Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatraja ca prakAza ane jeno viruddha pAlItANA. lekhaka, zeTha devacaMda dAmajI kuMDalAkara. adhipati "jaina." prakAzaka, jaina patranI ophIsa. bhAvanagara, kIMmata rUA. 1-0-0 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ upodyAta. gayA varSamAM eka savAre e patra maLyo ke-" tIrthAdhirAja zrI zatrujyane aMge rAjakIya hakumatanI deravaNuM karavAnA kAma pAchaLa rAjyanA mukhya kArabhArI mahInAothI sarvasva lakSa ApI rahyA che " tyAre svAbhAvika rIte mane e prazna thAya ke je sthAna anAdi kALathI kevaLa AtmakalyANa arthe tIrthasvarUpe sthApita heIne puNya-pavitra manAya che, Arya rAjavI bahAdurasiMhajInI hArdika vizALatAne mATe ucca mata che tevA saMjogomAM dhArmika svataMtratA upara hakaka ane hakumatanI ImArato caNavAnI kalpanA kema hoI zake ? chatAM A khabaramAM cetavaNInuM rahasya chupAyeluM hatuM tethI eka patrakAra tarIke A samayecita sucanA tarapha cheka upekSA karavI te paNa mane ThIka na lAgyuM kemake vartamAna yuga kAyadA ane kalamanI AMTIghUMTIne hovAthI kevaLa dharma, zraddhA ke eNnI vAta upara madAra bAMdhIne besI rahenArI prajAnAM jagatamAM nAma nizAna paNa nathI rahyAM. e ItihAsaprasiddha vAta hovAthI A sAvacetInA pariNAme tIrthAdhirAja zrI zatru jaya uparanA sthApita hakka ane kabajA bhagavaTAne sapramANa ItihAsa avaloka e jarUrI hatuM. sAdI najare jotAM to "zatrujya rIkhava samAsa bhalA guNa bharyA re, sidhyA sAdhu anaMta tIratha te namuM re" Adi stavano ane mahAbhyanA graMtha zatruMjaya sAthenA jainanA zAzvata sabaMdhanuM bhAna karAvavAne basa hatA, paraMtu atyArane prazna kAyadAnI sarANe caDhavAne hevAthI kevaLa ATalA AdhAra upara besI na rahevAya. tethI jAhera purUSonI kasoTIe caDhelo ane kAyadAnI AMkaNIthI aMkAele ItihAsa jANavo joIe. kemake jema mukhAkRti jovA mATe ArasInI agatya rahe che tema AMtarapradeza avalakavAne pUrva prasaMgane ItihAsa eja Avazyaka sAdhana gaNI zakAya. eTalA mATe prabhuzrI mahAvIra svAmInA samayathI Aja lagabhaga pacIsa varSamAM jenone zrI zatruMjaya sAthene akhalita saMbaMdha kevI rIte jaLavAI rahyo che te jovAnuM hatuM. A praznane aMge jema jema uDe utarato gayo tema tema prAcIna rAsAe, kathAnake-ItihAsa ane pUrva purU racita caritranuM vizALa sAhitya maLI AvyuM tethI etihAsika draSTie zrRMkhalAbaddha goThavavAnuM rahyuM ane temAM jyAM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jyAM mArI buddhi na pahoMcI zakI tyAM jAhera prazna cacIne ItihAsarasika sAkSaronI hAya levAmAM AvI. mane jaNAvatAM harSa thAya che ke mArA A kAryamAM ItihAsa rasike, sAkSaro ane AgevAnone jyAre meM je je zrama Ape che tyAre tyAre temaNe banatI salAha ApavAne lAgaNI batAvavAthI evA Asa parijanonI huMphamAMja huM A kAma hAtha dharI zake ane temAM lagabhaga se jeTalA pUrvAcAryo racita graMtha saMgrahane otha mane upakAraka thaI paDayo che. A anukuLatA vacce mAre to phakta sarva upakArakenI zaktine A lekhamAM utAravAnI hovAthI te kArya AgaLa dhapAvye jato hato, tevAmAM pAlItANuM sTeTanI arajI hAthamAM AvI. A aitihAsika mahAsAgara eALaMgavAnI purI agatyatA chatAM te vikaTa ane lAMbo paMtha kApavAnuM mulatavI rAkhavAnI pharaja paDI. kemake A arajI hakaka ane hakumatanA nAme eka Arya rAjavIne hAthe dhArmika svataMtratA upara AkramaNa hatuM eTale najIkanI vastusthitino vicAra karavAne nAmadAra ThAkora sAhebane taka maLe, jAhera prajA A kesanuM vAstavika svarUpa samajI zake te mATe chellA eka hajAra varSane ke ItihAsa tAravI laI A graMtha dvArA jAheranI daSTimAM mukavAnI agatya vicArI che. eka jaina tarIke zrI zatruMjaya tIrthane aMge jaina prajAnA sthApita hakkonuM saMzodhana karyuM che; chatAM temAM pakSapAta ke kalpanAno raMga na purAya te mATe puratI kALajI rAkhI che. TUMkamAM zrI zatruMjaya tIrthane dIrghakALathI jene abAdhita kabaje bhagavaTo dharAve che tenI khAtrI mATe kALajunA itihAsane AgaLa rAkhI temaja zIlAlekhe, prAcina deva-maMdire, rastAo, ArAmasthAna, kuMDa vagere pratyakSa purAvArUpe cheka saMprati rAjAthI zarU karI gurjarezvaronA jaina amAtya ane zrImAnanI nirAbAdha tIrthabhaktino itihAsa lakhAI rahyo che tenI puravaNIrUpe A aitihAsika dohana che jyAre tevIsa varSane june ItihAsa judo ja taiyAra thAya che je amArA taraphathI have pachI bahAra paDaze. A puravaNI graMtha taiyAra karavAnI khabara ApatAMja eka aThavADImAM tenI thayelI mAgaNuM jotAM jaina prajAne tIrtha prema ane vicAra jAgRtinuM mApa thAya che; eTaluM ja nahi paraMtu graMthanI vastu najare jovA pahelAM ja tenA mATe aneka hAthathI DajhanabaMdha kopI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ enI sAmaTI mAgaNI thAya temAM mArA taraphanA prema ane vizvAsa tarI Ave che tema joI A sava bhAIone A take AbhArI chuM. kharuM kahuM te vartamAna pravRttine niyamIta pahoMcI vaLatAM avizrAMta beja vacce vakhata meLavIne gayA divase mAM puravaNa taiyAra karavAnA muzkela kAryane saphaLatA maLI zake te yaza temaneja ghaTe che. eTaluM ja nahIM paNa amadAvAdamAM zeTha ANaMdajI kalyANajIne AMgaNe zrIsaMghanA saMmelananA khabara maLyA pachI ekaja divasano AMtare hovA chatAM mArA utAvaLIyA ane asaMbaddha meTarane hAthamAM laI eka divasamAM agyAra pharamAM taiyAra karI ApavA pAchaLa presanA sATha mANasee je tanatuMDa mahenata uThAvI mArA manane saMtecyuM che te mATe amAre bhAI gulAbacaMda ane AkhA sTAphanI kadara karyA vinA cAlatuM nathI. chevaTamAM eTaluM ja kahevuM basa thaze ke A graMthamAM batAvela ItihAsanA dareka muddA jAhera pramANabhUta graMtho ane lekhonA sapra mANu havAlA che eTale tenI mahatvatAne yaza tenA mULa lekhakone ghaTe che jyAre asAdhAraNa utAvaLathI kAMi lakSadaSanI bhUla rahI javA pAmela hoya te mArI apUrNatA mATe kSamA mAguM chuM. lI. saMdhane namra, devacaMda, - - khAsa sucanAH. amArA presamAM gujarAtI, saMskRta yA aMgrejI keIpaNuM jAtanA TAIpamAM keIpaNa sAIjhamAM nAnuM yA meTuM pAnA ke pothI AkAre svaccha ane regyulara kAma karI ApavAmAM Ave che. presakhAtAmAM muka vAMcanAra paMDite, dareka jAtanA kAgaLane sTApha temaja bAInDIMgane lagatA tamAma sAdhane hovAthI chapAvanArAone ghaNuM sagavaDatA rahe che. amArI A sUcanA tarapha ApaNuM jaina saMsthAo, muni mahArAjAo ane grahonuM khAsa dayAna kheMcIe chIe. sAthe jaNAvavuM joIe ke A presa jaina mAlakInuM hevAthI chapAyela phemanI AzAtanA na thAya tenI khAsa cI rAkhavAmAM Ave che. lakhA- AnaMda prI. presa-bhAvanegara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zatruMjaya prakAza. -- aitihAsIka puravaNI. prastAva zrI zatruMjayagirirAjanA uddhAra ane bhaktine aMge samrATa sa'prati-vikramAditya-zAlivAhana--zilAditya-AmarAjA-karNa - deva-siddharAja jayasiMha-kumArapALa-vIradhavaLa Adi rAjA mahArAjAe temaja jAvaDazA, udayanama trI, sAjaNu, (sajajana maMtrI ) vAgabhaTa deva (bAhuDa maMtrI ), zAMtu maMtrI, vastupALa-tejapALa, punaDazA, pethaDsa trI( pRthvIdhara ), jagaDuzA, samarAzA ( tila MgadezanA sume samarisaMha ) karamAzA, tejapALa seAnI vigerenI pratyakSa ane parAkSa ananya bhakitanA sapramANu itihAsa temaja te samayanAM STigAcara thatAM devAlayA-kuMDA-rastA-lalItasAgara taLAva Adi kALajInAM vidyamAna cinhonI smaraNAMjalI uparathI tIrthAdhirAja zrI zatruMjayagiri zAzvata ane cirasthAyI tItha che e vAta AgalA prakaraNAthI spaSTa thai gayela che. jyAre e pU prakaraNeAnA prasaMgamAM zrIzatru jayatIrtha ne aitihAsika daSTiye maLeluM rAjakIya saMrakSaNa tathA hvAnubhUtinA itihAsa ukelavAnI taka lauM chuM. 1 jue zrI zatruMjaya prakAza-pUrvArdha. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatrujaya prakAza. rAjya palaTA vAbhIpuranA nAza vakhate kacchanA raNanI sarahade vaDhIAramAM AveluM pacAsara gAma gujarAtamAM AbAdI bheAgavatuM hatuM. tethI vallabhIpuramAMtho nAsI chuTelI vastIneA mATeA bhAga tyAM jaine rahyo hatA. A rIte paMcAsaranI jAheAjalAlI vadhI javAthI tene DhAkhI devA kAnyakubja ( kaneAjara ) nA rAjA bhuvaDa caDI AbyA. duzmananuM baLa vadhAre joine jayazIkhare tenI strI rUpasuMdarIne--te garbhavatI hAvAthI pAtAnA sALA surapALa sAthe vanamAM mekalI ApI. ne pAte A tAkAnamAM maratAM sudhI lAyA. A samaye gujarAta temaja saurASTramAM rAjasattA aniya trita thai jatAM, e takanA lAbha laine khAkharIyA, Ahera vagere kAMDAbaLIA kAmAe saiArASTramAM praveza karyA. ane dhIme dhIme peAtAnu baLa vadhAravA lAgyA. bIjI tarapha vanamAM janmelA jayazIkharanA putra vanarAjane jainAcArya zrI zIlAMgAcArya ( zIlaguNasUri ) nu rakSaNa maLyu, ane ummara lAyaka thatAM cAMpA (jantA) nAme zUravIra senApatinA 1 A gAma ane tenA khaMDIyarA atyAre paNa zrI saptezvara najIka vidyamAna che. 2 paMcAsara upara kalyANI ( dakSiNa ) nA rAjAe caDAi karI hatI tema keTalAka itihAsakAro jaNAve che; paraMtu dakSiNa kalyANumAM kAIpaNu baLavAna sattA janmI hoya tevA purAvA maLatA nathI. jyAre A zrImerUtuMgasUri jaNAve che tema A samaye kAnyakubja ( kaneja ) dezamAM kalyANukaTaka nagaramAM bhUdeva ( bhUyaDa-bhUvaDa ) rAjA hatA. e jotAM paMcAsara upara kaneAjane bhuyaDa caDI AvyAnI vAta saMbhavita lAge che. 3 vanarAja eka vakhata tenA e sAbatI sAthe vagaDAmAM pharatA hatA tyAre te rastethI cAMpe! vANIyA pasAra thatA joIne tene rAkayA, cAMpAye nirbhayatAthI sAme AvI peAtAnu dhanuSya sajja karyuM; paraMtu tenA pAse pAMca tIra hAvAthI be bhAMgIne pheMkI dIdhAM. e joi vanarAje tenuM kAraNa pUchyuM eTale cAMpAye jaNAvyuM ke'tame traNa che. tethI mArUM ekeka tIra ekane mATe puratu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ muMDakAnA mu. sahaga thavA pachI dhIme dhIme baLa jamAvIne gujarAta kabaje karyuM. ane aNahIlapura vasAvI tyAM rAjadhAnI sthApI. ' tyArapachI cAvaDA vaMzanA rAjaputene thoDe ghaNe aMze saiArASTramAM pagapesAro rahyo hato, paraMtu temanuM mukhya lakSa gujarAta ane AsapAsanA dakSiNa pazcima pradeza tarapha hatuM, jyAre aurASTranA pATanagara vAmanasthaLImAM cuDAsamAnI sattA hatI. muMDakAnA muhU-- saiArASTranI dakSiNe AveluM prabhAsaTha tIrtha "cuDAsamA"nI sarahadamAM AveluM hatuM. ahIM dezadezAvaramAMthI manAtha mahAdevanA darzane meTI saMkhyAmAM yAtrIono avara-javara ane tenA pAsethI "muMDakA'ne nAme yAtrAverAne rAjahakka levAne te vakhatanA rAjA pagraharipune lAlaca thaI. jANIne vadhArAnA tIra nakAmA samajI bhAMgI nAMkhyA che. cAMpAnA A chAtIkaDhA javAbathI tenA zaurya mATe vanarAjane mAna thayuM, ne tyArathI tene hAyaka tarIke sAthe rAkhI chevaTa maMtrIpada ApyuM. tyArabAda cAMpAye lATa tathA mALavAnI sarahade pitAnA nAmathI cAMpAnera nagara vasAvI tene majabUta kille baMdhAvyo hato. 1 aNahIllapura pATaNanI sthApanA karI te sAthe vanarAje tyAM eka vizALa chanAlaya baMdhAvI temAM-paMcAsaramAM temanA mAtuzrI rUpasuMdarI pUjA karatAM hatAM te-zrI pArzvanAthanA bIMba maMgAvIne pratiSThA karI hatI. je atyAre paNuM pATaNa (gujarAta) mAM paMcAsarA pArzvanAthane nAme vidyamAna che. jyAre vanarAja cAvaDAnI zastra-chatradhArI mUrti paNa teja sthAne khaDI-ubhI draSTigocara thAya che. 2 junAgaDha najInuM vaMthalI gAma A prasaMge saurASTranI rAjadhAnInuM zahera hatuM. 3 cuDAsamA rAjA jAdavavaMzamAMthI utarI AvelA hatA. 4 prabhAsanuM mULa nAma devapaTTana hatuM, ane hAla te verAvaLa najIka prabhAsapATaNanA nAme oLakhAya che. 5 graharipunuM rUDha nAma "gArityo " hatuM. * - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAza. atyAra sudhInA itihAsamAM AvA tIrthonuM dareka rAja rajavADA rakSaNa-poSaNa karavAnI pharaja samajatA hatA ane koIpaNa dharma tarapha udAra ane vaphAdAra rahetA. jyAre cuDAsamAnI gAdIye Avele graharipu rAjadharma bhUlyo ane salAhakAra nabaLo maLI javAthI pariNAme teNe yAtrika pAsethI "muMDakuM" levAne soraThanI sarahade nAkA goThavyAM. daramiyAna gujarAtanA pATanagara aNahIlapura pATaNamAM cAvaDAvaMzanI gAdI mULarAje hastagata karI tyAM solaMkInI sattA jamAvI dIdhI hatI. eka vakhata mULarAjanI bhatrIjIne soraThI somanAthanA darzananI IcchA thaI. tethI tene thoDA rasAlA sAthe mULarAje seraTha tarapha ravAnA karI. A rasAle soraThanI sarahadamAM AvI pahoMce eTale graharipanA mANasoe "muMDakuM" mAgyuM, te joI rAjabALAnuM dila uzkerAI gayuM. prabhunA darzananI ADe AvA adharmanA aMtarAya tene asahya lAgyA, ane AvI rIte dhArmika svataMtratA luMTAvA daine yAtrA karavA javAmAM pApa mAnIne aNahIlapura tarapha ratha pAcho vALyo. rAjabALAne A rIte ekAeka pAchA AvelA joI mULarAje tenuM kAraNa pUchyuM, rAjabALAe graharipunA unmAdanI vAta karatAM umeryuM ke-"seraThano kSatrIrAjA dharmarakSaka maTI dharmabhakSaka thayuM che. A rIte je tamArA jevA gurjarezvaranA amalamAM naye jAya te mAre jAtrA karavAthI sayuM." seraThane graharipu dharma upara dhADa pADe che te khabara mULarAjane maLavAthI bIje divase rAjasabhAmAM A vAta carcAtAM tenA pradhAna jabuka ane kherAlunA rAjA jehule jaNAvyuM ke-seraThane graharipu ane kacchanA lAkho phulANuM baMne mitro hovAthI graharipu maryAdA cukaye hoya te banavAjoga che." mULarAje turta caDAinI taiyArI karI. I. sa. 979 mAM seraThane sImADe yAdavAsthaLI maMDANuM. lAkulANI graharipunI madade AvI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ muslIma praveza. pahoMce; paraMtu mULarAjanI prabaLa taiyArI ane baLane pariNAme lAkho marANe ne graharipu keda pakaDAyo. graharipanI strIoe mULarAja pAse patinI bhIkSA mAgI eTale tene AMgaLI kApIne choDI mUko. A rIte mUMDakAnA mULa ukheDI nAMkhIne rAjabALAne seminAthanI yAtrA karAvI. suslIma praveza I. sa. 1001 thI aphaghAnanA sulatAna mahamadagIjanInuM hiMdanI samRddhi tarapha dhyAna kheMcAvAthI teNe paMjAba siMdha Adi uttaranA vibhAgo upara 16 svArI karIne ghaNuM dravya luMTayuM ane chellI sattaramI caDAI I. sa. 1024 mAM saurASTra upara karo. temAM zeraDI somanAthane luMTI puSkaLa dravya upADI gaye.' A samaye vALA, keLIone tAbe hatuM. jyAre junAgaDha tarapha cuDAsamAnI sattA hatI. ane samrATa sattA aNahIllapuranA bhImadevanI hatI. mahamade seminAtha (devapaTTana) luMTavAnA khabara maLatAM bhImadeva seraThanI vhAre caDayA, paNa temAM tene thApa khAvI paDI hatI; chatAM pachInA TuMka samayamAM AsapAsanuM baLa vadhArIne ajameranA rAjA vizaLadevane maLe. ane mahamada tene deza jatA hatA tyAre raste reko. eTale TuMke raste jatAM mahamada gajanInuM lazkara siMdhanA raNamAM bhUluM paDavAthI ghAsa, pANI ane anAja vinA pAyamAla thaI gayuM. bhImadeve te pachI potAnI sattA gujarAta ane saurASTra uparAMta mALavA, ceMdI, sIMdhu pradeza ane lATanI sarahada sudhI phelAvI hatI. temaja semanAthanA maMdirane A lUMTamAM nukazAna thayeluM hatuM tethI te pharI baMdhAvavAne zarUAta karI hatI. 1 A luMTamAM mahamadane 20 lAkha dInAra jeTalI luMTa maLI hatI. A devAlayane 56 thAMbhalA hatA ane ghaMTa bAMdhavAne 20 maNanI sonAnI sAMkaLa hatI. 2 bhImadevanI A chatamAM mukhya hAtha vimaLamaMtrIne have tema amArI ekIsa taraphathI bahAra paDela "vimaLamaMtrI vijaya" nAmaka nevelathI jevAze Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAza. A rIte agyAramI sadImAM gIjanI vazanA muslIma sulatAne, bAramI sadImAM garIvaMzanA rAjAo ane teramI sadImAM gulAma vaMzanA rAjAonA AkramaNe hiMda upara thatAM rahyAM hatAM - ane te arasAmAM temaNe dilhImAM gAdI paNa jamAvI dIdhI hatI. paraMtu mahamada pachI kaI gujarAta-saurASTra sudhI pahoMcyuM nahotuM. jena sattAne yuga- kharuM kahIye te A prasaMge gujarAtanA rAjataMtranI AbAdImAM jene mukhya phALe hato. ApaNe prathama joI gayA tema cAvaDA vaMzanI zarUAtamAM vanarAja cAvaDAne zUravIra hAyaka cApa, temaja vanarAjano daMDanAyaka lahIra jaina hatA, te pachI dubharAjane maMtrI vIra ane bhImadevane mahAmaMtrI vimaLa paNa jana hatA. vimaLa maMtrIe Ama upara delavADAmAM temaja ArAsara pahADa upara kuMbhArIyAmAM sane 1932 (saMvata 1088) mAM baMdhAvelA nakazIdAra bhavya derAsare vimaLavasatine nAme atyAre paNa vimala maMtrInI dharmabhAvanA mATe sAkSI purI rahyAM che. ekaMdara cAvaDA vaMzanA rAjAonuM sairASTra tarapha ochuM lakSa hatuM. jyAre mULarAjanI caDAI pachI selaMkI rAjAo saurASTramAM potAnI sattA jamAvI rahyA hatA. mULarAje graharipune je ke choDI mukyo hato; chatAM tenA hadayane parAjya pAmavAthI eTalo to AghAta thayo ke laDAI pachI trIje varSe te gujarI gaye. graharipu pachI tenI gAdIe rA' kavATa AvyuM. te vakhate taLAjA paMthaka ugAvALAnA hAthamAM hatuM. jyAre zIyALa beTamAM vIramadeva nAmano paramAra rAjA dUra dUranA rAjArANAone dagAthI potAnA TApumAM kheMcI jaI herAna karato. teNe 1 Abu ane ArAsuranA derAsare vacce javA AvavAne bhoMyarAno mAga che, tema rAsamALA bhA. 1 lAmAM jaNAvyuM che. . 2 zrI zatruMjaya upara paNa "vimaLavasahi" nI TuMka vidyamAna che. tene vimaLamaMtrI sAtheno saMbaMdha amane zreNIbaMdha upalabdha thayo nathI. tethI ItihAsarasikenuM te tarapha dhyAna kheMcavA taka laIe chIe. nare, + na nana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina sattAno yuga. bheLA rA' kavATane paNa AvI rIte eka vakhata somanAthanA kinAre samudramAM pharavA jatAM phasAvyuM hatuM. tenA pachI vAmanasthaLInI gAdIe I. sa. 1003 mAM rA'dayAsa (mahIpALa) Avyo. teNe aNahilapurathI seminAtha jatA selaMkInA janAnAne aDacaNa karavAthI (I. sa. 1010) mAM, durlabhasene soraTha upara caDAI karI. temAM mahIpALa marANa, vAmanasthaLI bhAMgyuM ane mahIpAlane kuMvara rA" naighaNuM nAno hovAthI tene devAyata Ahere pitAnA dikarAnA bhoge rakSaNa ApyuM. eTaluM ja nahi paNa seMghaNa ummaralAyaka thatAM Aheree maLI solaMkInA thANadArane mArI rA' naghaNane I. 1920 mAM soraThanI gAdIe besAryo. . A vakhate vAmanasthaLI bhAMgI javAthI tathA zatru sAme TakavAmAM gIranAranuM paDakhuM anukuLa jaIne rA" noMghaNe junAgaDhamAM rAjadhAnI sthApI. rA' noMghaNuM pachI rA' kheMgAre trevIsa varSa soraThanI saradArI bheLavI. te pachI rA' noMghaNa bIje ekatrIza varSa rahyo. teNe zrI nemInAtha prabhunI bhakti arthe sArUM dravya kharacyuM hatuM. tene putra rA'kheMgAra bIje thayo. tenI satI strI rANakadevIne khAtara siddharAje tenA upara caDAI karI. temAM bAra varSe rANakadevI ane rA" kheMgAranA bhege siddharAje i. sa. 1115 mAM seraTha sara karyo. ane junAgaDha tathA mAMgaroLamAM potAnuM thANuM besAyuM. siddharAje te pachI somanAtha, gIranAra tathA zatruMjayanI yAtrA karI darekanA rakSaNa mATe gAmaDAM bheTa karyA hatAM. siddharAjane putra na hovAthI vRddhAvasthAe tenuM mana asvastha 1 hAla A bhAga uparakeTanA nAme junAgaDhamAM oLakhAya che. 2 nemInAthanI TuMkanA daravAje eka lekhamAM jaNAvyuM che ke -"saM. 1115 caitra zu 7 rA'mAMDalike nemImaMdira suvarNapatrathI maDhAvyuM che. " che vistArathI juo "zrI zatruMjaya prakAza-pUrvAddha, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatrujaya prakAza. rahetu. tenA lAbha laine A prasaMge mArakhImAM rahelA geheleAe mAMgarALanA sukhAne hAMkI kADhyo hatA.ra siddharAja pachI gujarAtanI gAdIe kumArapALa Avye. daramiyAna aNuhIlllapuranI gAdInA aTapaTA saMyogAnA lAbha laine mAMgarALamAM peThelA gAhelA peAtAnI hakumata vadhAratAja rahyA hatA. eTaluMja nahi paNa zAhajInA putra sAmarAja (samarasiMha) mAthAbhAre thai prajAne ra MjADavA lAgyA. A khakhara kumArapALane maLatAM teNe aNahIlrapurathI uDDayana maMtrIne moTI senA laine sAraTha upara caDAi karavAne mAkalyA. tyAM teNe sAmarAjane harAvI sAraThanA kabajo lIdhe. A laDAimAM udayanane kArI ghA vAgavAthI tenI vyathAmAM pAchA pharatAM tenA svagavAsa thayA. tenI aMtima AjJAne anusarI temanA putra mAhuDa matrIe tu gIranArajIne tresaTha lAkhanA kharce pagathiyAM maMdhAvavAnu kAma zarU karAvI tenI dekharekha mATe padI maMtrIne rokayeA. ane mAhaDa cAra hajAranA lazkara sAthe zatrujaya ALye, ne tyAM khAhaDapura4 vasAvI karoDAnA kharce 1 A gAhelAne hAlanA pAlItANAnA gohela vaza sAthe karaze saMbaMdha nathI. paraMtu te vallabhIpuranA rAjA prahasenanA TAyA vaMzajA hatA. 2 mAMgarALamAMthI maLelA eka lekhamAM jaNAvyuM che ke ' sa. 1202 ( i. sa. 1146 ) mAM sAmarAjanA pitA zAhajI geAhele siddharAjanA sukhAne hAMkI kADhayA hatA.' A vAta banavAjoga che. kemake A samaye mArImAM vallabhIpuranA grahasenanA vaMzajo 'gAhela' nI gAdI hatI. eTale siddharAje sAraDa sara karyA pachI 44 varSa teo siddharAjanI uttarAvasthAnA lAbha levA lalacAyA hoya. 3 sAmarAjane jaina itihAsakAroe samarazI ( sAurasa ) nA nAmathI oLakhAvela che. 4 ADe sa. 1211 mAM zro siddhAcaLa AvIne jInAlaya caNAvavAnu kAma zarU karyuM. temAM eTalA badhA mANaso rAkavAM paDyAM ke jenAM vasavATathI eka zahera vasI gayuM. A zahera khADapuranA nAme oLakhAyu haze. A jIrNoddhAranuM kAma e varSe` purU thavAthI sa. 1213 mAM pratiSThA karavAmAM AvI hatI. tethI bAhuDanA jIrNoddhAra mATe keTalAka graMthAmAM sa. 1211 ane keTalAkamAM sa. 1213 nA saMvata lakhAyA che. bhApuranAM khaDIyara atyAre paNa pAlItANAnI pUrva dizAe che tema tyAM maLatI IMTA, naLIyA, chIpA ane bagaDIyAnA kaTakamAM uparathI rAsamALAmAM jaNAvyuM che, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jena sattAne yuga. I. sa. 1157 (saMvata 1217) mAM zrI zatruMjayano uddhAra karyo, tathA mahArAjA kumArapALe zrI zatruMjayano saMgha kADhIne "kumAra vihAra maMdira tathA kuMDa baMdhAvyo eTaluM ja nahi paNa zatruMjaya najIkanAM 24 gAma devapUjAmAM arpaNa karyo.' kumArapALane rAjavistAra pUrve karU-mathurA-pAMcAla ane magadha sudhI, uttare kAzmIranA pahADI pradeza sudhI, dakSiNe lATamahArASTrathI cheka tilaMga sudhI ane pazcime saurASTra-vALAka-paMcanada-siMdha sudhI phelAye hato. kahevAnI jarUra nathI ke mahArAjA karNadevasiddharAja jayasiMha temaja mahArAjA kumArapALanA samayamAM gujarAtanA rAjataMtranI lagAma jaina maMtrIonA hAthamAM hatI. te daramiyAna temaNe kAMDAbaLe rAjya vadhAratA rahIne ghaNuMja kuzaLatApUrvaka rAjakArabhAra calAvyo hate. eTaluM ja nahi paNa daMDanAyaka sAjaNa (sajajanamaMtrI), muMjAla maMtrI, maMtrIzvara zAMta mahetA, udayana maMtrI, nagarazeTha zrI datta, bAhaDa maMtrI vagerenA hAthathI karoDonA kharce thayelI tIrthasevA jagajAhera che. A rIte vanarAja cAvaDAthI cheka kumArapALa sudhI gujarAtanA mahArAjyamAM maMtrI, daMDanAyaka, senApati, koSAdhyakSa tathA nagarazeTha AdinA mukhya mukhya adhikAro lagabhaga jenonA hAthamAM rahyA hatA, je ke jenonI A ekasarakhI caDatI joIne brAhmaNa musaddIyA ane jeno vacce harIphAI thatI, chatAM temAM ekadhArA TakI rahIne jaina musaddIoe rAjyanI vyavasthA, dharmanuM rakSaNa ane prajAnI AbAdI jALavavAmAM sArI kuzaLatA batAvI hatI. tema ItihAsa spaSTa kahI rahyo che. kumArapALanA aMtimakALamAM aphaghAnIsthAnanA sulatAna zAhabuddAne gherIe hiMda upara AkramaNa zarU karyA hatAM. jemAM 1 kumArapALe A prasaMge baMdhAvela maMdira tathA TuMka atyAre paNa vidyamAna che. 2 vadhAre mATe juo zatruMjaya prakAza"--pUrvArdha. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAza. bIjI caDAI teNe i. sa. 1178 mAM gujarAta upara karI. A prasaMge aNahIlapuranI gAdIe bhImadeva bIje ( bhIma) hato, te potAnA mAMDalIkeja sAthe zAhabuddIna sAme caDyo ane tene jhera karI hAMkI kADhaye. tyArabAda hiMdanA rAjaputa rAjyae jara, jamIna ane jerUne mATe mahAmahe laDavAnuM zarU karyuM. tene lAbha laIne zAhabuddIna gherIyehiMda upara anukrame nava caDhAI karI jemAM dilhInA pRthvIrAja cauhANa, kanAjanA jayacaMda rATheDa tathA cittoDanA samarasiMha rANA vagere hiMdanA baLavAna rAjAone ThAra karI pitAnI sattA vadhArI tathA gujarAtane paNa nabaLuM pADyuM. - A samaye dhavalakkapUra (ALakA)mAM pATaNanA mAMDalIka rAjA vIradhavaLane amala hatuM. tene maMtrI tarIke vastupALa-tejapALa nAme kuzaLa ane samartha be bhAI maLavAthI teNe aNahillapuranA mAMDalikone potAnA kAbumAM lIdhA, pachI saurASTramAM jaI seraThanI sattA bhogavatA vAmanasthaLInA sAMgaNa ane cAmuMDarAyaneka mArI daMDa lIdhe, ne soraThanI gAdI cAmuMDarAyanA putrane seMpI. seraThamAM te samaye rahelA vAjA, nagareMdra, cuDAsamA, vALA Adi ThAkare pAsethI khaMDaNuM laI okhAmaMDaLa ane kaccha kabaje karyuM. te pachI mahIkAMThAmAM godraha (godharA) no rAjA dhuMdhala, tyAMthI yAtrAthe nIkaLatA saMgha ane vaNajArAne herAna karato hato tema khabara maLatAM tejapAle tene harAvI keda karyo. tathA mALavA, lATa ane cheka mahArASTra sudhI sattA vistArI, uttaramAM mAravADa tathA sIMdhavane 1 bheLA bhIma pAse amarasiMha zevaDA (yati) ne lAgavaga hato tema phArbasa jaNAve che. - 2 junAgaDhane rA'mAMDalika paNa A caDhAImAM Avela hato tema ullekha maLe che. 3 paise. 4 strI. pa vastupALa-tejapALa e samartha jaina hatA. temanA bAhubaLa buddhibaLa ane dharmapremano ItihAsa "vIrazirema vastupALa" nAmaka novela rUpe traNa bhAgamAM amArI ophIsa taraphathI bahAra pAyo che. 6 te vIrakavaLA sALA hatA. . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene sattAne yuga. sara karyA, temaja vaDavAnA zaMkha rAjAne kabaje karI samudra tathA jamIna mAge vyApAra vadhAryo. ATalA vakhata daramIyAna zAhabuddIna gherI gujarI javA pachI tene bhatrIjo nabaLo jaNAvAthI tenA subAo (gulAma) svataMtra thaI dIlhInI gAdI pacAvI beThA hatA. vastupALe rAjyane vistAra vadhAravA sAthe te samayanA dilhInA gulAma bAdazAha baherAmanI sAthe saMbaMdha bAMdhIne gujarAta tathA tIrthone nirbhaya karyo. eTaluM ja nahi paNa zatruMjaya gIranAra tathA Abu upara karoDanA kharca devamaMdire vasAvIne zrI zatruMjayano caDhAva ne pagathiyAM baMdhAvyAM. A uparAMta navalAkha janabIMba 1313 navAM maMdira, 3300 jIrNoddhAra, 84 sarovara, tathA upAzraye, jJAnabhaMDAre, zIvAlaye, jainetara devagraha, bhojanagraha vagere pAchaLa aDhaLaka dravya kharacyuM hatuM; temaja rAjakAryabhAra paNa kuzaLatApUrvaka saMbhALI temanA bhAI senApati tejapALa sAthe 63 laDAImAM jIta meLavI rAjasamRddhi vadhArI hatI ane 32 zaherone kIlA baMdhAvyA hatA. A arasAmAM gujarAtanA bAdazAha majuddIna sAthenAgapuranA punaDazAne gharavaTa jevo saMbaMdha baMdhAyuM hatuM. tethI punaDazAe zrI zatruMjayano saMgha kAvyo tyAre sulatAne sArI sagavaDa karI ApI hatI. 1 vastupALe sane 1240 (saM. 1296 ) mAM zatruMjayano uddhAra karyo hatA. te mATe vizeSa juo "zatruMjaya prakAza-pUrvAddha. 2 zrI zatruMjaya upara sagALapoLamAM lAkhADInI dIvAla upara AvelA zIlAlekhamAM "vastupALe zatruMjayanA pagathiyAM baMdhAvyAno ullekha che. temaja itihAsakAro paNa vastupALe kumAra kuMDa' thI dhoLI paraba sudhI pagathiyAM baMdhAvyAnuM jaNAve che." 3 zatruMjayanI taLATImAM temaNe potAnI strI lalItAdevInA puNyasmarabhArthe lalItasAgara sarovara baMdhAvyuM hatuM tathA tejapALanI strI ane pamAna devInA puNyasmaraNArthe AjanA maMdiromAM aDhaLaka dravya kharacyuM hatuM. tene maraNa cinho atyAre paNa meda che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ ra zatruMjaya prakAza. rANA vIradhavaLanA maraNa pachI dhavalakapuranI gAdI vastupALanI spAyathI vIzaLadevane maLI. tyArapachI vastupALane mAMdagI zarU thatAM peAtAnuM aMtima jIvana zrIzatruMjayanI chAyAmAM vitAvavA rAjarasAyata sAthe nIkaLyA. para Mtu te lIMmaDI najIka aMkevALIyA gAma pAse paheAMcyA eTalAmAM dardanuM jora vadhI jatAM tyAMja svargavAsa thayA. A banAvathI khedIta thatAM tejapALa tathA jaya tasiMhe temanA dehane zatru jayanI chAyAmAM lai jai tyAM agnisaMskAra karyo ane te sthaLe zrIRSabhadevanA svargArAha prAsAduM ' khadhAnyA. dhavalapuramAM rANA vIzaLadevane A khabara maLatAM teNe ahu kheda darzAvyA tathA tenA svargavAsa thayA hatA te gAma ( a kevALIyA ) devAlayanA kharca mATe apaNu karyuM. te pachI aNuhIlpuranA gAdIpati bhIma ( khIjhe ) gujarI jatAM vIzaLadeve aNuhIllapuranA kamajo lai tyAM vAghelAvaMzanI gAdI sthApIne guja rezvara tarIke peAtAnI ANu calAvI. vIzaLadeva aNuhIlapuranI gAdIe AvyA tyAre dIlhImAM gulAma maherAmanA amala hatA. A arasAmAM bhayaMkara duSkALa paDacA, te traNa varSa la khAvAthI rAja-rajavADAnAM annanA bhaMDAra paNa khAlI thai gayA. eka dramanA gaNIne tera dANAnA bhAvathI muzIbate caNA maLatA. A vakhate bhadrezvara ( kaccha ) mAM jagaDuzA zeTha rahetA hatA. teNe gAmAgAma dAnazALA sthApI bhukhyAne anna devA mAMDayuM. jagaDuzAhe gAmegAma agAuthI annanA kAThAra bharAvI rAkhyA hatA. te jANIne aNuhIlapuramAM teNe sa MgrahelA bhaMDAra kharIdI levA vIzaLadeve jagaDune aNuhIlapura elAbyA ane meAM mAgyA dAmathI kAThAra mAgyA. jagaDuye teA te kAThAra garIbeA mATeja bharAvI rAkhyA hatA tethI garImAne devA arthe vIzaLane sAMkhyA. te kheAlatAM A kaNu rAMkanA atheja rAkhyA che' tema kAThAranA mAMye noMdha hatA. te joi vIzaLadeva prasanna thayA. A rIte jagaDuzAye dIlhInA bAdazAha aherAma mAnuddIna, ujajananA rAjA mAnavo, siMdhanA : 1 sa. 1312 ( i. sa. 1256 )nA kALa. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlItANA rAjyanA pUva je 13 rAjA hamIra vagere te samayanA mukhya mukhya dezanA dareka rAja--rajavADAone anna purUM pADayuM ane aDhAra karoDa drAma yAcakone ApyA. ane te pachI jagaDuye rAjyanA mAna sAthe zrI zatruMjayanI yAtrA karI. A pUrva ItihAsathI jevAze ke vikramanI zaidamI sadInI zarUAta sudhImAM jainasattAne yuga jhaLakI rahyo hato, eTaluM ja nahi paNa rAjyasattAnA saMpUrNa mAna sAthe zrI zatruMjaya tIrthano jeno svataMtratApUrvaka lAbha letA hatA. pAlItANuM rAjyanA pUrvajo- pAlItANuM rAjyanA pUrvajo atyArasudhI mAravADamAM luNI nadI upara AvelA kheragaDha gAmamAM vasatA hatA. ApaNe upara je * gayA tema zAhabuddIna ghorIye kanejane kabaje lIdhe eTale temAMthI bacelA rATheDa zIvajI cheDA aMgata mANasone ekaThA karI I. sa. 1212 mAM bIkAnera najIka kelumadanA solaMkI rAjAnA Azraye rahyo. ahIM mAravADanA phulagaDha gAma (kile kulerA)no rAjA lAkho kulaNa caDAI laI AvatAM zIvajI hAtha batAvI tene hAMkI kADhyo. te pachI zIvajI dvArakAnI yAtrAye jatAM mArgamAM aNahIlapUrano memAna thaye. te lAga joIne lAkhe caDhAI karI, paraMtu temAM zIvajI tenI pUMTha pakaDI mAravADa pahoMcatA lAkhAne mAryo. ane tyAMthI AgaLa vadhI kheragaDhanA gehela sejakajIne jhera karI tyAM I. sa. 1240 mAM gAdI nAkhI. A tophAnamAMthI nAsI chuTelA gohela sejakajII. sa. 1240 (saM. 1296) mAM pAMcALa (soraTha) mAM utaryA. A prasaMge gujarAtanA vAghelA nabaLA paDavAthI soraTha junAgaDhanA rA" mahIpALanIra svataMtra rAjasattAmAM hatuM. teNe 1 kanojanA rAThoDaye kheragaDha I. sa. 1240 mAM sara kyuM hatuM tema ToDarAjasthAna jaNAve che. 2 gahelenA itihAsamAM sejakajI I.sa. 1260 mAM kheragaDhathI AvyAnuM jaNAvyuM che. paraMtu junAgaDhanI gAdIye rAmahIpALa . sa. 1230 thI 1253 sudhI hato. ane tene kuMvara rA'kheMgAra 1253 thI 1260 sudhI hato. vaLI kheragaDhamAM rATheDo paNa I. sa. 1240 mAM AvI pahoMcyA hatAM. e jotAM sejakajI I. sa. 1240 pachI najIkamAM ja soraTha tarapha AvyA hoya te banavAjoga che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zatruMjaya prakA. pitAnA maMtrI motIzAhanI salAha maLatAM sejakajIne paTAvata tarIke rAkhyA. ne te pachI temanA parAkramathI prasanna thaI bAra gAmanA paTe karI Ape. sejakajIye rA'nA vizeSa saMbaMdhamAM AvatAM potAnI putrI vAlamakuMvarabAne rA"mahIpALanA kuMvara rA'kheMgAra sAthe paraNAvyAM tathA zApuranA TIMbA pAse sejakapura gAma vasAvyuM. tathA AsapAsanA cAlIza gAma AbAda karI potAnI sarahada vadhArI. vAlamakuMvarabA sAthe temanA bhAI sAraMgajI tathA zAhajI junAgaDha rahyA hatA. eTale rA'kheMgAra trIjA gAdIye AvavA pachI teNe sAraMgajIne araThIlA (haThIlA) nI tathA zAhajIne mAMDavInI covIzI (covIza gAmane kasaba) jAgIramAM ApI. eTale I. sa. 1260 (saM. 1316) lagabhagamAM zAhajI mAMDavI AvIne vasyA. A prasaMge mAMDavInI AsapAsa bhImaDAdamAM vALA ane umarALAmAM keLanI sattA hatI, jyAre gaghAmAM musalamAna ane pIramamAM bArIyA jAtanA keLInuM rAja hatuM. A rIte se thoDA cheDA gAmanA vADA saMbhALI rahelA. te pachI dIlhInI gAdI gulAmavaMzanA rAjA pAsethI aphaghAnanA paThANa jalAluddIna khIlajIye lai lIdhI, paraMtu te bheLA, dayALu ane sAde hevAthI tenA bhatrIjA alAuddIne tene mArI nAkhIne I. sa. 135 mAM te dIlhInA takhta A . gujarAtamAM atyAre aNahIlapuranI gAdIe vAghelAvaMzanA karaNa rAjAne amala hato. teNe potAnA nAgara maMtrI mAdhavanI strI upara kuDI daSTi karI. eTale mAdhave dilhInA sultAnane gujarAta upara caDhAI karavAne preraNA karI. alAuddIna krura ane lebhI hatI. tene A taka maLI javAthI teNe i. sa. 1297 mAM potAnA bhAI alapakhAna tathA vajIra nusa 1 sAraMgachanA vaMzajo hAla lAThInI gAdIye che. 2 A gAma pAlItANAnA naiRtyakANa upara cAra-pAMca gAu dUra DuMgaranI dhAmAM AveluM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ azAMtine yuga. ratakhAnane meTA lazkara sAthe mokalI gujarAta sara karyuM, ne karaNa dakSiNa tarapha nAsI gayo. - tyArabAda alAuddAne dakSiNamAM devagIrI tailaMgaNa ane cheka rAmezvara sudhI potAnI sattA phelAvI tathA cittoDa jItI mevADa mALavAmAM dhAka besArI. tathA I. sa. 1304mAM alapakhAnane gujarAtano subo nImyo. teNe aNahIlapUramAM paDAva nAkhIne saurASTra upara humalA karavA zarU rAkhyA ane rANapura tathA mAMDavI vagere sthaLomAM thANA goThavI dIdhAM. mAMDavImAM A vakhate zAhajInA putra sarajaNajI gehela hatA. eTalAmAM alAuddIna khIlajInuM thANuM tyAM paDavAthI bAdazAha svAne avara javara vadhI jatAM temane kanaDagata thavA lAgI, eTale kaMTALIne gehala sarajaNajI tyAMthI najIka AvelA gArIyAdhAra gAmamAM jaIne rahyA. azAMtine yuga. alAuddIne AkhA dezamAM asAdhAraNa trAsa vartAvyuM, saMkhyAbaMdha devaLe luTayAM, ane maMdira toDI majIda karAvI. tema ja mANasone nirdaya rIte mArI lehInI nadI calAvI jethI te allAuddIna khunInA upanAmathI oLakhAyo hato. joke aMte alAuddIna tenA mANasanA hAthe kamote marAye ne te pachI TuMka vakhatamAM DhaDhamAMthI musalamAna thayela khuzarU maleke khIlajIvaMcAno nAza karI dIlhInuM takhta potAnA hAthamAM lIdhuM hatuM. khuzarUnI IcachA hiMdamAMthI muslIma sattA tadana ukheDI nA khavAnI hatI, paraMtu rajaputa rAjAoe khuzarU halakI jAtane 1 alAudInanI senA kAThIyAvADamAM somanAtha tathA zatruMjaya sudhI poMcI hoya te mATe be mata che; paraMtu zrI jinaprabhasUrikRta vividha tIrthakalpamAM temaja ratnamaMdiragaNukata upadezataraMgiNImAM A tIrthone muslImasenAne hAthe echavadhatA aMze khamavuM paDayuM hoya tema jaNAvyuM che. 2 ahIM muslIma thANadAro AvavA pachI gAmane pharate gata temaja taLA ane makarabA baMdhAvyA hatA. je atyAre paNa meda che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAza. hovAthI tenA paDakhe ubhA rahevAmAM apamAna mAnyuM. jyAre musalamAno tene jAtidveSa jANI javAthI sAme thayA. ne tene ThAra karI tughalakhavaMzI paMjAbanA subAe dilhInI gAdI laI lIdhI. te pachI I. sa. 1325mAM mahamada tughalakha gAdIye AvyuM. teNe tAMbAnuM tathA cAmaDAnuM nANuM cAlu karyuM. tathA dIlhInI gAdI devagirimAM laI jaI tenuM dolatAbAda nAma rAkhyuM. te zarUAtamAM cIna tathA IrAna uparanI caDAInA unmAde caDhIne khuvAra thaye hate. tene lAbha laIne gujarAtanA rAjya tenA subAne mArIne svataMtra thaI gayAM hatAM. tethI krodhathI dhagadhagI jaIne gADAnI peThe julama varasAvate mahamada gujarAta upara caDe. teNe bharUca-khaMbhAta asAravA thaI kaDIne kabaje lIdhe, eTale aNahIlavADa kabaje karI beThelA ekatra maLI sAme thayA paraMtu temAM tene kaDI levA jatAM pATaNa paravArIne sIMdhamAM nAsI javuM paDayuM. te pachI mahamada tughalakhe gujarAtane saMbhALavA mATe aNahIlapuramAM sube, sIpe salAra (senApati) tathA vajIra rokyA ane keTalAkane jAgIro ApI. tyArabAda saurASTramAM potAnI sattA pAtharavAne mahamada I.sa. 1347mAM pIrama upara caDha, A laDAImAM pIrama gohela mokhaDAjI goghA sudhI sAme AvIne laDaze. jemAM aMte te marAvAthI pIrama kabaje karI mahamada somanAtha javA nIkaLe. A prasaMge te rastAmAM zrI zatruMjaya upara gaye; paraMtu tyAM paisAnI bhUkha bhAMge tevuM kaMI na javAthI AgaLa vadhI UMDa raste nAgheramAM thaIne somanAtha pahe. ahIMthI junAgaDha-geDala thaI mArganA nAnA 1 mokhaDAjI goghA pAse marAvA pachI tenuM dhaDa sAta gAu sudhI laDayuM hatuM tema itihAsakAro jaNAve che; . 