthakalpakalpapratapanI racanA karI. A graMthamAM kula 58 kalpo che. A kalpo aitihAsika rUpe mahatvanI mAhitI pUrI pADe che. temane pratidina eka navuM stavana racavAno niyama hato. temaNe yamaka-zleSa-citra-chaMda-vizeSa evA 700 stavanonI racanA kAryano ullekha che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [64] muni dIparatnasAgarajI
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ tadaaMtargata temaNe racela gautamastotra, 24-jina stuti, jinarAjastava, nemistava, paMcaparameSThItava, pArthastava, virastava, zAradAstotra, sarvajJabhaktistava, siddhAMtastava Adi upalabdha che. temaNe saMvata 135ramAM kAtaMtravyAkaraNa para vijitaTIkA racI. 1356mAM dvayAzraya mahAkAvya zreNikacaritra racyuM. 1363mAM vidhiprapA graMtha racyA. 1364mAM saMdehaviSaauSadhi nAme kalpasUtravRtti racI. sAdhupratikramaNa sUtra-vRtti racI. 136pamAM ajitazAMtistava ane upasargaharastotra para vRtti racI. bhayaharastotra para vRtti racI. dharmAdharma prakaraNa, Avazyaka sUtra avacUri, caturvidha bhAvanAkulaka, tapomatakudana, svarNasiddhi garbha mahAvIra jinastava- avacUri Adi racyA. A jinaprabhasUrinI apabhraMzakRtio paNa jovA maLe che, jemAM madanarekhAsaMdhi, vayarasvAmicaritra, mallicaritra, neminAtharAsa, SapaMcAzI [56] dikkumArikA abhiSeka, munisuvata-janmAbhiSeka, jJAnaprakAza, dharmAdharma vicArakulaka, zrAvakavidhiprakaraNa, caityaparipATI, sthUlabhadra-phAga, yugAdi jinacaritrakulaka AdinI racanA jovA maLe che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [65] muni dIparatnasAgarajI
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jUnI gujarAtImAM sAhitya caudamI sadInA pUrvArdhamAM jUnI gujarAtImAM racAyela keTalAMka kAvyo jovAmAM Ave che, jemake:vinayacaMdrakRta neminAtha nI copAI, AnaMdasaMdhi. saMvata 1327mAM koIe racela saptakSetrirAsa. saMvata 1331mAM somamUrtie racela jinezvara sUrinA dIkSAvarNanano rAsa. saMvata 1278 thI 1330 vacce kharataragacchIya jinezvarasUri ziSya jagaDue samyaktva mAI copAI racI. padmakRta zAlibhadrakakka, duhAmAdikA Adi anya gujarAtI kAvyo paNa jovA maLe che. zruta upAsako ane sAhityasarjana [66] muni dIparatnasAgarajI
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityakALa saMvata 1356thI 1400 gujarAtamAM muslimono praveza ane zAsanakALano A yuga hato. allAuddInakhIlajIe paga mukyo. sarva prAcInatAnA mULo halI gayAM. badhuM badalAtAM sAhitya svarUpamAM parivartano AvyAM. saMskRta ane prAkRta bhASAnuM mahatva ghaTavA lAgyuM. laukikasAhityanI bolabAlA vadhI. saMvata 1361mAM nAgendragacchIya merutuMgasUrie prabaMdhaciMtAmaNi graMtha racyo. vicArazreNI sthavirAvalI racI. upadezazatakanI racanA karI. A ja samayakALamAM koIe vAstusAra, jyotiSasAra, dravyaparIkSA ane ratnaparIkSA graMthonI racanA karI, tenI vRtti paNa racI. 1773mAM cakrezvarasUri vaMzaja kamalapratye puMDarIka caritra racyuM. somatilake 1387 AsapAsa navyakSetra samAsa, vicArasUtra, saptatizatasthAnaka somaprabhakRta 28 yamakastutinI vRtti racI. 1380mAM mAladhArI rAjazekhara sUrinA ziSya sudhAkalaze saMgItopaniSata nAmano saMgItagraMtha racyo. ekAkSara nAmamAlA koza racyo. zruta upAsako ane sAhityasarjana [67] muni dIparatnasAgarajI
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvata 1383mAM jinakuzalasUrie jinadattasUrikRtta devavaMdanakulaka para vRtti racI. temanA ziSya lablinidhAne A vRtti para TippaNaka racyuM. 1389mAM rUdrapallIyagacchanA somatilakasUrie vIrakalpa ane SadarzanasUtra TIkA racI. 1392mAM zilopadezamAlA para zIlataraMgiNI nAmaka vRtti racI. 1397mAM laghustavaTIkA ane kumArapAlaprabaMdhanI racanA karI. saMvata 1393mAM ratnadeva gaNie jayavallabhakRta prAkRta vakyAlaya para TIkA racI. caudamI sadInA ja uttarArdhamAM rudrapalIya gacchanA devabhadrasUrinA ziSya tilakaupAdhyAye gautamapRcchA para vRtti racI. dhanaprabha sUrinA ziSya sarvAnaMdasUrie jagaDucaritra racyuM. aMcalagacchIya bhuvanatuMgasUrie RSimaMDala vRtti racI. Atura pratyAkhyAna ane catudazaraNapayannA para vRttio racelI hatI. 1363mAM prajJAtilakasUrie kaDDalIrAsa racyo. mANikyaprabhasUrinA ziSya udayasiMhasUrie piMDavizuddhi vivaraNa, dharmavidhi-vRtti, caityavaMdanadIpikA racyAM. zruta upAsako ane sAhityasarjana [68] muni dIparatnasAgarajI
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMvata 1371mAM nivRtti gacchIya pAsaDasUrinA ziSya aMbadevasUrie samarAditya rAso racyo. kharatara gacchIya jinapadmasUrie sthUlabhadra phAga racyo. ----- ----- ----- ----- -----0--------- A rIte caudamI sadI sudhImAM thayelA hRtopAsako ane temanI sAhitya racanAnI jhAMkhI karAvavA ame prayAsa karyo che. teno artha evo nathI ke bIjI koI sAhityanI racanAo paNa thai ja nathI. A to mAtra ame AdhArabhUta lIdhelA graMthonA AdhAre thayela eka sAmAnya saMkalana mAtra che, je aparipUrNa ja hoya tema ame atyAre paNa mAnIe chIe kemake AvA lekho mATe puSkaLa saMdarbhasAhitya ane pracUra samayAvAkAza jarUrI hoya che. je baMne amArI pAse saMpAdake ApelA samayamAM zodhavAno, ekaThuM karavAno ane saMkalana karavAno samayaavakAza hato ja nahi. zruta upAsako ane sAhityasarjana [69] muni dIparatnasAgarajI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ caudamI sadIthI Aja paryata sAhitya yAtrA cAlu ja rahI, je ApaNe sau jANIe ja chIe. te mATe jaina sAhityano saMkSipta ItihAsa, jaina paraMparAnA vividha itihAso, jaina gurjara kavio, madhyakAlIna gujarAtI sAhitya, sAhitya kSetre jaino ityAdi aneka saMdarbho ame paNa joyelA che, paNa A lekhane ame caudamI sadI sudhI lai jaI choDI rahyA chIe, arthAta, A apUrNa lekha ja che. mATe A sivAya paNa ATalA saikAnuM aneka mahatvapUrNa sAhitya ane tenA zrutopAsako e sarvenuM smaraNa karI A lekha adhUro choDI rahyA chIe......... ... muni dIparatnasAgara zruta upAsako ane sAhityasarjana [70] muni dIparatnasAgarajI