2 mahamada pIramathI nIkaLI jaya caDhayo tyAre tene DuMgara uparanAM prabhu maMdire mUrti vinAnA khAlI dekhAyAM hatAM. te zAsana devAnI javalaMta zakitane prabhAva joI jene ItihAsakArAye "gajanIne bAdazAha Avyo tyAre prabhu bIMbane traNa pahera sudhI cakezvarI devIye guma karyA hatAM." tema jaNAvyuM che. 3 mahamade goghAthI mAdhavapura sudhIne kaMThALa pradeza chatIne somanAthamAM subo mUkayo hato. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ atine yuga. moTA rAjyane luMTate kacchamAM gaye. ane tyAM pitAne hAtha batAvI sIMdhamAMnA ThaThThA gAme pahoMcatAM tabIyata bagaDI javAthI aMte tyAMja gujarI gaye. eTale rijha tughalakhe saurASTra saMbhALavA pharakhAnane seraThane sube nImya hate. . te pachI dIlhImAM tughalakha vaMzanI sattA cheDe vakhata rahI hatI, paraMtu te dhIme dhIme nabaLA paDatA jatA hatA. eTalAmAM samarakaMdane sulatAna taimura i. sa. 1398mAM hiMda upara caDI Avyo, teNe tughalakha vaMzano nAza karyo. ane pote hiMdamAM na rahetAM puSkaLa dravya laIne potAne deza cAlyo gayo. A prasaMge gujarAtamAM taghalakha gAdInI subedArI mujaphaphara khAnanA hAthamAM hatI. teNe gujarAtanA sulatAnanuM pada dhAraNa karI mujaphapharazAhanA nAmathI pitAne sIko calAvyuM, IDara, dIva tathA somanAtha upara caDI tathA dareka rAjya pAsethI khaMDaNI levI zarU karI. tenA pachI aNahIlapuranI gAdIye sulatAna ahamada zAha thayA. teNe bharUca tarapha jatAM sAbaramatIne kinAre AvelA AzAvaLa gAmanA havA pANI sArAM jaIne I. sa. 1412 mAM tyAM ahamadAvAda vasAvyuM. ane gujarAtanuM pAyatakhta aNahIlapurathI ahIM pheravI nAMkhyuM. A prasaMge saiArASTramAM dhyAna kheMcanArI sattA vAghelA, gohela, cuDAsamA (rA), seDhA, saravaiyA, vagerenI hatI tathA kacchamAMthI bAbarIyAhATI tathA vALA-khAcara ane khumANa kAThIbhAIone parIvAra seraThamAM praveza karI cUkayeA hate. sulatAna ahamade e sarva nAnA moTA rAjA pAsethI khaMDaNa levI zarU karI. temAM junAgaDhane rA' jayasiMha mAthAbhAre jaNAvAthI ahamadazAhe soraTha upara caDAI karIne tene khaMDIye kaye. ahamadazAha pachI traNa peDhI sudhI sAmAnya phAraphera vacce 1 rAsamALAnA kartA, mahamada tughalakha gaMDalamAM gujarI gayAnuM jaNAve che. 2 AIna-I akabarImAM ahamadAvAda i. sa. 1411 mAM vasAvyAnuM jaNAvyuM che. 3 bhAvanagaranA pUrvajo. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zatrujya prakAra dezanuM taMtra cAlyuM. tyArabAda I. sa. 144mAM amadAvAdanI gAdIye sulatAna mahamada (bI) thaye. teNe gujarAtamAM IDaravAgaDa vagere bhAge sara karyo. khAnadeza upara caDAI karI tathA te vakhate hiMdamAM dAkhala thayelA paradezI porTugIjhane mAhIma ane damaNa sudhI hAMkI kADhyA. te uparAMta gujarAtane DuMgarIgaDha cAMpAnera ane kAThiyAvADane junAgaDha (gIranAra) nA rAjAne harAvI te begaDhane mAlIka (mahamada-begaDe ) kahevAyo. teNe junAgaDha upara pharI pharIne caDhAI karI cuDAsamAnI sattAno aMta ANya, ne tenA chellA rAjA rA'mAMDalika (trIjA) ne amadAvAda upADI jaI I. sa. 1473 mAM musalamAna karyo. tathA junAgaDhanuM nAma mustaphAbAda rAkhI pite tyAM ATha varSa rahyo. daramiyAna potAnI sarahadanA cAra bhAga pADI okhAmaMDaLanA beTa-dvArakAmAM, mahIkAMThAnA gAma godraha (godharA) mAM, gujarAta mATe amadAvAdamAM ane vALAka (kAThiyAvADa) mATe sonagaDhamAM thANa goThavyAM, ane niyamIta ugharAtanI tathA sattAnI jamAvaTa karI pote amadAvAda gaye tyAre junAgaDhamAM tAtArakhAna nAmanA hAkemane joratalabI ugharAvavA mukatA gayA. sulatAna mahamada pachI amadAvAdanI gAdIye mujhaphara (bIjo) thayA. te sAhityarasika temaja jyotiSa ane saMgItavidyAne jANakAra hatA. tene sIkaMdara nAme pATavIputra hovAthI nAnA bahAdurakhAnane thoDI jAgIra ApavAnuM kahetAM nArAja thaIne dezATaNa karavA nIkaLI paDyo. te pharatAM pharatAM citrakuTa (cittoDa) pahoMcyA. tyAre tyAM rANA saMgrAmasiMha(rANA-saMga)ne amala hato. 1 rA'mAMDalikanuM nAma muslIma dharmamAM "khAnajahAna" rAkheluM tenI kabara mANeka cokamAM atyAre paNa che. 2 sonagaDhamAM pahele thANadAra ImAma bulamulkane mukavAmAM Avyo hato. 3 allAudIne cittoDa jItI levA pachI kuMbhArANAe te pAchuM meLavyuM hatuM tathA kamalamera-Abu vagere upara killA baMdhAvI mALavA-mevADamAM rANanI ANa phelAvI hatI. temanA samayamAM sAdarI pAse rANakapuramAM 1444 thAMbhalAnuM traNa mALanuM bhoMyarAvALuM vizALa derAsara jaina maMtrIe I. sa. 1438 mAM baMdhAvatAM tenI TIpamAM kuMbhArANAe 80000 senAmahora (bAra lAkha rUpiyAnI rakama) ApI hatI tema rAsamALAmAM jaNAvyuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAMtanA yuga. 19 ahAdurakhAna cittoDa AvyA tyAre tyAMnA karamacaMdna maMtrI ( karamAzA ) e tenu sArI rIte svAgata karyuM. ane kharacI mATe peAtAnA padarathI eka lAkha jeTalI meATI rakamanI madada karI. te pachI bahAdurakhAnanA bhAi gujarI javAthI te sulatAna bahAdurazAhanA nAmathI amadAvAdanI gAdIe AyaiA, tyAre teNe karamacaMdane melAvI sArU mAna ApyuM ane devu adA karavA uparAMta kArya gAma--gIrAsanI mAgaNI karavAne kahyuM, tyAre karamaca Mde jaNAvyu ke* ApanI kRpAthI mAre koi vAtanI khAmI nathI. chatAM jo Apa kaMi ApavAne cAhatA ja hA te amArA dharmasthAnAnA rakSaNa mATe ApanI madada ane rakSaNa Apaze| tA mane sa MteASa thaze. " A uparathI bahAdurazAhe khuzI thaine karamAzAhane zrI zatruMjayanI tIrthayAtrA tathA uddhAramAM dareka madada karavAne tenA sAraThanA subedAra mayAkhAna ( mujhAhidakhAna ) uparanuM zAhI kramAna lakhI ApyuM hatuM. A lAMbA samaya daramiyAna dIlhInI gAdIye anukrame saiyada tathA leAdIvaMzanA bAdazAheA AvI gayA hatA; paraMtu temanI sattA maha sAMkaDI thai gayelI. A vakhate samaraka MdanA bAdazAha taimuranI peDhImAM thayele khAkhara aghAnIsthAnanA amIra banI beThA hatA. tene citADanA rANA saMga tathA paMjAmanA sukhAe maLI dIlhI upara caDhAI karavA nAtarU dIdhuM. A uparathI Akhare mATA sainya sAthe caDhAi karI dIlhI kabaje karyuM. ne tyAM mogala zahenazAhatanI i. sa. 1526 mAM sthApanA karI. rANA saMge Akharane hiMdurAjayAnI madadane mATe nAto hatA, tene badale te dhaNI thai besavAthI rANAe hiMdurAjyAne ekaThA 1 zrI vivekadharagaNIe karmAzAhane vyApArI jaNAvela che. tyAre zatruMjaya upara AvelA zIlAlekhamAM rAkhavyApAra mArI paureyaH arthAt rAjama MtrInuM vizeSaN Apelu che. zrI zatruMjaya tIrthroddhAra prabaMdhasAramAM zrI jInavijayajIe temane baMgALa--cIna Adi dezA sAthe vikraya karanArA kApaDanA mahAna vepArI tarIke vaNu vela che. e game tema hoya chatAM eTaluM te kharUM che ke karamAzA AmarAjAnA vaMzamAMthI utarI AvelA rAjamAnya purUSa hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 rAtre 5 prakAza karI sIkrInuM yuddha AraMbhya paraMtu temAM bAbaranI phateha thaI. tenA pachI dIlhInI gAdIye Avele humAyu mALavA raste gujarAta upara caDhyo. tyAre cAMpAnera kabaje karyuM hatuM, paraMtu bIje ja varSe bahAdurazAhe te pAchuM jItI lIdhuM. A takane lAbha laIne junAgaDhamAM rahetA tene rASTrane sube tAtArakhAna ghArI I. sa. 1535 mAM svataMtra thaI beTho hate. bahAdurazAha pachI gujarAtamAM sulatAnanI sattA pAMtrIza varSa TakI hatI. daramiyAna dilhImAM humAyune mArIne zerazAha, salIma vagere sUravaMzanA rAjAo AvI gayA hatA, paraMtu aMte temane humAyue IrAnanA zAhanI madadathI harAvIne dilhInI gAdI pAchI lIdhI. te pachI bIje ja varSe I. sa. 1papada (saM. 1612) mAM akabara dIlhInI gAdIe AvyuM. tIrtharakSA- upara ApaNe joI gayA ke I. sa. 1001 thI muslIma sattA hiMdamAM chamakalAM zarU karyA hatAM. paraMtu rAjaputa rAjya ane jena maMtrIonA prakhara bhUjAbaLe mahamadagIjanI ke zAhabudIna ghorI jevAne paNa TakavA dIdhA nahotA. A pramANe cheka i. sa. nI teramI sadI sudhImAM pravale jainayuga ane zrI siddhAcaLa pradezanI svataMtra hakumata sAthe bhakti pAchaLa kharacAela koDa dravyano ItihAsa ApaNe pAchaLa joI gayA chIye. pachI teramI sadImAM muslIma sattAnuM jora vadhavA lAgyuM. te chatAM zrI siddhAcaLajI tarapha dezadezAMtaramAMthI jena saMghanuM Agamana akhkhalita rahyA karyuM hatuM. I. sa. 1230 (saM. 1286) mAM nAgapurathI punaDazAne saMgha zrI zatruMjayanI yAtrA AvyA tyAre khuda muslIma bAdazAha taraphathI tene rakSaNa maLyuM hatuM tema ApaNe joI gayA chIye. te pachI I. sa. 1259 (saM. 1315) mAM kaccha (bhadrevara) nA annadAtA jagaDuzAhe paNa bAdazAhI mAna sAthe zatruMjayane saMgha kADhaye hatA te paNa ApaNe agAu joI gayA chIye. A prasaMge mALavAmAM paNa jena prajAnuM astitva eTaluM ja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrtharaNA. prabaLa hatuM. mALavAnA pATanagara mAMDavagaDhamAM pethaDazA (pRthvIdhara) maMtrI sthAne hatA. mAMDavagaDhanI atyAre apUrva jAherajalAlI hatI. jhAjhaDazAha, saMgrAmasiMhonI vagere hajArekeTyAdhipati jene ahIM vasatA hatA. I. sa. 1264 (saM. 1320) mAM pethaDamaMtrI mAMDavagaDhamAMthI saMgha kADha. teNe siddhAcaLa upara zrI zAMtijInanuM suvarNa rasita jInAlaya baMdhAvyuM. A uparAMta khaMbhAtamAMthI nAgarAja sonIye, ne mAravADamAMthI Abhu maMtrI saMgha kADhI tIrthabhakti karI hatI. TUMkAmAM gujarAta ke kaccha, mAravADa ke mevADa, madhyaprAMta ke pUrva pradeza dareka bhAgomAMthI zrI zatruMjayanI yAtrAne lAbha levAne akhalita yAtrinA saMdha AvyA karatA hatA. have ApaNe codamI sadImAM AvIye. cadamI sadInI zarUAtamAM muslIma bAdazAha allAuddIna khIlajI (khunI) e gujarAtamAM pahele pagapesAro karyo tyAre tenA subA alapakhAne saurASTramAM rANapura-mAMDavI vagere sthaLe I. sa. 1309 mAM thANAM geThavyAnuM ApaNe joI gayA chIye. mAMDavImAM paDelI muslIma senA AsapAsa rajaLyA karatI hatI. tyAMthI zatruMjaya najIka hovAthI ahIM pethaDamaMtrIsuvarNa rasita devagrahe baMdhAvyAM che te vAta temanA jANavAmAM AvI. eTale A niraMkuza senAnI eka ToLI zatruMjaya upara pahoMcI. A prasaMge pAlItANA-bAhaDapura vagere AsapAsanA gAmeno hakumata saMbhALatA jena musaddIoe cetI jaIne muslIma senAnuM thANuM najIkamAM ja thavAthI DuMgara uparanuM jokhama tathA prabhubIbane pAchale raste guMdALAgaDhanA mArge thaIne najIkamAM AvelA 1 mAMDavagaDhamAM eTalA badhA jena zrImaMte vasatA hatA ke tyAM koI jaina no rahevA AvatA tene dareka zrImaMta ghara taraphathI akeka rUpiye cAMdalAne ApavAnuM baMdhAraNa hatuM. jenA parIName AvanAra vagara muDIne musAphara turta zrImaMta banI jato. 2 hAlanuM guMdI-LIyAka A prasaMge guMdALAgaDhanA nAme oLakhAtuM hatuM. ahIM saMpratirAjAnA samayanA jInAlayanA khaMDIyaro atyAre paNa che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prasA pIramabeTamAM 1 salAmata chupAvI dIdhAM hatAM.ra eTale muslIma senA sAmAnya raMjADa karI pAchI phrI. ka A khakhara jotajotAmAM aNuhIlapura pahoMcyA. te vakhate aNuhIllapuramAM AcArya zrI siddhasUri khIrAjamAna hatA. teezrIne A khabarathI bahu lAgI AvyuM. saMghapati desalazAhane tyAMnA alapakhAna sAthe sArA saMbaMdha hatA. jyAre tenA putra samarAzA ( samarasiMha ) tilaMga dezanA subedAra hatA tathA tenu dIlhIpati ajJAuddIna pAse sArU mAna hatu." A badhA vicAra karIne tIrtharakSA mATe khuda bAdazAhadvArA kAma levAnuM ucita dhAyuM. samarAzA tathA tenA bhatrIjA sAraMgazA A vakhate dIlhImAM hatA. temane zrIzatru Mjaya upara bAdazAhI phAjanA mANasAye apamAna karavAnA khakhara maLatAM tu te allAuddInane maLyA. AdazAhe tIrthanI marAmmata karAvavAmAM madada karavAne kramAna kADhI ApyuM te lai aNuhIllapura AvyA ane alapakhAnane maLI temanA taraphathI paNa dareka madada mATe hukama meLavI lIdheA. tyArabAda trisaMgamapuranA rAjA mahIpALane maLIne tenA tAbAnI ArAsuranI khINamAMthI navAM khIMma mATe laThThI meLavavAnu kAma tyAMnA jainama MtrI 1 pIramabeTa dheAdhApAse arakhI samudranA vamaLamAM che. pIrama jatAM samudranA taLIyAmAM evI teA pahADI AMTI ghuMTI che ke keii pa ajANyA AvI zake nahi. A prasaMge pIrama TApu khArIyA jAtanA trikAlIyA kALInA tAbAmAM hatA tathA jaina vastInuM paNa tyAM jora hatu. tema atyAre paNa tyAM jovAtAM jInAlayanA khaDIyAthI spaSTa thAya che. 2 A auMkha asa varSa pahelAM pIramanA khaDIyAmAMthI maLyAM hatAM. je ( zrI RSabhadeva ) hAla bhAvanagaranA moTA derAsarajImAM bIrAjamAna che. tema zrI ' siddhAcaLanA vartamAna varNana' mAM jaNAvyu che. 3 zatruMjaya tI ane AsapAsanI sattAnA vahIvaTa A prasaMge aNuhIllapuranA saMdha saMbhALatA hatA. 4 akSAuddIna samarAzAne ' caccA ' kahI melAvatA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ tArA, pAtAzAhane saMpyuM. tathA junAgaDhanA rA'mAMDalinA gurU bAlacaMdramuni, zilpazAstrI dhIragaNuM tathA zrI viveka maMDana pAThakanI dekharekha nIce caityadvAra tathA bIMba ghaDavAnuM kAma zarU thayuM. te purUM thatAM I. sa. 1314 (saM. 1371) mAM zrI siddhAcaLane saMgha kADhI pratiSThA mahotsava karyo. A prasaMge gujarAtanA subA alapakhAne saMghanA rakSaNa mATe sainya saMpyuM. tIrtharAja upara samarasiMha uparAMta laMdrakazA, netrasaMghavI, kRSNasaMghavI, kezavalA, vageree paNa judA judA maMdire samarAvI pratiSThA karAvI. saMghamAM gacchabheda vinA zrI vinayacaMdra sUri, bRhadagacchIya zrI ratnAkara sUri, devasUragacchIya zrI padmacaMdra sUri, saMDera gacchIya zrI sumati sUri, bhAvaDA gacchIya zrI vIrasUri, thArapadra gacchIya zrI sarvadeva sUri, brahmANa gacchIya zrI jagatasUri, nivRta gacchIya zrI AmradevasUri, nANakaga chIya zrI siddhasenasUri, brahadagaNa gacchIya zrI dharmaghoSasUri, nAge. dragathvIya zrI prabhAnaMdasUri, hemasUra saMtAnIya zrI vAsenasUri vagere seMkaDo dharmagurUo ane cheka mAravADa, mevADa tathA mALavAmAMthI paNa aneka yAtrALuo sAthe AvelA hatA. dezala sAhe saM. 1375 (I. sa-1319 ) mAM pharI zrI siddhAcaLajIne saMgha kADhyo. temanA pachI samarAzAnA putra sAjaNazI ane temanA vArasoe tIrtharakSA ane vyavasthAmAM AgevAnI bharyo bhAga levA lAgyA. A pramANe trIza varSa zAMtimAM pasAra thayAM teTalAmAM mahamada tughalakha pIrama jItIne seminAtha jatAM zatruMjaya upara caDhyo. paraMtu tyAM AgaLanA bhAgamAM pIranI daragAha ane dUrathI maMdiranI Toca upara mInArAnA nizAna joyAM tethI dharmasthAnane khyAla karIne 1 rA'-mAMDalika bAlacaMdra munine pitRtva (kAkA) zabdathI saMbodhatA hatA. 2 i. sa. 1347 (saM-1403) mAM. 3 aMgArazA pIranI jagA haze. tenA aMge vigatavAra hakIkta mATe zatruMjaya prakAza-pUrvArdha " juo. 4 samarAzAhe bhaviSyano vicAra karI derAsaranI Toce AgalI bAju masajada jevA ghATanA be mInArA karAvyA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja. rAvuM mAna temaja ahIM dravyanI bhUkha bhAMge tevuM kazuM na dekhavAthI te DuMgara upara kazI paNa raMjADa karyA vinAnAghera tarapha cAlyo gayo. mahamadanA javA pachI paNa vakhate vakhata yAtrikanA jutha (saMgha) ekatra maLIne yAtrAne lAbha letAM jInAlaya baMdhAvatAM ane vyavasthA saMbhALatA. A lAMbA gALAmAM cotarapha azAMti luMTaphATa ane mAre tenI talavAra je samaya pasAra thato hovAthI mAlane avara javara vaNajArAo cokI paherAnI sagavaDa rAkhIne karatA, te vakhate paNa jene zrI zatruMjayanI yAtrAno lAbha levAne moTA samUhamAM ekaThA maLI AvyA karatA. A saMgha (samUha) potAnI sAthe taMbu, cekI paherAnI sagavaDa rAkhatA. munirAje ane nitya pUjA mATe devamaMdira sAthe letA, AvanAra saMgha yAtrAne lAbhalevAnI khuzAlImAM yAcakone dAna detA ane zrIgirirAja upara rekAelA pUjArIone inAma ApI rAjI karatA. tethI teno lAbha levAne AsapAsathI rAMka-ThIka, keLI-ThAkaraDA, bAvA-atIta vagere varNa mAna vinA 1 mahamada tughalakha saM 1403 mAM Avyo hato. jyAre saM. 1389 no zrI devasarina lekha, zrI aSTApadajInA derAsara pAsenA gekhamAM, saM. 1391 ne bharata bAhubaLanA vagere zIlAlekhe atyAre paNa vidyamAna che, e batAve che ke mahamade zatruMjaya upara kazI raMjADa karI nahotI. - 2 saM. 1414 nA lekha sAthe navA AdInAthanA derAsaramAM devaguptasUri sthApita samarAzAnI mUrti tathA rANuM mahIpALanI mUrti, saM 1424 nA lekhavALI aSTApada pAse zrAvakanI mUrti, saM. 1430 nA jeTha vada 4nA lekhavALI maMtrI tathA temanI strInI dayasUri sthApIta rAyaNupagalA pAsenI mUti, saM. 1431 nA lekhavALI aSTApadamAM nemInAthanI mUti, saM. 1484nA lekhavALI amadAvAdanA muLunI mUti atyAre paNa vidyamAna che, e batAve che ke paramI sadImAM zatruMjaya upara cAlu so AvyA karyA hatA. ane temAM keTalAke navA maMdira ane mUttionI pratiSThA paNa karI hatI. 3 atita muLa mALavAmAMthI AvIne najIkanA kheravA (vIrapura) gAmamAM rahelA. tyAMthI kAzIbhArathIye pAlItANe AvI dhuLIyA baMDa pAse maTha bAMdhyo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIthaw. saMkhyAbaMdha leke ekaThA thatAM tyAre lalItasAgarane kAMThe moTuM zahera vasI jatuM. A vakhate pAlItANAgAma khArAnA kaLAne sAme kAMThe hAthIyAdhAra upara hatuM. jyAre girirAjanI vijayataLATI ane gAma vacce lalitasAgara nAme taLAva moTA vistAramAM patharAyeluM hatuM. eTale AvanAra saMghe A taLAvanI pALe pitAnA taMbu nAMkhI utaratA ane yAtrA karIne dAna-puNya karatA. A prasaMge aNahIlapura tathA gujarAtamAM bAreTe laDAyaka ane pramANika tarIke jANatA hatA, teone vasavATa moTA bhAge jene sAthe hovAthI te jInasevaka tarIke prakhyAta hatA. temAM keTalAka piThono saMgraha rAkhI vaNajAra karatA, temane jaina saMgha sAthe zrIsiddhAcaLajImAM avarajavara thayo. temAMthI keTalAka kuTuMbo tIrthasevA tathA saMgha-sarabharA mATe tyAM ja rokAI gayA. ane laDAyaka varga AgaLa vadhI AsapAsanA gAmaDAM kabaje karI beTho. | gujarAtamAM khaMbhAta baMdara prAcina, samRddhivALuM ane samudrakinAre hovAthI e vepAranuM moTuM mathaka hatuM. jenenuM mahAna tIrtha hatuM. tethI aNahIlUpuranI rAjadhAnI amadAvAdamAM gaI te sAthe hatA. teo dhIradhAra karatA ane rajavADA peThe DelI bAMdhI rahetA. dhanendrasUri tathA meghabhArathI saMsArapakSe bhAIyA hatA. tethI eka bIjAnA kAmamAM madadagAra thatA tevI kiMvadaMtI che. 1 AcAryazrI pAdaliptasUrinA smaraNArthe siddha nAgArjune vikrama saMvatanI zarUAtamAMja pAdaliptapura ( pAlItANA) vasAvyuM hatuM. vadhu vigata mATe juo "zatruMjaya prakAza pUrvAdha puSTa thI18 2 bAroTee lalItasAgara taLAvane kAMThe tyAM saMghanA taMbu kheMcAtA hatA tyAM najIkamAM vasavATa karyo. jyAM hAla bhATano ce che. 3 bAMbhaNIyuM, aNIyALI vagere bAra gAmo upara atyAre paNa bAroTanI hakumata che. jyAre tyAM dIvAnI pharajadArI ejansI (godhAjallAnA tathA keTalAka gAmomAM bhAvanagaranI che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjayaprakAza. vastIne bhAga paNa amadAvAda ane khaMbhAta jaI vasavA lAgyuM. ahINulapuranA saMghapati sAjaNazIye rAjadhAnI pharatAM pitAnI peDhI thoDA vakhatathI khaMbhAtamAM belI dIdhI hatI, tethI temane paNa khaMbhAtamAM vasavATa karavAnuM nakakI thayuM. jyAre aNahIlapuranI jAherajalAlI hatI tyAre udepura rAjyanA dharmagurU tapagacchAcAryanI gAdI aNahIlapuramAM rAkhavAmAM AvI hatI. tethI teo uttarottara tIrtharakSAmAM nhAyaka ane salAhakAra thatA. aNahIlapure ucALA bharavAthI jyAre zrI siddhAcaLajIne. vahIvaTa saMbhALavAne prazna saMgha pAse AvyA tyAre bIjI taraphathI dUra besIne vahIvaTa karavAnI muzkelIne vicAra karI AcAryazrIye potAnI gAdInI zAkhA girirAjanA caraNamAM ja rAkhI saMbhALa levAne gya dhAyuM. tethI pATaNa, rAdhanapura tathA khaMbhAtanA AgevAnanI kamiTi nImI tIrthavyavasthA jALavavAne goThavaNa thaI eTale A. zrI. nI gAdI pAlItANe AvI. bIjI taraphathI jodhapura, bIkAnera, jesalamera vagere rAThoDa rAjyanA gurU kharataragacchAcArya jInakuzaLasUrinI pATethI paNa keTalAka yatione mekalavAmAM AvyA. A pramANe azAMtinA yugamAM paNa zrI siddhAcaLanI chAyAmAM zAMti jaLavAI rahevAthI dhIme dhIme ahIM vyApArIo ane vasa 1 ahIM zrI jIteMdrasUri, dhareMdrasUri, municaMdrasUri vagere samartha yatio uttarottara thaI gayA, temanI gAdI tathA upAzraya hAla gaDAjInA derAsara sAme vidyamAna che. ahIM jIreMdrasUriye chIllAkuMDa najIka "jIneMkaTuMka baMdhAvI che jemAM zrI pArzvanAtha prabhunuM jInAlaya, pagalAM, kuMDa tathA vizrAmasthAno vidyamAna che. 2 A gAdIye zrI kalyANacaMdajI, devacaMdajI (devajI) karamacaMdajI vagere yatio AvyA hatA. temanA samayamAM 1618 mAM kharatarasahI baMdhANI hatI. atyAre paNa temanI pATa rAjakacerI najIka che. ahIM derAsara vagere ghaNuM jamIna che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIya rakSA. 27 vAyA vigere AvIne vasyA tathA sAme kinAre pATalIpuramAM rahelAM ghare paNa navA pAlItANAmAM AvI rahyAM. A pramANe cAdamI sadImAM yAtrALuonA avalaMbanathI pAlItANAnI jamAvaTa thavA lAgI. - I. sa. nI pattaramI sadImAM gujarAtamAM sulatAna sattA jAmI te paikI trIjA sulatAna mahamada begaDe soraTha sara karyuM tema ApaNe joI gayA chIye, te vakhatamAM paNa zrI siddhAcaLa jeno mATe svataMtra ane nirAbAdha hatuM. eTaluM ja nahi paNa haDALAnA khemA dedarA e duSkALamAM AkhuM varSa sulatAnanI hadamAM maphata anAja ApIne jaina prajA mATe "zAha nuM bIrUda meLavyuM hatuM. te pachI khImAzAhe zrI zatruMjayane saMgha kADhaye hatuM. bAdazAhe mahAjana (zAha) 1 mahamadazAhe jItelA cAMpAneramAM nagarazeTha cAMpazI mahetA, sAraMga mahetA, jeta zAha vagere zrImaMta jenonI moTI vastI hatI. tenI stuti sAMbhaLIne tyAMnA bAdazAhI sulatAnane adekhAI AvI. te pachI lagabhaga saM. 1512 mAM bhayaMkara duSkALa paDayo eTale umarAve mahamada sulatAnane uzkerI kAMti vANiyA varasa utarAve ke zAhanI padavI cheDI che tema pharamAna kaDhAvyuM. sattara hajAra gAmanA ghaNane joituM anAja 360 divasa puruM pADavAnA bAdazAhI dabANathI cAMpAnerano saMgha vicAramAM paDyo. paraMtu A nekano svAla hato tethI TIpa karavA nIkaLyA. teo pATaNa (aNahIlapura) dholakA vagere mukhya zaheromAMthI vIza divasano kharca bharAvI dhaMdhuke jatA hatA. mArgamAM haDALA gAma AvyuM. ahIM khemo dedarANI rahetA hatA, teNe mahAjanane jamatA javAno Agraha karyo. khImAnA khaDabacaDAM khAdInA kapaDAM ane gAmaDIyA dekhAvathI ahIM vakhata na khAvA mATe hAnA thaI, paNa atyAgrahathI rekAyA. jamIne khImAne TIpamAM kaMI bharavuM hoya to te mATe sAmAnya dayAna kheMcyuM. khIme Avyo avasara kema cUke?" khIme tenA vRddha pitAnI salAha laI pUrA 360 divasano kharca TIpamAM bharI dIdho. cAMpAneranA zrImaMta tAjuba thaI gayA; paraMtu khImA pAse annanA bhaMDAra joI khuzI thatA tene pAlakhImAM besArI sulatAna pAse laI gayA. khImAye AkhuM varSa AkhA dezane maphata anna ApyuM. tethI bAdazAhe mahAjanane "zAha' nI padavI sAthe dhanyavAda ApyA hatA. . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAza. nA mAnamAM zatrujya tathA cAMpAneranA tIrthanuM rakSaNa karyuM hatuM. te pachI soLamI sadImAM devagiri (delatAbAda-dakhaNu) mAM rahetA saMghavI dhanarAja tathA nAgarAje zrI siddhAcaLajI-AbujI vagerenA saMgha kADhyA hatA. temane saMgha citrakuTa (cittoDa) nA yAtrAye game tyAre tyAM citrakuTa pahADa upara alaikika jInAlaye, upAzraye, jJAnAla tathA sarere vagerenI AlhAdajanaka sagavaDe joI AnaMda thaye. - saMghamAM A prasaMge zrI dharmaratnasUri sAthe hatA, temane maMtrI karamacaMda vaMdana karavA AvyA eTale tirthAdhirAja zrI zatrujaya upara AvA bhavya jInAlaye hoya te "sonAmAM sugaMdha maLe" tema dhyAna kheMcyuM. te pachI cittoDamAM bahAdurakhAna AvatAM karamAzAhe madada ApavAthI jyAre bahAdurakhAna gujarAtane bahAdurazAha sulatAna thayo tyAre tenA AgrahathI zrI zatruMjayanA uddhAra mATe karamAzAhe pharamAna meLavyuM hatuM te ApaNe AgaLa joI gayA chIye. karamAzAhe A pharamAna meLavavA pachI zatruMjayanA uddhAranuM kAma zarU karAvyuM, tyAre seraThamAM bAdazAhane suo mayAdakhAna - 1 cAMpAneranA pAvAgaDha upara nemInAthanuM tIrtha cheka aDhAramI sadI sudhI hatuM tema zrI zIla vijayajIkRta tIrthamALA, vidyAsAgara rAsa Adi uparathI jevAya che. ahIM mahAkALIdevInuM maMdira paNa te samayanuM hatuM je atyAre vidyamAna che, tyAre jainamaMdiranA nizAna paNa nathI sacavAyAM. muslIma jamAnAmAM rakSAyelAM jInAlayano brITIza jamAnAmAM patto paNa na maLe e kALanI balIhArI che. 2 mahamade gujarAtamAM jenerenAM devaLo toDyAM hatAM tyAre junAgaDha ane cAMpAnera jItavA chatAM A banne sthaLe AvelAM jaina tIrtho tarapha najara paNa nAMkhI nahatI. 3 citraruTa upara tyAMnA karamacaMda maMtrIe paNa zrI pArzvanAtha tayA supAzvinAthanA bhavya jInAlayo baMdhAvyAM hatAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ gArIyAdhAramAM gola. 29 (mujhAhida khAna) hatA. ane mukhya kArabhArI ravo (ravirAja ) ane narazI (nRsiMha) hatA temaNe adhika sagavaDe purI pADI. uddhAranuM kAma pUruM thatAM zrI vidyAmaMDana sUri ane vinayamaMDana pAThakanA netRtva nIce virATa saMgha saha vartamAna karamAzAe saM. 1587 mAM pratiSThAmahotsava karyo. A pramANe akabarane amala zarU thatAM sudhI zrI zatruMjaya tIrthanuM abAdhItapaNe rakSaNa ane svataMtratApUrvaka sevA-bhakti jeno karatA AvyA hatA. gArIyAdhAramAM gehele- A lAMbA samaya daramiyAna gArIyAdhAranI sAMkaDI sarahada saMbhALI beThelA pAlItANuM rAjyanA pUrvajonI peDhInA sarajaNajI gehela pachI anukrame arajaNajI, noMghaNajI, bhAjI, bane, savajI (pahelA) ane hojI pachI . sa. 1570 nA arasAmAM gehela kAMdhAjI (pahelA) thayA. ATalA vakhatamAM gArIyAdhAranA gahele eTalA sAMkaDA kSetramAM paDyA hatA ke tene jANavA je ItihAsa pAlItANuM rAjya paNa atyAra sudhI meLavI zakAyuM nathI. phakta kAThiyAvADa aitihAsIka saMgraha uparathI eTaluM samajAya che ke geghAnA gohela rAmajI-gAdInA mAleka sAraMgajI taraphanA rAjadrohathI bacavA mATe gArIyAdhAra tathA lAThInA bhAyAtonI madada levA prerAyA hatA, paraMtu temanA taraphathI joitI hAya maLe tevuM na dekhavAthI rAmajIne sAraMgajIne zaraNe javuM paDayuM hatuM. matalaba ke i. sa. 1570 sudhImAM ItihAsanI daSTiye gArIyAdhAranA gohela gaNatrImAM nahatA. 1 ravo tathA narazI jena hatA tema "epiprAphikA opha InDIyA" pustaka paheluM jaNAve che. 2 karamAzAhanA uddhAranI pratiSTA (I. sa. 1531) saMvata 1587 nA vaizAka vadI 6 (gujarAtI-caitra vadI 6) ravivAre thayela che. - 3 pAlItANA sTeTanA skUla zikSaNa mATe lakhAela ItihAsamAM pAMcamA peDhIye "jasojI" nAma che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAMya. A prasaMge zaheranA bAra gAmamAM jAnI tathA raNuM (dave) brAhmaNano amala hatuM. banne pakSanI beThaka mATe gAma vacce uMcANamAM cAre bAMdhyuM hatuM. ahIM beThelA eka yuvAne ughADe mAthe jAnInA gharamAM kAma karatI strInI Takora karI. A bAI davenI dikarI hatI, tethI banne pakSavALA vAta vAtamAM vaDhI paDyA, eTale raNA gArIyAdhAranA gohela kAMdhAjInI madada levA deDayA ane jAnI pakSavALA geghAnA behela visAjInI madada levA gayA. banne pakSa vacce kApAkApI zarU thaI temAM chevaTa kAMdhAjI nAsI jatAM visAjIye zaherane kabaje laI tyAM potAnI gAdI sthApI. A lAMbA gALA daramiyAna saurASTramAM ghaNuM rAjapalaTA thaI gayA hatA. cheka jasadaNa-pAlIyAdathI mahuvA-taLAjA sudhInA moTA vistAramAM khumANa, khAcara ane vALA-kAThInI prabaLa sattA patharAyelI hatI. khumANe potAnI rAjadhAnI kheraDImAM nAMkhelI. : zaheranI laDAImAMthI nAsI chUTelA kAMdhAjI gohela gujarI javA pachI gArIyAdhAranI sattA noMghaNujI (bIjA) gehelanA hAthamAM AvI tyAre kheraDImAM mA khumANa pitAnI sattA AgaLa vadhAryo jato hato. tenI daSTi gArIyAdhAra tarapha javAthI I. sa. 1919 mAM te moTI senA sAthe gArIyAdhAra upara caDho. gArIyAdhAranA gahelone zIhAranI laDAInI kaLa hajI utarI nahotI, tevAmAM khumANunI senAnuM moTuM daLa joI tenA sAme ubhA rahevuM AkaruM jANuM ghaNajI gohela pitAnA bhAyAta dhunAjI nI madada levA zahera gayA. khumANanuM baLa dhunAjInA dhyAna bahAra naheAtuM chatAM potAnA bhAyAtane Azraya ApavAnI pharaja samajI vaLAmAMthI sIrabaMdhI senAne cetAvavA cAlyA. paraMtu khumANanI senA gArIyAdhArathI beMghaNajI pAchaLa nIkaLI cUkI hatI tethI gohele 1 zIhora tAluke siddharAje brAhmaNone dAnamAM Apyo hate. 2 bhAvanagaranA pUrva je. . 3 beraDI gAma gArIyAdhArathI ATheka gAu dUra uMDamAM AveluM che. 4 bhAvanagaranA pUrvajo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ gArIyAdhAramAM gohela. 31 taiyArI kare teTalAmAM baMne sanyane veLAvadara pAse bheTe thatAM tyAM laDAI jAmI. temAM dhunAjI marANuM ane noMdhaNajI tyAMthI nAsIne bAreyAnI jhADImAM chupAI gayA; eTale lomA khumANe gArIyAdhAra pragaNuM pitAne kabaje laI tyAM khumANanI ANa phelAvI. ghaNajIne khumANa pAsethI gArIyAdhAra pAchuM meLavavuM te hAthInA meM AgaLathI pULa kheMcavA jevuM AkaruM kAma hatuM ? tethI teo bAraiyAnI jhADImAM AvelA javAsa gAmamAM jaIne rahyA. A gAmamAM bAraiyA keLIne amala hatA. temane AMgaNe vakhAnA mAryA gayelA mahemAna thavAthI teoe beMghaNajIne satkAra karyo ane paraspara paricaya vadhavA pachI pitAnI putrI paraNAvI saMbaMdha vadhAryo. A pramANe neMghaNajI gohele javAsa gAmamAM viza varSa gALyAM. daramiyAna pitAnI pUrvabhUmine prema jAgRta thavAthI I. saM. 1640 mAM tyAMnA bAreyAnI eka TukaDI laI zahera AvyA ane tyAMthI akherAjajI gohelanI vadhu madada laI gArIyAdhArane zImADe gayA. gArIyAdhAranA paTelane A khabara maLavAthI te zImADe jaIne gohelane maLyo. ane khumANanI prabaLa jamAvaTane khyAla ApI jaNAvyuM ke huM saMdhyA vakhate dhaNu luMTAyAnI buma pADIza. eTale gau-bhakata kAThI dhaNa vALavAne eka tarapha daDaze te takano lAbha laIne tame bIjI taraphathI gAmamAM pesIne gaDha hAtha karI zake teja phAve tema che. A vAta ThIka jaNAvAthI sAMjanA jyAre gArIyAdhAramAM raheluM khumANanuM daLa dhaNanA cerane pakaDavA pazcime upaDayuM tyAre pUrva daravAjethI gehela ghaNujIye potAnA sAthIo sAthe gaDhane kabaje lIdhe. paraMtu A rIte mA jevA baLavAna zatru sAme TakavuM muzkela hatuM tethI rAtorAta noMghaNajI kheraDI gayA. 1 amadAvAdanA chellA sulatAna mujhaphapharane I. sa. 1583 mAM dIlhInA subA ajhIjhokAye padabhraSTa karyo tyAre kheraDIno lemo khumANa tathA jamasatrAjI vagere madada karI hatI. e khumANenA baLane khyAla Ape che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ pajjaya pramANa lemA khumANa pitAnA gaDhanI DelIye dAyare meLavI beThA hatA tevAmAM ghaNajIne AvelA joI AvakAra dIdhe. ghaNajIye lemAnI strIne bahena kahI caNI gAmanI vIrapasalI karI. eTalAmAM gArIyAdhArathI lemAnA mANasoe AvIne badhI vAta kahI, paraMtu AMgaNe Avela mahemAnane Azraya Apavo e dharma samajI gArIyAdhAramAMthI mAye potAnuM thANuM pAchuM kheMcI lIdhuM. mugala sAmrAjyamAM zatruMjaya akabarazAha I. sa. 1556 mAM dilhInI gAdIe AvyAnuM prathama joI gayA chIe teNe pitAnA amalamAM trAsa ane mAraphADa ne badale prema ane udAratA dAkhala karIne vizvAsa vadhAryo. jajItyAre kADhI nAMkhI dareka dharmone mAna ApavA lAgyo tathA rAjya vyavasthAne baMdhAraNapUrvaka goThavI nyAya ane rakSaNa mATe dareka prAMtamAM subedAra, kAcha, dIvAna ane phojadArane rokyA. akabara bAdazAhanI A rAjanIti lokapriya thaI paDatAM divasAnadivasa temanI sattAne vikAsa thavA lAgyuM. I. sa. 1572 mAM akabare gujarAtanA chellA sulatAnane harAvI, potAnA subA ajhIjhakekAne nI ane 1583 thI tenI sattA sudraDha thaI. A vakhate saurASTra-jAmanagaramAM jAma sattAnuM, khareDImAM lemA khumANanuM, morabImAM phakhAna balocanuM, tathA madhyamAM vALA, khAcara, jaTa, khasIyA, bAbarIyA vagere kAThIo ane keLIeAnAM rAjyanuM jora hatuM. amadAvAdane chelle sulatAna mujhaphaphara bhAgIne soraThamAM bharANe tene jAmasatrAjInuM ane lomA khumANanI sAthe sAthe junAgaDhanA subA delatakhAna gorIe madada ApavAthI ghoLa pAse yuddha thayuM temAM mugalonI jIta thavAthI I. sa. 1591 mAM seraTha sara karI 1592 mAM sarvoparI sattA sthApI. 1 AMgaNe AvelA duzmanane paNa premathI pitAne mAnI levA ane zaragatane hAya karavI e kAThIne kuladharma manAta hatA. 2 kacchamAMthI jAmarAvaLa 1535 mAM saurASTramAM AvyA. teNe 1540 mAM jAmanagara vasAvyuM ke te prAMtanuM nAma nAne kaccha (hAlAra) pADyuM. tenA pachI jAma vibhAjInA putra jAmasatrAjI thayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAdazAhI kherIteA. A mudata daramyAna tIrthAdhirAja zrI zatruMjayanA darzanArthe deza-paradezanA sadyAnA avara-javara zarUja hatA. jenA dvArA i. sa. 1583 ( sa. 1639 ) mAM akabara bAdazAhane kAne AcArya zrI vijayahIrasUrinI prazaMsA sAMbhaLavAmAM AvI tethI amadAvAdanA subA mAk ta AcAryazrIne padhAravA Ama traNa meAkalyu. 33 AcArya zrI vijayahIrasUri A vakhate khaMbhAta hatA. jyAre bAdazAha akabaranA mukAma phatehapura-sIkrImAM hatA. eTale lAMbe paMtha kApavAnI muzkelI chatAM zAsanasevA mATe lAbhanuM kAraNu jANI 67thANAnA aheALA parivAra sAthe vihAra karIne AcArya zrI tehapura padhAryA. A mulAkAtamAM akabara bAdazAhe AcArya zrInA jJAnakhaLa tathA AkarA AcAra-vicArathI prasanna thai temanA ziSya 5. bhAnucaMdrajI mAta zAnazAhatanI sarahadamAM AvelAM siddhAcaLajI, gIranArajI, tAraMgAjI, kesarIyAnAthajI, AjI, rAjagRhIMjInA pAMca pahADa, sametazIkhara urphe pArzvanAtha pahADa vagere jaina tIrtho ane khIjI badhI bhakita karavAnI jagAe uparanA nAnI svata MtratA ane yAvacca dradivAkaro 'akhASita khajA bhAgavaTAnA tathA tenA khyAla rahevA A kharItAmAM mALavA, zAhajahAnAmAda, lAheAra, mulatAna, amadAvAda, ajamera mIraja, gujarAta ( sArASTra ) aMgALa, tathA zAnazAhata tAkhAnA saghaLA mulakAnA sukhA joga cetavaNI ApI. badazAhI kherIte-- C AcArya zrI vijayahIrasUrie zAhImAna sAthe gujarAta tarapha pAchA vihAra karyo tyAre temane mArgomAM dareka nAnA meATA rAjgyA ane sukhAethI sArU mAna maLyu. teozrI amadAvAda pahoMcyA tyAra tyAMnA sutre AjhamakhAMna saMvata 1648 mAM sAraThanA jAma upara * caDatA hatA. temaNe AcArya zrIne kAmakAja mATe pUchatAM tI rakSAnI bhalAmaNa karI. tyAMthI savata 1649 mAM pATaNa padhAratAM tyAMnA sukhA kAsimakhAne sArU mAna ApyuM hatuM. 5 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAza ahIMthI AcAryazrI sahavartamAna zrI siddhAcaLanI yAtrAe javAne zrI saMghe nirNaya karyo; A khabara tarapha pahoMcatAM mALavAmAMthI DAyarazAhe, mevADathI kalyANa baMbue, meDatAthI sadAraMgazAhe saMgha kADhayA tathA lAhora, AgrA, mulatAna, kAzmIra, jesalamera, zihI, nAMdalAI ane baMgALa Adi dUra dUranA dezamAMthI hajAre yAtrIke pATaNa ekaThA thayA. pATaNathI saM. 1650 (I. sa 1594) mAM zrI zatruMjayanI yAtrAe saMdha nIkaLyo te amadAvAda pahoMcatAM tyAMnA subA murAde sUrIzvaranuM sanmAna karI saMgha sAthe pitAnA mANase mokalyAM, ahIMthI saMgha dholake Avyo tyAM khaMbhAtathI tejapAla sonI chatrIzasejavALA sAthe AvI pahoMcyA. e sivAya visanagara, siddhapura, mahesANA, IDara, ahamadanagara, AMbalI, kapaDavaMja, mAtara, sojItrA, naDIyAda, vaDanagara, DAbhalu, kaDA, mahemadAvAda, bArejA, vaDodarA, Ameda, sInera, jaMbusara, keravADA, gaMdhAra, surata, bharUca, rAra, devagiri, vIjApura, vairATa,naMdarabAra, rAdhanapura, vaDalI, kubera, prAMtija, mahI aja, pethApura, borasada, kaDI, dhalakA, dhaMdhukA, vIramagAma, kAlAvaDa vagere gAmonA saMgha paNa AvI manyA. sakaLa samudAya mukAma karato pAlItANA najIka pahoMce tyAM sArASTrano senApati navaraMgakhAna sAme AvyuM. ane bAda zAhI erIte joI khuzI thatAM sUrijIne bahumAna ApyuM tathA joItI sagavaDa purI pADI. seraThamAMthI A prasaMge jAmanagara, UnA, dIva, ghoghA, mAMgaroLa, verAvaLa, junAgaDha vagerethI paNa saMghe AvI pahoMcyA hatA. ekaMdara 7ra saMgha, eka hajArathI vadhAre sAdhu-sAdhavI tathA lagabhaga be lAkha yAtrinA samUhe tIrthayAtrAne lAbha lIdho. tejapALa enIye A prasaMge mULa TuMkano uddhAra karyo tathA bIjA saMghee judAM judAM derAsaro samarAvyAM ane baMdhAvyAM. 1 bhaviSyane sultAna murAda (jahAMgIra.). * 2 A saMdhamAM zAha zrImala sAthe pAMcase lejavALAM hatA. - 3 A samaye taLATImAM lalItasAgara taLAva hatuM. ane DuMgara upara maravA TuMka, cemukhajI, pethaDazAnA chanAla, chIpAvasahI, svargArohaNa prAsAda najIka anupama (apamA devInuM) taLAva, gIranAra racanA, kharataravasahI, vImaLavasahI Adi vidyamAna hatAM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAnI dukano uddhAra. dAdAnI dukane utAra upara mujaba saM. 1950 mAM dAdAnI mukhya TuMkane uddhAra thavA pachI tIthodhirAjanI yAtrAe saMgho AvyA karatA hatA. damaNathI harakhacaMda saM. 1660 mAM saMgha laIne AvyA. tathA bIjA paNa chaTaka saMgha-samudAya AvatA rahyA hatA. - A arasAmAM bIkAneranA maMtrI karamacaMda akabara bAdazAha pAse jaIne rahyA hatA. akabaranI dharmasabhAmAM A vakhate vijayasenasUri vagere muni maMDalane jemAM temaNe kharataragacchAcAryajInacaMdrasUrinI vidvattA tarapha bAdazAhanuM dhyAna kheMcyuM ane temanI mulAkAtathI khuzI thaI tIthanI svataMtratA ane saMrakSaNa mATeno vadhu kharIte temane karI Ape. te pachI amadAvAdanA zeTha rUpajI e saMgha sAthe zrI siddhAcalanI yAtrA karI saM. 1975 (I. sa. 1919)mAM zrI-mukhajInI Tukane jIrNoddhAra karyo. A prasaMge jesalamerathI bhaNazALI punazIne saMgha Avyo hato. te pachI saM. 1676 tathA saM. 1678 (I. sa. 1620-22) mAM maLI be vakhata jAmanagarathI jasA jAma (jasavaMtasiMhajI) nA maMtrI vardhamAna ane paddhasiMha acalagacchAcArya zrI kalyANasAgarasUri sAthe moTo saMgha laIne AvyA hatA. temanA pachI saMvata 1686 mAM dolatAbAdathI dharamadAsajIne saMgha AvI gayo. tyArabAda saM.' 1690 mAM nADalAI (mAravADa) thI zA mahAjana saMgha AvyA. AvA chUTAchavAyA AvatA saoNnI dAnapratiSThAthI AkarSAIne tenI mAlamIkata saMbhALavAne AsapAsanA kAThI-garAsIyA AvavA lAgyA hatA. tevI eka ToLI, A saMghanA mANasoe DuMgara caDhavAnuM zarU karyuM tyAre paisA mAgavA ADI ubhI. saMghamAM vaza * 1 rUpajInA pitA samajI ane kAkA sAzAnI saMpattinuM A phaLa hovAthI zrI cAmukhajInI TuMka "savA-samajanI TuMka" nA nAme oLakhAya che. vigata mATe juo "zrI zatruMjaya prakAza-uttarArdha.' 2 zrI zatruMjaye upara temaja jAmanagaramAM temanAM baMdhAvelAM bhavya jInAlaya . atyAre paNa vidyamAna che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAza hajAra mANasane mATe samUha hovAthI temanA rakSaNa mATe hathIcArabaMdha senA sAthe hatI. tethI A ToLI sAme thatAM teo nAsIne gheTInI kAMTamAM bharAI gayA A rIte eka taraphathI zrI saMghe saMpUrNa svataMtratAthI zrI zatruMjayanI yAtrA kaye jatA hatA. tyAre bIjI taraphathI mugala zAnazAhatamAM thayelA uttarottara bAdazAha jahAMgIre pitAnA rAjya amalanA trIjA varSa (I. sa. 1607-08) mAM AcArya zrI vijayasenasUri, A0 zrIvijayadevasUri tathA jati paramAnaMdajI dvArA jainasamAjane samagra tIrthanI svataMtratA ane kabajA bhegavaTAnuM pharamAna tAjuM karI ApyuM hatuM. A prasaMge amadAvAdamAM zAMtidAsa zeThane lAgavaga vadhatuM rahI te bAdazAhanA saMbaMdhamAM AvyA hatA. temaja dharmakAryamAM paNa teo AgevAnIbharyo bhAga levA lAgyA hatA. A uparathI zrI zatruMjaya tIrthano vahIvaTa zrIsaMghe temane suprata karatAM temaNe tIrthonA bAdazAhI kharatA tAjA karAvavAne zAnazAhatane araja karI hatI. jethI i. sa. 1629 mAM zAMtidAsa zeThanA vahIvaTamAM rahelA zrI zatruMjaya, saMkhezvara, kezarIyA, amadAvAda, surata, khaMbhAta ane rAdhanapuranA derAsara tathA zrI saMghanI mIlkatanI svataMtra kabajA bhegavaTAne kharIte bAdazAha zAhajahAne pitAnA amalanA bIjA varSa (I. sa. 1629) mAM karI Ape, eTaluM ja nahi paNa temanA rAjya amalanA 31 mA varSe tA. 19mI ramajAna ( I. sa. 1657) mAM be lAkhanI upajanuM pAlItANA paragaNuM zAMtidAsa zeThane bakSIsa ApIne tenI sanaMda upara bAdazAhI mahora karI. tyArapachI zAhajahAna mAMdagIne bIchAne paDatAM, tene putra 1 juo saM. 1697 mAM lakhAela premalAlacchI rAsa. 1 akabara bAdazAhanA hurama amadAvAda zAhajAdA sAthe AvelA tyAre zAMtidAsa zeThe temanI sarabharA karI hatI. tyArathI jahAMgIra bAdazAha zAMtidAsa zeThane mAmA kahetA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 37 jene ane gohelenuM joDANa. auraMgajheba ke je dakSiNane subedAra hato. teNe potAnA bhAI murAda ke je gujarAtane subo hato tene uzkerI gAdI hAthamAM lIdhI, murAdane A prasaMge zAMtidAsanA putra laphimacaMda zeTha taraphathI sADApAMca lAkha rUA. dhIravAmAM AvyA hatA. je temaNe mArgamAM ujananA vijaya prasaMge ja prAMtanI upajamAMthI pahoMcatA karyA. eTaluM ja nahi paNa sulatAnapade AvatAM turta zrI pAlItANuM paragaNAnI ugharAta kabajA bhogavaTAne paravAno tAjo karI dIdho. auraMgajebe murAdane gAdI apAvavAne sAthe lIdho hatoparaMtu aMdarakhAne tene potAne gAdI joitI hatI tethI bIjA varSe murAdane mArI auraMgajeba gAdIe Avyo. jyAre teNe paNa pahelIja take zrI zatruMjaya tIrtha arthe arpaNa thayela pAlItANA paragaNA mATe zAMtidAsa zeThane kabaje bhegavaTo tAjo karanArI sanaMda ApI hatI.' jene ane gehelenuM joDANa gohela beMghaNajIe ekavIza varSa (I. 1640) mAM gArIyAdhAra punaH prApta karavA pachI gArIyAdhAranI gAdIye anukrame arajaNajIkhAMdhAjI-savAjI tathA saratAnajI AvI javA bAda khAMdhAjI (trIjA) thayA. tyAM sudhImAM savAjI gehalane kAThIoe satAvavA sivAya gehalo gArIAdhAra sAcavI rahyA hatA. khAdhAjInI zarUAtamAM auraMgajebanA atyAcArathI mugalAInI paDatIne pAye naMkhAI cukyo hate. e takane lAbha laIne seraThamAM porabaMdara, morabI, dhrAMgadhrA, zahera vagere rAjyae marAThAne khaMDaNI ApavAnI baMdha karI, tathA AkhA prAMtamAM pAchI 1. elaphInasTana jaNAve che ke, murAdanA baLathI ujjananI jIta thatAM (1768) jamAdaLa Akhare murAdanI sattA mukarara thaI hatI. te pachI auraMgajee tene paDakhe rAkhI pitAnA bIjA be bhAI dArA tathA sujAne mAryA bAda murAdane keda karyo hato. eTale A mogala rAjyamAM tophAnane kALa ha; chatAM -murAde zAMtidAsa zeThane tA. 29 mI ramajAne ApelI sanaMda saMbhavita che. 2. dareka asala sanada zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhImAM che. ane tene baMgALa tathA kAThiyAvADanA nyAyAdhikArIoe kharA purAvA tarIke maMjura rAkhela che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatrujya prakAra, azAMti vadhavA lAgI tethI zrI zatruMjaya tIrthanA cokI paherA mATe temaja AvatA jatA yAtrIkane teDavA (malANuM karavA) ane mukavA javA (vaLAvuM karavA) mATe rakSake gaThavavAnI jarUra jaNAtAM zeTha zAMtidAsa sahasakaraNa tathA zAha ratanasUra vigere vahIvaTadAroe pAlItANAnA kaDa dezI vagere zrAvake ane tIrthanI bhakti mATe rahelA bhATa parabata mAta gArIyAdhAranA gehela kAMdhAjIne rokavAnI goThavaNa karI, paraMtu temAM yAtrALupAsethI badale levAmAM ekasarakhAM dhAraNanI jarUra jaNAtAM saM. 1707 (sane 1651)gohela kAMdhAjIne amadAvAda bolAvatAM temaNe tyAM jaI chaTaka yAtrALu mATe aradhI jAmI (kerI jevuM calaNa) ane saMgha pAsethI sukhaDI maNa 1 tathA lugaDAM badala aDhI jAmI laI rakSaNa karavAne lakhata karI ApyuM. uparanA karAra pramANe gArIyAdhAranA gohela sAthe jenone saMbaMdha baMdhAyA pachI anukrame jene ane gahelo vacce sneha vadhavA lAge. saMghanuM AvAgamana zarU rahyA karatuM ane kaI kaI moTA saMgha paNa AvyA karatA. temAM saM. 1722 mAM junAgaDhathI sahasavIra saMghavI meTa saMgha laI AvatAM temAM junAgaDhanA navAba saradArakhAne senA mekalI hatI. tathA sairASTranA ghaNA zaheranA saMgha-samudAya temAM joDAyA hatA. te pachI saM. 1804 mAM suratathI ravajIzAne saMgha Dumasa thaIne dariyA raste bhAvanagara utarIne Avyo tyAre gArIyAdhAramAM kAMdhAjInA putra pRthvIrAjajIno amala hate. temaNe kumAra nAMghaNajIne kanADa sudhI saMghanI sAme mokalyA. pAlI. tAthI dhana zeTha tathA jeto bAreTa vagere paNa sAthe gayA ane paraspara saMbaMdha vadhAryo. saMghe lalItasAgara taLAva pAse paDAva nAMkhIne yAtrA karI. - A rIte tIrtha tathA yAtrikonA rakSaka dUra (gArIyAdhAra) rahe te karatAM pAlItANAmAM ja rahetA hoya te ThIka paDe tema A vakhate ThAkora sAthe vAtacIta thaI, eTale gehela pRthvIrAjajI tyArathI moTA bhAge pAlItANe rahevA lAgyA. temanA pachI 1 sane 1651nuM asala lakhata juo pAchaLa jene taraphathI javAba nA pura(12-13) 2 gAdI gArIyAdhAramAM rAkhI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ marAThA-gAyakavADa ane pezvA. 39 noMdhaNujI gAhele vahIvaTa saMbhALyeA. daramyAna mugalanA sume amadAvAdathI khaMDaNI ugharAvavA nIkaLyeA. tene khaDaNI na bharI zakAvAthI gAhela nAMghaNujIne pheAja sAthe lIdhA. mugala sukhAnI amadAvAdamAM gerahAjarI daramyAna jodhapuranA rAjA abhayasihajI gujarAta upara caDhI AbhyA. teNe vaDAdarA jItI amadAvAdamAM bhaDArI ratnasiMhane gujarAtanA sukhA tarIke mUkaye. te pachI ratnasiMha bhaDArIe zrI zatruMjayanI yAtrA arthe sAraThamAM praveza karyo te khakhara jANatAM mugala sue khasI gaye ane nAMghaNujI pAlItANe AvyA. ane tIrthaMtu bhaktipUrvaka rakSaNa karI nA sAthe sArA saMbadha vadhAyo. temanA pachI i. sa. 1764 mAM saratAnajI geAhela AvyA; paraMtu rAjyanA lAle temanA bhAI alubhAIye temane dagAthI gheADAramAM mArI nAMkhyA. A khakharathI temanA bIjA bhAI unaDajI kuMDalAnA oDhA khumANunI madada lai pAlItANe gayA eTale aNubhAi nAsI javAthI unaDajI gAhela i. sa. 1766 mAM gAdIye AvyA. marAThA-gAyakavADe ane pezvA oraMgajebanA atyAcAra, adharma ane gharaleza pachI mugala sattA nabaLI paDatAM i. sa. 1664 thI dakSiNanA marAThA zIvAjIye potAnI sattA vadhAravA mAMDI hatI. te pachI zAhue meAgalAnI jaDa kADhI I. sa. 1722 mAM pIlAjI gAyakavADa tathA kathAjI kadamakhAMDene sAraDa upara sarvoparI sattA pAtharavA mAkalyA; paraMtu tenI pAchaLa pezvAI sattAe gujarAtamAM praveza karavAthI aMdarAdaranI athaDAmaNImAM temaNe AgaLa jora na karatAM pIlAjI gAyakavADe vaDAdarA jItI tyAM thANuM nAMkhyuM. paraMtu jodhapuranA abhayasi'hu rATheDe tene mArI amadAvAdamAM ratnasiM| bhaMDArIne I. sa. 1732 mAM gujarAtanA sukhA tarIke mUkayA. te pachI dAmAjI gAyakavADe khaLa vadhArI gujarAta kakhaje lIdhu ane i. sa. 1736 mAM kAThiyAvADa sara karI mulakara ( pezakasI ) levA mAMDI. ane mugala sattAnAM sathA lApa thai jatAM junAgaDhanA temanA pheAjadAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatrujaya prakAza. zerakhAna lAlIye i. sa. 1748 mAM navAba bahAdurakhAnanu nAma dhAraNa karI svataMtra hukumata sthApI navAbI joratalakhI ugharAvavA mAMDI. te pachI dAmAjI gAyakavADa 1751 mAM pezvAsattAne tADavA jatAM temAM pakaDAyA ane sAraThanI upajamAM pezvAnA ardhA bhAga karI devA paDayA. jyAre marAThAye 1758 mAM amadAvAda ane 1784 mAM gheAghAmAM peAtAnI sattA dAkhala karI hatI tethI sAranA amala navAba, gAyakavADa, pezvA ane marAThA sattAnA codhArA kAkaDAmAM guMcavAi gayA hatA. brITIza amala rANI ilijhAbeganA samayamAM iMglAMDamAMthI eka vyApArI kupanIe madrAsa ane kalakattAmAM kADhI nAMkhI hatI. teNe mugalasattA nakhaLI paDatAM eka bIjAne paDakhe rahI dhIme dhIme baMgALamAM peAtAnI sattA pAtharI. te pachI temaNe suratamAM kADhI nAMkhI ane DrIraMgIo pAsethI muMbainA TApu paherAmaNImAM lIdhA pachI 1687 mAM tyAM gADhI nAMkhI peThA. A vakhate gujarAta tathA dakSiNamAM marAThA, pezvA ane gAyakavADa pAtapAtAnI sattA vadhAravA mathatA hatA. jyAre brITIza ka MpanI taka maLatAM dhIme dhIme gujarAtamAM AgaLa vadhye jatI hatI. teNe i. sa. 1759 mAM surata ane 177ra mAM bharUca meLavyuM. daramiyAna mahIsuramAM TIpu sulatAna nepAlIyana AnApAnI madada lai hiMdamAMthI aMgreja sattA ukheDI nAMkhavAnI AcharacatA hatA tethI tene gaMdha AvavAthI te tarapha ku MpanInu dhyAna hatu tevAmAM sidhiyAnI hAyathI bAjIrAva pezvAe punA lIdhuM. A vAta hAlakara ane tenA pakSakArane cI nahIM. tethI punAmAM tAphAna uThatAM i. sa. 1801 mAM pezvA vasai mukAme kapanIne zaraNe gayA. ane madadanA badalAmAM dhaMdhukA, rANapura, ghAghA, khaMbhAta vagere 26 lAkhanI upajanA gAmeA kaMpanIne ApavA kabulyu'. A prasaMge pezvA dakSiNanA tAkAnAmAM guMcavAI gayA hatA tethI i. sa. 1800 thI pAMca varSa mATe gAyakavADane khaMDaNI udharAvavAnA ardha bhAge ijArA ApyA hatA temAM madada karavA gAyaka : Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 . vakhatacaMda zeThane vahIvaTa, vADe kaMpanI pAse mAgaNI karI tethI muMbaI sarakAre vaDodarAmAM pitAnA resIDenTa karnala vokarane mokalyo. kalakare lazkarI madada ApavA uparAMta gAyakavADa mahArarAvane kharca mATe maMgaLa pArekha tathA zAmaLa bahecaravALA pAsethI 50000 rA jAmIna thaIne apAvyA tethI gAyakavADe khuzI thaI kaMpanIne i. sa. 1803 mAM dhoLakA, mAtara, kaDI ane kAThiyAvADanA maLI 11,10,000 nI AvakanA gAma lazkarI kharca mATe brITaza kaMpanIne ApyAM. tethI karnala vokare morabI pAsenA gAme kAThIyAvADanA nAnA-moTAM dareka rajavADAnA pratinIdhione ekaThA karI mulakagIrInA AMkaDA nakkI karyA ane pezvAI IjAro bIjA daza varSa mATe gAyakavADe laMbAvavAthI tenA vatI kaMpanI 1807thI ugharAta karavA lAgI. te pachI pezvAI sattA nabaLI paDavAthI teNe soraTha tathA gAyakavADa sAthenA pitAnA hakka kaMpanIne soMpI dIdhA. jyAre gAyakavADe paNa I. sa. 1820 mAM pitAnA ugharAta vahIvaTano kArobAra kaMpanIne havAle karyo. tethI kAThiyAvADanI mulakagIrI ugharAvavAne kepTana bArnavelane rokyA. te pachI junAgaDhanA navAbe paNa I. sa. 1822 mAM pitAnI joratalabI ugharAvavA mATe brITIza sAthe nakkI karyuM tathA gAyakavADe pitAnuM amarelInuM thANuM kADhI nAkhyuM eTale I. sa. 1822 mAM kAThiyAvADamAM brITIza sattA taraphathI polITIkala ejaMTa tarIke kepTana banavelanI nImaka thaI. ane ugharAtanA vahIvaTa niyamIta ekahaththu thaI jatAM mahemAMhenA tophAnano aMta Avyo. vakhatacaMda zeThane vahIvaTa- " upara joI gayA tema kAThiyAvADanAM rAjya jyAre dhArI sattAmAMthI pasAra thatAM hatAM tyAre amadAvAdanuM zeTha kuTuMba marAThA, gAyakavADa, pezvA ane chelle brITIza sattAnA saMbaMdhamAM AgaLa vacce jatuM hatuM. zAMtidAsa zeTha tathA lakSmIcaMda zeThano mugala zAnazAhata sAthe saMbaMdha agAu jevAI gayo che te pachI khuzAlacaMda zeThanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAza. vakhatamAM (I. sa. 1705) mAM marAThAye amadAvAdamAM lUMTa calAvavI zarU karI tyAre tene maLIne potAnA dravyabhaMDAranA bhege tene kayA tethI amadAvAdanI samagra prajAye maLI pitAnA vepAramAMthI zeThane seMkaDe cAra AnA lAgo Apavo zarU karyo. ! te pachI vakhatacaMda zeTha thayA. temaNe pezvA tathA gAyakvADane vakhatevakhata madada karI hatI. jenA badalAmAM temane pAlakhI tathA. mazAlanuM mAna ApyuM hatuM. A arasAmAM I. sa. 17lpa mAM gAyakavADane amaladAra zIvarAma gADI khaMDaNI ugharAvavA zahora, tarapha AvyA tyAre tyAMnA mahArAjA vakhatasiMhajI tenA sAme bhAMjagaDamAM rokAyA hatA tene lAbha laI gehela unaDajIe zIhAra upara caDAI karI, paraMtu tene pathAbhAI garAsiyAe hAMkI kADhayA. A khabara mahA vakhatasiMhajIne paDatAM te pAlItANA upara caDayA eTale ThAkora unaDajI zatruMjayanI gALImAM saMtAI jatAM vakhatasiMhajInI pheje gArIyAdhAra ane AsapAsanA gAmamAM luMTa calAvI. ekaMdara A laDatamAM helane ArabanuM moTuM devuM thaI gayuM. te pachI brITIza sarakAre seraThanA rAjyanI khaMDaNa bAMdhavAnuM kAma hAthamAM lIdhuM; paraMtu gohela tenA niyamIta bharaNane pahoMcI zake tevA saMye na hovAthI devuM vadhye jatuM hatuM. chatAM ThAkara unaDajI tIrthanuM rakSaNa karI rahyA hatA, paraMtu i. sa. 1820 mAM te devagata thatAM ThAkara khAMdhAjI (dAdabhA) gAdI upara AvatAM temaNe ArabanA devAnA badalAmAM DuMgara sakhe. A khabara jene maLatAM Arabane tyAMthI khasI javAne kahyuM. paraMtu temaNe pitAnA leNAnuM bahAnuM batAvyuM ane raMjADa karavA lAgyA, tethI vakhatacaMda zeThanA putra hemacaMda zeTha tathA motIcaMda. amIcaMda vagere te bAbata muMbaI sarakArane tA. 31 mI ogaSTa. 1820nA roja araja karI. tethI muMbaI sarakAre kepTana bAvelane tapAsa karavA jaNAvyuM. ane jarUra paDe te vaDedarethI lazkara maMgAvavAne paravAnagI ApI. - 1 A lAgAnA badalAmAM bITIza sarakAra atyAre paNa 2133 rUpiyA dara varSe Apa che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ vakhatacaMda zeThane vahIvaTa, kepTana bArna vele te pachI tapAsa karIne haka-hakumatane nirNaya karyo. tA. 20-12-1820 nA muMbaI sarakArane rIporTa karatAM 1657 nA lakhANo ke jemAM dIhI sarakAranI sanadene svIkAra thayela che te uparathI jaNAya che ke pAlItANa pragaNuM ane zatruMjaya parvata ke jenI upara jenenAM maMdira AvelAM che te zrAvakone inAma tarIke bakSIsa Apela che." tema jaNAvyuM ane I. sa. 1651 mAM gehela kAMdhAjIye je khata karI ApyuM hatuM tene amala A lAMbA samaya sudhI ekadhAre jALavIne gata ThAkare saMghanuM malaruM-rApuM karatA ane sthAnika cokIpahere jALavatA te kAma zarU rAkhavA mATe cokkasa rakamathI kAma levAno nirNaya karyo ane I. sa. 1821 mAM gohela kAMdhAjI (thA) ane jeno vacce temanA rUbarU pharI karAra karavAmAM AvyuM. jemAM darabAra lAgatanA rUA. 4000, bhATene rUA. 250 ane rAjagerene rUA. 250 bAMdhI ApyA. ane tenA badalAmAM darabAre cokIpaherAnI khabaradArI rAkhavA ane koI vAte nukazAna na thAya athavA Aphata phItura ke AsamAnI sulatAnI thAya te te vaLatara ApavAnuM kabulyuM. A vakhate gohelenA hAthamAM 42 gAma hatAM jemAM lagabhaga aradhAM ujajaDa hatAM. tethI temane ArabanA devAmAMthI mukta thavAne bIjo mArga na rahetAM I. sa. 1821 mAM hemAbhAI zeThane pAlItANuM pragaNuM IjAre ApI Arabene bhAra utAryo. hemAbhAI zeThane vahIvaTa vakhatacaMda zeThanA nAmathI muMbaI, kalakastA, ratalAma, vaDodarA, bhAvanagara, vaDhavANa, lIMbaDI, pAlItANA, 1 A 1821 ne karAra jenonA jvAbanA puSTa 15-16 upara che. A karAra vakhatacaMda zeThanA bhAI nathurA rUbarU thayo hoya tema jaNAya che. 2 A karAra mujaba iDaranA rAyacaMda premacaMdanI corI thatAM tene aveja ThAkare bharI Avyo hato. 3 rAsamALA bhAga 2 jo juo. 4 hemAbhAI zeThane vahIvaTa vakhatacaMda zeThanA nAme thato hovAthI A dhIradhAra vakhatacaMda zeThe karI tema kahevAya che. vakhatacaMda i. sa 1814 mAM ! svargavAsI thayA hatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zatrujaya prakAza. navAnagara, dheAlerA, pAlaNapura, ziAhI vagere maheALA vistAramAM patharAyelA hatA tethI sarvatra paheAMcI na zakatAM temaNe I. sa. 1831 mAM pAlItANAnA IjArA cheADI dIdhA. paraMtu rAjya hajI devAdAra sthItimAMthI mukta thayuM nahAtu tethI gAhela dAdabhAye phrI temane maLI brITIza mAMhedharI nIce pAlItANA paragaNuM I. sa. 1835 mAM vIza varSIne paTe chajAre rAkhyu. ane tenA vahIvaTa sabhALavA mAtIkaDIyAne rokyA. te pachI I. sa. 1840 mAM kAMdhAjI ( dAdabhA ) gujarI jatAM temanA putra nAMghaNujI ( ceAthA ) nA hAthamAM vahIvaTa AnyA. teo TekI tathA dharmapremI hatA. temanA amala daramyAna temanA putra pratApasiMhajI ummara lAyaka thatAM rAjakAjamAM rasa levA lAgyA. jenA virUddha pAlItANA pratApasihajI kaDaka hatA. teNe i. sa. 1844 mAM eka vakhata zeThanI peDhI ane kArakhAnA vacce bajAramAM peAtAnI gheADI tAkAne caDavAthI tene ThAra karI. A vakhate teNe zeThanA kArabhArI meAtIkaDIyA mATe lAla AMkha dekhADavAthI kArabhArI amadAvAda gayA. ane zeThane vAta karI. zeTha hemAbhAine vahIvaTI vistAra vadhAre hovAthI te AvA ijArAthI kaMTALela hatA; temaja ijArAnI mudata lagabhaga purI thai hatI tethI temaNe pAtAnA vahIvaTa kheMcI levA durasta dhArI DAkArane devAthI mukta karyo. ijArAnI mudata daramyAna DhAkArane paDakhe eka evA vaga cakyo hatA ke je temane rAjAnA nAme zUra caDhAvI uzkeratA hatA. bheALA nAMghaNujI pAse dhIme dhIme te vanuM jora jAmatuM gayuM. eTale i. sa. 1836 mAM jamInanA vecANu mATe sarakAra pAse araja karAvI. paraMtu te pachI jainA sAthenA temane sabaMdha ane rakhAyatanA khyAla AvatAM A kAma temaNe zIkhavaNIthI karyuM che tema jaNAvI i. sa. 1838 mAM arajI pAchI kheMcI lIdhI hatI. 1 zeThe gAmane gaDha karAvyA tathA peAtAnI havelImAM jela rAkhI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jenA virUddha pAlItANA. 45 chatAM te pachI DhAkArane paDakhe caDelA varga dhIme dhIme jheranA khI vAvatAja rahevAthI yuvAna pratApasiMhane tenI asara thavAthI bhedane pAyA i.-sa. 1844 mAM nakhAye tema ApaNe joi gayA. A rIte eka bIjAne zarama chUTI javA pachI tu ThAkAre navA iiaa karanAra pAsethI najarANAnI mAgaNI karI. temaja DuMgara upara peAlIsa dakhala karavA mAMDI; paraMtu temAM brITIza sarakAre TharAvyuM ke " gaDhanI hadamAM ke bahAra atyAre ubhelA kAI paNa madira mATe kAMIpaNa rakamanI mAgaNI karavI nahi. gaDhanI bahAra je zrAvakAne madira baMdhAvavuM hoya teA jamInanA eka vAre rUA 1) mujaba laine DAkAre maMjurI ApavI tathA DuMgara upara rahetA zrAvaka kAmanA kAi paNa zakhsane kAMipaNu kanaDagata karavI niha ane gaDha athavA te parvata upara gaDha sudhI jatA rastAthI 500 phuTanI aMdara kAi paNa kAyamI polIsaceAkI rAkhavI nahi. " A uparAMta kala kITI je ema paNa jaNAvI dIdhuM ke " AvA tAphAnathI jeno tIrthaM cheDI zakaze nahi; paraMtu ThAkArane pAchuM gArIyAdhAra javu paDaze. " A uparathI pachI I. sa. 1821 nA karAramAM ' daza varSa 'nA zabdane vaLagI rakheApAnI rakamamAM vadhAre karavAne mAgaNI karI. tenA sAme neAye vAMdhA letAM jaNAvyu ke ' jyAM sudhI A sarata pramANe jaino bharaNuM ApatA rahe tyAM sudhI temAM kAraphera thai zake nahi.' A dalIlane mI. enDarasane TekA ApyA . daramyAna ThAke!ra kAMdhAjI tathA te pachI cha mahine ThAkeAra pratApasiMhajI i. sa. 1861 mAM gujarI gayA. eTale pAlItANAnA rAjakArokhAra DAkAra surasihajInA hAthamAM AvyeA. A vakhatamAM jaino ane DhAkAra vacce vikSepa vadhAranAranu jora jAmI gayu hatu tethI muLa laDatane poSaNa maLatu ja rahyuM. ane rakama vadhAravAne puna: brITIza sarakArane arajI karI. tethI polITIkala ejanTa ka la kITIje vacce paDI rUA. 4500) ne badale 10000) ApavAnA I. sa. 1863 mAM rIporTa karyo paraMtu te sAme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zatruMjaya prakAza. vadha raju thavAthI traNa varSe muMbaI sarakAre tenI maMjurI ApatAM jaNAvyuM ke A rakamamAM darabAranI tamAma mAgaNIne samAveza thAya che ane ThAkora sAheba game te hAne bIjI kAMIpaNa rakama le te te majare levI ne ThAre tenA badalAmAM zrAvakenA jAnamAlanA polIsarakSaNanI bAMhedharI ApavI. jenee A nirNaya sAme vAMdho laI TharAvelI rakama na bharatAM hIMdI vajIra (sekreTarI opha sTeTa ) pAse apIla karI. jyAre ThAkare navA karAranI rakama vasula apAvavA polITIkala ejaTa pAse dAvo karyo jenA parINAme ejaTe vacce paDavAthI vadhe ubhe rAkhI rUA. 10,000 bharavA zarU kya. ATalA matabheda pachI ThAkora ane jene vacce cheTuM paDatuM rahyuM tethI gaDhanA rakSaNa mATe jenoe DuMgara upara Araba rAkhyA. te sAme ThAkare vadhe lIdhe; paraMtu aMgata rakSaNa mATe jene te hakaka che tema brITIza sattAe TharAvavAthI A takarArane aMta AvyuM. te pachI ThAkare gaDhamAM kaMI kAma karatAM maMjurI mAgavAne hukama karyo tenA aMge naM. 1641 tA. 16-3-77 thI sarakAre "parvata uparanI darabArasattA maryAdita che. eTale tenA rAjyanA bIjA bhAgamAM jema dakhalagIrI karavAno ahIM adhikAra nathI" tema TharAvyuM. A arasAmAM zeTha premAbhAI upara ThAkore cerIne Aropa goThavyuM. premAbhAI zeThe 1856 nA baLavAmAM sarakArane ghaNI madada karI hatI. sarakAranI TapAla baMdha thaI jatAM zeThanI madhya hiMda tarapha jatI TapAlamAM sarakAranA jokhamI orDare laI javAmAM AvatA tethI sarakAre temane rAva bahAdurane IlkAba Ape. vaLI teo amadAvAdanA nagarazeTha, muMbaI :dhArAsabhAnA sabhAsada, amadAvAda myunIsIpAlITInA pramukha tathA onararI mAjIsTreTa hatA. A purUSa rAjyanI corI kare tema kahevuM temAM paNa sarakArane geravyAjabI lAgyuM. tethI ThAkarane AvA tophAne mATe Thapake lakhe tathA zeTha premAbhAInI mAphI mAgavAne jaNAvyuM. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jene virUddha pAlItANA. te pachI I. sa. 1877 mAM ThAkore DuMgara upara halakA varNane meLA bharAvyo ane mahAdevane nAme dakhalana kesa karyo tethI brITIza sarakAre ThAkarane javAba ApavA rAjakoTa hAjara thavAne hukama karyo. A uparathI ThAkore zeThane samAdhAna mATe pAlItANe teDAvyA paraMtu tyAM na jatAM mANasa mArkata samAdhAna karyuM. chatAM sarakAre tenA aMge " A vartaNuka eka bIjA varganA rAjyane nahi chAjatI ane zrAvakanI sAthenA nirNita karelA saMbaMdhathI virUddha che, tema zera karyo. te pachI piolIsadakhala vagere ghaNa aDapalAM thayAM. tathA karnalakITIMje TharAvela rUA. 10000nI rakama vadhAravAne mAgaNI karI. muMbaI sarakAra AvA rojanA bhavADAthI tapI gaI hatI. tethI temaNe ThAkora sAheba surasiMhajIne punA mukAme rUbarU AvavA hukama karyo. ThAkora sAhebane A pratiSThAghAtaka prasaMga lAgyo ane tenA AghAtamAM teozrI punAnI musApharImAM mArgamAMja devagata thaI gayA. te pachI ThAkora sAheba mAnasiMhajI sAthe ramanA phArapheranI samajAvaTa karatAM yAtrIkonuM pramANa jevA pa. ejaMTa mI. bArTane sonagaDhanI jIllA ejansImAMthI mANasa rekIne chuTaka tapAsa karI ane te pachI I.sa. 1886mAM cAlIsa varSa mATe vArSika rU.15000 levA-devAne polITIkala ejaMTa mI. voTasana rUbarU karAra karavAmAM Avyo. ThAkora sAheba mAnasiMhajI gAdIe AvavA pachI dhIme dhIme temanA mana upara jaina viruddhanI uzkeraNI AsapAsanA vargo zarU rAkhI tethI mana meLavavAne badale temaNe gunhegArone saMtADavAne hAne ANaMdajI kalyANajInI pAlItANAmAM AvelI peDhInI jaDatI lIdhI. A bAbatamAM rAjakeTathI ejaMTa sAheba tapAsa mATe AvatAM teo DuMgara jevA ThAkora sAheba sAthe caDhatA hatA tyAM taLATI pAse jasakuMvara zeThANI sAme maLatAM temaNe AvA tophAna mATe khullI vAta karI. te pachI gAmamAM zeThA 1 A karAra jenonA javAbanA puTa (24-25) upara che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zakuMjaya prakAza. NInI dharmazALA pAse paDelo paththara myunIsIpAlITI mAta raste reke che tema jaNAvI tenA paththara sAthe nakhAvyo ane bIje divase te darabArI paththara zeThANue khesa che te polIsa kesa karI keda karyA. joke turta uparanuM dabANa thatAM teone cheDI devA paDyAM hatAM. te pachI I. sa. 1903 mAM ThAkora mAnasiMhajI buTa paherI rAkhIne cIrUTa pItA pItA pitAnA mANaso sAthe gaDha ane derAsare pAse pharyA tethI piolITIkala ejaMTa pAse pharIyAda jatAM temane javAba devA rAjakeTa teDAvyA. ThAkora mAnasiMhajIye A bAbatamAM zeTha kahe tema samAdhAna karI devAne teDAvanArA saMdezA mokalyA ane rAjakeTa mudata mAgI * gharameLe samAdhAna karavAnA prayatno karatA hatA. daramImyAna ThAkora sAheba mAnasiMhajI I. sa. 1905 mAM gujarI gayA. A vakhate kumAra bahAdurasiMhajI nAnI ummaranA hovAthI rAjyavyavasthA sarakAra (eDamInIsTrezana) nI dekharekha nIce jatAM ovana TayuDara tathA mejara sTroMganA hAtha nIce rAjakArebAra cAlyo. A mudata daramyAna karAranI mudata haju pahoMcatI hatI tathA rAjya ane jene vacce bheda vadhAranAra maMDaLanuM temanA pAse upajaNa na hovAthI zAMtipUrvaka vakhata pasAra thaI gayo. tyArabAda I. sa. 1919mAM ThAkara bahAdurasiMhajIne gAdI maLI. ThAkora bahAdurasiMhajI vilAyatanA saMskAramAM ucharelA hatA. tethI zarUAtamAM svaccha dIlathI kArabhAranI zarUAta karI, paraMtu temanI saralatAne lAbha laIne vikSepaka varga paDakhe caDhI gaye. ane maMtrIsthAne amadAvAdanA vatanI zrImAna cImanalAla gIradharalAlabhAI joDAyA. temaNe 40 varSa purA thaye vadhAre jorathI hakumata sthApavAne DuMgaranA kuMDenA gALa nAMkhavAne bahAne, pATIyAne hAne, gaDhanuM rIpera kAma aTakAvIne ema kanaDagatanA ghaNAe kaccAMbaccAne janma Apyo. ane karAra pure thatAM pahelAM sarvoparI sattA prApta karavAne muMDakAne nAme rUA. 2) ane 5) ugharAvavA ke chevaTa rUA. 1,20,000 thI 2,00,000 sudhI apAvavA nIcenI arajI karI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ na. 637 sane 1925 ThAkora sAheba zrI bahAdurasiMhajI pAlItANAnA ThAkAra sAheba--pAlItANA. taraphathI. onarebala mI. sI. sI. vaoNTasana sI. Ai. i. Ai. sI. esa. pazcima hiM. rA0 ejanTa Tu dhI gavarnara janarala----rAjakeTa. pAlItANA tA. 14 mI sapTeMbara. 1925 Abata-cAtrA vero. tarapha. mArA mitra ! nAmadAra muMbaI sarakAranA rAjakIya khAtAnA na. 2016 tA. 8-4-1886 nA TharAvathI khatama thatA patra vyavahAranA saba dhamAM mAnapUrvaka nivedana karavAnuM ke eka tarapha mArA pitA ane bIjI tarapha zrAvaka kAmanA pratinidhio vacce thayela karAranI mudata sane 1886 nA tA. 1 lI eprIlathI varSa 40 nI heAvAthI, sane 1926 nA mA mAsanI tA. 31 mInA rAja purI thAya che. karAranI saratA upara jaNAvela TharAvanI sAthe joDela karAranAmA ( pariziSTa haiM) mAM che, jemAMthI 1 thI 4 pAregrAphnA utArA ( pariziSTa zra) sTeTa tarapha mAkalavAmAM Avye hatA. 2. karAranA 1 ane 2 pAregrAphamAM ( pariziSTa 1 ) jene e yAtrAverAnA badalAmAM sTeTane bharavAnA vArSIka rUA. 15000) nakkI karyA hatA, ane upara pahelA pAregrAphamAM jaNAvyA pramANe tenI muddata varSa 40 nI hatI. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 3. karAranA nIce lakhela pAregrApha trIjA mujaba 40 varSa purA thaye anne pakSakArA kamI-AstI karAvavAnI mAgaNI karI zake che. je jovAnI sugamatA mATe nIce TAMkavAmAM Avye che:~ [, A ] www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ " A 40 varSa purA thaye dareka pakSakArane A karAranAmAnA pahelA pAregrAphamAM jaNAvela rakamamAM pheraphAra karavAnI mAgaNI karavAnI chUTa che; paraMtu banne pakSeAnI dalIla upara vicAra karI te pheraphAra mAnya rAkhavA ke nahIM te brITIza sarakAranI munasaphI upara raheze. 4. A karArathI A cAlIza varSa paryaMta rAjyane peAtAnI vyAjamI upajanA meTA bhAganI nukazAnI thatI hAvAthI tA. 31 mI mA sane 1926 thI A muddata purI thatAM, levANa thatA vArSika rUA. 15000) nA karane badale sarakAranA tA. 17 mI okaTobara 1881 nA TharAva mujaba bahAranA yAtrALuo pAsethI yAtrALu dITha rUA. 2) ane pAlItANAnA zrAvaka vatanIe mATe vArSIka rUA, 5) levAnI darakhAsta karavAmAM Ave che. karAranAmA pramANe ( pirazISTa ' ii ' nI kalama 3 ) kAMipaNa pheraphAra mATe nAmadAra sarakAranI ma MjurInI jarUra che. tethI vina tI karavAnI ke te meLavavA Apa maherabAnI karazeA. sAtheAsAtha mAre kahevuM joie ke A pheraphAranI darakhAstathI 1886 nA TharAva pahelA je sthIti hatI tenu` punarAvartana karavA mAgIe chIe, ane karnala TvITIMje je sthIti nakkI karI mAnya rAkhI che ane siddhAMtA khAMdhyA che ( jue pariziSTa ' sI ' ane ' DI ' ) ke jenI uparaja chelle jaNAvela nA. sarakAranA TharAva AdhAra rAkhe che, temAM jarApaNa pheraphAra karavA mAgatA nathI. ka la kITIMjanA cukAdo ke je muMbai sarakAre tA. 6 ThThI phebruArI 1866 ane sekreTarI Apha sTeTe 1867 nI 9 mI ogasTe mAnya rAkhyA hatA; te eTalA;tA muddAsara ane spaSTa che ke tenA phakta pAregrApha 3 thI 1 sudhIja mAre nIce batAvavAnI jarUra che:-- 3 pAMlItANAnA darabAra peAtAnA pradeza upara rAjya kare cheane sAmAnya sayeAgAmAM temanI hadamAM ane rAjayadhAnInI najadIkamAM mathALe Avela zatruMjaya upara yAtrALuone AvavA devA ane tenI pAsethI levAnA kara bAbatanA dhArA ghaDI zake. "" chatAM zrAvaka lAkA be judA muddA upara ApaNI daramIyAnagIrI mAge cheH (1) temanI kAma paikInA eka rAjAnA jhaverI zAMtIdAsane [ 2 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIlI sarakAra taraphathI pAlItANA ane DuMgara bakSIza maLyAnI sanaMda dhAraNa karanAra tarIke (2) polITIkala ejanTanI rUbarU 1821 nI sAlamAM ThAkare karI Apela khatane lIdhe, ke je kAyama mATe baMdhanakartA hovAnuM teo jaNAve che. 4, sanaMdanI tArIkha zAhajahAnanA takhtanazIna thayA pachInA 30 mA varSanI eTale Azare sane 1657 nI che. dIlaDI sarakAranI kAThIyAvADamAM te vakhate kharI sattA zuM hatI ane AvI bakSIsa kabula rakhAvavA keTale adhikAra hatA te tapAsavuM gammata paDe tevuM che. mArI tapAsamAM A bAbatamAM tevI kAMI AdhArabhUta mAhItI maLI zakI nathI. tema chatAM huM jaNAvuM chuM ke te bakSIsanA barAbara vakhate te sAlamAM zAhajahAna tenA zAhajAdA auraMgajhebathI padabhraSTa thavAthI rAjyamAM saMpUrNa arAjakatA hatI. pa. paraMtu 1657 thI 1808 sudhInA varSomAM pheraphAra mATe ghaNe vakhata hato, ane eTalI te hakIkata nirvivAda che ke pAchaLanA varSamAM jyAre karnala kare brITIzanI sattA kAThIyAvADamAM prathama vadhArI tyAre pAlItANAnA gohela rajaputa je jAgIra atyAre dharAve che, te tenA kabajAmAM hatI, ane tene mATe vaDodarAnA gAyakavADa sarakArane khaMDaNI bharatA, ane DuMgara uparanA devaLonAM darzane AvatA yAtrALuo pAsethI vero letA. te vakhatamAM pAlItANAno jAgIra lagabhaga nAza pAmI gayA jevI hatI. rAjA potAnA kAmakAjanI vyavasthA karavAne azakta hatA, potAnA dIkarA sAthe duzmanAvaTa hatI ane zrAvakAmAMnA ekanuM tenA upara moTuM karaja hatuM. atyAranI mAphaka pAchaLa jaNAvela koma (zrAvaka) potAnI jAtanA saMpathI ane atula dravya ke jenAthI teo gujarAtanA ghaNakharA rAjAnA leNudAra hatA tenAthI moTI vaga dharAvatI hatI. ApaNe temanAvatI ghaNI vakhata vacamAM paDatA, paNa pAlItANAnA rAjAnA hakka upara tarApa mArI zAhajahAnanA bakSIsanI sarato pAchI amalamAM lAvavA prayatna karavAnI darakhAsta kadIpaNa karavAmAM AvI na hatI. * mArA dhAravA pramANe A saMjoge ema batAve che ke pAlItANAnA rAjA taraphathI levAtA yAtrI verAmAMthI zrAvakenI muktino khAse hakka sthApita karatI dilhI darabAranI sanaMda nAmaMjura thavI joIe. [3] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7. 1822 mAM kepTana bAna velanI rUbarUmAM thayela lakhata bIjA dastAveja tarIka raju thayela che ane tene AdhAre dAvAvALA ApaNI daramiyAnagIrI mAge che. x upara kahyA mujaba pAlItANAnA ThAkora pitAnA mulaka upara rAjya kare che. te vakhatanI sarate tathA zrAvakee temanI jAgIra upara je hakka batAvyo che te nAkabula kare che ane kahe che ke phakta nA. brITIza sarakAranA mAnanI khAtara zrAvakene kara ugharAvA devAnI IcchA kare che. eTaluM yAda rAkhavAnuM che ke A kAme pAlItANAmAM mAgela ghaNA khAsa hakko ane mukti paikIne A eka che. 9 kepTana bArna vele rIporTa karyo ke temaNe daza sAla mATenI goThavaNa karI che ane daza sAlanA gereMTIthI te vakhatanI sarakAre temanI yojanA maMjura rAkhI. dareka vakhate dezI rAjyoe jAtrALuo upara kAMIka kara levAnA hakkano dAvo karela che, A musApharonA rakSaNanI javAbadArI temanI saMkhyA upara vadhe che. ane A hakka ApyAthI eTaluM te vyAjabI che ke tenI upaja maMdIre AvatI saMkhyAnA pramANamAM hovI joIe. 10 mArA 1863 nA eprIlanI tA. 25 mInA rIporTamAM jaNAvyA pramANe meM sarakAranI geraMTI baMdha karI ThAkarane A pheraphArathI ThAkara upara vi. zvAsa mukavAmAM Ave tene geraupayoga thAya te sarakArano vacamAM AvavAne haka rAkhI ghaNu khuzIthI temanuM kAma saMbhALavAnI maMjurI ApI hatI, paraMtu A rIporTanI zarUAtamAM TAMkela hukamomAM sucavyuM hatuM ke pakSakAronuM samIdhAna polITIkala ejaMTanI daramIyAnagIrIthI thavuM joie. tethI pakSakArone bolAvavAmAM AvyA. neTa-A saMbaMdhamAM 1881 nA 17 mI okaTobaranA sarakAranA TharAva naM. 5034 mAM chApela kAThIyAvADanA polITIkala ejaTanA 1881 nA 23mI eprIlanA patra naM. 13pa tarapha dhyAna kheMcavAmAM Ave che-> A yAdI " ThAkara sAhebe jaNAvyA pramANenA matamAM te (pa. ejaMTa) che ke amadAvAdIone mAnya rAkhavAnI nA kahevAthI A takarArane jaladIthI aMta Avaze. ane tene kahevuM joIe ke ThAkora sAhebanA tAbAmAM ane temanI sattA nIce teoe ANaMdajI kalyANajInI peDhIne vahIvaTa karavo joie. pa. eTaluM te spaSTa che ke kala kITIMja jevA anubhavI ane bahiza. [4]. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhikArIe daramIyAnagIrIne ayogya gaNI hatI ane te vakhate (1893 mAM) sarakAranI jAminagIrI baMdha karI te vakhatanA rAjAne "temanA kAmanI vyavasthA karavA devAne taiyAra hatA (juo uparano pAregrApha 4) ane 1891 mAM te vakhatanA polITIkala ejeTe temanA patra naM. 135 tA. 23 mI eprIla 1881 mAM kahyuM che ke je ANaMdajI kalyANajInA pratinIdhIone "kahevAmAM Ave ke teoe peDhIne vahIvaTa ThAkora sAhebanA tAbAmAM ane temanI sattA nIce calavo joIe, to takarArano aMta Avaze" (juo upara kahela sarakArI TharAva naM. 5034 tA. 17mI akabara 1881) karnalakITIMjanA vacamAM paDavAnuM kAraNa eja ke tema karavAnI nA. sarakAranI IcchA hatI, nahIM ke saMge uparathI ke nyAyadaSTIthI daramIyAnagIrInI temane jarUra lAgI. tethI pote te te vakhatanA rAjAne svataMtratA ApavAnI tarapheNamAM hatA. zrAvake mATe khAsa vartananI jarUrIyAtavALI koIpaNa jAtanI rAjadvArI sthiti-prathamathI hovAnuM sthApIta thayela nathI. ( juo upara pAregrApha 4 mAM TAMkela pArA. 3-4-5 ane 6). pAregrApha 6 nA aMtamAM karnala kITIMja kahe che ke -" * * * koIpaNa jAtane khAsa hakka sthApIta karatI dIlhI darabAranI sanaMda kabula rahevI joIe nahi. * 4" bIjI taraphathI pAregrApha 3 ane 5 (upara batAvelA) mAM karnala kITIMja kahe che ke pAlItANAnA rAjAo karnala vokaranA TharAva pahelAthI devaLo upara AvatA tamAma jAtrALuo pAsethI kara letA hatA ane sAmAnya saMgamAM jAtrALuonA karanA ane zatruMjayagiri upara AvavA devA saMbaMdhInA niyamo ghaDe. karnala kITIMje 14 mA pAregrAphamAM jaNAvyA pramANe (juo pariziSTa "sI") daramIyAnagIrInuM mULa kAraNa vagavALI moTI komanI dhAmIka lAgaNane savAla hato. te adhikArIe pite jaNAvyA pramANe pAlItANAnA rAjyakartAnI rAjadvArI sthItino paNa sAme vicAra karavAno che. bIjA rAjyo svataMtratAthI jema dareka yAtrALuo pAsethI kara le che tevA kara levANanA rAjyanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMtarvahIvaTamAM sarakAranI daramiyAnagIrIthI te sthIti upara kAMI asara thAya che ke kema te jovAno eka gaMbhIra prazna che. jyAre ( rAnI) aMdaranI zAMtino bhaMga thato hoya tyAre ja sArvabhrama sattA vacamAM Ave che. hiMdusthAnanA baMdhAraNanA sudhArAne lagatA nA vAisarAya ane sekreTarI opha sTeTanA rIporTamAM dezI rAjyanA prakaraNa 10 nA pAregrApha 297. . ema dalIla thaI zake ke karnala kITIMja temanA upara jaNAvela phesalAnA (pariziSTa "sI") ( juo uparano pAregrApha 4) pAMcamA pAregrAphamAM jaNAve che ke zrAvakonI vatI sarakAranI daramIyAnagIrI kAyama hatI; chatAM ema kahevuM joIe ke te adhikArIne ema kahevAno Azaya e hato ke nIraMtara daramIyAnagIrA chatAM zAhajahAnanI kahevAtI sanaMdanI saratAnA AdhAre jene mAgela khAsa hakako-pAlItANAnA rAjAnA hakka upara tarApa mArI sajIvana karavAne kadI paNa vicAra karavAmAM Avela nathI. karnala kITIMja sarakAranA 1863 nA naM. 15ra dharAvatA potAnA tA 15 eprIla 1863nA rIporTamAM saMjogenuM saMpUrNa varNana Ape che. ( jAo pariziSTa "DI"). agAu 1946 mAM zeTha vakhatacaMda khuzAlane lakhI Apela pAlItANuM rAjya AkhAnuM gIrekhata ke je 1833 mAM khatama thayuM tenA upara rIporTa karatAM mI. meleTe (Mr. Malet) bIjI bAbato sAthe kahyuM hatuM ke - (1) jaNAvela khatathI bIjA sodAo mAphaka ghaNeja guMcavADe ubhe the. (2) je ke mudata purI thaI che to paNa sane 1800 thI zeTha hemacaMda vakhatacaMda (vakhatacaMda khuzAlacaMdanA dIkarA ) pAlItANAmAM sarva sattA dharAvatA hatA. (3) rAjA ane zrAvako vacce ghaNu takarAra thaI hatI, jenuM mULa IjArAnA vakhatamAM hovAnuM jaNAya che kAraNake eTaluM to kabula karavuM paDe ke zrAvakone majakura zeThanI vagathI maherabAnI dekhADavAmAM AvI hatI. 7. karnala kITIMja pAlItANa rAjya ane upara kahela IjAradAranI [] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthItinuM varNana karatAM kahe che ke-muMbaI sarakAranA sekreTarIe tA. 8-1-1821 nA roja mejara belenaTAIna (Major Ballantine) upara lakhela patra ema batAve che ke -pAlItANAnA rAjA A bAbatamAM svataMtra pratInidhi nahotA. ane sAvacetI Ape che ke A dAvA saMbaMdhanA bhaviSyanA phesalAmAM A hakIkata dhyAnamAM rAkhavI joIe. pAlItANuM rAjya ane zrAvake vaccenA samAdhAnamAM lazkaranI hAjarIno lAbha levA ane je pakSakAre samAdhAnI upara na Ave to eka pakSane pharaja pADavAnuM lepha. karnala sTenahopane (Lieut Colonel Stanhope) kahevAnI mejara belenaTAInane sarakAre sattA ApI hatI. e dekhItI rIte pharaja pADyA jevuM hatuM. kala kITIMje chevaTamAM kahyuM ke -"patra vyavahAra vAMcavAthI ema asara thAya che ke pAlItANAmAM zrAvaka-vANIyAnI tarapheNamAM ApaNe daramIyAnagIrI ane jAmInagIrI niraMtara hatI, paNa te taddana nirUpayegI hatI. hAlanA rAjA juvAna ane ghaNAja sArA valaNavALA che. jAgIra AbAda thatI jAya che ane karajamAMthI mukta che. kAThIyAvADamAM zrAvakanI sattA dareka pragatInI ane yurepIyunenA AgamananI virUddhamAM che. tethI huM yuvAna rAjA upara A vAta choDavAnI majabuta rIte bhalAmaNa karuM chuM. tenA pradezamAM temaNe saMpUrNa dIvAnI adhikAra ane temanI prajAne dehAMta daMDanI sajA karavAnI sattA meLavela che. jethI yAtrALuo pAsethI cokkasa pIna levANa jevI bAbatomAM jAmInagIrIne DALa karavo e mane salAhakAraka lAgatuM nathI. sarakAranI prajA seMkaDebaMdha dara varSe pAlItANuM jAya che. alabata temanI bIjI prajAnI mAphaka julama ane atyAcAramAMthI rakSaNa karavAnI sarakArane sattA che ane teno upayoga karaze, ane jarUra jaNAye game te vakhate ThAkarane pharaja pADI zake. atyAre mane te sAre raste e jaNAya che ke temane A bAbatamAM svataMtratA ApavI. [ 9 * Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. uparanA utArAmAM mAre mAtra eTaluM ja kahevAnuM prApta thAya che ke, te 1893 lagabhaga lakhAyela che ke jyAre karnala kITIMja dareka yAtrALuo pAsethI levAnI rakama nakakI karavAnuM mArA pitAmaha upara choDavAne taiyAra hatA; paNa phakta muMbaI sarakAranI IcchAne mAna ApI teoe vacamAM paDI rakama nakakI karI dakhalagIrInA vyAjabI ke geravyAjabIpaNAnI hakIkata bAju upara rAkhI. muMbaI sarakAre 1881 mAM maMjura rAkhela ane 1-4-1886 ke jyAre hAlane TharAva amalamAM AvyuM tyAM sudhI cAlela paddhati A prasaMge dhAraNa karavA rAjyanI IcchA che. 9. uparAMta upara kahela sane 1863 nA 15 mI eprIlanA rIporTamAM je rAjA geravartaNuka calAve to tene pharaja pADavAnI sarakAranI sattA saMbaMdhI kahetAM karnala kITIMja penalTI kalaeNjha umere che. chatAM mane kahevAne magarUrI thAya che ke uzkeraNInA uddezathI ubhI karela acokkasa hakIkato sivAya sarakArane vacamAM paDavuM vyAjabI jaNAya tevuM kaI paNa cakkasa tahomata rAjyavirUddha siddha thayela nathI, tevI daphatara uparathI khAtrI thaze. pAMcamA pAregrAphamAM (juo uparane pArA 4) kahyA mujaba atyAranI mAphaka zrAvake teonA aMdaranA saMpa ane ghaNuM ja lakSamI-ke jenAthI teo gujarAtamAM ghaNA kharA rAjAonA leNadAra hatAtenAthI ghaNI vaga dharAve che, teoe rAjyanI mIlakata upara trApa mArI, rAjyanA hukamane anAdara karyo ane rAjyanA vahIvaTanA sAmAnya niyama pramANe vartavAnI nA pADI. karnala kITIMje tenA 8 mA pAregrAphamAM A valaNanI bAbatamAM TuMkamAM kahyuM che ke -"eTaluM yAda rAkhavuM joIe ke A dAva pAlItANAmAM jene taraphathI mAgaNI thayela khAsa hakko ane mukti paikInuM eka che." 10. saMpUrNa satyatAthI kahevuM joIe ke A valaNa adyApi paryata cAlu rahyuM che, ane jAhera vartamAna uparathI jaNAze ke uzkera thI A keme pAlItANAmAM meLavela phatehanuM e parINAma AvyuM ke jyAM jyAM jenenA devaLe hatAM tyAM tyAM dareka [ 4 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjyamAM ane jAgIromAM tevI hilacAla teoe calAvI. upara jaNAvela kRtya ane valaNanA dAkhalA puratA TAMkI zakAya tevA che, paNa te ahIM jarUranA nathI. nirvivAdIta rIte mAre kahevuM joIe ke, zeTha ANaMdajI kalyANajInA pratinIdhione puSkaLa saMpatti, zraddhA, vidvAna ane keLavAyela mANase, tarapheNa dharAvatA chApAo ane vizeSamAM majabuta zrAvakano saMpa ane vyavasthita halacAla vigere tamAma sAdhana chatAM, rAjaye lyAnata lagADe tevuM kRtya karyAne koI paNa dAkhala teo raju karI zakyA nathI. te koI anicchAthI ke kSamAnA sAdhu vicArene lIdhe na hatuM; kAraNa ke mArA gAdI upara AvyA pachI ejansI pAse keTalIka hakIkata ulaTA svarUpamAM mukavAne pratinIdhioe pitAthI banatuM karyuM che, ane evAM pagalAM lIdhAM ke jethI rAjyanA nokaro uzkerAya ane pagalAM levAnI jarUra paDe. jene moTuM svarUpa ApI julama thAya che tevuM bahAramAM lAvI eja nsIne vacamAM paDavAnI mAgaNI kare. mArA pitAzrInA rAjya daramIyAna eka be kissAmAM ejasI vacamAM AvI ane keTalAka phojadArI kAme baMdha rahyAM. jene pariNAme mudata jatAM gunhegAra chaTakI javA pAmyA. 11. zrAvakoe AvA AvA keTalA prayatno karyA te gaNuM batAvavAnI amArI kAMI IcchA nathI; kAraNa ke sekreTarI opha sTeTa pAsenI teonI apIlamAM pratinIdhioe lagabhaga badhI hakIkatane pitAne anukuLa svarUpamAM samAveza karatAM ema batAvyuM che ke jyAM zrAvakono saMbaMdha hoya tyAM pAlItANuM rAjya julmI ane teone sAmAnya adhikArano upayoga karavAne nAlAyaka che. kAThIyAvADanA ejaMTa Tu dhI gavarnare, muMbaI sarakAra ane sekreTarI opha sTeTane te lokonI huzIyArI bharelI goThavaNa ane uzkeraNIne barobara tapAsI vacamAM AvavAnI nA pADavA khAtara pAlItANuM sTeTa AbhAra mAne che. hIMgArazA pIra, rastA sudhAraNA ane zatruMjaya girinA saMbaMdhamAM nAmadAra zahenazAhanA sekreTarI sAhebe muMbaI sarakAranA tA. 9-10-1924 [9]. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA kAgaLanA 1281 bI thI lakhela hukamo juo. dareka bAbatamAM rAjya taraphathI kADhela hukamo ane levAyela pagalAM dhoraNasara hatAM. nyAyanA pheMsalA joIe te nyAya khAtAmAM nyAyI ane samadraSTinuM mAna dharAvatA anubhavI ane padavI dharAvatA mANaso havAthI zeTha ANaMdajI kalyANajInA pratinidhio teonI virUddhamAM kAMIpaNa ALa mUkI zakyA nathI, ke tenI paddhati ke pheMsalAnI aniyamItatAnA saMbaMdhamAM koI paNa sUcanA karI zakayA nathI. 12. TUMkANamAM ATalI lAMbI mudatamAM sarakArane vacamAM AvavAnI jarUra jaNAya te eka paNa prasaMga ubhe thayo nathI. joke zrAvakoe evI sthitI ubhI karavAne potAthI banatuM karyuM che ke je sTeTanA ayogya ane anyAyI kArya tarIke batAvI zakAya. 13. upara jaNAvavAmAM AvyuM che ke yAtrAvero ugharAvavAno ane tene AMtaravahIvaTa calAvavAno rAjyane haka sarakAre mAnya rAkhe che ane ATalA varSomAM rAjya sarakArane temanI sarva sattAne upayoga karI baLa vAparavAno jarA paNa prasaMga Ave nathI. karnala kITIMjanA zabdomAM kahetAM ema jaNAvavAnuM ke dara yAtrIo levAnA rU. 2) te adhikArIne bhUtakALamAM pAlI. tANAnA rAjAo taraphathI varSo sudhI levAela karanI sarerAza rakama lAgI hatI. pariziSTa "sI" nA pAregrApha 12-13 A nIce TAMkavAmAM AvyA che - "12kepTana barnavala (C. Barnwell) tenA sarakAra uparanA tA. 20-12-1820nA patranA cethA pAregrAphamAM jaNAve che ke, sane 1788 pUrve ThAkAra taraphathI vyAjabI kara levAtuM hatuM, paNa te pachI te ghaNe vadhArI devAmAM Avyo hato. A karo zuM hatA te zodhavAne meM prayatna karyo ane mAluma paDayuM ke mukhya yAtrAverAne "kara' kahetA hatA, paNa bIjA paracuraNa levA jevA ke mulanuM' " najarANe ane vaLAvA vigere nAmathI levAtA te phakta vahIvaTa tarIkenA hatA. sane 1750no karAra phakta "mulanuM' nA saMbaMdhamAM hato. 1788 pUrvenA karenA kharA dara nakkI karavA hIsAba mAgatAM zrAvakonA pratinidhioe kahyuM ke-te vakhatane teo pAse kAMI hIsAba nathI. pAlItANAnA ThAkare paDa raju karyA hatA." [ 17 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13-te copaDA aniyamIta hovAnuM kAraNa batAvI te kemanA pratinidhIoe vAMdho lIdho hato, paNa dezIonI eka kamITI pAse A hakIkata raju karatAM teoe nakkI karyuM ke purAvA tarIke te mukavAmAM kAMI vAdhA jevuM temAM puratuM kAraNa nathI." je hisAba tapAsANo te saM. 1831 thI 1850 eTale sane 1774 thI 1793 sudhIne hate." " temAM lakhela karane vadhAremAM vadhAre sarerAza saM. 1733 mAM 587 yAtrALuo pAsethI levAyela dara rU 4-9-9 hatA. ochAmAM ocho 1835 mAM 2,51 yAtrIo pAsethI levAyela dara rU 1-1-4 hate." hisAbamAM levAyela copaDAmAM nAmuM 24,454 yAtrALuonuM che ane tamAma pAsethI levAyela sarerAza dara rU. 2-6-5 che. devaLa upara AvatA yAtrALuonI aTakaLe saMkhyA maLI zakatI nathI." 14. karnala kaTIMje dara yAtrI dITha rU 2)no dara nakakI karyo (pAregrApha 25. pariziSTa "sI") ane tenA pAregrApha 13 nA chevaTamAM jaNAvyA pramANe yAtrIonI saMkhyAne Azare jANuM nahIM zakAyAthI 1821 nI goThavaNanA dAkhalAnA AdhAre 1874 nA pahelI jAnyuArIthI daza varSa mATe ajamAyaza dAkhala rUA 10,000) nI rakama nakakI karI (pariziSTa "sI" ne pAregrApha 16) ane be varSa calAvyA bAda pheraphAra karavAne avakAza rAkhe (pariziSTa "sI" ne pAregrApha 17). 15, karnala kITIMje bhaya darzAvyo hato ke (pariziSTa "sI"nA pAregrApha 22) yAtrAverAmAM bhaviSyamAM pheraphAra karAvavA mATe devaLe upara AvatAyAtrALuonI saMkhyA vadhAravA ke ghaTADavA mATe anucIta pagalAM levAze. kala kITIMjano bhaya sAce paDayo, ane amuka sAla rUA 10,000) lIdhA bAda mArA pitAmaha ThAkora sAheba surasiMhajIne pharI gaNatrI karavAnI mAgaNI karavAnI jarUra paDI hatI. sarakArane khAtrI thaI ke gaNatrInI kAMI paNa asara thatAM zrAvake IrAdApUrvaka aTakAyata karatA hatA (juo rAjakIya khAtAnA sarakAranA tA. 7-3-1881nA TharAva naM 1056 nA pAregrApha 3) ane kala kITIjanA uparanA TharAvanA AdhAre . 11.] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ tenA rAjakIya khAtAnA tA. 17-10-1881 nA TharAva na'. 5034 nA pAregrApha 7 mAM hukama karyo ke vArSIka rUA 10,000 ne badale ThAkore DuMgara upara AvatA dareka yAtrALuo pAsethI rUA ra) ane pAlItANAmAM rahetA zrAvakA pAsethI rUA 5) pAMca levA. 15. AthI ema batAvavAmAM AvyuM che ke bahAranA yAtrALue dITha rUA. 2) ane sthAnika zrAvaka pAsethI vArSIka rUA. 5) pAMca pramANenu levANa karavA devAnI je darakhAsta che te svecchA mujabanA ke tapAsyA vagaranA dara nathI, paNu karnala prITIMjanA DarAvanA AdhAre muMbai sarakAre maMjura rAkhela dUra che. te dara 1886 nA 31 mI mArca sudhI cAlu hatA ane te mujaba nIyamIta kAma cAlyuM hatuM. 16. je pheraphAra manura rAkhavAnI nA. sarakArane sTeTa araja kare che te phakta 1886 pahelA je sthIti hatI te sajIvana karavAnI ja che ane pheraphAra karavAnA kAraNeA nIce mujaba che:-- ( 4 ) karnala kITIMja kahe che ke-( jIe pariziSTa 'sI'nA parigrAph 9 ane uparanA pAregrApha 4) "kara vasula karavAnA hakka eka vakhata ApyAthI devaLe upara AvatA yAtrALuenI saMkhyAnA pramA NamAM upaja hAvI joie. " vaLI pAregrApha 25 mAM te jaNAve che ke:-"dareka yAtrALu phAra) yAtrAverA ke kara tarIke Ape che tema dhArI rakama nakkI karavAnI che." atyAre te hakIkata nathI ane ghaNA varSo hatI paNa nahIM. uparAMta 1881mAM (jIe sarakAranA tA. 17-10-81 nA TharAva na 5034nA pArigrApha 6) sarakAre jaNAvyuM hatuM ke karanI upaja relve aMdhAvAthI vadhavI joie. ( vaDhavANa ane bhAvanagara vaccenI relavenA saMbaMdhamAM kahela che, ke--jyAre yAtrALue seAnagaDha utarI pAlItANe paga raste AvatA ) mukhya lAIna ane pAlItANAnI zAkhA ghaNA varSothI eTale anukrame 1880 ane 1910 thI cAlu che; chatAM kara teA teja rahyo che. jarUra haiAya te chellA 15 varSanI musAphAnI sa MkhyAnA AMkaDA rajI thai zakaze. chellA TAMkela sarakAranA hukamanA 6ThThA pArecAmAM sarakAre lakhyu` che ke-kala kITIMjanA [ 12 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1863nA TharAva anusAra DAkArane dareka yAtrI dITha rUA 2) meneA yAtrAveza levAnA hakka che. te TharAvamAM sarakAre gaNatrI karavAnA paddhati nakkI karI che. jenu pariNAma ema sucave che ke jo saMkhyA 50,000, 60,000 athavA 1,00,000 hAya teA pAlItANA rAjyane anukrame rUA. 1,00,000,-1,20,000 athavA 2,00,000 maLI zake. AnI aMdara pAlItANAmAM rahetA sthAnika zrAvakA pAsethI vArSika levAtA rUA 5) ne samAveza thatA nathI. AvI rakamane badale sTeTane phakata vArSIka rUA 15000) maLe che te ghaNI echI che. AvI rIte rAjyane cAlu vinA kAraNanI ghaNI moTI nukazAnI thaI che. ( 6 )sarakAranA datara uparathI jaNAze ke ( jIe 1881 neA sarakAranA TharAva naM 5034nA pAregrAph 6) gaNatrI karI vyAjakhI vArSIka rakama nakkI karavAnA badhA prayatno ANaMdajI kalyANajInI peDhInI yuktiothI niSphaLa nivaDayA hatA, ane tethIja bahAranA dareka yAtrALuo pAsethI rU! 2) mujaba ane pAlItANAmAM vasatA zrAvakA pAsethI vArSIka rUA 5) levAnI rAjyane majurI ApavAnI sarakArane pharaja paDI hatI, ane te 1 lI eprIla 1886 ke jyAre hAlanI geAThavaNu karavAmAM AvI hatI tyAM sudhI te pramANenA vahIvaTa hatA. 17. huM AzA rAkhuM chuM ke karanA nakkI karela rakama, rUA. 15000) mAM pheraphAra karavAnA puratA kAraNeA che tevu spaSTa rIte batAvavAmAM AvyuM che ane atyAre teA rAjyane vyAjabI rasto te temanA ceAgya hu-eTale ke je rastA 1881mAM muMbai sarakAre mAnya rAkhyA hatA te-maLavA joie. 18. pariziSTa mAM jaNAvela karAra mAnya rAkhatAM ahIM ApanA dhyAna mATe tenA sa Mjogo jaNAvavAnI jarUra che, ke je dhyAnamAM levAthI pariziSTa sI ' nI 3 jI kalamamAM jaNAvela kIMmata nyAya pura:sara nakkI thai zake:-- ( 4 ) jyAre karAra karavAmAM AvyA tyAre eTale sane 1886 mAM mArA pitAzrI marhuma ThAkeAra sAheba, bIna anubhavI ane nAnI ummaranA hatA ane tAjetaramAM temane gAdI maLI hatI. [ 13 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ . (5) temane vizvAsu salAhakAraka na hatA. (4) temanA bhAinI duzmanAvaTathI temane herAna karavAmAM AvatA hatA. " (4) te vakhatanA prAMta ophIsara kepTana zeraDIsa(C. Fordyce)taraphathI temane ema kahevAmAM AvyuM hatuM ke nAmadAra sarakAranI evI IcchA hatI ke gAdIe beThA pahelAM temaNe lekhIta evI kabulata ApavI ke temanA bhAI sAmaMtasiMhajI ane bahena kesAbAInI mIlkatamAM vacamAM Avaze nahIM. juo pariziSTa " " kepTana pharaDasanA tA. 9-12-1885 nA kAgaLanI nakala. 1. mArA pitAzrInA gAdI nazInanA savAlonI carcAnA arasAmAM te mane tA. 6 ThI DIseMbara 1885nI tArIkhane mI. melavIla ( Mr. Melvill) taraphathI eka kAgaLa maLyA, jemAM tenA gAdI nazInanI sAmAnya hakIkata jaNAvatAM lakhyuM che ke "tamArI gAdInI zarUAtamAM eTaluM to IcchavA chekezaguMjayagIrInA saMbaMdhamAM tamAre evI goThavaNa karavI joIe ke jethI tamArA mahema pitAzrI ane zrAvako vacce je kAyamI kajIye ane kaDavI lAgaNuM cAlu che tene sadaMtara aMta Ave. * * * jAo pariziSTa "epha" nA kAgaLanI nakala. zatruMjayanA savAlanI hakIkata phakta hIta-salAha tarIkenI hovI joIe, paraMtu ahIM ghaNuM kharAba tabIyata vacce ane sakhta saMdhIvAthI pIDAtA bImAra yuvAna-ke jeNe 14 mAsanA dezavaTAnI muzkelIo bhegavI hoya, bInaanubhavI ane vizvAsu salAhakAra vinAnA hoya ane je saMpUrNa vaira dharAvatA pitAnA bhAI sAmaMtasiMhajI pratye lAgaNI dharAvatA mANasethI gherAcelA hoya, tenA mana upara zuM asara thAya teja mude jevAne che. ahIM laMbANathI kahevAnI jarUra nathI keka9pI zakAya tevI tenA magajanI sthItithI muMbaI sarakAranA eka meMbara taraphathI maLela patre mArA pitAzrIne evA bhayabhIta karI dIdhA hovA joIe ke temane ema lAgyuM ke je sarakAranI IcchA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ pramANe nahIM karavAmAM Ave te temAMthI kaMI bhayaMkara parINAma nipajaze. Apa eka rAjakIya khAtAnA adhikArI tarIke sArI rIte kalpI zako ke temanI AsapAsa rahetA rAjyadrohI manuSyoe mI. melavIlanA zabdo e sarakAranI marajI che, tevuM temanA mana upara ThasAveluM hovuM joIe. mArA pitAzrInI cAlu rahela nAdurasta-tabIyatathI sthItinuM svarUpa ghaNuM vadhI gayuM. juo tA. 9-2-1887 nA naM. 1286 thI khatama thato rAjakIya khAtAne patra vyavahAra, ane temAM khAsa karIne mArA pitAzrIno tA. 10-2-1886 ne khAnagI kAgaLa, ane tA. 17-3-1886 nA sarakAranAM Tha. naM. 1601 sudhI cAlela patra vyavahAra. 20. cAlIza varSanI mudata ane goThavaNamAM kAMIpaNa pheraphAra karavAnA TharAvamAM sarakAranA upara hAthanI kalama asAdhAraNa che. dekhItI rIte AgaLanA pAregrAphamAM jaNAvela magajana sthItinuM parINAma che. A muddAnuM bahu vivecana karavAnI jarUra nathI. eTaluM kahevuM basa che ke keIpaNa rAjA temanI rAjya dhonInI jAtrAe AvatA yAtrALuonuM pratinIdhitva dharAvatI kamITInI sAthenA samAdhAnamAM trIjA pakSane-eTale sarakArane AvI gharagathu bAbatamAM chevaTano nizcaya karanAra pakSa tarIke svIkAra karavAnI kalama dAkhala karavAne kabula nahIM thAya. AgaLanA dAkhalA jotAM kadIpaNa 40 varSanI mudata hada bahAranI vadhAre che. karnala kITIjanA rIporTa (pariziSTa "sI" ane "DI") ke jenI upara atyArasudhI sarakAre potAnI paddhati rAkhI che tenI uparathI jaNAze ke sane 1921 mAM kepTana bAvele karAranI mudata 10 varSano nakakI karI hatI ane 1863 mAM karnala kITI je te pramANe karyuM, ane te bane vakhate pheraphArane avakAza rAkhyuM hatuM. karnala kITa je pahelA be varSanA kAmakAja pachI pheraphAra thaI zake tevI kalama rAkhela hatI. AvI hakIkta jemAM 40 varSa jevI lAMbI mudata kabula rAkhavAnuM mArA pitAzrIne zuM kAraNa hatuM te samajI zakAtuM nathI. phakta aMdagI paryata saMbaMdhanA niyama uparathI A chaMda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ gInI 40 varSanI mudata anumAnI te daSTIthI karela hovuM joIe. tenI muMjhavaNane parINAme A ghaNuM avicArI kArya gaNAya. 21. mArA pitAzrIe svataH athavA te kharI gabhIMta agara manAtI pADavAmAM Avela pharajathI A sthItine svIkAra karyo hoya, te paNa temAM lakhela pAregrApha 3 jA sahItane karAra muMbaI sarakAramAM raju karatAM sarakAranI temaNe svIkArela daramIyAnagIrI, keIpaNa rIte mArA rAjyahakaka tarIkenA yAtrAverA jevI mArA pradezanA aMdara khAnagI bAbatanI vyavasthA karavAne mAro sthApIta hakaka chInavI zake nahIM. 22. mArA pitAzrIe karAra pAchA kheMcI levAno prayatna nahIM karyo tenuM kAraNa amuka aMze rAjA tarIke potAnA belela zabdanuM mAna, tenA bhAI sAthenA kajIyAne kaDavo anubhava ane amuka aMze zrAva taraphathI kAyama cAlu rakhAtI takarAra hevuM joIe. Apa jANe che ke mArA pitAzrI zAMtine cAhanAra rAjA hatA, temanA vacananuM bahumAna ane rAjA tarIkenA potAnA mebhAne temane bahu cAha hate. eTaluM te nirvivAda che ke, pAlItANAmAM vadhu kahuM te kAThIyAvADamAM mArA pitAzrI temanA pachInA keTalAka eDamInIsTreTa ane amalanI rUe pAlItANA sAthe saMbaMdha dharAvatA moTA adhikArIone lAgyuM che ke 1886 nA karAranI bAbatamAM pAlItANA rAjane ghaNuM chetaravAmAM AvyuM che. 23. ahIM jaNAvavAnI jarUra nathI ke A karAra sTeTanA hItane ghaNoja nukazAnakartA ane vicitra saMgomAM karAyela hovAnA kAraNathI jenA upara koIpaNa vakhata savAla uThAvI zakAta. te karAra mArA pitAzrInA mRtyu pachI have asarakartA nathI. vaLI tenI mudata purI thaI che, ane vizeSamAM jyAre 1821 ne IjA kAyama mATe baMdhanakartA che tevI zrAvakonI dalIlanA javAbamAM karnala kITIMje je radIyA ApyA hatA tene artha ahIM A svAlamAM paNa saMpUrNa rIte lAgu paDe che. (pariziSTa "sI" nA pAregrApha pa thI ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ tyAre paNa (eTale 1863 mAM) zrAvake kahetA hatA ke 1821 nuM lakhata rAjyane kAyamane mATe baMdhanakartA che. 24. kara koNe ugharAve te savAla karnala kITIMja pariziSTa "sI" nA nIce jaNAvela pAregrApha 14 ane 15 mAM carce che. 14-pakSakArone eka bIjA sAthe vicitra saMbaMdha dhyAnamAM rAkhI ane eka tarapha pAlItANAnA rAjAnI rAjyakArI sthIti ane bIjI bAju eka moTI vagavALI kemanI dhArmika lAgaNI lakSamAM laI huM nIceno TharAva 15-yAtrAvero ugharAvavAnuM zrAvako pAse raheze, paNa pAlItANAnA ThAkora sAhebane ApavAnI rakama dara dasa varSe pheravI zakAze." 25 kala kITIjanA 15 pAregrAphanA saMbaMdhamAM khulAso karavAno ke kanala kITIMja jene yAtrAvero ugharAvavAnuM kahe che, teno thatA amala pramANe artha-karanI je rU. 15000) nI rakama nakakI thaI hatI te ekaThI karavAne ugharANuM karavAnuM thAya che. zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI taraphathI keTaleka nAme ugharANuM thAya che te paikIne A yAtrAvere eka che. teo sAthenI te peDhI taraphathI apAyela pahoMca (pariziSTa "Ai") mAM jaNAvavAmAM AvyuM che. te uparathI jevAze ke yAtrAverAne teo "rakhopuM" kahe che, ane ugharANAne teo " pAnI TIpa" tarIke varNave che. teo sarakAra taraphathI mAnya rahela ane maMjura thayela rAjA tarIke levAto yAtrAvero" zabda bhaviSyane purAvo ubhuM karavAnI IcchAthI IrAdApUrvaka vAparatA nathI. te ( rakhopAnI Tepa ) khAtAnA je je nAme ugharANuM karavAmAM Ave che te paikInuM eka khAtuM che. teno kAMI mukarara dara levAtA nathI, paNa judA judA bharanArA jeTaluM ApavA lalacAvI zakAya teTaluM levAya che. jo ke peDhInA nekara taraphathI jude jude khAte jeTaluM meLavI zakAya teTaluM levA prayatna thAya che. peDhI mukarara karelI rakama ekaThI karI zake che, balake vadhAre rahe che. alabat jyAre moTale rakama nakakI karavAmAM AvI hoya tyAre te koNa Ape che te rAjyane jovAnuM nathI. AthI jaNAze ke karnala kaTIMje [ 17 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ ugharANuM karavAnI je paddhati nakakI karI che te ApavAnI caka rakamane lAgu thAya che; nahIM ke rUA. 2) e pramANe yAtrI dIThanA levANune. badalAyela saMyeAgAthI karnala kITIMjanA TharAvanA pAregrApha 14 ane 15 ahIM vadhArAnA ane nahIM lAgu paDatA che. 26. kala kITIMje darzAvela bhaya pramANe gaNatrI karavAnA uddezane niSphaLa karavAne jainA taraphathI levAyela geravyAjakhI IlAjonI jyAre muMbai sarakArane khAtrI thai tyAre temaNe paNa teja artha karyo jaNAya che. bhaviSyanA yAtrAverAnI rakama nakakI karavAnA AdhArabhUta AMkaDA ekaThA karavAne mATe polITIkala ejanTanA hukama mujaba pAlItANA rAjyanA kharce juduM khAtuM calavavA hukama thayA. tA. 17-10--1881 nA sarakAranA TharAva na, 5034 nA pAregrApha cha gaNatrI karavAnuM kAraNu bhaviSyanA upayAga mATenA AMkaDA purA pADavAnuM hatuM. kAraNa ke kala kITIjanA TharAvanA ( pariziSTa tr 72 sI " ) pAregrApha 13 mAM jaNAvyA mujama devaLA upara AvatA yAtrALuonI aTakaLe sa MkhyA jANI zakAya tema nahatI. A kAraNa have rahetuM nathI. musAphAnI saMkhyA bhAvanagara sTeTa relve pAsethI sahelAithI maLI zake tema che. jarUra paDaye A AMkaDA uparathI yAtrAchuAnI Azare saMkhyA sahelAithI kADhI zakAya tema che. vizeSamAM sTeTa yAtrAverAnI TIkITA kADhaze. eka bIjAthI alaga ane rastethI maLela AMkaDA jyAre rAjyanI ke zrAvakAnI AzAmI dIThe karane badale ucaka rakama karavA Icche tyAre te rakama nakakI karavAne AdhArabhUta sAdhana raheze. tethI judI ejansI mAphta gaNatrI karAvavI te kAraNa vagaranI, bIna jarUrI ane rAjayanI khAnagI AkhatamAM ayeAgya dakhalagIrIvALI che. 27. sAmAnyata: ahIM umeravuM joie ke, yAtrALuo tarIke pAlI tANe AvatA zrAvakeAnA praznane aMge mukhai sarakAranI rAjanIti seMkaDo varSa pahelAM ArthIka muMjhavaNane lIdhe rAjya vagavALA zrAvaka nANAvaTInAM paMjAmAM paDela ane tene cheDavavA sarakAranI [ 18 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ daramyAnagIrI jarUranI hatI. te hakIkta uparathI upasthita thayela saMgAthI lagabhaga daravAIne atyAranI nIti grahaNa karela jaNAya che. AvA aitihAsika kAraNe have nathI. pitAnA AMtara vahIvaTamAM saMpUrNa adhikAra bhegavatAM hIMdI rAjya mAMhenuM pAlItANuM rAjya eka che, tenA rAjAne navatapanuM mAna che ane tenA saMpUrNa adhikAra ane svataMtratAnI sarakAre jAmInagIrI ApI che. teo rAjAonI sabhA (cembara opha prInsa) nA membara che, ane sAmAnya rIte eTale ke pariziSTa bI. (egrImenTa) nI 3 jI kalama na hatA te rAjya potAnI vasulAtanA vahIvaTanA bhAga tarIke te rakamamAM pheraphAra karavA pagalAM lIdhA hatA. AvA prakAranI bAbatamAM pote pitAno vahIvaTa karatAM ghaNuM rAjyo che, ane AzA che ke eTaluM te kabula thaze ke rAjyanI temanA vahIvaTanI A bAbatanI vyavasthA karavAnI mAgaNI kAMI vadhAre paDatI nathI. . karnala kITIMjanA TharAvanA 8mA pAregrAphamAM (uparanA pAregrApha 4) jaNAvyA pramANe pAlItANuM sTeTa nAmadAra brITIza sarakAra tarapha je mAna dharAve che tenI khAtara ja kara ugharAvavAmAM zrAvakene vacamAM AvavA devAmAM AvyA hatA. 28. uparanA pAregrAphara tathA ra6mAM jaNAvavAmAM AvyuM che ke, relve ne lIdhe bahAranI ejansI taraphano hIsAba nIrUpagI che, ane jyAre mAthA dITha kara levAno che eTale zeTha ANaMdajI kalyANajInI peDhI ke je kAyamI ugharANunI TIpa rAkhe che tenuM kAma baMdha thAya che. ra9. karnala kITIje 1893 mAM ane polITIkala ejanTe 1881 mAM jaNAvela vicAronA baLathI huM kahuM chuM ke jyAre muMbaI sarakAre yAtrAverA vasula karavAne khAtuM sthApavA hukama karyo tyAre, jo ke judA judA TharAva mujaba yAtrALuo pAsethI ugharAvI zeTha A'zRMdajI kalyANajInI peDhI taraphathI apAtI ucaka rakamane badale sTeTanA mAthA dITha kara levAnI zarUAtathI kAMIpaNa prasaMga bana [ 18 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAnI bhItInAM kAraNa hatAM, tema ApaNe kabula karIe. paNa have tevAM kAMI kAraNa nathI. uparAMta sTeTa nIyamo mujaba kara vasula karavA mAge che. (pariziSTa "jI) je ghaNe khare aMze kara ugharAvavAnI saMsthAnI kalamasivAya. 1880nA eprIlanI tA.15mI nA niyamone maLatA che ke je nAyame 1886 nA mArganI tA. 31 mI sudhI amalamAM hatA. 1880 nA niyama muMbaI sarakAra taraphathI maLela sattAnA AdhAre te vakhatanA kAThIyAvADanA pelITIkala ejanTa taraphathI maMjura thayA hatA. vaLI mAgela maMjurI maLethI tarata ja A nIyame jAhera karavAmAM Avaze ane tenA saMbadhamAM kAMI vAMdhe ke sucanA karavAnI hoya te karavAne vyAjabI vakhata ApavAmAM Avaze, je te mudata bAda dhyAnamAM levAmAM Avaze. 30. mane khAtrI che ke karnala kITIMjane TharAva ane uparanA pArecApha 4 nA hAMsIyAmAM TAMkela 1881 nA sarakAranA TharAvamAM jaNAvela vicAro eTalA spaSTa hovAthI ane muMbaI sarakAre mAnya rAkhela siddhAMta upara mArI araja ghaDAyela hovAthI, nAmadAra sarakAra A prasaMge savAlanI vyavasthA karavAnuM mArA upara choDaze. ane bhaviSyamAM janmehaka tarIke kSatrIyAne vaMza paraMparAnI saMpUrNa rAjyasattA hovAthI eTaluM kabula raheze ke, eka tarapha mArA haka ane bIjI tarapha mArI pharajanuM trAjavuM sarakhuM rAkhavAnA mArA siddhAMta khAtara mane mArI potAnI AbarUnI kudaratI rIte phIkara raheze. mAre pharIthI jaNAvavuM joIe ke karnala kITIMja jevA adhikArIonI cetavaNuM chatAM bhUtakALanI muMbaI sarakAranI daramyAnagIrIthI teone ane pAlItANA sTeTa vacce nakAmI ane choDI zakAya tevI muzkelIo ubhI thaI che, ane sTeTa sattA upara trApa mAravA, te kamI karavA ane temanI vagasagano nAza karavAnI AzAmAM zrAvakenA pratinIdhione uttajana maLyuM che. A muddo huM vadhAre nahIM carca. huM je kahuM chuM tenI satyatAno purA sarakAranA daphatara uparathI puratA maLI zakaze. huM phakta uparanA pAregrApha 10 tarapha dhyAna kheMcIza. [ 20 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ jemAM batAvavAmAM AvyuM che ke pAlItANAmAM teonI lokalAgaNe uzkeravAnI nItine phatteha maLavAthI jyAM jyAM dAvo karavAnuM bAnuM maLyuM tyAM AkhA hiMdustAnamAM te lAgu pADI amalamAM lAvavA maMDyA.. 31. sArAMzamAM jaNAvavAnuM ke - 1. pAlItANuM rAjyane temanI rAjyasattAnA AdhAre yAtrAvero vasula karavAne haka che. 2. bahAranA yAtrALu dITha karane sarerAza dara rUA. 2) che. 3. sTeTane dareka yAtrIo pAsethI kara levAne hakka hevAthI te karanuM levANa ke vasulAta yAtrALuonI saMkhyAnA pramANamAM karaze. 4. kala kITIMja ane muMbaI sarakAre TharAvyuM ke relave baMdhAvAthI levAtI karanI rakama yAtrIo vadhavAthI vadhavI joIe. pa. nAmadAra sarakArane khAtrI thaI hatI ke gaNatrI karavAnA vakhatamAM sAmAnya rIte DuMgara upara AvatA yAtrALuone aTakAvavAne zrAvako taraphathI anucita upAyo levAyela hatA ane teoe DuMgara upara AvatA dareka yAtrALuo dITha rUA. 2) ane pAlItANAmAM rahetA dareka zrAvaka pAsethI vArSIka rUA. 5) pAMcanuM levANa maMjura karyuM hatuM. 6. pAlItANe AvatA yAtrIonI aTakaLe saMkhyA maLI zake tema nahIM hovAthI pAlItANA rAjyane kharca prAMta ophIsara taraphathI khAtuM nImavA hukama thaye, ke je kara ugharAve ane DuMgara upara AvatI saMkhyAnI noMdha rAkhe. kharI rIte gaNatrInuM kAraNa te bhaviSyamAM karanI vyAjabI ucaka rakama nakakI karavAno AdhAra rAkhI zakAya tevA sAdhana tarIke upayoga karavA mATe hatuM. te vakhate re hatI nahIM. 7. 1886 nI rakama mAnya rAkhela siddhAMta pramANe nahotI. paraMtu te vakhate savAla thaI zake tevA saMge hatA. kharI rIte te evI geThavaNa hatI ke tenI mudata daramyAna temAM koI jAhu . vakhata vAMdho uThAvI zakAya. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. vadhArAmAM te karAra 126 nA mArcanI 31 mI tArIkhe khatama thAya che ane yAtrAverAnA levAnI bAbatamAM rAjyanA hakakane amalamAM mukavAnI navI goThavaNa karavAnI che. 9. rAjya tA. 1-4-1926 thI poteja bahAranA yAtrALuo dITha rUA. 2) ane pAlItANAmAM rahetA zrAvaka pAsethI nIyama mujaba amuka apavAda sIvAya dara varSe dara AsAmI dITha rUA. 5) pAMca levAnI darakhAsta kare che. (pariziSTa " jI ") je tA. 15-4-1980 nA nIyamone (pariziSTa "eca") ghaNu kharA maLatA Ave che. ane te nIyame 1886 nA mArganI tA. 31 sudhI amalamAM rahela. 32. jo ke Apa jevA anubhavI, lAgaNIvALA, nyAyI ane rAjya temaja rAjAonI Ijajata mATe lAgaNI dharAvatA adhikArIne lakhatAM evuM kahevAnI jarUra nathI, paNa uparanA kAgaLane sAra jaNAvatAM kAMI paNa nahIM choDavAnA sababathI mAre umeravuM joIe ke, jyAre huM mArA sTeTanI upajanI vasulAtane baMdebasta karavAnI darakhAsta karuM chuM, tyAre je bIjA sTeTo atyAre kare che ane A vaga dharAvatI zrAvaka kome sarakArane vacamAM paDavAne samajAvI te pahelAM mArA vaDIlo karatA hatA, te mujaba karavAne IrAdo rAkhuM chuM. bhutakALanI daramIyAnagIrInA saMge tapAsavA bInajarUrI che, paNa paddhatisaranA ane nyAyI rastA taraphanA mArA cAhane lIdhe hu khAtrIpUrvaka jaNAvuM chuM ke te vakhatanA jaNAvela saMyoge mArI ane mArA rAjyanI bAbatamAM upasthita thavA saMbhava nathI. ane mane pUro vizvAsa che ke A bAbatamAM ApanA taraphathI mane saMpUrNa Teke maLaze. Apa joI zakyA haze ke uparanI darakhAstamAM teja dara (eTale rUA. 2) ane 5) rAkhavA mAguM chuM. jo ke 1863 ane * 1881 ke jyAre A dara dAkhala karavAmAM AvyA hatA te vakhata karatAM rUpiyAnI kIMmata ghaNI ja ochI thaI gaI che. [ 22 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33. chevaTamAM mAnapUrvaka mAre AgrahathI kahevAnuM ke, lAgatA vaLagatA manuSyanI uzkeraNI game teTalI majabuta hoya to paNa sthApita hakko upara jaI zake nahIM. ane hIMdusthAnanA sudhArAnA rIpeTenA dezI rAjya saMbaMdhanA prakaraNa 10 nA pAregrApha 297 mAM jaNAvela bAbata ke_"te ( sArvabhauma sattA) jyAre teonA rAjenI aMdaranI zAMti bahuja bhayamAM hoya tyAreja vacamAM paDe che." te dhyAnamAM laI, mane khAtrI che ke, nAmadAra vAIsaroya mArI-mArA rAjyanI yAtrAverA jevI AMtarbAbatanI mane vyavasthA karavA devAnI upara jaNAvela mAgaNI kRpA karI velAsara maMjura karaze. tamAro sAce snehI ( sahI) bahAdurasiMhajI pAlItANunA ThAkera sAheba. 1886 ne brITIza nyAya-- ThAkora sAhebanI arajI sAthe nIce mujaba puravaNapatro mukavAmAM AvyA che. puravaNuM. e--sane 1886 ne chelle karAra karnala je. Dabalyu voTasana rUbarU nakakI thavA pachI temaNe naM. 117 sane 18986 ne rIporTa pAlItANuM mukAmethI tA. 19 mI mArca 1886 nA roja mI. je. bI. rIcI. sI. esa. AI rAjakIyakhAtAnA sarakArIcIpha sekreTarI upara karyo hato. te maMjura karatAM nAmadAra muMbaIgavameMnTanA sekreTarI sAhebe ApelI maMjurI paikI pahelI cAra kalama A puravaNuM (e)mAM nIce mujabanI batAvI che. naM. 2016 pilITIkalaDIpArTamenTa. kale muMbaI tA. 8 mI eprIla 1886 TharAva-pAlItANAnA ThAkora sAheba ane zrAvakanI koma vacce thayela kela karAra maMjura rAkhatAM nA gavarnarane saMtoSa thAya che, ane te pramANe asala [ 23 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAranAmAmAM sahI karavA polITIkala ejanTane sattA ApavAmAM Ave che. AvI rIte bahAla rahela karAranAmAnI nakala sarakArane daphatare rahevA melavI. 2. bIjI bAbato ke jemAM ThAkora sAheba zrAvake sAthe samAdhAna karI che te sarakAranA hukamane viSaya nahIM hovAthI gavarnaranI maMjurInI jarUra nathI, paraMtu polITIkala ejanTanA pAregrApha 8 ane 9 mAM jaNAvela sarane vaLagI rahevAnI ThAkora sAhebanI polITIkala ejanTe kabulAta levI. 3. masalatamAM ThAkora sAhebe saMpUrNa udAratA ane vyAjabIpaNuM batAvyuM che ane phakta temane laineja karAra phahamaMda rIte pUro thayo hato te jANuM gavarnarane bahu saMtoSa thAya che. zrAvakanI sAthe maitrI bAMdhavAnI ThAkora sAhebe vahelI taka lIdhI te ghaNuMja prazaMsanIya che ane te nibhAvI rAkhavAmAM temanuM hIta che. 4. nAmadAra gavarnara aMtaHkaraNathI Icche che ke zrAvakanA netAo ke jemaNe ThAkora sAhebanI prIti saMpAdana karI levAnI vakhANavA lAyaka IcchA rAkhI che, teo tene nibhAvI rAkhavA pitAthI banatuM karaze. gavarmenTanA sekreTarI. A puravaNImAM pAMcamI kalama nA. polITIkala ejaTe A masalatamAM muzkelIo vaTAvavA pAchaLa bajAvelI kImatI sevAnI prazaMsA karI che te puravaNImAM Apela nathI, temaja TharAvane A galo bhAga paNa lIdho nathI te nIce pramANe che. kAThIyAvADanA polITIkala ejanTanA tA. 19 mArca 1886 nA naM. 117 nA patramAM jaNAvyuM che ke-eka bAjuthI pAlItANAnA ThAkora sAheba ane bIjI bAjuthI jene kema vacce pAlItANA pradezamAMnA zatruMjaya giri upara AvatA jenI pAsethI yAtrAvero levAnA ThAkaranA hakka saMbaMdhamAM zAMtIbharyA kalakarAra thayA che, banne pakSoe potAnA mukardamA pAchA kheMcI lIdhA che ane pagalAM kesa tathA zAMtidAsanA vaMzajonI yAtrAverAmAMthI muktInI mAgaNInuM samAdhAna thayuM che. vaLI jaNAvavAmAM AvyuM che ke pitAnI bIjI prajA pramANe ja jeno pAsethI jakAta levAnuM ThAkora sAhebe vacana ApyuM che ane mahema ThAkaranA vakhatanA julmI dara kheMcI levAmAM AvyA che ane pAlItANA zaheranI najadImAM makAna mATe vyAjabI bhAve jenone jamIna ApavAnuM ThAkore kabula karyuM che. temAM umeravAmAM AvyuM che ke masalata daramIyAna ThAkora sAhebe saMpUrNa udAratA ane vyAjabIpaNuM batAvyuM che ane phakta temane laIne ja [ 24 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ karAra phatehamada rIte purA thayeA hatA, ane zrAvakAnA pratinIdhimmeAe paNa ghaNuM bhAge sAmAne meLavI lye tevu kSamAnuM valaNa rAkhyuM hatuM. temAM AzA rAkha vAmAM AvI che ke sarakAra pakSA vacce thayela A gADavaSNu bahAla rAkhaze. asala karAranAmuM maMjurI mATe raju karavAmAM AvyuM che ane te daphatare rahevA pAchuM mAlavA vinatI karavAmAM AvI che. A hukamamAM na. 8-9 nA pAregrApha mATe nA. ThAkAra sAheanI kamulAta lakhAvI levAne jaNAvyuM che. te nA. peAlITIkala ejaTanA rIporTa nIce mujama hatA. na'. 117 sane 1886. karnala je. Dabalyu. vaoNTasana peolITIkala ejanTa, kAThIyAvADa. mI. je. bI. rIcI. sI. esa. Ai. rAjakIya khAtAnA sarakArI cIpha sekreTarI k taraphathI. tarapha. pAlItANA tA. 19 mArca 1886 sAheba, mAnapUrvaka jaNAvavAnu ke eka taraphathI pAlItANAnA ThAkAra sAheba ane sAme jaina kAma vacce pAlItANAnA pradezamAM Avela pavitra zatruMjayagirinA darzane AvatA jaina yAtrALue pAsethI levAtA yAtrAverAnA ThAkaranA hakka Akhata zAMtithI kAlakarAra thayA che. 2. atyAra sudhI A sthItinA khaDIyA rAjAne je sarakArane levAnA hakka che te brITIza prajA pAsethI pazu levA devAmAM sArvabhauma sattAe udAratA batAvI che; paraMtu chellAM chellAM jene ane pAlItANAnA marhuma rAjA vacce evI mATI takarAra ubhI thai ke--jo A kAlakarAra na thayA hota te sarakArane vadhAre sIdhI rIte vacamAM AvavAnI jarUra paData. 3. A kAlakarAra kanaeNla kITIje 1863 mAM karela gAThavaNanuM ceDA pheraphAravALI sthItimAM punarAvana che. jenA siddhAMtA nIce mujaba che. pAlItANA darabArane jeneA taraphathI ApavAnI vArSIka udhaDa rakama rUA. 10,000 te badale jJa. 15000 nI TharAvavAmAM AvI che. A goThavaNa ama [ 25 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ lamAM rahevAnI mudata tA. 15 eprIla 1886 thI 40 varSanI rAkhavAmAM AvI che. jyAre karnala kaTIMjanA tA. 5 mI DIsembara 1863nA lakhANamAM 10 varSanI hatI." 4. kadAca A mukarara karela rakamamAM kAMI paNa vadhAro karavAne nA. sarakAra nAkhuza hoya tethI A nakkI thayela rakamamAM kAMIpaNa pheraphAra karavAnI kula sattA phakta brITIza sarakAranI ja rAkhavAmAM AvI che. 5. jena kAmanA nIcenA 10 netAo pratinIdhi tarIke hatA. 1. Ajama zeTha premAbhAI hemAbhAI 6. Ajama rAI badradAsa bahAdura 2. ,, zeTha jesIMgabhAI haThIsaMga che. , zeTha bAlAbhAI maMchArAma 3. ,, zeTha umAbhAi haThIsaMga 8. , zeTha talakacaMda mANekacaMda 4. zeTha manasukhabhAI bhagubhAI 9. zeTha dalapatabhAI bhagubhAI 5. , zeTha parasotamadAsa puMjAzA 10. ,, zeTha cunIlAla kezarIsiMga A tamAme asala dastAvejamAM sahI karI che. 6. pAlItANa darabAra ane zrAvako vacce AvI suleha thayAthI bane pakSoe potapotAnA mukamAM pAchA kheMcI lIdhA che ane pagalAM kesa ane zAMti dAsanA vaMzajonI yAtrAverAmAMthI mukatInI mAgaNI vi. nuM samAdhAna thaI gayuM che. 7. navI goThavaNa 18 eprIlathI zarU thatI hovAthI ThAkora sAhebe 10 mI mArcathI 18 mI eprIla sudhInAM kara mApha karyo ane DuMgara upara AvavAnA karanI muktIne saMkhyAbaMdha zrAvakee lAbha lIdho hato. ThAkora sAhebanuM A kRtya taddana svAbhAvika hatuM. 8. ThAkora sAhebe temanI bIjI yata pramANeja jeno pAsethI paNa jakAta levAnuM vacana ApyuM che ane mahUma ThAkora sAhebanA vakhatanA julmI daro pAchA kheMcI levAmAM AvyA che. 9. uparAMta ThAkora sAhebe pAlItANA zaheranI najadIkamAM makAna mATe vyAjabI bhAve jamIna ApavAnuM kabUla karyuM che. 10. mata daramIyAna ThAkora sAhebe saMpUrNa udAratA ane vyAjabIpaNuM batAvyuM che ane phakta temane laIne ja A karAra phatehamaMda rIte pure thayo hato. zrAvakonA pratinIdhioe paNa ghaNe bhAge sAmAnuM mana meLavI le tevuM ane kSamAnuM vartana rAkhyuM hatuM. mane bharoso che ke pakSakAro vacce thayela goThavaNa je maMjurI mATe asala A sAthe raju karavAmAM AvI che te nAmadAra sarakAra mAnya rAkhaze. 11. vinatI ke asala karAra atre daphatare rahevA mokalavA maherabAnI thaze. (sahI.) jona-Dabalyu-Tasana. [ 26 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ puravaNuM. bI-mAM 1886 nA karAranI nakala che (A karAra "jaino tarasphathI javAba" nA pRSTa (24-25) mAM Apela che. ) - puravaNuM. sI-mejara kaTIMjane rIpeTa tathA zrAvaka kema taraphathI zeTha DAhyAbhAI anepacaMda tathA zA. ThAkarazI pUjAbhAI ane pAlItANAnA ThAkora sAheba vacce thayela rUA 10000 no karAra (A rIporTa tenA pRthakkaraNa sAthe "zatruMjaya prakAza. uttarArdha." mAM Apela che. jyAre tenA peregrApha 3 thI 10 aMdaranA kepTana khAnavelanA zabda kADhI nAkhIne ThAkora sAhebanI arajImAM pRSTa [2-3-4] upara che. ethI ahIM Apela nathI) puravaNa. DI-pAlItANA sTeTe uparokata pilITIkala ejaTa karnala kITIjane te prasaMge arajI karelA. tenA upara mI. kITIMje naM. 1146 tA. 15-4-1963 ne rIporTa karIne nA. sarakArane karyo hato tenI nakala ApI che. te A pramANe sarakAra naM. 1pa/1873 naM. 67 pAlItANAnI araja uparano rIporTa. tA. 15-4-1963 nA naM. 1243 thI rIporTa mATe mokalAyela. 1846nA jAnyuArInI 30mI tArIkhe mI.melaTe pAlItANAnA rAjAe patAnI AkhI jAgIranuM zrAvaka vANIyA zeTha vakhatacaMda khuzAlacaMdane karI A pela garakhata 1843 mAM khatama thayAno rIporTa karyo. bIjA sodAonI mAphaka A khatathI ghaNuM guMcavADA ubhA thayA paNa mane sakAraNa lAge che ke haju temAMnA thaDA che. upara jaNAvela rIporTamAMthI nIcenA be pAregrA levAmAM AvyA che - ena ane vI keso upara kesale ApavAmAM dhyAnamAM rAkhavAnuM che ke saM. 1865 ( sane 1809) thI atyAra sudhI je ke ijAro puro thayo che tepaNu pAlItANAmAM mahuma kAMdhAjI ane hAlanA rAjA noMghaNaja potAnuM kAma kAja calAvavAne azakta hevAthI zeTha hemacaMda vakhatacaMda sarva sattAdhArI hatA. yuvarAja pratApasiMga judI vyakti che ane hAlamAM cAlatI aphINanI khadImAMthI te mukta rahI zake te, mane AzA che ke te jAgIrane vahIvaTa saMtakAraka rIte calAvI zakaze." [ 17 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ AthI nA. sarakAra samakSa ijArAmAMthI ubhI thayela ThAkAra ane ijAradAranI takarArA mukavA meM prayatna karyAM che, paNa AkAra ane zrAvakA vaccenA takarAranA bIjA ghaNA muddA che, jemAMnA keTalAka ijArAnA vakhatamAM ubhA thayA jaNAya che, kAraNa ke eTaluM te kabula karavu joie ke ijAradAranI vagathI teo tarapha keTalI maherabAnI karavAmAM AvI che, je bIjA sayAgeAmAM naja rANA agara vASIka levANu karyuM... hrAta. 46 mejara enDarasane A viSaya uparanA peAtAnA na. 12/6 tA. 15-11863 nA rIporTamAM potAnA abhiprAyanA sArA kAraNeA batAvyA che ke zrAvaka kAme raju karela dastAveja khare che ane pahelA pAlItANA kuTuMbathI paNa tema gaNAtA. A kesanA tenA abhiprAya sAthe huM maLatA thAuM chu, paNa atyAre kahela lakhANunA zabdone vajana ApavA huM sarakArane bhalAmaNa karatA nathI. A viSayanA sabaMdhanu sekreTarIeTamAM dhaNA patravyavahAra che jenI nakalo A ephIsane purI pADavAmAM AvI che. te 1820 ane 1861nI sAlanu che. te uparathI ane upara jaNAvela mI. melaTanA rIporTa uparathI mane lAge che ke pAlItANAnA mulaka tyAMnA rAjyakartAnI avyavasthAne lIdhe ghaNA ja duHkhI sthItimAM hatA . 1843 mAM purA thatA ijAro phakta vArSika rUA. 42001 thI hatA. pAlItANAnI upaja atyAre ! e lAkhathI vadhAre gaNAya che ane darasAla vadhatI jAya che. tA. 8-6-1821 nA muMbai sarakAranA sekreTarInA patra uparathI jaNAze ke A bAbatamAM pAlItANAnA rAjA svataMtra na hatA ane huM dhArUM chuM ke A dAvA saMbaMdhanA bhaviSyanA phesalAmAM A bhAkhata yAda rAkhavI joie. je. bI. sImasana sarakAranA sekreTarI. mejara TI. DI. melanaTAIna vi. vi. taraphathI } tA, 8 jAnyuArI 1821 pAlItANA ane tyAMnA devaLAnI hAlanI sthIti saMbaMdhanuM ApanuM A mahinAnI tA. 5 mInu lakhANu maLyuM che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat tarapha anne pakSeAnA vyAjI hakka upara dhyAna ApI pAlItANAnA cAlatI takarAranuM samAdhAna karavAmAM lek. karnala sTenaheAmanA tAbAnA lazkaranI hAja [ 28 ] www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIne upayoga karavAno Apane nA. gavarnara adhikAra Ape che. ApanA TharAva pramANe vartavAnuM samajAvavAne ApanI najadInuM baLa kamatI hoya to banne pakSee vartavAnI zuM sarata che te hakIkata te adhikArIne lakhI jaNAvaze jethI te tema karavAnI pharaja pADaze. zrAvakane saMtoSa thAya tevI rIte DuMgara saMbaMdhI goThavaNa karavAnI A anukuLa taka che. teonI pUjAmAM AvatAM vi dUra karavA ane je gAyakavADa sarakAra temanI khaMDaNImAMthI te kamI karavA na Ape te devaLa taraphathI maLatI vArSika rakama tamArI mAta bhare tevI jAmInagIrI leze. kepa mALIyA (sahI) je. bI. sImasana tA. 8-1-1821. - sekreTarI gavarnamenTa. keTana bArnavalanA rIporTanI tArIkha agIyAra mAsa pachInI che. te pAlItANAnA rAjAnI arajImAM sAcA TAMkela che, ane te varSanI goThavaNanI bAbata che, ane te ja te muMbaI sarakAranA naM. 1772 tA. 24-12-1821 thI maMjura thayela che. A rAjya saMbaMdhInA patravyavahArathI ApaNane lAgaze ke pAlItANAmAM zrAvaka vANIyAnA varga taraphathI ApaNI daramIyAnagIrI ane jAmInagIrI kAyama paNa tadana bInaupayogI hatI. hAlano rAjA juvAna ane sArA valaNavALo che. jAgIra AbAda ane karajayukta che. kAThIyAvADanI aMdaranA zrAvakenI sattA pragatI ane dezamAM yuropIyanonA AvAgamananI virUddha che. huM tethI nAmadAra sarakArane AgrahapUrvaka bhalAmaNa karuM chuM ke A bAbata yuvAna ThAkora upara choDI devI. temanA pitAnA pradezanI aMdara saMpUrNa dIvAnI adhikAra ane temanI prajAne dehAMta daMDanI sajA karavAnI sattA che, jethI yAtrIo pAsethI phInA levANanI rakama jevI jINI bAbatamAM jAmInagIrI ApavAne ApaNo DoLa mane salAha bharelo jaNAto nathI. sarakAranI seMkaDobaMdha prajA daramAla pAlItANuM jAya che. alabata bIjI yatanI mAphaka julma ane herAnagatimAMthI teonuM rakSaNa karavAno sarakArane hakka che ane te amalamAM paNa mukaze, ane jarUra paDe game te vakhate rAjAne dabANa karI zake. atyAre to mArI mAnyatA pramANe sAro rasto to temAM dakhalagIrI karyA sivAya choDI devuM. chApela araja rAkhavAmAM AvI che. kAThIyAvADa polI. ejansI. ) (sahI) Ara. eca. kITIMja rAjakeTa 15 eprIla 1863 pelITIkala ejanTa. [ 29 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ puravaNuM. I-nA. ThAkora sAheba uparanI mI. Arthara pheDasane nIce mujaba khAnagI cIkI ApI che. pAlItANuM tA. 9 DIseMbara 1885 pAlItANAnA ThAkora sAheba tarapha mArA vhAlA ThAkara sAheba, mane jaNAvavAne AnaMda thAya che ke tamArA gAdInazInanI nA. sarakAra maMjurI Apaze, paNa teonI IcchA che ke gAdInazInanI kriyA pahelAM tamAre lekhIta kabulata ApavI ke tame tamArA bhAI sAmatasiMha ane bahena kezAbAInI mIktamAM vacamAM nahIM Ave. hAlamAM sIla thayela najarabAganI mIlkatanI kesarabAI taraphathI mAgaNI karavAmAM Ave te huM tene tamArI rUbarUmAM lIsTa karIza. maherabAnIthI Ane mane tarata ja javAba lakhaze. tamAre sAco neDI, (sahI) Arthara DIsa. puravaNuM. epha-nA. ThAkora sAheba uparane ema. melavIlane nIceno khAnagI patra Apela che. mahAbaLezvara tA. 6 ThI DIseMbara. mArA vahAlA ThAkora sAheba, Apa ApanA saTIphIkeTanI mekalela nakale mATe AbhArI chuM. teo ApanI kaThI jAta, keLavaNI ane sArA guNo mATe eTaluM badhuM kahe che ke mane khAtrI che ke Apano rAjya kArobAra ujavaLa nIvaDaze ane prajAne sukha maLaze. huM AzA rAkhuM chuM ke thoDA vakhatamAM kadAca ApanI oLakhANa karavAnuM bane. thoDA divasa pahelAM Apane tAra maLyo jeno javAba ApavAmAM Avyo che. ApanA pitAzrInA acAnaka mRtyunA gabharATamAM paisAnI veDapheDa thavAno [ 30 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMbhava aTakAvavA khAtara tejurIne sIla karavAnuM vyAjabI jaNAyuM, paNa Ape gAdI upara Avaze ke tarata ja sIla ughADI daI badhuM Apane suprata karI devAmAM Avaze. huM AzA rAkhuM chuM ke Apa mI. gopInAtha sadAzIvane ApanA dIvAna tarIke rAkhaze. tenuM jJAna ane bahoLo anubhava jarUra Apane ApanI navI sthItimAM upayogI thaze. eTaluM te IcchavA yogya che ke zatruMjayagirinA saMbaMdhamAM ApanI rAjyanI zarUAtamAM Ape evI goThavaNa karavI ke jethI ApanA mahuMma pitA ane zrAvako vacce kAyama cAlu rahela takarAra ane verabhAvano aMta Ave. je maitrIbhAvathI banne pakSo tarapha takarAranI bAbata carcAya te sataSakAraka TharAva upara AvavuM muzkela nathI, kAraNa ke rAjya temaja devaLonA mAlIka bannenA hItanI bAbata che ke yAtrALuone DuMgara upara AvavA AkarSavA joIe ane teone sagavaDatA ApI sukhI karavA joIe. karnala vesTane badale kanala TasananI nImanoka thaI che ane mane khAtrI che ke teo Apane sArI salAha ApI banatI madada karaze. Apane sAce snehI, (sahI) ema melavIla. puravaNI. jI-tathA eca. yAtrAvero vasula karavAnA niyamo ke jemAM TIkITa levA-batAvavA ane yAtrAe jatAM-AvatAM yAtrALuone tAbedArI uThAvavAnA kAyadAnA kharaDe che. A kharaDAnI majabutI mATe sane 1880 mAM yAtrIkenI Avareja jANavA kAmacalAu vagIkaraNa karavAne polITIkala ejaTa onarebala mI. bArTane dhAre ghaDa hatuM. tene mukAbalA mATe sAthe muke che. uparanI arajI nA. ThAkora sAhebe tA. 14 mI sapTembara 1925 nA divase ejaTa-Tu-dhI gavarnara janarala mI. vATasanane karI. Aja sudhI evuM dhoraNa hatuM ke brITIza sattA pAse Ave kaI prazna upasthita thatAM teo pakSakAra tarIke zeTha ANaMdajI kalyANajIne khabara ApatA; paraMtu A vakhate ThAkora sAhebanI arajInI nakala mAgatAM te ThAkora sAheba pAsethI meLavavI [ 31 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ te e. mI. voTasane ThAkora sAheba mArkata javAba Ape. peDhI cAlatI paddhatine pheraphAra niSNajana svIkArI zake nahi tethI ghaNI ghaNuM rAha joIne aMte tA. ra7 jAnyuArI 1926 nA roja amadAvAda khAte zeTha Aka. nI peDhI dvArA hiMdanA mahA saMghe ekatra maLI A kArya mATe sAta jaNanI kamiTi cuMTI. dezAvarane saMgha rAjanItinA A pheraphArathI kacavAI jatAM nA. ejaMTa tathA nA. vAIsaroya tarapha dhArmika svataMtratAnA rakSaNa mATe saMdezA mokalyA. te pachI tA. 10-3-1926 nA roja zeTha Aka nI peDhIne sTeTanI arajInI nakala ApavAmAM AvI ane te paNa paMdara divasamAM javAba ApavAnI sarate apavAda neMdhIne ApI. sTeTanI arajI jotAM temAM rakhopAnI rakama uparAMta sattAnA vahIvaTanI navI navI mAgaNI karelI hovAthI javAba taiyAra karavAne eka mahinAnI mudata mAgavI paDI. jo ke A mudata ADakatarA dabANa vacce ApavAmAM AvI, chatAM javAba sAMbhaLavA ke kesanuM svarUpa nihALavA vinA 1886 nA karAranI mudata tA, 31 thI mArcanI madhyarAtre purI thatAM tA, 1 lI eprIla 1926 thI yAtrALuone pAsa ApavAne ThAkora sAhebane sattA ApI dIdhI. jeno A utAvaLA hakamathI rAjyAzrita thavA taiyAra nahotA tethI tA. 1 lI eprIla 1926nA prAta:kALa agAu dareka yAtrALa pAlItANAnI sarahadamAMthI pasAra thaI gayA. ane zrI zatruMjaya tIrthanI svataMtratA ane pavitratA ADe sattAnA vAdaLAM chavAI gayAM hatAM te vIkharAya na jAya tyAMsudhI pavitra tIrthanA premane hRdayamAM rAkhI dubhAtA dIle yAtrAtyAga karyo. tyArabAda tA. 23 mI eprIla 1926nA roja zrI jaina saMgha (zeTha ANaMdajI kalyANajI) taraphathI nIce mujaba javAba ApavAmAM AvyuM. -na(c) - [ 32 ] Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ jano taraphathI javAba- ' onarebala mI. sI. sI. vaoNTasana. sI. Ai. i. Ai. sI. esa. pazcima hIMdustAnI rAjyanA ejanTa Tu dhI gavarnara janarala tarapha amadAvAda tA. ra7 eprIla 126 bAbata-hiMdustAnanI jaina kema taraphathI pAlItANAne apAte aveja. mAnavaMtA sAheba! ame nIce sahI karanAra zeTha ANaMdajI kalyANajInA kArya vAhaka pratinIdhio amene tA 10 mI mArce apAyela nakala mujabanI pAlItANA darabAre Apa nAmadArane karela arajane javAba ApanI nIghAhamAM nIce mujaba raju karavA rajA laIe chIe. 2. nakala maLyA agAu amane evo khyAla hato ke darabAre phakta 1886 nA karAramAM nakkI thayela rakamamAM pheraphAra karavAnI araja karI che, ane tene lIdhe ja amArI tA. 9 mArcanI mulAkAta vakhate tA. 25 mI mArce amAro javAba raju karavAnuM kaheNa mAnya rAkhavAmAM AvyuM hatuM. te vakhate jarA paNa amArI dhAraNamAM na hatuM ke 1886 ne karAra tA. 1 lI eprIla 126 thI sadaMtara rada che. tevI aghaTIta kalpanA karavA pAlItANA darabAra pagalAM bharaze, ane karArane AvI rIte rada gaNI jena koma ane darabAra vaccenA saMbaMdhane ane zatruMjaya giri upara hiMdustAnanI jena kemanA hakake ane sthItino savAla pharI navesarathI upasthita thaze. nAmadAra sarakAranA parApUrvanA anurodhI valaNanI sAme Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ thaI khepAnI rakama ane tenA levAnI rIta nakakI karavA pitAnI saMpUrNa svataMtratA hovAno dAvo karavAnuM pAlItANuM darabAra sAhasa karaze evo amone vicAra paNa Avyo na hato. 1886 no karAra chatAM rakhepAnI rakama ApavA saMbaMdhInI tamAma vyavasthAmAM nAmadAra brITIza sarakAranI maMjurInI apekSA batAvI jena kAmanA hitanuM rakSaNa karavA nAmadAra brITIza sarakAre have vacamAM AvavuM na joIe te darabAra dAvo karaze tevI amane bIlakula kalpanA paNa na hatI. 3. amAre kahevuM joIe ke darabAranI araja vastusthItinA tadana bhula bharelA khyAla upara dorI jAya che, ane 1886 nA karAranI sara mujaba asvIkArya che, je mujaba kaI paNa pakSane te karArathI vArSIka ApavAnI nakkI thayela rakamamAM phakta pheraphAra karavAnI maMjurI mAgavA nA brITIza sarakArane araja karavAnI chUTa che. brITIza sarakAranI daramIyAnagIrIthI thayela ane khAsa karIne muMbaInA gavarnara Ina kaoNsIlathI bahAla rahela 1886 nA karAramAM banne pakSoe eTale ke darabAra ane jaina komeM kabula karyuM hatuM ke bIjAe pahelAne mukarara karela vASaka rakama bharavI. AvI rIte mAnya rahela rakama 40 varSa mATe rUA. 15000) rAkhavI. 4. sadarahu karAranI kalama pahelImAM pakSakAroe chevaTe have pachI bharaNuM nakakI thayela vASaka rakamamAM bharavuM ane te vASaka rakamamAM darabAranA tamAma lAgAne samAveza thayela hovAthI jaina koma pAsethI bIjI kaI jAtanuM levANa na karavuM tevI beThavaNa kabula rAkhI hatI. 5. te karAranI kalama 3 mAM nIce mujaba jaNAvela che - * "A 40 varSanI mudata purI thaye game te pakSane A karAranA pahelA pAregrAphamAM jaNAvela vArSIka rakamamAM pheraphAra karavAnI mAgaNI karavAnI chUTa che. A pheraphAra bahAla rAkhavo ke nAmaMjura kare te banne pakSakAranI dalIla vicAraNAmAM laI nA brITIza sarakAra nakkI karaze." ame khAtrIpUrvaka nivedana karIe chIe ke karAramAM jaNAvela Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ vApIka nakkI thayela rUA. 15000) nI rakamamAM ghaTADo ke vadhAre karavAnI nA brITIza sarakArane araja karavAnI keI paNa pakSane chUTa che. badhI bAbato samAveza karatI nIyata vAvIka rakama ApavA saMbaMdhInI sarata purate te karAra bane pakSone kAyamane mATe baMdhanakartA che. ane pheraphAra to phakta brITIza sarakAranI IcchAnusAra nakkI karela vArSIka rakamamAMja te sarata mujaba thaI zake. ApavAnI vASaka rakama sivAyanI bIjI dareka bAbata pheraphAra na thaI zake tevI che. rakhopAnI rakama vasulAta karavAnI rIta kAyamane mATe evI hatI ke darabAre mukarara karela rakama jena kema pAsethI teonA nImAyela pratinIdhio mArkata vasula karavI, nahIM ke yAtrALuo pAsethI. 40 varSa purA thaye jANe banne pakSo vacce kaI paNa jAtane karAra nathI tema gaNuM 1886 nA karAramAM lakhAyela rakhepAnA nANuM saMbaMdhanI tamAma javAbadArImAMthI mukta thaI te rakama ane te vasula karavAnI rIta nakakI karavAnI svataMtratAne darabAra dAve kare tevo jarA paNa Azaya hato ja nahIM, temaja 1886 nI kabulatanI sarato paNa chUTa ApatI nathI. darabArane phakta eTalI ja chUTa che ke te pheraphArane vyAjabI kAraNe batAvI karAramAM jaNAvela vASaka rakamamAM pheraphAra karavAnuM te nA brITIza sarakArane kahI zake. mukhya be bAbatamAM te sadarahu karAra nizcita che, eka te aveja mukarara vArSIka rakamamAMja have joIe ane bIjuM te rakama phakta brITIza sarakAraja nakkI kare. upara mujaba rakhopAnI rakamanA savAlanA nirNayanI rIta nakkI thayA pachI savadhikAra ane dezI rAjyanA AMtarvahivaTamAM anaMtarAgamanA guDha. siddhAMte jaNAvavA nirarthaka che. te bAbata kAyamane mATe nakkI thaI gaI che. jenA sabaLa kAraNe paikInA ghaNuM A javAbanA pAchaLanA bhAgamAM jaNAvavAmAM AvyA che. jyAre nA brITIza sarakAre vacamAM paDI 1886 nA karAra pramANe vacana Apela che tyAre ame AzA rAkhI zakIye ke nA, sarakAra tenA apAyela vacana virUddhamAM darabArane kAMI paNa bolavA ke karavA nahIM de. darabAranI A araja temane apAyela chUTa pramANe nahIM karatAM je savAlo upasthita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ karavAnA potAnA hakka nathI tevI taddana asa'gata ane jIDI mAmatA upara dAravI jAya che. 6. ApaNe nizcita thayela samadhA ane sthItine avyavasthIta karavAnA uddezathI darakhAranI araja meATA savAleA pharI upasthIta kare che. ane mukarara karela rakamanA savAlane sAmAnya rIte ane ghaNA medhama zabdomAM carca che. amAre hIMmatathI kahevu joie ke upara jaNAvyA pramANenA kharA draSTIbiMdu tarapha AApa nAmadAranuM dhyAna khe cAyela hate tA darabAranI A araja dhyAna upara levAnI Ape prathamathIja nA pADI hate. 7. rUA. 15000) nI vArSIka rakama vadhAravAne darakhAre kharekhara kAMI dalIla karela nathI jethI jaina kAmane te bAbata upara sAme kAMi kahevApaNuM rahetu nathI. 8. ulaTuM A avejanI ni:zaka utpatti, prakAra ane itihAsa tathA yAtrALuonA rakSaNanA darabAra uparanA nAmanAja kheAjAnA saMcAgA jotAM nyAya pura:sara jaina keAma AgrahathI kahI zake ke je rUA. 1pa000) nI rakama darakhArane maLe che te ghaNI vadhAre paDatI che. 9. paraMtu amAre jaNAvavAnu ke keAI paNa rIte gera samajItI karAvavA amArI icchA nathI. joke ame nizrcayapUrvaka kahIe chIe ke darabAra ghaNe bhAge aprAsa'gika muddAo ane vivecananu utthApana kare che ane Apa nAmadAre te vicAraNAmAMthI kADhI nAMkhI hAlanI rUA. 15000) nI rakamane badale zu vASIka rakama nakkI karavI te tarapha dhyAna ApavuM' joie, chatAM darakhAre raju karela tamAma muddA ane vivecana upara amArA javAkha puratA che ane A AkhA savAla saMpUrNa carcA darabAranI takarAra kevI khATI che te khatAvavAne taiyAra chIe. 10. tethI mukarara karela vArSIka rakamamAM pheraphAra karavAnI mAgaNI karavAne kAI paNa pakSane chUTa che, tevA upara raju karela amArA suddA taraph kAi paNa jAtanA durAgraha vagara darabAre uThAvela tamAma savAlA cavAtuM cAgya dhArIe chIe. (4) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ - "ropAnA avejane vasulAtInA vahIvaTanI atababata gaNavAno khoTI bhramaNA." 11. amAre jaNAvavAnuM ke darabAranI araja pUrvanA ItihAsa ane sthApita sthItinI avagaNanA karavAno yatna kare che ane tadana khoTA mudA ubhA kare che, te darabAramAM rAjyAdhikAra ane sarva sanAnA AdhAre khepAnI rakama nakkI karI tenI vyavasthA karavI, te tenA vasulAtI vahIvaTanI AMtarbAbata che ema gaNI saMpUrNa svataM. tratA hovAno dAvo kare che. A hakIkata AgaLa dharavAmAM zatruMjayagiri uparanA jemakemanA hakkane mAnya rAkhatA ane te darabAranA adhikAranI hada bAMdhatA nAmadAra brITIza sarakAranA sattAyukta jAheranAmA ane cukAdAone sadaMtara bhUMsI nAkhavA mAge che ane navesarathI zarUAta karavAnI brITIza sarakAra rajA Ape tema Icche che. 12. rakhepAnA avejanA savAlane vasulAtI vahIvaTanI - tabAbata gaNavAne yatna karatA pavitra dastAvejonI sarate pramANe nakkI thayela avejanI utpatti, sthIti ane nAmadAra brITIza sarakAranA hukamane darabAra taddana bhulI jAya che. A avejanuM varNana karatAM vakhato vakhata game te acokkasa zabda vaparAyela hoya te paNa tenI utpatti ane svarUpa eTalA sarva prasiddha che ke-Adhipatya hakko ne amala karavAmAM tene upaja mATenA sAmAnya kara je gaNo te tadana khoTuM che. atyAre mAgela sthItinA AdhAramAM karnala kITIMje. 1863mAM kahela keTalIka vAto raju kare che. paNa te prasaMge kanala kITIMjane mata sarakAre mAnya rAkhyo na hato. ane 1863 nI pahelA ane pachI paNa sarakAre pAlItANA darabArane je svataM. tratAnI kala kITIMje bhalAmaNa karavAne te dAvo kare che tenI nira. tara nA kahela hatI te vAta teo dhyAnamAM letA jaNAtA nathI. karnala kITIMjanA sadarahu lakhANa bAda nAmadAra brITIza sarakAre tenI sattAyukta pUrNa tapAsa karI DuMgaranA saMbaMdhanI darabAranI satA mayAdita karatA ane darabAra ane jenoma vaccenA saMbaMdhane vyavasthita karavAnA siddhAMte nakkI karatA hukama bahAra pADayA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13. darabAra ema icche che ke je paddhati keTalAka khAsa kAragreAne lIdhe ajamAyasa dAkhala karavAmAM AvI hatI te have kAyama tarIke dAkhala thavI joie, paNa te bhulI jAya che ke te ma dhosatI nahIM AvavAthI tarataja anAdara karavAmAM AvyeA hatA, ane 1886nI geAThavaNuthI jeNe mukarara vASIka rakamanI rIta kAyamane mATe sthApIta karI. vizeSamAM rakheApAnI rakama sabaMdhI gAThavaNu karavAnA vahIvaTa potAnA hastaka levAne brITIza sarakAranA ceAgya kArya sAme vAMdhA uThAve che. amAre kahevu joie ke A bAbatamAM sarakAranI sthApita nItimAM tadRna pheraphAra karavAnu kahevu te have ghaNuM ja mADu' che. 14. 1886nA karAra brITIza sarakAranA ayeAgya dakhANuthI temane parANe kabula rAkhavA paDayA hatA tema jaNAve che ane dalIla kare che ke kAi paNa rIte te hAlanA rAjAne baMdhanakartA nathI, 2khApAnI rakama saMbaMdhanA karAromAM pAlItANAnA A kAMI pahelA vAMdhA nathI. ane A muddA uparanI darabAranI araja cUkata 1821nA dastAvejanA sabaMdhamAM je yatnA thayA hatA tenuM punarAvartana che. 1821nA karAra sabaMdhanA darabAranA AkSepeA jeTalAja atyAranA AkSepe sAkhIta na thaI zake tevA ane pAyA vagaranA che. darabAranI rAjyakIya sthIti ane rAjadvArI hakumatanI dalIlanI tapAsa ane tenu khaMDana. 15. prathamamAM rakhApAnA avejanI rakama ane te vasula karavAnI paddhatinA saMbaMdhamAM mAgelI svataMtratAne aMge darakhAre tenI rAjyakIya sthIti ane rAjadvArI hukumatane AgaLa dharI che. te halIlane vicAra karatAM zatruMjayagirinI khAkhatamAM darabAra ane jainakAmanI vilakSaNa sthItinA itihAsa ane teTale TukamAM jovAnI jarUra che. DuMgaranI khAkhatamAM darabAra ane jenA vaccene vilakSaNu sabaMdha 16. jaina kAma parApUrvathI zatru jayagirine tenA tamAma dhArmIka sthAne mAM vizeSa pavitra gaNe che. itihAsamAM noMdha levAyela che ke sane 421nA arasAmAM ghaNA junA ane sarvotkRSTa kArIgarI ( 6 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ vALA devAla hatAM. A DuMgara upara jenone kabaje ane hakamata mAnya rAkhanArI sanado mogala bAdazAha taraphathI uttarottara A. pavAmAM AvI hatI. kepTana bAvele tenA sarakAra taraphanA tA. 20 -12-1820nA rIporTamAM kahyuM che ke - i-1857nA kAgaLa uparathI jaNAya che ke pAlItANuM pragaNuM ane zatruMjaya parvata ke jenI upara devaLa bAMdhavAmAM Avela che te jenone inAmI bakSIsa tarIke arpaNa thayela che tevI dalahI sarakAranI sanaMda temAM kabula rAkhavAmAM AvI hatI. A 17. gohila ke je rajaputAnA vaMzanA pAlItANAnA rAjAe che. teo kADIyAvADamAM 13mAM saikAmAM Avela che. A vaMze pahelI mAMDavI gAmamAM gAdI sthApI, pachI gArIyAdhAra ane pAchaLathI pAlItANuM meDA AvyA. 18. kAThIyAvADamAM dIlhI darabAranI kharI sattA nahatI ane teone khAtrIo ane jAmInagIrI kabula rakhAvavAne adhikAra nahoto tathA bakSisa vakhate saltanatamAM arAjakatA hatI tethI karnala kITIMjanI TIkA upara pAlItANuM darabAra tenI arajamAM AdhAra rAkhe che. karnala kITIMjanI A TIkA upara AdhAra rAkhavo ane muM. baI sarakAranA hukamathI pUrNa nyAyayukata tapAsa pachI 1877mAM mI. keDIe karela nirNaya upara lakSa na ApavuM te bhulAvo khavarAve tevuM che. mI. keDIe A sanaMde saMbaMdhanA raju thayela purAvA tapAsyA pachI ane karnala kITIMjanA abhIprAyane ghaTatuM vajana ApIne A sade kharI hatI tevA nirNaya upara AvatAM temaNe kahyuM hatuM ke - zrAvake raju karela sanAnuM je A badhuM kahevAmAM AvyuM temAM ThAkare tenA kharApaNu sAme kadI paNa kahela jaNAtuM nathI. tenA dekhAva uparathI te kharekhara sAcI jaNAya che, te dekhAtA junA kAgaLa upara lakhelI che ane upara abhuta rIte cItarela sIlano naMbara che je bhAgyeja nakala karI zakAya. tethI huM ema gaNIza ke dastAvejo sAcA che." 19 je vakhate sanaMde ApavAmAM AvI tyAre megala darabArane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ tene amala karAvavAnI sattA na hatI tevI dala kITIMjanI sucanA viSe mI. kenDI nIce mujaba kahe che - mane lAge che ke te vakhate gehalavADa saMyukata rASTra mogagalenA sIddhA kAbumAM hato ane dilhInA bAdazAhane athavA amadAvAdanA tenA subAne pharamAna bakSavAnI ane tevA pharamAna kabula rakhAvavAnI sattA hatI. mi. kenDIe dareka sanaMdanA purAvA bahuja vigatathI carcA vicArela che, ane zatruMjaya saMbaMdhInuM mI. basanuM pustaka ke jemAM megala bAdazAhanI sanada ane bakSIsAne noMdha thayela che temAM jaNAvela DuMgarA uparanA zIlAlekha bAbata kahela che. pilITIkala ejanTa mI. pile mI. kenDI sAthe saMmata thaI kahyuM ke - dilhI bAdazAhanA pharamAnathI pahelAM A pavitra DuMgara zrAvakenA kabajAmAM hato. je te jamIna tyArabAda kAyamasanaMdadAranA kabajAmAM avicchinna rahela heya te A pharamAne tenA hakanA kharA purAvArUpa dastAvejo gaNI zakAya muMbaI sarakAranA 1877nA hukamo DuMgara saMbaMdhImAM darabAranI sattA rAjyanA bIjAnA saMbaMdhamAM hAya tevI nahIM. 20.mI. kenDInA rIporTa uparathI hukamo karatAM nA. muMbaI sarakAra vastusthItine aMge kahe che ke - "ThAkare pAlItANAmAM potAnI rAjadhAnI sthApI te agAu saikAothI zrAvake eTale jainadharmanA anuyAyIonAM devAlaya hatA, temanA jAtrAonA sthaLemAM zatrujayagiri eka ghaNuM ja pavitra sthaLa hatuM. ane te jaga mATe teonuM atyaMta mAna hatuM tema ItihAsa batAve che." tyArabAda teoe jaNAvyuM ke-"DuMgaranA saMbaMdhamAM pAlItANA darabArane pitAnI jAgIranA bIjA bhAge mATe jevI rIte dakhalagIrI kare tevI rIte ahIM karavAno adhikAra na hato." teo AgaLa jaNAve che ke -atyAre je hako hAlanA ThAkore 2ju kayA che te tenA keI paNa pUrvAdhikArIe karela nahotA" ( 8 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21. muMbaI sarakAre nIcenA hukama pasAra karyA- 1. gaDhanI aMdara phakta polIsa mATenIja ThAkoranI sattA gaNAze. gaDhanI aMdaranI TuMkamAM baMdhAtA koI paNa navA devAlaya mATe kAMi paNa rakama te mAgI zakaze nahIM. 2. hAlanA makAnamAM jeonuM hIta che teonA hone kAMi paNa nukazAna na thAya tema zrAvaka kemanI dhArmika lAgaNI virUddha rIte DuMgaranA keI paNa bhAgane upayoga karavAnI manA karavAmAM Ave che. 3. gaDhanI bahAra ke aMdara hAla je makAne che te mATe kAMi paNa levANune dAvo kare nahIM. 4. gaDhanI bahAra zrAvake devAlaya baMdhAvavA mAge te jamIna mATe dara corasavAre rUA. 1) eka mujaba laI ThAkora taraphathI rajA ApavAmAM Avaze. 5. DuMgara upara rahetA zrAvaka kemanA sahasthane kAMIpaNa herAnagati karavI nahIM ane gaDha tathA DuMgara upara javAnA gaDhasudhInA rastAnI bAjumAM pa00vAra sudhImAM kAyamI polIsa besAravA nahIM. 22. ame jaNAvavAnI rajA laIe chIe ke A hukamene mukhya Azaya ane artha e che ke pAlItANuM darabArane pitAnA mulakanA bIjA bhAga upara jevA hakko che tevA niraMkuza sarva sattAnA hakako zatruMjaya parvata upara nathI. A hukamo ema jaNAve che ke DuMgara AsapAsa amuka hadamAM darabArane kAyamI sIpAI besAravAnI chUTa nathI, ane darabAranI sattA phakta polIsanA kAma puratIja che bIjI nathI, ane DuMgara upara jene jarUra paDatI jamIna amuka saratothI darabAre ApavI ema te pharaja pADe che, jemAM jenenI dhAmIka lAga virUddha koI paNa bhAgane upayoga karavAnI manA kare che. tenAthI (A hukamethI) darabAranI sattA ane DuMgara uparane adhikAra ocho karavAmAM Avela che. 23. tA. 17 okaTobara 1881 nA sarakAranA TharAva naM. pa054 mAM nIcene phakare che - KkArane yAda devAnI jarUra che ke tA 16 mArca 1877 nA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ TharAvanI puratI tapAsa pachI sarakArathI ema nakkI thayuM che ke DuMgara uparanI tenI sattA maryAdita hatI ane tenA rAjyanA bIjA bhAgamAM kare tevI rIte te saMbaMdhamAM dakhalagIrI karavAne temane adhikAra na hato. 24. uparanI hakIkata ane saMgone lIdhe amAre jaNAvavAnuM ke darabAranI tenA pradezamAM sarva sattA ane rAjakIya sthIti ane te saMbaMdhe knala kITIMjanI TIkAne ahIM Azraya le e asthAne che. khare mu te e che ke darabAranI sattA ane adhikArane aMge brITIza sarakAranI sattAthI vakhatovakhata nakakI thayela che ke "DuMgaranI bAbatanI darabAranI sattA maryAdita che ane tenI jAgIranA bIjA bhAga upara che tevI sattA ahIM nathI.' karnala kITIMje je sthIti batAvI che ane jene A arajamAM AdhAra levAmAM Avela che te koI paNa vakhate mAnya rakhAyela ke te mujaba amala thayela . eTaluM spaSTa che ke karnala kITIMje pote hakIkata jAhera karyA pachI tarataja DuMgara upara darabAranI sthIti saMcita hovAnI bAbata upara vajana ApyuM hatuM. 1893 nA DIseMbaramAM jenenA DuMgara upara hathIyArabaMdha Araba rAkhavA sAme vadhe uThAvyo hato, ane darabAre DuMgara upara ane taLATIe rastA upara polIsa besAravAnI rajA ApavAne dAvo karyo hato. A saMbaMdhamAM jenenA vAMdhA uparathI karnala kITIMje TharAvyuM hatuM ke jenone teonA rakSaka rAkhavAne kAMI aDacaNa nathI ane taLATI upara darabArane sIpAI besAravAnI nA kahI hatI. A prasaMge karnala kITIMje lakhyuM che ke -- "jo sAcI salAha mAnya rAkhavAne badale kaI paNa pakSa takarAra upara Avaze to parINAma evuM Avaze ke te kema DuMgaramAM potAnuM hIta choDI devAne badale ThAkarane pAlItANuM choDI potAnI junI rAjyadhAnImAM javuM paDaze." 25. ame jaNAvavA rajA laIe chIe ke "sarvAdhikAranA hakko" ane "sarvasattA" vigere zabdane AvI jAtanI bAbatanA saMbaM. dhamAM bahuja aspaSTapaNe uparoga thAya che ane judA judA saMbaMdhamAM jude judo artha thAya che. pAlItANA darabArane tenA rAjyanI AMta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbatanI vyavasthAmAM sarva sattA haze, paNa je ema dA karavAmAM Ave ke je bAbato mATe sarakAra taraphathI khAsa saMbhALa ane lakSa rAkhavAmAM AvatuM hoya ane jemAM darabAranI sattA saMkucita jAhera thayela hoya tevI bAbatamAM paNa pote svataMtra che to te dAve pAyA vagarano gaNAya. ra6. karnala vokare pitAnA rIporTamAM jaNAvyuM che ke - ' "1805 nI tapAsa uparathI jaNAyuM che ke kAThIyAvADanA rAjAo jene khaMDaNuM bharatA tene ja sArvabhauma sattA mAnatA." (eITIjhansanI TrITIo, volyuma 6, pAnuM 366). kAThIyAvADanA rAjAone rAjyAdhikAra brITIza sarakAranI sArvabhauma sattAnA tAbAne che, je zreSTha sattAnI rUe phakta brITIza hiMdustAnanA nahIM; paraMtu hiMdu rAjethI vahivaTa thatA mulakanI paNa suleha ane suvyavasthAne mATe javAbadAra che. ane AnA jevI bAbato ke je sarakAranI prajA upara asarakartA che tenI geThavaNa karavAne sattA che.' 27. khaMDaNI bharyAthI te bharanAranI svataMtratA jatI rahetI nathI evo je mI. kenDIe bhAga lIdho che te kAThIyAvADanA aneka nAnA nAnA rAjAo ke jeNe megala ane marAThAonI rAjyasattA kabula rAkhI hatI teone bhArayeja lAgu thaI zake. 28. brITIza prajAnA bahoLA samUhanA hitanuM rakSaNa karavA mATe DuMgara uparanA darabAranI sattAnI maryAdA bAMdhavAne brITIza sarakArane svAbhAvika baMdhAraNa anusAra hakaka che, ane te mujaba saikA upara brITIza sarakAre karyA pachI save sattAnA sAmAnya ane meghama siddhAMtone AdhAra batAvI A sthApIta sthIti darabAra bhuMsI zake tema nathI. mI. kenDIe batAvyA pramANe 1821 nA karAranI sarato spaSTa jaNAve che ke ThAkore DuMgara upara saMpUrNa adhikArane kadI dAvo karyo nathI. je tema che te karnala vekaranA 1808 nA baMdhAraNa vakhate DuMgara upara temanI rAjakIya hakumata hatI nahIM tema mAgI paNa nahotI. ( 11 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakheApAnA avejanI utpatti,sthIti ane itihAsa. 29. have ame rakhApAnA avejanI utpatti bhAvanA ane itihAsa tarapha dhyAna kheMcavAnI rajA laIe chIe, je uparathI spaSTa thaze ke tene darabAranA vasulAtI vahivaTanA peTAnA eka sAmAnya kara jevA gaNavA te bhula bharelu che, ane A DuMgaramAM brITIza pra jAnA eka meTA samUhanA hItanA rakSaNa mATe A avejanI rakama ane tevI rItanI geAThavaNu karavAnu brITIza sarakAre kAyama pAtA upara lIdhelu che. darabAra ane jaitA vaccenA sane 1651nA karAra. darabAre te avejanA badalAmAM yAtrALuonI sabhALa ane rakSaNa karavAtu ane khIjA kAma karavAnu kayula karyuM. ane tenA kharAkhara amalane mATe jAmIneA ApyA. rakhApAnA avaja te rAjyasattAneA kara nahIM. 30. jaina kAma ke je anAdi kALathI zatrujayagirinI mAlIka hatI ane je mAlIkI hakka temaja kabajo meAgala bAdazAheAnI sana DhAthI khula rAkhavAmAM AvyA hatA, teoe DuMgara upara AvatA yAtrIenA ceAkI-paherAnI gAThavaNu karavAnuM dhAryuM. meAgala saltanatanI paDatInI 'tenA tAkAnI vakhatane lIdhe dezamAM puSkaLa arAjakatA prasarI anemAravaTIyA bahuja luMTaphATa karatA. tethI jaina kAme gArIyAdhAra rahetA darabAranA kuTuMba sAthe kAla-karAra karyo jemAM gADelAe rokaDa ane bIjI utpannanA avejanA badalAmAM DuMgara upara AvatA jaina yAtrALuonuM rakSaNa karavAnuM mAthe lIdhuM. sane 1651 (saMvata 1707) mAM thayela karAra nIce mujaba che: // skrU|| saMvata 1707 varSe kArtika vada 13 bhAme gehala zrI kAMdhAjI tathA bhArAIx tathA hamIrajI tathA khAi padmamAjI tathA pADhamaDhe jata lakhata' AmA zrI setrajAnI cAkI putturU' karU chuM tathA saMghanI cAkI karUDa chuM. te mATe tenu pazna kIdhA che. zAhu zAMtidAsa sahusakaraNa tathA zAha ratanasurA tathA samasta sagha maLI zrI setraMjI saMgha Avai tathA DI cha vihivA Avi tathA pAlu leAka Avi tenu' atri karAra dIdhuM che. te ame mApanA elazu' pALavu, tenI x asala lekhamAM nArAjI nAma che. ( 12 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vagatya. zrI setra jai sa Mgha AvI tenI cukI pahurU karavA. je sanna Avi te pAsi malaNuM karI levuM tenI vagata. sukhaDI maNu 1 tathA lugaDAnA jAti rA. mATI sagha chaThThI tathA pAlu saa Avi te pAsi' malahyu` na levuM. gADI 1 jAmI rA ke aDhI levI. meATA saMgha madhe pyAdA ai tenuM na levuM. bIjI chavIvA vi tenI mANasa 100, jAmI 60 levA. mAlaNuM mAgavu nahIM. valI bIjI mANasa pAlu Avi te jaNa 1 nI jAmI nA aMke aradhI levI. adaklR kAMhI na levUM. saMgha zrI setrajI jAtrA karavA Avi te pAsithI e karAra levU. gaccha 84 cArAsInuM e kara levuM. tathA e karAra bApanA khelazuM pALavu tathA zrI AzviranI sAkhI pAlatu. raNacheDajInI sAkhI pAlavuM, kArakhAnA pAsa na levu' tapAgaina 5 zrI // atra mat e lakhu te pramANe che. 1 gADhula kAdhAjI 6 1 AI padmamAjI mAi pADhamaDha Jin lakhata dA, kaDavA nAthA e lakhuM na pAli te zro amadAvAda madhe jabApa karIe. atra sAkhyuM. 1 gA. gemalajI 1 gA. lakhamaNujI 1 sA. bhImajI 1 sA. jAdavao 1 sA. jagamalajI 1 ThA. parabhAta 1 DAsA kaDavA.4 lakhata... bhATe parakhata nArAyaNae lakhu pAli nahi tuM ami jamAna chu. amadAvAda madhe jakhApa karU` sahi / tathA bhATane agaDa karA che te paLAvu` sahI sahI . eka kara tarIke aveja apAya che tevI sucanA karAra kADhI nAkhe che. te karAra rAjA ane raiyata vacce hatA tene mI. kenDI inkAra kare che. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat 31. uparanA karArathI zatru jaya upara AvatA saMghanA cAkI-perA karavAnu, teone sAmA levA javAnuM ane pachI karAramAM jaNAvela vIgate rokaDa rakama ke khIjI rIte aveja levAnu gAhela zrI kAMdhAjI ane khIjAoe kabula karyuM. nImakahalAlIthI karAra pramANenA peAtAnA vatana mATe geAhaleAe jAmIna ApyA, jeee gehelAnA 1 arajImAM A nAma nathI. 2 asalamAM jagapAla che. 3 asalamAM pakhata nAma che. 4 asalamAM DhA. kaDavA nAma che. ( 13 ) www.umaragyanbhandar.com
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ barobara vartana mATe amadAvAdane javAbadAra gaNAvAnI kabulAta ApI. AvI rIte AvA karArane lIdhe jeno ane gohelo saMbaMdhamAM AvyA. e karAranI sarata ane saMge batAve che ke A aveja darabAranI rAjyasattAnI rUe upaja-kara tarIke levAyela che. tevI sucanA karavAnI kaI jagyAja rahetI nathI. - darabAremI kenDInI tapAsamAM A sthIti prApta karavAne prayAsa karyo hato paNa tene mI. keDIe puratA tapAsa pachI inkAra karyo. tenA vaDavAoe rAjA tarIke potAnI kaI prajA sAthe karAra karyo che tevuM karAra uparathI jaNAya che, tevI darabAranI dalIla khoTI che tema kahI e artha karyo ke dastAveja ema batAve che ke -- bagohele ke jeo ghaNe bhAge gArIyAdhAra ane pAlItANAnA jamInadAra hatA ane jeno ke jeo te vakhate zatruMjayagirinA kabajedAra hatA teo vacce (A) karAra (ha.)" 32. amAre kahevAnuM ke karAramAM jaNAvela kaDake bIje aveja amuka nokarInA badalAne hatuM te to nirvivAda che. - 33 gohele ane jene A karAra pramANe sane 1788 sudhI varyA jyAre pAlItANAnA rAjA yAtrIo pAsethI geravyAjabI levANa karavA maMDayA ane vizeSamAM temaNe jeno taraphathI maLato aveja kaI Arabene gIre lakhI Apyo, ke jeo te uparathI DuMgara upara AvatA jaina yAtrALuo upara puSkaLa julama gujAravA maMDayA. Ane lIdhe 1920 mAM kAThIyAvADamAM brITIza ejansI sthapAyuM tyAre pakSakAro vacce ghaNeja vikSepa paDI gayo. 1820 mAM ejansInI sthApanA, kepTana bArnavalano rIporTa. 34. muMbaI sarakArane jena kome araja karI te uparathI kAThIyAvADanA pilITIkala ejanTa kepTana bArnale tajavIja karI ne 1820 nA DIseMbaranI 20 mI tArIkhe rIporTa karyo. kepTana bAvela pitAnA rIporTamAM nIce mujaba kahe che - / cheka sane 1750 nA arasAmAM + zrAvakanA mukhIo ane A I. sa. 1651 nA karAranI vAta che. e jotAM 1750 lakhavAmAM daSTidoSa thayo lAge che. ( 14 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlItANAnA hAlanA rAjAnA vaDavAo vacce kola karAra thayA hatA jemAM rakSaNanA badalAmAM sAdhAraNa rakama lakhANamAM nakkI thayela hatI je apAya che. levANune A dara saM. 1845 (sana 1788) sudhI cAlyo jyAre te ghaNo vadhAravAmAM AvyuM hatuM." rakhopAnA avejana Arabone havAle ApyA uparathI upa. sthIta thayela takarAra saMbaMdhI jaNAvyA pachI karnala bAvele evI bhalAmaNa karI ke pAlItANAnA rAjA gAyakavADanA khaMDIyA hovAthI vaDedarAnA resIDanTa mArkata goThavaNa karavI lAbhadAyaka che. jemAM amuka vASIka rakama nakkI karavAmAM Ave ane tenA badalAmAM bhaviSyamAM pAlItANAnA darabAre yAtrALuo pAsenA tamAma levA baMdha karavAM ane devAlayanI mulAkAta letA yAtrALuonuM niyama mujaba rakSaNa karavuM. temaNe evI sucanA karI ke AvI nakkI thayela rakama rUA. 4000) nI hovI joIe ane pAlItANAnA rAjA taraphathI bharAtI khaMDaNI mAM teTalI rakama kamI karavAnuM nA. gAyakavADa sarakA rane samajAvavAmAM Ave te yAtrALuo pAsethI kAMI paNa levANa thavuM na joIe, chatAM vyAjabI rakSaNanI javAbadArI te rAjAnA upara ubhI che, paraMtu nA. gAyakavADa sarakAre sucavaNuM mujaba khaMDaNInI rakama kamI karavAnI nA kahevAthI darabAra ane jene kema vaccenI takarArano nikAla ejansIe lAvavAne rahyo. ejansInA daramIyAnagIrIthI darabAra ane jene vacce thayela 1821 nA karAra. dasakata gohela kAMdhAjI hI. hI. dasakata neghaNujI. lI. gohela zrI kAMdhAjI tA. kuMvara neMdhaNajI jata zeTha ANaMdajI kalyANajI rahevAsI pAlItANA jata sAvakano saMgha tathA paracuraNa AdamI pAlItANe jAtrAne Ave che te upara amArI rakhApaNAnI lAgata che.te kula amArI bAbata DuMgara sabaMdhI tathA bhATa tathA rAjagara tA-nokara-vepArIo vagere tathA bIjI darabasta lAgatasudhAM ucaka dara varasa 1 eke rUA. 4500) aMke pasatAlAsa sehe purA tenI vigata che. 4000 darabAranA devA 250 rAjagarane devA ra50 bhATa samastane devA jamale 500 (15) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ e paramANe varasa dasane saMvata 74 nA kArataka suda 15 thI te saM. 1888 nA kArataga zuda 15 sudhI rUA. 45000) aMke pasatAlIsa hajAra purA sakAI mATe zrI sarakAra huM narabala kaMpanI bAhAduranI savata Ajama kapatAna bAravela sAhaba puleTIkala ijaTa prAMta kAThIAvADanA sAhabanI vIdamAne tamane ApuM che te upara lakhA pramANe dara sAla varasa 10) dasa sudhI bharatA jajo. saMgha agara paracuraNa leka jAtrAne Avaze tenI cokI parAnI khabaradArI ame sArI peThe rAkhIsu. ne jAtrAlu lekane kazI vAte bIjA pAcavA detu nahI. agara ke lekanuM nukasAna cerIthI thAse to tenuM valatara karI ApIzuM. Aphata phatura AsamAnI sulatAnI muja ApIzuM tenA rUA. karAra pramANe Agala upara laizuM tathA avadhapurI thaA pachI karAra pramANe rUA. Agala sAla Apase tAM sudhI cAlu pAlIsu. karAra pramANe. bIju-zeTha sAMtIdAsanuM vaMzavALAnI be taraphathI jAtrAnI mAphI sadAmata thAo che te tamAre paNa karavI. e rIte lakhI ApuM che te hI che. matI saM. 1878 nA varakhe mAgazara suda 15 tA. 9 mAMhe DIsembara 1821 aMgarejI. atra sahI che. 1 atra sAkha zrI jagadIsa gehela kAMdhAjI tathA 1 gehela ajAbhAI nodhaNajInI sahI unaDajInI zAkha upara che. 1 lA. manA gagajI 1 6. khama khasI rahI. 1devANI kheDAbhAI sAkha. 1 gehela vIsAbhAI unaDajI sAkha. 1. lI. metA kasaLajI jagadIsa. A baMdobasta pakSakAree mAhArI rUbarUmAM karela che. ane sarave pakSakAnA vyAjabI hake tethI jaLavAze ema jaNAya che. ( sahI) Ara, bAranavela (aMgrejI) pi. e. kA. 1 sahI tathA zAkhanI vigata arajImAM zapI nathI. (16) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36. A karAranA zabdo A avejanuM kharuM svarUpa spaSTa tAthI batAve che. temAM kahe che ke " ame zrAvakonI peDhI ane yAtrAe AvatA judA judA lokonuM saMpUrNa rakSaNa karazuM ane yAtrIone keI paNa jAtanI kanaDagata thavA dezuM nahIM. kaI paNane lUMTaphATathI kAMI nukazAnI thAya te te ame vALI ApazuM baLavAthI, kudaratI kepa ke rAjAo ke sarakAranA kAryothI kAMI paNa duHkha thAya te tene amo badale kApI ApazuM jenA badalAmAM eTale nukazAnI pAmela mIlakatanA badalAmAM karAra karatAM vadhAre rakama haze te te vadhAre bhaviSyane mATe jame ApazuM." - je rAjakIya hakumatanA dharaNe levANa thatA kara jevo A aveja hoya to AvA kela karAra asaMbhAvya gaNAya. A goThavaNa to spaSTa rIte darabAra ane bahAranA vaccenA kola karAranI bAbata che. ema jaNAya che ke karAramAM jaNAvela darabArane ApavAnI rU. 4000) nI rakama ghaNA leke vacce vaheMcI devAnI hatI, A vaheMcaNa saMbaMdhI takarAra thaI ane tenuM kepTana bAvele samAdhAna karyuM je pharI vakhata batAve che ke A aveja te kAMi kara nahote paNa kAmanA badalA tarIkenI rakama hatI. kelakarAra 40 varSa sudhI cAlyA. 37. A karAranAmAnI mudata 10 varSanI hatI, paNa temAM darabAre jaNAvyuM hatuM ke "mudata purI thayA pachI bhaviSyanA varSomAM jyAM sudhI karAra pramANe tame rUpIyA bharaze tyAM sudhI ame eTale ThAkara karAra pramANe vartazuM. uparanA kolakarAra lagabhaga 40 varSa sudhI cAlyA ane dara sAla ekaja rakama eTale rUA. 4500) ApavAmAM AvyA hatA. - 38 185ra mAM darabAre mukarara karela vArSika rakama levAnI nA pADI ane tethI ANaMdajI kalyANajInI peDhIe te vakhatanA kAThIyAvADanA polITIkla ejanTa karnala leMgane te rakama mokalI (9) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jemaNe pAlItANA darabArane A rakama pharI vakhata ApavA javA jainene kahyuM ane darabArane nIce mujaba lakhyuM - - "mAre lakhavAnuM kAraNa tamane jaNAvavAnuM ke asala mutAlIbo tapAsatAM mane taddana spaSTa jaNAyuM che ke temAM jaNAvela karAra kepTana bAnavelanI daramIyAnagIrIthI ane tenI rUbarUmAM karavAmAM Avyo hato ane vizeSamAM temAM jaNAvela vASaka rakama varSo varSa niyamIta bharAyAthI te karArapatra kAyama amalamAM rahe joIe. A ane bIjI bAbato mutAlIbAmAM che ane tethI zeThanA mANasane huDIe pAchI mokalI te tarataja tamene raju karavAnuM sUcavyuM che, te rakama tamane vahelI nahIM apAvAmAM taddana tamArI mulaja kAraNa bhUta che, jethI jyAre yAtrIo ekaThA thAya tyAre teone koI paNa jAtanI aDacaNa ke kanaDagata nahIM karavA tamone pharamAvavAmAM Ave che. Ane sakhta sAvacetI gaNaze. 39 1860 mAM darabAre karArane rada karavAnuM dhAryuM ane 1863 mAM darabAre muMbaI sarakArane araja karI, jemAM darabAre dalIla karI ke 1821 nuM karArapatra ropAnA avejanA kAyamapaNAnA svarUpamAM na hatuM. paNa phakta 10 varSa mATe ja karAra hato. jyAre sAmethI jenee evI dalIla karI ke karAra mujaba te goThavaNa haMmeza mATenI hatI. A bAbatanI karnala enDarasane tapAsa karI 1821 nA karAranA kharApaNuM mATe temaNe nIce mujaba potAne abhiprAya jaNAvyo - karnala enDarasana ane karnala kITIjanA vicAro. 186ra nA cAmAsAmAM hAlanA pAlItANAnA rAjA gohela surasiMhajI mane rAjakeTa maLyA ane DuMgara uparanA potAnA dAvA saMbaMdhInI arajI raju karI " "te dastAveja amuka mudata mATenA gIre ke ijArAkhata je gaNI zakAya ane temAM pheraphAra karavAmAM Avyo che tevI tenI dalIla saMpUrNa kharI nathI; kAraNa ke temanI hAjarImAM te kAma mATenI mITIMgamAM zrAvako taraphathI te dastAveja raju thayo te tapAsatA khare mAluma paDyo hato. je kalamane temaNe vadhe lIdhe che, ke-zrAvake sarakhI rIte paisA ApavAnuM jArI rAkhe rAja karAra pramANe vartaze, te kalama dastAvejamAM bIjA lakhANanI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIteja rItasara lakhAyela che. kepTana mana velanI sahI temaja yAdI temanA hastAkSaranI che ane te banAvaTa hovAnI kAMi nIzAnI nathI. " karnala sITIje rUA. 10,008) nakkI karyAM. 40. 1821 nA dastAvejanA kharApaNA ane asara viSe kula kITIMje mejara enDarasananA vicArA kabula rAkhyA, paNa temaNe evI bhalAmaNu karI ke sarakAre lakhANanA zabdArtha upara ava lakhana rAkhavuM na joie. je uparathI sarakAre rakhApAnA bhaviSyanA avejanA savAlanu nirAkaraNa karavA ka la kITIMjane kahyuM, karAranA cirasthAI svarUpanA saMbaMdhamAM kala kITIMnTe kahyuM ke--" jo ke te sa'dhanA zabdo spaSTa che, paNa jo sAmAnya kAyadA nIcenA e pakSakAro vaccenA kesa hoya tA tene eTaluM ja nakkI karavAnuM ke jyAM sudhI paTAdAra nIyamIta rIte potAnA aveja bhaye jAya tyAM sudhI te paTA tenI aMdaranI saratA mujaba kAyama cAlu rahe, paraMtu pakSakArA vaccenA vicItra saMcAgA ane sthItine aMge kAMIka samadarzI gAThavaNu thavI joie. " ema temane lAgyu tethI temaNe vArSIka rakama rUA. 10,000) nI TharAvI ane be varSa sudhI pheraphAra nahIM karatAM pachIthI te rakamamAM pheraphAra karavAnI mAgaNI karavAne anne pakSeAne chUTa ApI ke jemAM temaNe jaNAvela mukarara siddhAMtA upara khArIka tapAsa karI sarakAra rakama nakkI kare ane te nirNaya daza varSa athavA pakSakAro icche teTalA vadhAre varSa cAlu rahe. ahIM kahevu' joie ke karnala kITIMje nakkI karela rUA. 10,000) nI rakama phakta DuMgara upara AvatA yAtrIonI saMkhyA uparathIja nakkI thaI na hatI. karnala kITIMjanA pheMsalA sarakAre amAnya karyAM ne kAyamI avejanI rakama nakkI karavAnuM ane tene lagatA tamAma savAlAnu nirAkaraNa karavAnuM potAne mAthe lIdhuM. 41. upara TIkA karyA mujaba darabAra, kala kITIMjanA phaisalA upara bhAra de che. te vakhate kana la kITIMje jAte game te abhiprAya madhyeA hAya paNa temaNe jaNAvela nIti sarakArane anukuLa jaNAi nahIM ne te kAyama evA siddhAMtAthI tyAM che ke darakhAra ane nA (16) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaccenA vicItra saMbaMdha ane brITIza prajAnA eka moTA saMdhanA hItane lIdhe vacamAM paDI rakhepAnA aveja tarIke jene taraphathI apAtI rakama vakhato vakhata nakakI karavAnI ane pakSakAro vacce A athavA bIjI bAbate uparanI takarArano pheMsale karavAnI brITIza sarakAranI pharaja che. - 42. eTaluM dhI levA jevuM che ke karnala kaTIMje pote 1864 nA me mAsamAM yAtrALuonI pharIyAda levA ane sAMbhaLavAnI sattAvALA thANadAra mukavAnI vinaMtI sahItanI zrAvakanI sarakAra uparanI arajane aMge kahyuM che ke-"zrAvaka yAtrIke ghaNe bhAge brITIza raiyata hevAthI rakSaNa mAgI zake ane je teo kharca ApavA rAjI hoya te teonuM hIta saMbhALavA eka sarakArI ejaMTa te ja upara rAkhavAne kAMI vAMdhA jevuM nathI ane temaNe pakSakArenI vacce paDI zake tevA bahu DAhyA mANasane mukavAnI bhalAmaNa karI hatI. 43. jenoe rUA. 10,000) nI rakama nakkI karanAre karnala kITIMjanA phesalA sAme apIla karela hevAthI sarakAre kAMI sattAyukta TharAva bahAra pADe nahIM ane teonA tA 18, mArca, 1865 nA TharAvamAM pakSakAro vacce dhIme dhIme samAdhAnIvALI goThavaNa karavA pilITIkala ejanTane sucavyuM. A mudata daramIyAna teonI sarakArane karela apIlane nIkAla thayela nahIM hovAthI rU. 10,000) nI rakama ApavAnI nA pADI ane jaNAvyuM ke tene nIkAla thatA sudhI teo rU. 4500) nI muLa rakama bharaze. A bAbata pAlItANA darabAre ejansIne pharIyAda karyAthI ejansIe rakama vasula karavA mATe ejansInI korTamAM dhArAsara dAvo karavAnuM darabArane kahyuM. darabAre A dAvo karI hukamanAmuM meLavyuM. ahIM ame jaNAvavAnI rajA laIe chIe ke uparane banAva ema batAve che ke pAlItANA darabAra ane jaina kema bane samAna pakSe che ane teonI takarArane nirNaya ejansI sattAe karavAnuM che tema brITIza gavarmenTa ane ejansI kAyama gaNatA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ rakhopAnA aveja bAbatamAM muMbaI sarakAranA 186 6 nA hukame brITIza sarakAranI maMjurI vinA koIpaNa kara levAnI manAI kare che. 44. muMbaI sarakAre chevaTe 1866 nA phebruArInI 6 ThThI tArIkhe temano cukAdo Ape. teoe karnala kITIMjane TharAva bahAla rAkhyo. tema karatI vakhate teoe kahyuM ke-"karAvela rakama mAM zrAvaka pAsenI darabAranI tamAma mAgaNano samAveza thAya che. ane Thokara sAheba game te bAne bIjI koI paNa rakama teo pAsethI le te rakama zrAvakene majare maLe ane A rakamane badale zrAvakane teonA jAna mAlanA polIsa rakSaNa mATenI bAMhedharI ApavI." teoe AgaLa kahyuM ke- AregyatAnA kAma mATe kAMI paNa karI nAkhavAmAM Ave te, mAre kahevuM joIe ke, A kara brITIza sarakAranI maMjurIthI nAkha, ane pAlItANA ThAkaranI aMgata upaja tarIke gaNavA devAmAM nahIM Ave paNa je kAma mATe te levAmAM Ave teja kAmamAM tene upaga tho joIe. A hukamanAM Azaye ane tenA asara. 45. ame jaNAvIe chIe ke vaLI A hukame zatrujya giri upara darabAranI saMpUrNa rAjakIya hakumata nathI ane brITIza prajAnA moTA samUhanA temAM rahela hinanuM rakSaNa karavAnI pitAnI javAbadArI kabula kare che te sthIti spaSTa rIte bhArapUrvaka batAve che. vizeSamAM te ema paNa batAve che ke-rakhopAnI rakama te kAMI upaja mATene kara nathI paNa amuka kAma karavA badala aveja che. zrAvakone teNe ApavAnI rUA. 10,000) nI rakamanA badalAmAM tenA jAnamAlanuM saMpUrNa polIsa rakSaNa karavAnI bAMhedharI ApavI te sarata uparathI A vAta spaSTa thAya che. yAtrALuone kAMIpaNa nukazAna thAya tene badalo vALI ApavAnI je hakIkata che ( 21 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ tethI paNa rakheApAne aveja te kara nahAtA tema siddha thAya che. 1874 mAM eka yAtrALune nukazAnI thai jenA badalAmAM polA TIkala eja'Ta pAse kAma cAlyA pachI darabAre 1876 mAM te yAtrAjIne rUA. 4,300) ApyA hatA. temAM ema paNa mAgela che ke AragyatAne mATe kAMipaNa kara levAnA hAya te te brITIza sarakAranI majurIthI laI zakAya, ane je kAmane mATe te levAmAM Avye che te mATe ja tenA upayoga thayA che ke kema te te joze. A badhI hakIkata uparathI eTalu tA siddha thAya che ke pAlItANA darakhAra sAthenA saMbaMdhamAM jaina kAmanA saMpUrNa rakSaNanI javAbadArI brITIza sarakAre svIkArI che. te rAjyanI vahIvaTI AMtaoMmata che tevA karnala kITIMjanA abhiprAya uparathI pAlItANA darabAre sekreTarI eka sTeTane karela apIla nAmaMjura thai hatI. 46. pAlItANA darakhAre muMbai sarakAranA hukameA upara sekreTarI epha sTeTane apIla karI. jemAM jaNAvyu hatu ke darakhAranA rAjyAdhikAra saMbaMdhanA kaoNla kITIMjanA abhiprAya virUddhamAM A khAkhatamAM vacamAM AvavAmAM muMbai sarakAre khATu pagalu bharyuM che ' ane vinaMtI karI ke ' teonI mAgaNI mujaba A avejanI rakama ane te vasula karavAnA rIta te tenA AMtarva hIvaTanI khAkhata che tema gaNI teo ( daramAra ) upara cheDavI joie. ' karnala kITIMje A sthIti ane te saMbaMdhanA kala kITIMjanA vicArA svIkAravA nA kahI ane muMbai sarakAranA 1866 nA hukame bahAla rAkhyA, je 1881 sudhI amalamAM rahyA. A mudata daramIyAna darabAra ane jaina kAma vacce aneka takarArI thai jene nIkAla ejansI sattAthI lAvavAmAM AvyA hatA. 47. 1874 mAM DuMgara upara navA devaLa mAMdhavA mATe jainozrI upayeAgamAM levAtI jamInanA paisA levAnA darakhAra hakka mAkhata takarAra upasthIta thai. je uparathI upara jaNAvela sI. kenDI taraphathI ( 11 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ nyAyI tapAsa thai ane 1877nA muMbai sarakAranA hukame mahAra paDayA. je hukame sekreTarI ek sTeTe 1979 mAM maMjura rAkhyA, 48. 1879 mAM darabAre karnala kITIjathI nakkI thayela rUA. 10,000) nI rakamamAM pheraphAra karavAnI mAgaNI karI ane te TharAva mujaba gaNatrI karavAnA dAvA karyAM. khArIka tapAsa keTalAka vakhata cAlyA bAda yAtrALuonI saMkhyA ghaTADavAnA prayatnA thAya che tevI pAlItANA darabAre pharIyAda karyAthI te tapAsa vadhAre vakhata calAvavA nA hukama thayA hatA. 1881 mAM rakhApAnI rakama ejansIthI yAtrIo pAsethI parabhArI levAnI rIta zarU thai. yAtrALuo upara ghaNAja khuma, kanaDagata tathA darabara ane jaina vaccenA jhagaDA. 49. je pachI sarakAre DuMgara upara AvatA dara yAtrI dITha rUA. 2) mujaba levAnI darabArane chUTa ApavAnI yukatI ajamAvavA nakkI karyuM; paraMtu tema chatAM yAtrALuo pAsethI darabArane vasulAta karavA devAmAM AvI na hatI paNa ejansIthI nImAyela ane tenA hukama mujaba kAma karatA khAsa khAtA taraphathI karavAmAM AvyuM hatuM. anubhavathI siddha thayu ke A rIta cAlI zake tema na hatI, tenA ghaNA geraupayAga thAya tema hatuM ane yAtrALuone ghaNIja kanaDagata ane muzkelI karanAra hatI. jyAre e rIta cAlu hatI tyAre darabAra ane jaina kAma vaccenA vakSepa ghaNoja sakhta svarUpamAM hatA ema jaNAya che. 1886 nu karArapatra sarakAranI anumatI mATe meAkalatI vakhate karnala veTasananI TIkA uparathI te spaSTa thAya che. jemAM teNe nIce mujaba kahyuM:~ " pAchalA varSomAM jaina kAma ane pAlItANAnA mahuma rAjA vacce eTalA badhA vikhavAda thayA ke jo A karAra karavAmAM AvyA na heAta tA sarakArane sIdhI rIte vacamAM paDavAnI jarUra paDI heAMta" patti cheDI devAmAM AvI ane na cAlI zake tevI ane mukarara vArSIka rakamanA TharAva thayA. 50. uparanI sthIti utpanna thavAthI ane yAtrIo pAsethI rakama vasula karavAnI paddhatti jo ke te vasulAta ejansInA khAtA (3) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ taraphathI thatI hatI tApaNu na cAlI zake tevI lAgavAthI ejansI ane gavame nTane cAkkasa thayu ke mukarara vArSIka rakamanI junI gAThavaNune anusaravuM te ja phakta icchavAjoga rastA hatA. jethI pakSakArAne bhegA thaI teja raste nirNaya karavAnuM kahevAmAM AvyuM. jene parINAme kAlakarAra thayA. 1886 nA karAra. 51. jaNAvela 1886nA karArathI vArSIka rakama rUA. 15000) nakkI karavAmAM AvI ane ema kabula thayuM ke bIjA koi paNa jAtanA levANu karavA nahIM. te karAra nIce mujaba che:-~~-~ 1. pAlItANAnA ThAkora sAheba vArSIka rUA. 1pa000) levAne ane jaina kAma ApavAne kabula kare che, pAlItANA AkArane dara varSe bharavAnI A rakamanA avejamAM jAtrALunA kara tarIke jaina kAma pAsethI kAMipaNa rakama nahIM levA pAlItANAnA ThAkAra kabula thAya che. A rU|. 15000) dara varSanI tA. 1 lI eprIle leNA tharo, temAM pAlIsa rakSaNa mAlanuM "vi0 nA samAveza thAya che. (< '' ra. tA. 1 lI eprIla 1886 thI 40 varasa sudhI A gAThavaNa cAlu rAkhavA tAkAra sAheba khuzI che ane jaina kAma sanmati Ape che. 3. A 40 varSa purA thayA AduM koIpaNa pakSakArane A karAranAmAnA pahelA pArAmAM mukarara karela vArSIka rakamamAM phAraphera karavAnI mAgaNI karavAne chUTa che; banne pakSAnI dalIlA upara vicAra karIne AvI chUTTA. ApavI ke kema ? te brITIza sarakAranI sunasaphI upara raheze. uparanA majakura pAlItANAnA ThAkeAra sAheba ane zrAvakeAnA netAone jAte samajAvyA che, jenI kabulAta adala ane pakSAe A nIce peAtAnI sahIo karI che. zrAvaka netAonI sahI. premAbhAI hImAbhAi sahI. jesa`ghabhAI haThIsaMga (sahI). ( sahI ) umAbhAi haDIsaMga. (sahI) Mansookhbhai Bhagobhai ( sahI ) paraAAtamadAsa puMjANA. ( 24) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat darabAranI sahI. gAhela zrI mAnasa jI ThAkAra sAhebe mArA rUbarU. J. W. W. peAlI. e. kAThIyAvADa pAlItANA tA. 22-1881 www.umaragyanbhandar.com
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ (sahI) akIdAsa (baMgALI bhASAmAM). ( sahI) mAlAmAi machArAma. ( sahI ) talakacaMda mANekacaMda sahI ) dalapatabhAI bhagubhAi. ( sahI ) cunIlAla kezarIsIMgha. premAbhAi hImAbhAi, umAbhAI haThIsIMga, cunIlAla kezarIsaga sIvAya badhAe mArA rUbarU sahI karI che, ane teoye amadAvAdanA DepyuTI kalekaTara rUbarU sahI karI che. sahI jona Dabalyu voTasana. peolITIkala ejanTa kAThIyAvADa A karAranAmu` nAmadAra . gavanaranA naM. 2016 tA. 8-4-26 ( polITIkala DIpArTamenTa ) thI maMjura thayuM che. kepa gAmanAtha tA. 13-4-188 sahI. jona. Dabalyu veATasana. peAlITIkala ejanTa kAThIyAvADa. para. uparanA karAra muMbai sarakAre maMjura rAkhyA. jaNAvela karAranI trIjI kalamamAM che ke:-- * 3. A 40 varSa purA thayA bAda koIpaNa pakSakArane A karAranAmAnA pahelA phakarAmAM mukarara karela vArSIka rakamamAM pheraphAra karavAnI mAgaNI karavAne chUTa che. anne pakSonI dalIleA upara vicAra karIne AvI chUTachATa ApavI ke kema ? te brITIza sarakAranI munasaphI upara raheze. bhaviSyamAM rakamamAM vadhArA karavA nahIM devAne karnala voTasananA abhiprAya. kAraNake rakhApu`. te rakSaNano badalA DhAvAthI sAva bhaumasattAnA saMrakSaNuthI ane relve musApharInI sagavaDatAthI darabArane rakSaNanA kharca nAmaneAja thatA. 53. 1886nA karAra sarakAranI majurI mATe meAkalatAM cAthA pAregAmAM karnala vAsane AvA pheraphAra maMjura karavA ke nahIM tenI sattA sarakAranA hAthamAM rAkhavAnuM kAraNa batAvyuM che. temaNe ( 5 ) B. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ kahyuM ke-kadAca nakakI karela rakamamAM have pachI kAMi vadhAre karavA devA sarakAra nArAja hoya tethI A mukarara karela vArSika rakamamAM koI pheraphAra karavAnI sattA saMpUrNa rIte brITIza sarakArane seMpavAmAM AvI che. - 54. nakakI karela rakamamAM vadhAre kare IcchavAyegya nathI. te karnala vaTasanane abhiprAya e vicArathI baMdhANe hato ke rapAna aveja te phakta DuMgara upara AvatA yAtrALuonA jana mAlanuM rakSaNa karavAnA badalA tarIkene hovAthI AvA badalAnA pramANane saMbaMdha rakSaNa mATe karavA paDatA kharca sAthe hove jeIe ane hAla brITIza sarakAranI sArvabhauma sattA nIce kAThIyAvADamAM mANasanA jAna mAlane saMpUrNa sahI salAmatI hatI ane relve musApharInI sagavaDatA thayAthI darabArane yAtrIonA rakSaNa mATe phakata nAmanuM ja kharca karavuM paDatuM. ame mAnIe chIe ke atyAre pAlItANuM sTeTanA AkhA polIsa khAtAnuM kharca 1866nA karAra pramANe je rakama darabArane hAla maLe che tenAthI vadhatuM nathI. AvI rakama darabArane levA devAnI brITIza sarakAranI maherabAnI. papa. karnala voTasane pitAnA kAgaLanA bIjA pAregrAphamAM pitAne vicAra saSTha rIte jaNAvyuM che ke AvI jAtanI kAMI paNu rakama darabArane levA devAmAM sarakAre ghaNuMja kapA darzAvI che, ane tevA vicArathI upara kahyA mujaba cothA pAregAphamAM pitAne IrAde jaNAvyuM ke have pachI te rakamamAM sarakAre kAMI paNa vadhAre thavA de nahi. 56. muMbaI sarakAre 1886nuM karArapatramaMjura karatAM sucavyuM ke pilITIkala ejanTa karnala TasananA 8 ane 9mA pAregrAphamAM jaNAvela sara mujaba vartavAnI pAlItANa darabAranI kabulata levI. jemAM trAsadAyaka jagAta levI nahi ane pAlItANA zaheranI najadIkamAM makAne mATe jamIna jainene vyAjabI bhAve ApavI. * 57 amAre jaNAvavuM joIe ke 18ne karAra karAvavAnI (26) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ rIta, tenA chevaTa ane kharApaNu mATe sarakAranI maMjurInI AvazyakatA, bane pakSonI dalIlo dhyAnamAM laIne mukarara karela rakamane pheraphAra maMjura ke nAmaMjura karavA sarakArane saMpUrNa adhikAra e tamAma pitAne yAtrIo pAsethI potAnI upaja mATenA kara tarIke vere vasula karavAne rAjyAdhikAra hovAne darabArano hAlane dAvo niSphaLa kare che. 58. 1886ne phesalo spaSTa rIte evI sthIti sthApAta kare che ke rakhopAnI rakama ane te vasula karavAnI rIta brITIza sarakAranI saMmatIthI phakata pakSakAro vaccenA karAra patrathI ja nakkI karavAnI hatI ane rakamanA kAMI paNa pheraphAranI maMjurI sarakAraja ApI zake. A bAbata kAMI pAlItANunA darabAra ane tenI prajA vaccenI gaNavAmAM AvI na hatI, paNa pAlItANuM darabAra ane brITIza prajAnA eka samUha ke jenA zatruMjaya DuMgara uparanA hIta ane hakkonuM rakSaNa karavAnuM brITIza sarakAranuM puratuM lakSa hatuM, tenA vaccenA kela-karA ranI rUe thayela saMbaMdhanI gaNavAmAM AvI hatI. mukarara vArSika rakamane siddhAMta yamane mATe sthApIta rahyo. pa9 vizeSamAM 1886nI goThavaNathI kAyamane mATe evI sthIti sthApita thaI ke jainoe phakta darabArane amuka vArSIka rakama ApavI, ke je 40 varSa mATe rUA. 15000) tyArabAda brITIza sara kAra nakkI kare teTalI vadhAre ochI rahe. eTaluM paNa nakkI thaela che ke mukarara karela vASaka rakamamAM kAMI paNa pheraphAra karavAnI bAbatamAM brITIza sarakAra mukhya kartA hartA gaNAya, jenI pAse koI paNa pakSa eTale ke darabAra ke hiMdustAnanI jena kema sIddhA jaI zake. 1886ne karAra dabANa ane beTI samajutIthI thayela che tevI darabAranI dalIlanuM khaMDana. 20. darabAra ema batAve che ke 1888ne karAra vecchAthI karavAmAM Avyo na hato paNa sIdhI ke ADakatarI rItenA dabANa ane keTalIka juThI hakIkatathI thayela che. amAre jaNAvavuM joIe ke te vAta khoTI che, darabAre muMbaI sarakAra ane sarakAranA javAbadAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAjyadvArI adhikArIo viruddhamAM tevI pAyA vagaranI hakIkata jaNAvavAnuM vyAjabI dhAryuM teja ghaNuM zocanIya che. A hakIkatamAM jarA paNa aMze satyatA hoya te hAlanA ThAkora sAhebanA pitAe temanA mRtyu paryata (1908) kaI paNa prasaMge tevI jAtanI kAMI paNa pharIyAda kema na karI? A saMbaMdhamAM darabAra 1885nA 16 DIseMbaranA kAgaLane havAle Ape che ke je te vakhatanA ThAkora sAheba upara mI. melavIle lakhyAnuM kahevAya che. A kAgaLa kayA saMjogomAM lakhavAmAM AvyA te ame jANatA nathI. paNa je te kAgaLa lakhAze hoya to temAM kAMI navAI jevuM nathI. ane jyAre eTaluM te dhyAnamAM hoya ke brITIza sarakAre zatruMjaya DuMgara uparanuM brITIza prajAnA bahALA samUhanA hItanuM rakSaNa karavAnI ane darabAra ane jene vacane saMbaMdha barAbara karavAnI javAbadArI kAyama svIkAratA hoya tyAre dabANa tarIkenA purAvAmAM te ApI zakAya nahIM. mI. melavale te vakhatanA ThAkora sAhebane je kahyuM ke zatruMjayagirinA saMbaMdhamAM e baMdobasta karavAnI AvazyaktA che ke jethI karI tamArA mahema pitA ane zrAvako vaccenI kAyamanI takarAre ane damanAvaTane aMta lAve temAM paNa kAMI AzcaryakAraka nathI. 61. ema kahevAmAM AvyuM che ke "1886nA karArathI nakakI thayela 40 varSanI mudata ane goThavaNanA kAMI paNa pheraphAranA nirNayanI aMtima sattA brITIza sarakArane ApatI kalama trIjI ghaNI navAI pamADe tevI che. ane ema batAve che ke te vakhate ThAkora sAheba temAM svataMtra kartA na hatA'ne ema bhArapUrvaka jaNAvavAmAM AvyuM che ke "kaI paNa rAjA potAnI rAjadhAnImAM AvatA yAtrALuo pratinIdhi maMDaLa sAthe samAdhAna karavAmAM khI khAnagI vahIvaTanI bAbatano nirNaya karavAnI sattA trIjA pakSane ( sarakArane ) ApavAnI kalama dAkhala karavAnuM kadI paNa kabula thAya nahIM. * A dalIla beTAM anumAna ane bhulathI bharapura che. je mANa sAthe samAdhAna karavAmAM AvyuM te yAtrALuo taraphanI eka kamITI na hatI, paNa samasta brITIza hiMdustAnanI jena kemanA () Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ cuMTAyelA pratinidhio hatA, ane pAlItANa darabAra kamITI sAthe kAMI A pahela vahele karAra karatA na hatA. agAu varNavyA pramANe pAlItANA darabAra ane jeno vacce A karArI saMbaMdha che ane 19pa1nA arasAthI zarU thayo ane tyArabAda vakhato vakhata anukrame pakSakAro vacce karAra thayA hatA. 62. brITIza sarakArane A bAbatamAM koI saMbaMdha ke sthAnanA hoya te trIjo pakSa gaNo te bhula bhareluM che. ulaTuM brITIza prajAnA mogala bAdazAha ane tyArabAda brITIza sarakAra pitAthI mAnya rakhAyela hakkonuM rakSaNa karavAne brITIza sarakArane haka ane pharaja hatI. brITIza sarakAra kAThIyAvADamAM AvI tyArathI dhAraNasara A bAbatanI vyavasthA karavAnuM kAyama mAthe lIdhela che ane 1886mAM brITIza sarakAre darabAre ane jena koma vacceno karAra maMjura rAkhI pheraphAranI saMpUrNa sattA pitAnI pAse rAkhavAmAM pitAnI nItithI ke paNa jAtanuM virUddha vartana karyuM nathI. rapAna avejanI bAbatane tadana khAnagI bAbata gaNavI te khoTuM che, A muddAne aMge amee agAu kahyuM che tenI ahIM punarAvartana karavAnI jarUra nathI. evI sucanA karavAmAM AvI che ke 1886nA karAramAM je 40 varSa jevI lAMbI mudata nakkI thayela che te ema batAve che ke koI asAmAnya saMyogomAM A karAra thayela hovo joie. 1821nA karAramAM tenA zabda bArIkIthI jotAM karnala kITI je pote kahyuM tema kAyamane mATeneja bhAva hato ane sthItimAM avyavasthA aTakAvavAnI khAtara puratI lAMbI mudata nakkI karavAno dekhIto vicAra hatuM te hakIkata bhulAI gaI jaNAya che. * 1886ne karAra hAlanA rAjAne baMdhanakartA nathI tevI dalIla teDavAmAM AvI. 63. eka navAI jevuM evuM anumAna karavAmAM AvyuM che ke 40 varSanI mudata jIdagI-hItanA siddhAMta upara nakakI thayela hatI. muMbaI sarakArane pheraphAranI tamAma sattA ApatI. 1886 nA karAranI kalama trIjI hAlanA ThAkora sAhebano pitAnI khAnagI bAbatanI vyavasthA karavAne haka chInavI zakatI nathI. tevI dalIla karatI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ vakhate paNa A muddAnI punakita thayela che. ame khAtrIpUrvaka kahevAnI rajA laIe chIe ke je hiMdanA dezI rAjyanI gAdI upara AvanArane agAu sthApita thayelA mahatvabharyo nirNanA baMdhana para temaja vAstaviktAne aMge savAla karavA devAnI chUTa ApavAmAM Ave te eka ghaNeja vinAzakAraka siddhAMta dAkhala thaze. 1886ne karAra te vakhatanA pAlItANAnA ThAkora sAhebane jAtane kela karAra na hatuM. paNa te jaina koma ane rAjya vaccenI sarakArathI maMjura rahela saMdhI hatI, ke jenA baMdhanai. paNane pachIthI savAla karavAnI koIpaNa pakSane chUTa na hatI. 1886nA karArathI tamAma levAne badale jenee darabArane amuka nakkI karela vArSIka rakama ApavAne siddhAMta chevaTa kAyamane mATe Tharyo ane pheraphAranI chUTa te phakta AvI rIte nakkI thayela rakama puratI hatI. darabArane yAtrI dITha kAMI paNa levANa karavAne dareka dave kAyamane mATe nAmaMjura rahyo hato ane jaNAvyuM che ke darabAre hAlamAM yAtrALuo pAsethI sucavela dara pramANe levANane karela dA nyAyanA siddhAMta mujaba mAnya rahI zake nahIM. have rakhopAnA aveja saMbaMdhamAM sarakAranA dakhalagIrI nahIM levAnI darabAranA dalIla toDavAmAM AvI. kAyamanI sarakAranI daramIyAnagIrInA kAraNe, tenuM vyAjabIpaNuM ane bhaviSyamAM jArI rAkhavAnI jarUrIyAta. 64. darabAra ema jaNAve che ke rakhepAnA avejanI bAbatamAM have pachI sarakAranI dakhalagIrI na hovI joIe ?" A bAbatamAM sarakAranI daramIyAnagIrInA kAraNe viSenA darabAranA saMbaMdhavagaranA khulAsAo itihAsathI mAnI zakAya tevA nathI. pavitra zatruMjayagiri uparane jaina kemane kabaje ane adhikAra gehalonA AvyA pahelAMthI hato ane te mogala bAdazAhanI mAnanIya sanaMdathI kabula rahela che jemAM zrAvakonI A DuMgaranI saMpUrNa mAlIkI ane kabajAnI kabulAta ApavAmAM AvI hatI. eTaluM te nirvivAda che ke hAlanA rAjyakartA kuTuMbanA vaDavAoe jene kema sAthe kola karAra karyo ane pAne aveja amuka kAma karavA badala hatA ane te kAyama gaNAela che. jyAre brITIza (30) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarakAre sArvabhauma sattA meLavI tyAre teoe mogala bAdazAhanA anugAmI tarIke DuMgara saMbadhamAM jena kemanuM hIta ane khAsa sthIti vyAjabI rIte kabula rAkhI ane khAsa karIne brITIza prajAne moTe bhAge te hIta ane sthIti bhegavata hovAthI tene alaMgarIte TakAvI rAkhavAnI pitAnI pharaja samajI brITIza sarakAre tamAma jagyAe eka sarakhI ja nIti rAkhI ane 1920 mAM kAThIyAvADa : ejansI sthapAyA pachI, darabAra ane jena kema vaccenI tamAma takarAranuM kAma ejansI sattAe calAvyuM hatuM. ane rakhopAnA saMbaMdhamAM brITIza sarakAre kAyama svIkAryuM che ke tenI dareka bAbata temaNe ( brI. sarakAre ) nakakI karI goThavaNa karavAnI che. eTaluM te taddana kharUM che ke jena kamITIe teonA ghaNuM pavitra dharmasthAna saMbaMdhanA bahu IcchIta hakkonuM rakSaNa karavAmAM brITIza sarakAranI jarUrIyAta ane nyAya mATe vakhato vakhata vyAjabI rIte brITIza sarakArane Agraha pUrvaka araje karI che. sarakAranI dakhalagIrInI jarUra jaNAtAM darabAranA kRtyonA dAkhalA. 65. zatruMjayagiri uparanA jenakemanA hakake ane khAsa sthItinuM rakSaNa karavAmAM brITIza sarakAranA saMpUrNa utsAhanI puratI jarUra hatI, te jaNAvela hakakone julmI ane ayogya dakhalagIrIthI nAza karavAnA darabAranA satata prayatnanA lAMbA ItihAsa uparathI spaSTa jaNAze. darabAranA kRtyanA duHkhadAyaka banAve ke jenI brITIza sarakArane pharIyAda karavAmAM AvI hatI te pharI gaNAvavA amArI IcchA nathI. 66. 1876 mAM darabAre jena kemanA mAnanIya mukhI amadAvAdanA nagarazeTha ane jaina kemanA vyavasthApaka maMDaLanA te vakhatanA pramukha nagarazeTha premAbhAI upara luMTa ne madada karavAne Apa mu. muMbaI sarakAre te bAbatamAM vacamAM paDI TharAvyuM ke - "ThAre mI. premAbhAI sAme kaI paNa jAtanA vyAjabI purAvA vagara luMTaphATane uttejana ApavAne Arepa mUko che ane teoe pilITIkala ejanTanA mArkata mI. premAbhAI pAse dIlagIrI batAvavAnuM ThAkarane kahyuM, jemaNe tema kahyuM: ( 1 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67. 1876 mAM te vakhatanA DhAkAra sAhebe Du Mgara upara hulakI kAmanA leAkAnA meLe gALyeA. brITIza sarakArane vacamAM AvavuM paDayu ane tapAsa karI TharAkhyuM --" zatruMjaya upara Dha lAkonA bharavAmAM Avela meLA je AvakAne herAna karavAnI khAtara darabAre navIna ubhA karela hatA. AvI vartaNUka eka bIjA varganA rAjAne aNachAjatI ane zrAvakA sAthenA saMbaMdhanA sarakAre karela niyamAthI virUddha hatI. muMbai sarakAre teenA 1877 nA hukameAmAM pakSakArAnI arasaparasa lAgaNInI hakIkata dAravI che. 68. pachIthI ghaNA prasaMgo banyA ke jemAM zatruMjayagiri upara jainakAmanA sabaMdhamAM darabAranA kRtya mATe sarakArane vacamAM paDavAnI jarUra paDI. 1903 nA phebruArImAM te vakhatanA ThAkAra sAheba ane tenA mANaseA bIDI pItA joDA sahIta jaina kAmanI dhArmika lAgaNI upara trApa mArIne gaDhanI aMdara TuMkamAMthI cAlyA. brITIza sarakArane tarataja vacamAM paDavuM paDayuM. ane havethI tevu kArya karatA aTakavA DAkAra sAhebane kahyuM, 69. jaina kAmane teo taraphanA pAlItANA darabAranA valaNa 'kha'dhanI du:khada yAdadAsta tAjI karavAnI icchA nathI paNa sarakAranI dakhalagIrI vyAjakhI jaNAya tevu kAipaNa kArya daramAra virUddha sAkhIta thayuM nathI tema daramAre jaNAvyAthI bhutakALanI hakIkata amAre dIlagIrI sAthe jaNAvavAnI jarUra paDI hatI. 70. 1908 mAM DAkAra sAhema mAnasiMhajInA avasAnathI te sAlathI 1920 sudhI brITIza eDamInIsTrezana hatuM. A muddatamAM svatvanA abhAve darabAra ane jenA vaccenI takarAramAM zAMti hatI. hAlanA ThAkara sAhema 1920mAM gAdI upara AvyA pachI vizeSa utsAhI adhikArIee junI takarAra ubhI karavAmAM ane agAunAM vikhavAdamAM baLatAmAM ghI homavAnu potAthI banI zake teTalu karyuM che. ( at ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ jema tarapha darabAranuM valaNa batAvanArA anyAyI ane bInajarUrI dakhalagIrInA kRtyothI avizvAsa ane duzmanAvaTa thavAno saMbhava. 71. 1921nA sapTembaramAM jyAre jene keTaluMka samArakAma karatA hatA ane kuMDe sApha karAvatA hatA, tyAre mukhya kArabhArIe gaDhanI AMtarika vyavasthAmAM dakhala karanArA keTalAka hukame kAyA. gaDhanI aMdara Avela mahAdevanA nAnA devAlayanA kabajA ane vyavasthAnA saMbaMdhamAM paNa hakama kADhyA. jo ke 1875-77nI tapAsamAM te devaLa jenA kAbumAM gaNAyuM hatuM. A bAbatanA mukhya kArabhArInA hukamenA zabdo taraphaja jevAnuM che je uparathI jaNAze ke temAM aMkuza ane sabhyatAne keTalo abhAva che. ane ema samajAze ke vartamAna sthitimAM dakhala karI pahelAMnI avizvAsa ane duzmanAvaTanI sthiti ubhI karavAne nizcaya che. jene sAthe darabAra kevI rIte varte che te (uparanI) utpanna karelI takarArAnI TuMka hakIkatathI spaSTa thaze. gaDhanI dIvAlanA samAranI takarAra. 72. sarakAranA 1877 nA hukamamAM kahyuM che ke " gaDhanI aMdara" ThAkarane polIsanA kAma sivAyane koIpaNa jAtane adhikAra gaNAze nahIM. tethI darabAre e artha lIdhe che ke gaDha kAMI jene no nathI. je ke sarakAranA 1877 nA TharAvamAM TAMkela mI. kenDI ane mI. pIlanA TharAvo spaSTa batAve che ke-gaDhanI ane tenI aMdaranI jamInanI mAlIkI jainenI che. jyAre gaDhanI aMdara jenI pUrNa sattA che ane gaDhanI bahAra paNa AkhA DuMgaramAM teone e hakka che ke zrAvakenI dhArmika lAgaNI virUddha tenA keIpaNa bhAgane upaga na thaI zake, tyAre gaDhanI dIvAla nAnI nathI tevI dalIla karavI te keTalI murkhAI bharelI gaNAya ! ane jenee darabAranI agAuthI maMjurI lIdhA sivAya gaDhanuM koIpaNa jAtanuM samArakAma na thaI zake tevo dAvo kare te geravyAjabI che, chatAM hakIkata evI che ke te dAve karavAmAM Avyo (33) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ che ane te mATe haju Agraha thAya che, je ke gaDhamAM zeno samAveza thAya che te mATe kAMI zaMkA laI zakAya tema nathI. mahAdevanuM devaLa ane musalamAnanI marajIda. - 73. sarakAnA 1877 nA hukamamAM gaDhanI hada spaSTa rIte nakakI karI hatI te hakIkatane lAbha levAmAM Ave che ane prasaMgane baMdha besatuM thAya tema amuka devaLa athavA jagyA gaDhanI aMdara che ke nahIM te darabArathI jaNAvAI che. ghaNuM junA vakhatathI gaDhanI aMdara mahAdevanuM eka devAlaya che je saMbaMdhI bI. kenDI samakSanA kesamAM kahevAmAM AvyuM che ke gaDhanI aMdara ekaMdara jainetara dharmanA 12 devAlaya che, temAM eka musalamAnanI majIda paNa che. mI. kenDI A devAlaya saMbaMdhInI hakIkata saMbhALa pUrvaka tapAsIne evA TharAva upara AvyA ke A devaLa jenee bIjI kema tarapha dharmabhAvanI mItratA batAvavA mATe baMdhAvyAM hatAM ane tenA astitvathI jainenA gaDhanI aMdaranA saMpUrNa svAmItvane ane mAlIkIpaNAne kAMi paNa aDacaNa kartA nathI. musalamAnanI majIdanA saMbaMdhamAM temaNe kahyuM ke-"majIdanuM mULa game te hoya te paNa te jenenAja adhikAra nIce jaNAya che ane tenA DuMgara uparanA astitvapaNAthI zrAvakenuM hIta kAMi bAdha karatA nathI. 74. Ama chatAM darabAre A mahAdevanA devaLa ane musalamAnanI majIdanA saMbaMdhamAM dakhalagIrI karI che. kAraNe ema jaNAvyAM ke mahAdevanuM devaLa gaDhanI aMdara na hatuM. jyAre 1877nA kesamAM ane muMbaI sarakAranA TharAva sAme sekreTarI opha sTeTane darabAre karela apIlamAM gaDhanI aMdara tamAma kabaje jenene che tenI virUddhanA sAdhana tarIke A devaLa gaDhanI aMdara che tema tene AdhAra levAmAM AvyuM hatuM. darabAre te vakhate nIce mujaba kahyuM hatuM -gaDhanI aMdara hiMduonA lagabhaga 11 devaLe ane musalamAna sAdhunI kabara che te hakIkata gaDhanI aMdaranI tamAma jamInano kabaje je che te vicArane bAda kare che." Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ kuMDa ane vizrAmasthAne. kuMDa sApha karavAmAM darabAranI maMjurI levAno Agraha. 75. tevIja rIte DuMgara uparanA kuMDa ane vizrAma sthAnI mAlIkI 1877 nA pheMsalAmAM jenI gaNavAmAM AvI che. junA vakhatamAM A kuMDe svataMtratAthI sApha karAvAtA. taLAvamAMthI nIka bela kAdava najadIkanI jagyAmAM nAkhaja paDe. 191mAM nadIkanI jamIna darabAranI havAnA bahAnA nIce e mamata karavAmAM AvyuM hatuM ke te upara kAdava pheMkavAnI maMjurI meLavavI joIe. bInajarUrI takarAra aTakAvavA rajA mAMgavAmAM AvI ane maLI. tevIja maMjurI 1921 mAM ApavAmAM darabAre evI athanI bhASA vAparI ke kuMDa sApha karavAmAM maMjurInI jarUra che tema kuMDanI mAlIkI jenenI hovA saMbaMdhamAM zaMkA karI. jaina keme hukamanA svarUpa sAme vAMdho uThAvya. kAraNa ke tene e artha nIkaLatuM hatuM ke keDe uparanA jenenA mAlIkI hakka sAme vAMdho uThAvyo gaNAya, ane sthIti vadhAre spaSTa karavA kuMDa upara pATIyA coDavAmAM AvyA. jene parINAme lAMbA kanaDagatavALe patravyavahAra cAlyA, darabAre baLAtkAre kuMDa upara coDela pATIyA ukheDI nAMkhI kuMDa upara rahetA jenenA nokarone pakaDI, kesa calAvI zikSA karI. gaDhanI aMdaranA taLAvanA paNa upayogamAM svacchatA rAkhavA sucanA karatAM pATIyA baLAtkAre ukheDI nAkhavAnI hada sudhI darabAra AgaLa vadhyA. A ayogya dakhalagIrInA vadhArAmAM darabAre te pATIyAM khaseDavAne kharca bharI devA jenene hukama karyo, ane te vasula karavAne maMdiranuM vAsaNa japta karI jAhera harAjIthI vecI nAkhyuM. kuMDamAM pANI detA gherIyA. 76. kuMDamAM ghaNuM kudaratI rastAothI pANI Ave che ane kudaratI dherIyA ke jenAthI kuMDane piSaNa maLe che tene paNa sudharAvavAnI jenene manA kare che. * 77. upara varNavela darabAranA tAjetaranA kRtya ane valaNa darabArane lAMchana lagADe temAM che. te darabAranI arajImAM temanA eka (9) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ paNa kRtyane dAkhale TAMkI zakAya tema nathI. te karela dA taddana nApAyAdAra hovAnuM batAve che. 78. muMbaI sarakAra ane sekreTarI opha sTeTe AvAM kAmone aMge jenonI araja uparathI vacamAM paDavA nA pADI tema kahevAthI kAMI A kRtya mATe javAbadArImAMthI chUTI zakAtuM nathI. te adhikArIoe pharIyAdanA guNa dhyAnamAM lIdhA vagara brITIza sarakArane apIla karatAM pahelAM prathama darabAranI korTamAM javAnuM kahyuM. A hakamAM sthItinA khoTA khyAlathI karavAmAM AvyA hatA ke je (khyAla) dura karavAne jene pagalAM le che, paraMtu A hukamane vaLagIne ema sAbIta thaI zakatuM nathI ke A kRtye rAjyane lAMchanartAnathI, temaja raju na thaI zake tevI dalIlane kAMI AdhAra ApatI nathI. 79 upara jaNAvela kRne tamAma hevAla no tarapha darabAranuM valaNa keTaluM trAsadAyaka ane duzmanAvaTa bhareluM che te spaSTa batAve che. uparanI hakIkata chatAM dhAraNasara ane nyAyI rastA ane rIte tarapha cAha hevAnI magarUrI levI te kharekhara Azcarya janaka che. - darabAra sAthe maitrIbhAvanI jenonI IcchA; paraMtu teonA ho sAbuta rahevA joIe. '80. darabAranA agAunA kRtya ane hAlanA valaNanI yAdadAsta devAnI jarUra nathI. tema darabAra tarapha amane kAMi verabhAva paNa nathI. koI paNa rIte darabAranI AbarU ane darajajAne khalela pahoM. caDavA tema temanI vyAjabI sattA upara aMkuza mukAvavA ame IcchatA nathI, paNa amAro makkamapaNe Agraha che ke parApUrvathI cAlyA AvatA ane dara vakhate mAnya rahela amArA hakako rahevA ane kAMI paNa bhaMga thayA vinA brITIza sarakArathI rakSAvA joIe, ane teTalA sArU ame IcchIe chIe ke darabAra ane jene vacce rahela khAsa saMbaMdha saMteSakAraka rIte calAvavAne mATe brITIza sarakAre tenI vyavasthA karavI joIe. te pahelAMnI cAlu rahela prathA amalamAM rahevI joIe. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 A khAsa bAbatamAM rakhapAne aveja tene dara ane rIta pakSakAre vaccenA brITIza sarakArathI maMjura rahela kela karArathI athavA brITIza sarakAranA sIddhA hakamathI atyAra sudhI nakkI thayela che. rakhepAnA avejanI vyavasthA brITIza sarakArathI kAyama thayela che. 82. 1820 pachIthI jyAre ejansInI sthApanA thavAthI brITIza sarakAranI daramIyAnagIrItho pakSakAro vacce kelakarAra karavAmAM AvyA tyAre A bAbata brITIza sarakAre potAnA hAthamAM rAkhI hatI ane vasulAtI vahIvaTanI AMtara bAbata tarIke kadI paNa gaNavA devAmAM AvI nahatI. jyAre keTalAka kAraNane lIdhe yAtrIonI gaNatrI ane yAtrALu dITha amuka levAnuM dAkhala karavAmAM AvyuM hatuM tyAre paNa AvI gaNatrI ane rakhApAnA avejanI vasulAta darabArane kadI paNa karavA devAmAM AvI nahotI. A badhI vyavasthA ejansInA tAbAmAM ane sIdhI dekharekha nIce karavAmAM AvI hatI ane ejansI nokara vargane pagAra vasulAtamAMthI laI bAkI rahe te darabArane ApatI. . 83. brITIza sarakArane tyAre khAtrI thaI ke yAtrI dITha levANa karavAnI rItathI yAtrALuone bahuja agavaDatA ane kanaDagata thAya che, ane baMne pakSo vacce takarAra thavAnA kAyama evA prasaMge Ave che ke eka bIjA pakSo tarapha AkSepa karavA mAMDe che, tyAre udhaDa vAlIka rakama nakkI karIne kela karAra karavAnI baMne pakSone pharaja pADI. 1820 mAM rU 4000) nI rakama TharAvavAmAM AvI hatI. 1893 mAM rUA 10000) ne 1886 mAM tenA rA 15000) 40 varSa mATe TharAvavAmAM AvyA. 1881 mAM je ejansIe yAtrALuo pAsethI sIdhA levANa karavAnI goThavaNa karI hatI te asAdhAraNa saMgane laIne hatuM je 1886 nA kela karArathI rada thayela che. '' 1886 nA kola karArathI kAyamanI geThavaNa karavAmAM Avela temAM darabAranA hAlanA dAvAne samAveza thaI zakato nathI. 84. 1886 nA karAranI sarete uparathI eTaluM spaSTa joI zakAya che ke tethI ( karArathI) darabAra ane jeno vacce rakhopAnA avejanI kAyamI goThavaNa karavAne brITIza sarakArane IrAdo hate. (7) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ eTaluM te ni:zaMka nakakI thayuM che ke have pachI kAyamane mATe aveja udhaDa vAlIka rakamamAM hovA joIe ane karAra pramANe 40 varSane mATe je rakama nakakI karavAmAM AvI hatI temAM kAMI paNa pheraphAra karavAnI keI paNa pakSanI araja sarakAra sAMbhaLI zake, sthApIta cheraNamAM kAMI paNa pheraphAra karI sTeTa pite yAtrI dITha vere ugharAvI zake ane sarakAranI daramIyAnagIrI baMdha karI sarakAranI maMjurI vinA bhaviSyamAM 2khepAnI goThavaNa darabAranA hAthamAM mukavAmAM Ave tevI rajA ApavAno sarakAranI IrAdo ke karAranI saratamAM jarA paNa nathI. - darabArane upajamAM nukazAnI thAya che te dalIla teDavAmAM AvI. rApAnA avejane judA svarUpamAM batAvela te kara nathI paNa kAmagIrIne badale che. 85. darabAra evI dalIla kare che ke 1886 nA karAranI 40 varSanI mudata daramIyAna darabArane ghaNuM ja nukazAnI thaI che ane have te karAra mujaba mudata purI thAya che darabArane sucavyA pramANenA darathI yAtrI dITha levANa karavAnI Ta maLavI joIe. A dalIlanA AdhAramAM ema kahevAmAM AvyuM che ke hAlanA varSomAM yAtrAzuonI saMkhyAmAM ghaNuM vadhAro thayo che. amAre jaNAvavAnuM ke darabAranI A dalIla rakhepAnA avejane hetu ane svarUpanA khoTAbhAvArtha upara che. upara kahyA mujaba A koI sAmAnya rItane upaja mATeno kara nathI. kalakarAranA parINAme jenee paisA ApavA zarU karyA ke je mujaba te avejanA badalAmAM darabAre yAtrALuonA jAnamAlanuM rakSaNa karavAnuM mAthe lIdhuM. ane Ave kelakarArane saMbaMdha vakhatovakhata tAjo karavAmAM AvyuM hatuM. = rakSaNa kharca darabArane vadhavAne badale ghaTayo che. 8. kelakarArane saMbaMdha ane tenAthI AvatI javAbadArI eTalI paNa hatI ke yAtrALuone kAMI paNa nukazAna thAya to te bharI ApavAne darabAra upara beje hatuM ane ghaNe prasaMge AvI nakazAnI darabAre bharI ApI hatI. 1874mAM eka jAtrALune rUA. 4000nI kiMmatane mAla guma thavAthI ejansI mArphata tapAsa thayA bAda 1876mAM te rakama darabAra bharI hatI. A rUA. 1000)nI ( ka ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArSIka rakama nakkI karatA karnala kITIMjanA 1863nA hukama, pachI anyuM hatu. A avejanA pramANunA sabaMdha yAtrALuonA jAna mAlanuM rakSaNa karavAnA kAmanA pramANa sAthe che. ane upaja mATenA eka karanA sAdhanarUpa kadI gaNavAmAM Avela nathI. jo ke yAtrAchuenI saMkhyA vadhI che paNa tethI kAMi tenA rakSaNa mATenA kharca'mAM kAMi vadhArA thayA nathI. ulaTu zAMtinA jamAnA, sA bhAma sattA taraphathI thatuM sapUrNa rakSaNa, relavenI sagavaDatAthI paga ane gADInI musApharInI bInajarUrIyAta vigere jotAM daramArane kharcamAM vadhArAne badale ghaTADA thayeA che. yAtrALue pAlItANA sTezane utare tyAM sudhI darakhArane rakSaNanu N kAMi kAma AvatuM nathI. ane DuMgara upara caDavuM zarU kare te kSaNathI tenu dhyAna zeTha ANaMdajI kalyANajInA nAkarA taraphathI rAkhavAmAM Ave che. 87. sekreTarI opha sTeTathI bahAla rahela muMbai sarakAnAM 1877nA hukamo mujaba darabArane gaDhamAM, DuMgara upara athavA DuMgara upara gaDha sudhI jatA rastAnI Aju bAju 500 vAra sudhImAM koi paNa ThekANe kAyamI polIsaceAkI rAkhavAnI manA thayela che. yAtrALu DuMgara upara caDAvA maDhe tyArathI ane DuMgara upara heAya tyAM sudhInA teonA rakSaNa mATe ANu dajI kalyANajIne ghaNeA kharca karavA paDe che. tathI yAtrALue sTezane utare tyArathI DuMgara upara caDhe tyAM sudhIja yAtrALuonA rakSaNanuM dhyAna rAkhavAnu phakata darakhArane mAthe Ave tema gaNI zakAya. kadAca jo kAMI paNa kharca te mATe karavAmAM AvatA hAya tA te nAmaneAja heAvA joie. ane darabArane maLatI rakama jeTalA na hAi zake; kAraNa ke eTaluM dhyAnamAM levA jevu che ke AkhA sTeTanA peAlIsAnA kharca rU. 15000) ghaNe bhAge nahIM hAya. 88, 1886mAM nakkI karela rUA. 1pa000)nI rakama DuMgara upara AvatA yAtrALuonI saMkhyA upara nakkI thayela che evI khATI dhA raNA karI zakAya nahIM. tema 1821nI udhaDa rakama rUA. 4000) ane 1863nI rUA. 10000) paNa yAtrALuonI saMkhyA upara hatI nahIM. hAlamAM apAtI rUA. 15000nI rakama karnala voTasane vadhAre paDatI gaNI hatI ane teNe dhAryuM ke te vadhAravI na joie. 89. pahelAnA karAro ane hukameAthI nakkI. rakama herAvavAmAM ( 3* ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ game te hakIkata dhyAnamAM levANI hoya, paNa mukhya bAbata e che ke 1886nA karAre agAunI badhI goThavaNa rada karIne rakhepAnA aveja saMbaMdhamAM pakSakAro vacce saMbaMdha chevaTa nakakI karyo te pachI kAyama udhaDa vArSika rakama hovI joIe ane AvI rIte nakakI thayela rakamane pheraphAra brITIza sarakArane marajIthI the joIe. e karnala voTasananA kAgaLa uparathI spaSTa thAya che ke temaNe darabArane maLatA rU. 15000) ne sArI rakama gaNI hatI ane dhAryuM ke brITIza sarakAra darabArane tathI kAMI vadhAre levA devA nahIM Icche. darabArano yAtrALuo pAsethI gaNatrI upara sIdhA levAthI vizvAsa bhaMga ane kanaDagatanuM muLa thaze. 90. 1886 pachI jainoe vyAjabIsara mAnyuM che ke yAtrALuM o pAsethI sIdhuM levANa darabAra taraphathI kadI paNa karavAmAM nahIM Ave, paNa darabArane ANaMdajI kalyANajI taraphathI vASaka udhaDa rakama ApavAmAM Avaze. yAtrALuo pAsenA sIdhA levANuthI tenI gaNatrIthI thatI agavaDatA ane kanaDagata bhaya nahIM rahevAnA bharasAthI saMkhyAbaMdha jeno A pavitra DuMgare javA TevAyA che ane amAre jaNAvavuM joIe ke darabAranI araja mujaba yAtrALuo pAsethI sIdhuM mAthA dITha levANa karavA devAthI A samajaNa ane vizvAsano bhaMga thaze. ADakatarI rIte thatA darabArane phAyadA. - 91. eTaluM yAda rAkhavuM joIe ke pAlItANAmAM jena yAtrA zuonA AvavAthI darabArane ADakatarI rIte ghaNA phAyadA maLe che. yAtrALuo pAsethI levAtI jagAtathI rAjyadhaNIne upaja Ave che uparAMta yAtrALuonA upayoga mATe AyAta thatI cIje uparanI jagAtathI paNa upaja maLe che. dara varase puSkaLa yAtrALu AvavAthI pAlItANAnA vatanI ghaNe vepAra karI zake che. darabAranI darakhAsta garIba yAtrALuo upara trAsakartA thaze. 92. darabAranI evI sUcanA che-darabAranA yAtrALuo pAsethI sIdhA levAthI e thaze ke je ugharAtanuM kAma atyAre ANaMdajI kalyANajI kare che te have pachI temane badale darabAra. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ karaze. paraMtu hAlanI vastuthItithI te hakIkata kheATI che. ANuMdajI kalyANajI kAi pAsethI pharajIyAta levAthuM karatA nathI. ane AvI vasulAta karavA mATe gaNatrInI ke pAseAnI kAMI rIta nathI. ANaMdajI kalyANujIne pAtAnA bhaMDALamAMthI varase rUA.1pa000) ApavAnA hAya che, ane bhaDALa khAkhara rAkhavA mATe yAtrALune te krUDamAM icchA mujaba bharavAnu kahevAmAM Ave che. AvI rakama kAMi ApavI ke nahIM te puratI rIte yAtrALuonI icchA upara che ane tethI teone svata MtratAthI haravA pharavAmAM kAMi khAda AvatA nathI. hAlanI rIta pramANe echA sAdhanavALA mANase yAtrA karI zake che, jyAre mAgela rItamAM teA dareka yAtrALune zakti hAya ke na hAya paraMtu darabArane paisA bharavAnI sagavaDatA karavIja paDaze. jene pariNAme saMkhyAbaMdha zraddhALu jainA DuMgara uparanA pavitra devAlayAnA darzananA lAbha letA aTakI jaze. darabAraneA hAlanA dAvA TakI zake tevA nathI 93. ame jaNAvIe chIe ke uparanI hakIkata ane dalIlAthI ame spaSTa karyuM che ke have pachI yAtrALuo pAsethI sIddhA rUA. 2) pramANe levAnI ane sarakAranI kAMI paNa dakhala vagara te upaja mATenI AMtarakhAkhata heAya tema levANanI rakama ane rIta nakkI karavAnI rajA ApavA samadhInI darakhAranI araja TakI zake tema nathI. darabAra uparathI bhAra AchA thayA che. 94. vizeSamAM eTaluM dekhItu che ke A aveja utpatti, prakAra ane itihAsa jotAM zatruMjaya upara AvatA yAtrALuonA rakSaNanA kAma mATenA badaleA che. ane tenA pramANanA sabaMdha A AkhatamAM jaino sAthe thayela kAlakarAra pramANenA kAmanA bejA sAthe che. eTalu te nivivAda che ke 1886thI musApharInI sagavaDatA ane zAMtiyukata sa jogA eTalA badhA badalAi gayA che ke yAtrAchuAnA rakSaNanA khAjo ghaNA ochA thai gayA che. B. nyAyathI jotAM rakamamAM ghaTADe thavA joiye. have je udhaDa rakama harAvavAmAM Ave te kAyamI thavI joie. 5. uparanI hakIkata dhyAnamAM letAM jaNAze ke A rakama ke ( 41 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ je vadhAre paDatI che temAM vadhAre karavAnI kAMI mAgaNuM nathI. ane nyAya pura:sara ulaTI ghaTavI joIe. jethI ame vinaMtI karIe chIe ke tevI ghaTADelI rakama Apane vyAjabI lAgyA mujaba Apa nakkI karavA maherabAnI karaze. ane vinaMtI che ke have je darabArane ApavAnI udhaDa rakama nakkI karavAmAM Ave te kAyamane mATenI thavI joIe. A rastAthI bhaviSyamAM takarAra thatI aTakaze ane pakSakAre vacce saMpa karAvaze. 96. darabAranI arajanA badhA muddA ane dalIlo amee cacI che ane amArI taraphanI hakIkta ane dalIle mukela che; chatAM badhI AzA rAkhavI nakAmI che ane Apane ame nahIM dhAyo hoya tevA keTalAka vicAre ane draSTibIMduo agatyanA jaNAya jethI ame icchIe chIe ke Apa nAmadAra pakSakArone sAMbhaLazo jethI Apa nAmadAranA mananI zaMkAnuM samAdhAna karI zakIe ane jarUra ranA muddAnI cekha karI zakIe. - 97. chevaTe vaphAdAra ane zAMtipriya saMkhyAbaMdha brITIza prajAne samAveza karatI jona kemavatI amArI vinaMtI che ke amArI araja dhyAna ane dayAnI draSTithI vicAraze ane araja karIe chIe ke brITIza sarakAranA pratinIdhi tarIke Apa nAmadAra taraphathI teonA hakko ane hitane saMpUrNa rakSaNa maLaze. A maherabAnI ane nyAya mATe Apane ghaNe AbhAra mAnazuM | mutsaddo kartA, | sara cImanalAla eca. setalavADa | ke. sI. AI. I. ! nAITa bI. e. ela. ela. DI. | - eDavekeTa hAIkorTa ame chIe sAheba ApanA AjJAMkti sevake sahI zeTha kasturabhAI lAlabhAI sahu mANekalAla manasukhabhAi sahI sArAbhAI DAhyAbhAI zeTha ANaMdajI kalyANajInAM kAryavAhaka pratinidhi - amadAvAda Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ rajuAta jenonI jAgRtine jaLasiMcana karavA nA. ejaMTa mI. veTasana sAhebe banne pakSone tA. 21 mI me, nA roja Abu kempa upara hAjara thavA pharamAna kADhayuM. jenene A pharamAna pAlItANA sTeTa mArphata mokalIne temaNe pAchA sIdhA vahevArane jhoka khavarAvyA hatA chatAM AvI chaNa vAta jenee jatI karI. tA. 21 mIe Abu upara rajuAta thaI jemAM ThAkora sAhebanA vakIle muLa arajInA muddAo upara TuMkamAM vivecana karatAM 1886 nA karAranI trIjI kalamathI darabArazrIne kara nAkhavAne hakaka DubI jato nathI. tema jaNAvI te mATe potAnI sarvoparI sattA sthApIta gaNavA araja karI tathA bhAvanagara relave mArphata zIhAra pAlItANuM relavenI TIkITanA vecANanuM patraka navuM dAkhala karI te uparathI '80000 yAtrIkenI AMka kADhI batAvyuM ane chevaTe jaNAvyuM ke e badhuM game tema hoya; chatAM pAlItANAnA ThAkarane brITIza sarakAra rAjA tarIke svIkAre che jyAre jene temane rAjA tarIke na svIkAre te temAM brITIza sarakAranuM apamAna che. mATe ThAkora sAhebane sarvoparI sattA maLavI joIe. tema jaNAvI chevaTanI sattA sArvabhauma sarakAra pAse rahevAnA dhoraNane saMmatti ApI. jene taraphathI dhArAzAstrIe javAbamAM junA purAvA tathA brITIza daramyAnagIrImAM thayelA hukamo raju karIne jaNAvyuM ke A karAra kaMI rAjyanI AMtarIka bAbatane lagate nahote paraMtu pAlItANA darabAra ane brITIza prajAnA bahALA samUhanA pavitra sthaLane lagatuM hatuM. mudde pararAjyamAM vastI brITIza prajAne aMge paNa je AvI paristhIti ubhI thaI hate te tevA prasaMge paNa deza paradezanA kAyadAnI rUe brITIza sarakAre potAnA prajAjanonA lAbha sAcavavAne potAnI pharaja vicArI hate. pAlItANA darabArane rAjyano kabaje maLe te pahelAM saikAethI zatruMjaya mATe jeneye sthApIta hakko meLavelA che. eTale rAjyamAM darabArane game tevA hakka hoya chatAM zatruMjayane aMge te darabArane haka maryAdita che. nA. voTasane sTeTane adhikAra maryA (43) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ dita havAno abhiprAya Ape hatA tathA sane 1877 mArcanI 16 mI tArIkhanA TharAvamAM muMbaI sarakAra jaNAve che ke-darabArane potAnA rAjyanA bIjA bhAgamAM jevI rIte vacce paDavAno hakka che taima A viSayamAM vacce paDI zake nahi. jyArathI rAjyasthAnamAM bITIza ejansInI sthApanA karavAmAM AvI che, tyArathI DuMgarane aMge darabArane marajImAM Ave tema kara nAkhavAne ke vasula karavAne hakka brITIza sarakAre kadI paNa bahAla rAkhyo nathI. temaja sane 1867 mAM karnala kITIMje kabula karyuM che ke A bAbata darabAranI sattA maryAdita hatI. - jyAre relaveo nahetI ane cAra-lUMTArAone bhaya hate tyAre (azAMtinA samayamAM) darabAra rakSaNa karatA hatA, tenA badalAmAM A bharaNuM jenee muLamAM svIkAryuM hatuM. paraMtu have relavenI sagavaDa thatAM te mAmalAmAM ghaNe sudhAro thayo che eTaluM ja nahi paNa hajAre yAtrALuone avarajavara thavAthI darabArane ADatarI rIte ghaNuM lAbha thayA che te je jAtrALu yAtrArthe jatA baMdha thAya to pAlItANAnI agatyatA bhAMgI paDe. - yAtrikonI saMkhyA vadhavAnuM kAraNa raju karyuM che, paraMtu tenA aMge ThAkorane kharca vaLe che tema puravAra karavAmAM Ave nahi tyAMsudhI rakamamAM vadhAro karavAnI dalIla nabhI zakatI nathI. karAranI mudata mATe ejaMTa sA. prazna karatAM ThAkora sA. nA dhArAzAstrIe TUMkI mudata mAgI tyAre jenenA dhArAzAstrIe te kAyamI athavA dIrdhakALanI TharAvavA kahyuM. kemake je te phakta pa-10 varSa rAkhaze te je uddezathI ATalA varSo sudhI A muddAne nA. sarakAre vyavasthita karyo hato te uddeza upara pANI pharI jaze ane tenA parINAme darabAra tathA jene vacce vadhAre ne vadhAre gharSaNa ane jhagaDA ubhA thaze. uparanI rajuAta thavA pachI ena. mI. voTasane Abu uparathI tA. 12-7-1926 nA roja nIceno TharAva lakhIne Tharele peTe vilAyata tarapha vidAya lIdhI che. jyAre e kAgaLe rAjakoTa seMdhAIne tA. 15 mI e pAlItANAnA ThAkora sAheba mArkata peDhIne. maLyA. temAM jaNAvyuM che ke - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ e. mI. voTasanane TharAva. naM. pI. 591926. rAjakoTa tA. 12 julAI, 1926 1886 nA karAranI kalama 3 mujaba nAmadAra brITIza sarakAranA pratinIdhi tarIke mAnavaMtA ejaMTa-Tu-dhI gavarnara janaralane pAlItANAnA darabAra taraphathI karavAmAM AvelI tA. 14 mI sapTebara, 1925 nI naM. 637 nI araja vAMcavAmAM AvI, jemAM evI mAgaNI karavAmAM AvI che ke te kalamamAM jaNAvela udhaDa vAlIka rakamane badale pakSakAro vacce kelakarAra thayA pahelAM muMDakAverAne je rIvAja hato te cAlu karavA de, ane tenI vasulAta ejansI mArkata nahi karatAM potAnA adhikArIo mArkata karavA devAnI maMjurI ApavI. vigere vigere. - zeTha ANaMdajI kalyANajInA kAryavAhaka pratinIdhio taraphane tA. 23 mI eprIla, 1926 ne pratyuttara vAMcavAmAM AvyuM. teonA vakIla mArkata pakSakArenI rajuAta karavAmAM AvI ane kesanA kAgaLo paNa vAMcavAmAM AvyA. hUkama - 1886 mAM muMbaI sarakAra taraphathI temanA sthAnika pratinIdhi mArphata apAyela salAha mujaba pAlItANAnA ThAkora sAhebe zatruMjaya uparanA devAlayonA darzane pAlItANA AvatA yAtrIo pAsethI levAtA muMDakAverAne pitAne hakaka 40 varSanI mudata mATe vASaka rUA. 15000) nI udhaDa rakamane sATe adala badala karavAno karAra jena kemanuM pratinIdhitva dharAvatI ANaMdajI kalyAsujInI peDhI sAthe karyo. 1886 pahelAnAM cAra varSo daramyAna kAThIyAvADanA polI. TIkala ejanTa taraphathI rokavAmAM Avela khAtA mAta bahAranA yAtrI dITha rUA. 2) ane pAlItANAnI zrAvaka vastI pAsethI vAlIka rUA. 5) pAMca mujaba yAtrAvere levAmAM AvyA hatA. kAThIyavADanA pilITIkala ejaMTa karnala kITIMje-ke jenA taraphathI 1863mAM yAtrIo uparanA verAne darabArane hakka ane tenA levANanA dara (45) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAbata bahuja bArIka tapAsa karavAmAM AvI hatI, temaNe uparane dara vyAjabI rIte nakkI karyo hato. 1886 ne karAra 1926 nA eprIla mAsanI 1 lI tArIkhe pure thAya che ane te uparathI A mukardame upasthIta thayela che. karAranI sarate nIce mujaba che:"vArSika rUA. 15000) nI ucaka rakama pAlItANu ThAkora sAheba levAne ane jena koma bharavAne kabula thAya che." "1-pAlItANAnA darabArane ApavAnI vArSIka rakamanA badalAmAM koIpaNa jAtano bIjo yAtrAvere jene pAsethI nahIM levAnuM pAlItANA darabAra kabula kare che. A rUA. 1500) bharavAnI mudata kramAnuyAyI varSanI 1lI eprIle thaze, ane temAM polIsa rakSaNa, malakhuM vigereno samAveza thAya che " "2-ThAkora sAheba saMmatti Ape che ane jena kAma kabula thAya che ke A vyavasthA 1886 nA eprIlanI 1lI tArIkhathI 40 varSa sudhI amalamAM raheze." 3-cAlIza varSanI mudata purI thaye karAranAmAnI pahelI kalamamAM jaNAtela udhaDa vArSaka rakamamAM pheraphAra karAvavAnI koIpaNa pakSane chUTa che. banne pakSanI dalIle dhyAnamAM lIdhA pachI Avo pheraphAra maMjura rAkho ke nahIM te brITIza sarakAranI IcchA upara raheze." 2-karAranI trIjI kalama mujaba brITIza sarakAranA pratinIdhi tarIke mane pAlItANA darabAre lekhita araja karela che, jemAM mAgaNuM karavAmAM AvI che ke te parigrAphamAM jaNAvela udhaDa vASaka rakamane pheraphAra e tha joIe ke pakSakAro vacce kelakarAra thayA pahelAM muMDakAverAnI je paddhatti cAlatI hatI te cAlu karavA devA, ane verAnuM levANa ejansInA nokaro dvArA nahi, paraMtu potAnA adhikArIo mArkata ja thavuM joIe.' tenA lakhANamAM darabAre tethI paNa AgaLa vadhIne te dastAveja dabANathI karAvavAmAM AvyuM hatuM, ane temanA pitAnA vArasa tarIke te pitAne baMdhanakartA nathI." tema jaNAvI dastAvejamAkAyadesarapaNA upara humalo karyo che. teoe evI paNa mAgaNuM karI che ke vyAjabI ane trAsadAyaka na gaNAya athavA nAmadAra brITIza sarakAranI daramyAnagIrInI jarUra paDe tevI avyava Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sthAna jaNAya tevI rIte yAtrAverelevAmAM niraMkuza svataMtratA teone maLavI joIe paraMtu A vadhArAne dAva mArI rajuAta vakhate choDI devAmAM AvyA hatA. karAranI sarate mujaba A prasaMge nA. brITIza-sarakArane vacamAM AvavAno adhikAra kabula rAkhavAmAM AvyuM hatuM ane dabANanI dalIla (deSAropa) nA saMbaMdhamAM pachI ema dAvo karavAmAM Avyo hato ke nAmadAra brITIza sarakAre 40 varSa jeTalI lAMbI mudatano karAra karavAmAM sAre IrAde chatAM ajANamAM darabArane ghaNuM nukazAnI karela che. javA-AvavAnI sagavaDatAnA vadhArA sAthe te mudata purI thayA pahelAM ghaNA vakhatathI hAla jema yAtrALuonI saMkhyAmAM puSkaLa vadhAre thayo che tema thaze te sarakAra jANI zakI nahotI. darabAre karana levANamAM potAnI svataMtratAnI mAgaNI cheDI dIdhI che. ane ema mAgyuM che ke 20 varSa pahelAM karnala kITIMje je dara nakkI karyo hato te pramANe teone levANa karavA devuM. bIjI taraphathI jene evo dAvo kare che ke-1886 no karAra karonA badalAmAM ApavAnI udhaDa rakamanA pheraphAra sivAya niraMtara baMdhanakta che. teo ema jaNAve che ke rakamanA vadhArA mATe kAMI vyAjabI kAraNa nathI; kAraNake AvavA javAnA sAdhanA sudhArAthI ane brITIza rAjyanA mulakanI aMdara kAyadA ane suvyavasthAnI vRddhithI atyAre saMkhyAbaMdha yAtrALuo DuMgara upara Ave che; chatAM yAtrALuonA rakSaNa aMge darabAranI javAbadArI vadhavAne badale ghaTI che. teo mAne che ke rakamane yAtrIonI saMkhyA sAthe saMbaMdha na hovo joIe, paNa yAtrALuonA rakSaNa mATe polIsane darabArane je kharekhara kharca thatuM hoya te uparathI nakkI thavI joIe. chevaTe teo nivedana kare che ke-je 1886 ne karAra baMdhanakartA gaNavAmAM na Ave te. prathama muMbaI sarakAre maMjura rAkhela goThavaNa upara pAchA javAnI darabArane chUTa maLavI na joIe, paNa darabAranA hakkane A savAla zarUAtathI tapAsA joIe ane teo taraphathI je aveja bharavAmAM Ave che te rAjA tarIkenA hakkane kara nathI, paraMtu pilIsarakSaNa mATe parasparanI samajutIthI nakakI thayela bAbata che ema karavuM joIe.' (47) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3-anne pakSeAnI dalIlA saMpUrNa vicAryA khAda huM evA nizcaya upara AvyeA ke; A kesanA cukAdA mAre 1886 nA karArane AdhAre ApavA joie. te dastAveja aspaSTa rIte lakhAyela che ane niyamIta nyAyanI adAlatamAM tenI kAMi asara thAya ke nahIM te zaMkAspada che, paNa A eka rAjadvArI adAlata che ke jyAM lAkSaNikatva dhyAnamAM levAnI jarUra nathI, ane A dastAveja eka rAjA ane brITIza hIMdunI eka mATI ane vagasaga dharAvatI keAmanA pratinIdhi vaccenA che, ane 40 varSa sudhI banne pakSeAe tenu vaphAdArIthI pAlana karyuM che, ane khanI zake teTalI khAkhatamAM te amalamAM mukAvu joie. eTalA mATe tenA kharA artha karavApaNuM rahe che, tethI huM kAi pakSanA aMtima vicArA grahaNa karI zakuM tema nathI. pAlItANA darabAranA je dAvA che ke karAranA chellA pAregrAphamAM jaNAvela udhaDa vASIka rakamanA pheraphAramAM udhaDa rakamathI ulaTuM judI rIte ja sIdhA muMDakAverA vasula karavAnu baMdhAraNa dAkhala thai zake. " te kalama trIjInA vyAjakhI artha jaNAtA nathI. bhASAnA sAmAnya artha ane sAdhAraNa buddhi pramANe evA artha nIkaLI zake ke, hAla je udhaDa rakama jaNAvI che tene badale khIjI rakama nakkI karI zakAya. khIjI taraphathI jenenI je dalIla che ke vArSIka rakamanA pheraphAra sivAya 1886 nA karAra kAyama amalamAM rahe tevA bhAvanA hatA, te paNa huM mAnya rAkhI zakatA nathI. A eka evI mahattvanI vAta che ke eka rAjyakartA peAtAnA ane tenI pachI gAdIe AvanAranA lAbheA jotAM te tevA hakka Ape e banavAjoga nathI ane te chatAM jo spaSTa zabdomAM khatAvavAmAM AvyuM hoya tAja te kAi paNu rAjadvArA adAlata mAnya rAkhe. karAramAM bhaviSyanA varSonI mudata mATe kAMi paNa lakhavAmAM AvyuM nathI, tethI vASIka rakamanA have pachInA pheraphAra kAyama mATenA che evI neAnI je dalIla che te upalI dalIla karatAM ochI vajanadAra che. 1821 mAM anne pakSakAro vacce thayela lakhatanA 1863 mAM artha karatAM karnala kITIMje evA cukAdo ApyA hatA ke, kAyama mATe amalamAM rahevAnA bhAvA ( 4 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ je dIvAnI adAlatamAM khare mAnavAmAM AvyA hoya te eka rAjyadvArI tapAsamAM eka rAjakato sAme TakI zake nahIM. 1886 mAM banne pakSe kala kITIMjanA A TharAvathI vAkephagAra hovA joIe, ane kelakarAra kAyama rahe te je IrAdo hota to huM nathI dhArate ke tevuM spaSTa zabdomAM kema lakhavAmAM AvyuM na hota. tethI mAre atyAra sudhI pAlItANe darabArane dara varSe apAtA rUA. 15000) ne badale ApavAnI vArSIka udhaDa rakama nakkI karavAnuM, ane hAlanA saMjogomAM te rakama keTalA varasa sudhI ane pAvI joIe te vyAjabIpaNe TharAvavAnuM rahe che. ane te mudata purI thayA bAda kaI paddhatti rAkhavI te kahevAne huM svataMtra chuM. 4 A muddA nakkI karavA pahelAM rakamano prakAra ane pAlItANuM daAranA rAjadvArI hakaka saMbaMdhI dalIlo je AgaLa lAvavAmAM AvI che te viSe spaSTIkaraNa karavAnI jarUra che. jaina koma moTI ane bahoLA bhAgamAM patharAelI hovAthI A savAle ghaNI AturatA utpanna karI che. jenee potAnAM nANAMnI madadavaDe khAsa muddAo saMbaMdhI bhramaNA phelAvavAnuM ane A savAlano jemane nirNaya karavAno che te brITIza sattAvALAo upara dabANa laI javAnA hetuthI keTalAka vartamAna patromAM temanA lAbhanuM vistRta pracArakArya calAvavAmAM AvatuM rahyuM che. eka dIvAnI adAlatamAM calAvavAmAM Ave te je eka dIvAnI svarUpane A mukaddamo hota to AmAMnA keTalAka patro khacIta ja keraTanA tIraskAranA gunhA mATe gunhegAra Tharata. A laDatamAM ghaNI khoTI hakIkata, ghaNA ardhasatya ane saMbaMdha vinAnA avatarAne khAsa upayoga karavAmAM AvyA che ane te uparathI khoTAM anumAna kheMcavAmAM AvyAM che. A mukaddamAnI mArI sunAvaNuM daramyAna AmAMnA keTalAka mArI pAse raju thavAthI bane teTalA sudhAravAnI jarUra che. - 5 pahelAM to evI dalIla karavAmAM AvI che ke darabArane apAtI rakama e kara nahIM paNa baMne pakSoe parasparanA lakhatamAM TharAvyA pramANe karAtI sevAne badalo che. AnA TekAmAM megala zahenazAhonI sanaMdane ane hAlanA ThAkorasAhebanI pahelAMnA rAjakartA ( 49 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ ane keTalAka jene vacce thayelA sane 19pa1 nA karArane AdhAra levAmAM AvyuM che. ahIM jaNAvavAnI jarUra che ke karnala kITIMja sanmukhanI tapAsa daramyAna 1863 mAM A dalIle karavAmAM AvI hatI ane te saMgIna na hovAne teNe nirNaya Apyo hate. | darabArane A kara levAne hakka che ane karnala vekaranuM seTalamenTa ke je kAThIyAvADamAM rAjadvArI hakko ane cAlatA AvelA rIvAjanuM maMDANa che te pUrve temane levAne hakaka hatA ema karnala kITIMje TharAvyuM che. teNe TharAvyuM hatuM ke "yAtrALuo upara kaMIka paNa kara levAne dAvo dezI rAjya karatA AvyA che; A yAtrALaenA rakSaNanI jokhamadArI temanI saMkhyA vadhavA sAthe vadhe che, ane eka vakhata kara nAMkhavAne haka svIkArAya te pachI mahesula yAtrALuonI saMkhyAnA pramANamAM rahe te vyAjabI thaI paDaze. dareka yAtrALu rU. 2) ne kara Ape te AdhAre zarUmAM vAlIka karanI rakama rU. 10000 nA teNe TharAvI ane pAlItANAnI jaina vastIe-yAtrALuo dara yAtrAe ApavAnA rUA.2) ne badale varSe rUA. 5) ApavA ema nakakI karyuM. karnala kITIMjanA A nirNayane muMbaI sarakAre bahAlI ApI ane te sarakAre eka karatAM vadhAre vakhata tapAsIne tene pharI na uthalAvavAne naM. 1056 tA. 7 mI mArca 1881 ne TharAva karyo ane te pachI 1881 nI tA. 17 mI okaTobaranA TharAvamAM teja vAta karIne kahI ane kaI paNa cokkasa mudatamAM keTalA yAtrALuo yAtrAe Ave te aDasaTa kADhavAnuM muzakela hovAthI karnala kITIMje karAvelA mAthAverA anusAra te vera levA ThAkorasAhebane rajA ApavAmAM AvI. tethI darabAranA rAjakartA tarIkenA hakko upara kazI asara thaI nahIM, kAraNake saMbhavIta takarAra kamI karavA muMbaI sarakAre ThAkora sAhebane evI salAha ApI ke temaNe ejansIe sthApelA paNa jene pagAra darabAra Ape tevA eka sAdhanadvArA kara le. khopuM e kara nathI paNa sevAnA badalArUpa rakama che. e jenene dAva heThe paDe che; kemake karnala kITIMjanA vakhatathI A AkhA savAlane nirNaya thaI cUkyo che. ' . (50) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6. bIjuM "A karane jumI ane dhAmIka taTasthatA jALavavAnuM rANu vIkaTerIAe potAnA zAhI DhaMDherA dvArA je jAhera karyuM che teno bhaMga karanAre jaNAvavAmAM Avyo che." A behaMdu che. karnala kITIMje jaNAvyA pramANe yAtrALuo parano kara levAno dAvo dezI rAne che, ane ghaNAe rAjya te le che. vaLI brITIza hIMdamAM yAtrALuo moTI saMkhyAmAM ekaThA thAya che. tyAM temane aMge sthAnika sattAvALAone je kharaca kare paDe che tene pahoMcI vaLavA teo taraphathI yAtrAkara nAkhavAmAM Ave che. dAkhalA tarIke alhAbAda, banArasa ane ajameranA meLAo vakhate relve TIkITane dara vadhu rAkhI te vasula karavAmAM Ave che. bezaka, mULamAM to te rakSaNa badalaja kara levAtA; paraMtu vakhatanA javA sAthe ane vahIvaTI rakSaNa arthe te naMkhAyA che, paNa vakhatanA vahevA sAthe ane vahIvaTI rIte badalAtAM polIsanA rakSaNa dvArA ja tene vyAjabI TharAvavAmAM Avyo nathI, paNa pANuM purUM pADavAnI ane sukhazAMtinI myunIsIpala sagavaDo mATe te levAnuM vyAjabI TharAvavAmAM AvyuM che. A asAdhAraNa nathI e vAta eTalA uparathI puravAra thAya che ke khuda jena yAtrALuoe pote Abu uparanA delavADA ane acalagaDhanA devaLenI mulAkAta letAM darabArane te bharyA che. bIje dAkhalo dAMtAmAM aMbAjI mAtAne, ke jyAM varasa sudhI sthAnika yAtrALuonI zrImaMtAInA pramANamAM te levAya che. vaDodarAmAM dvArakAnI yAtrAe janAra yAtrALuo pAsethI te yAtrAne lAbha le te pahelAM rUA. 5-2-0 levAmAM Ave che. A saghaLuM jotAM yAtrALukara asAdhAraNa ke jumI che ema kahI zakAya tema nathI. 7. "trIje mudde karanA saMbaMdhamAM darabArane rAjA tarIke te levAno haka nathI te viSe gerasamajutI che." evI dalIla karavAmAM AvI che ke chellA eka varasamAM jaina kema sAthe darabArane samajutI karAvavAmAM brITIza sarakAra traNa vakhata vacce paDI, tethI darabArane te kara levA sattA nathI. mULa vastusthIti viSe keTalI gerasamajutI che te A batAve che. jyAre paNa dezI rAjyamAM rAjAonA julma tarapha tenuM dhyAna kheMcavAmAM AvyuM che tyAre sarvoparI sattA ( 11 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ tarIke brITIza sarakAra ghaNuM lAMbA kALathI salAhakArA vacce paDavAne pitAne hakaka dharAvatI AvI che. kevA julama ke geravahIvaTa vakhate vacce paDavuM te brITIza sarakAra TharAve che. muMbaI sarakAra ane kAThIyAvADanA tenA amaladAre rAjakartAnA adhikAra ke javAbadArI tarapha na jotAM jenI upara julma thato jaNAto hoya tenI tarapheNa pahelethI karatA AvyA che. durbaLatA pratyenI hAnubhUtimAMthI janmatI je pakSanI tarapheNa karavAmAM Ave che te pakSa nyAya mATe darabAra bhaNuM jevAnuM paDatuM mele che ane pachI apIlanA jere sAme thanArA ane chaThThI bane che. ane potAne cukAdo pheravaze ema dhArIne darabAra paNa potAnI jokhamadArI bhulI jai potAnA hakaka karatAM vadhu mAge che, evI AzAmAM ke apIla pachI paNa tene kaMIka te lAbha raheja. atyAre e sthIti che ema huM kahevA mAMgatA nathI, paNa e zaka vinAnuM che ke kAThIAvADamAM ghaNuM khaTapaTonuM te svarUpa samajAve che. darabAranI sattAnI vacce AvavAthI pakSakAro vaccenI kaDavAza je eka peDhI daramiyAna zamI javI joIe tene badale te vadhavA pAme che. pAlItANAnA jenene hAlane mukadame paNa teja che ane je pakSakAre vacce ja samAdhAna mATe te gaye hatuM te bIjA rAjyamAM thayuM che tema ahIM paNa rakama bAbatamAM bahu ochuM saMgharSaNa thatuM. upara huM kahI game tema chApAdvArA je pracAra kArya thayuM che temAM eja dekhADavAmAM AvyuM che ke darabAreja A vAMdhAmAM pahela karI julma gujAravAthI zAMtapriya ane sulehane cAhanArA jenenA hakka para tarApa mArI che. aitihAsIka satyathI A vAta virUddha jAya che. naM. 1641 tA. 16 mI mArca 1877 nA mI. kenDInA rIporTa upara muMbaI sarakAre TharAva karatAM zrAvako ane ThAkara vaccenA kaDavAzabharyA saMbaMdhane aMge nIce pramANe vivecana karyuM che. ' A "zrAvaka ane ThAkora vaccenA saMbaMdhanI vicitra sthIti ane tema thavAnA kAraNa saMbaMdhe ahIM kahevuM jarUranuM che, kAraNa ke te uparathI jANI zakAya ke teo vacce suleha bharelI lAgaNInI AzA rAkhavI keTale aMze nirAzAjanaka che." (para) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sane 189 mAM te vakhatanA DhAkAra kAMdhAjI pAtAnI jAgIranA vahIvaTa karavAne azakta hAvAthI peAtAnA tAlukA zrAvaka kAmanA eka memara, amadAvAdanA agragaNya zeTha ane hAlamAM zeTha premAbhAI hemAbhAinA nAmathI calAvavAmAM AvatI peDhInA te vakhatanA mukhya zeTha vakhataca Mdane iAre ApyA hatA. vakhataca Mda pAse ijArA 1843 sudhI e hapte rahyo, jyAre hAlanA rAjAnA pitA nAMghaNajI gAdI upara hatA. vakhataca Mda dara varSe Azare rUA. 47,000) ApatA. temaNe gIrAkhatathI keTalAka mULa garAzIyAnA hakkane kho meLaLye ane AvI rIte tAlukAmAM muLa sattAdhArI thayA ane peAtAnI IcchA pramANe vartana calAvI zakatA ane calAvatA. have A IjArA rada karI DhAkAre pAte tAlukAnI vyavasthA hAthamAM lIdhAthI zrAvakAmAM agresara gaNAtA vakhatacaMda zeThanI peDhIne du:khakAraka banAva banyA. kAraNa ke tenI saratA mujaba teone puSkaLa naphA hatA, ane A nukazAnIne laineja ThAkeAra taraph ane temAM khAsa karIne hAlanA rAjA ke jemaNe buddhi ane sAmAnya suvyavasthAthI upaja rUA. 3) lAkha sudhI vadhArI, tethI ThAkAra tarapha temane bahuja uDu vera zarU thayuM. jyAre zrAvake AvI rIte peAtAnI nukazAnI upara vicAra kare che, tyAre bIjI bAju peAtAnI sIlkata upara tAgaDadhInnA karela zakhsA tarIke ane temanI gAdI vakhate je paisA peAtAnI TrejharImAM Avata tenA upabhAktA tarIke ThAkeAra tene jue che. A sthItinA parINAmeAne atyAre paNa vaLagI rahelA jaNAya che. je hRdamAM zatrujayanA DuMgara AvI jAya che ane jene aMge ghaNA ghaNA nhAnA jhagaDA ubhA thavA pAmyA che te hada upara darabArane sa'pUrNa adhikAra che ema hiMdI pradhAne spaSTapaNe jaNAveluM che; chatAM jaine tenA svIkAra karavAnI nA pADe che. jyAMsudhI jaino te hukame| mAnya karavAnI nA pADaze ane teo hAla kare che tema hIMdI sarakAra ane hIMdI pradhAnane temAM pheraphAra karavA arajIo kare che tyAMsudhI peAtAnI pratiSThA jALavavA darabAre jeneAnuM kRtya game tevu nAnu hAya chatAM te temane muMbaI sarakAre ane hIMdI pradhAne ApelI ( 13 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sattAnI vacce Ave che evuM gaNI tenI sAme vAMdhA lIdhA karaze. sukhai sarakAre tA. 17 mI akaTobara 1881nA dine eka evI satalakhane TharAva karyA hatA ke DhAkArane yAda ApavAnI jarUra che ke tA. 16 mI mArca 1877nA TharAvanI aMdara purepurI rIte tapAsa calAvyA mAda sarakAre evuM TharAvyu che ke-" TekarI paranI temanI ( ThAkAranI ) sattA maryAdita prakAranI che ane teo peAtAnA rAjyanA bIjA bhAgAnI aMdara je rIte vacce paDI zake tevIja rIte A TekarInA mAbatamAM vacce paDavAnI temane ( ThAkArane ) sattA nathI. " e TharAva vAMcavAthI jaNAi Avaze ke temAM DuMgara uparanA miMdarAnI vyavasthApaka kamiTa nImavAnI sattAmAM ThAkeAranI dakhala sAme hu dArI hatI ane muMbai sarakAre vyAjakhI rIte TharAvyu` hatu` ke mI. kenDInA cukAdAthI jainAne je mAlekInA ane vahIvaTanA hakka ApavAmAM AvyeA hateA temAM AvI daramyAnagirI kaDha MgI gaNAya. sI. kenDIye gaDhanI ahAranA.navA maMdira upara najarANu levAnA hakka ane TekarI uparanI darabArI hakumata saMbaMdhe je TharAva ApyuM che tene A sAthe saMbaMdha nathI. 1881 nI tA. 17 mI akaTobaranA TharAva sAtamAnA peregrAphamAM DhAkArane je muDakAverI levAnA hakka rIthI jAhera karavAmAM AvyeA che tene te A sAthe muddala saMbaMdha nathI. rAjakIya khAtAnA lakhANu naM. 3 tA. 16 mI me 1924 mAM hiMdI vajIrane muMbai sarakAre jaNAvyu` hatu` ke: " amArA evA majabuta abhiprAya che ke mukhai sarakAranA tA. 16 mI mArca, 1877 TharAva naM 1641mAMnA hukame mujaba ( jue memerIyalanuM pariziSTa-eca. ) 66 (4) AkhA DuMgara upara sarvoparI sattA DhAkAra sAhebanI che. 9 (4) dIvAnI ane pheAjadArI hukumata ThAkara sAhebanI che. 66 (4) myunIsIpAla ane bIjI khAkhatanI vyavasthAne adhi kAra paNa ThAkAra sAhebanA che." " gaDhanI aMdaranA devaLA ane kuMDAnA mAlIkIpaNAnIja (54) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ phakata jenAne khAtrI ApavAmAM AvI. A karatAM kAMi vizeSa teone ApavAmAM AvyuM hatuM tema mAnavAne kAMi paNa kAraNa nathI. eTaluM te satya che ke AvA kIssAomAM darabAra pAte pAtAnA kesamAM nyAyAdhIza ane che, dezI rAjyAmAM jo ke A eka sAmAnya lakSaNa che. te paNa kAyadAsaranI hakumata bhAgavavAnA hakaka eche thatA nathI. pAlItANA rAjya dIvAnI ane pheAjadArI hukumata saMpUrNa dharAve che. ane hAlanI takarArA rAjyanI AMtavya vasthAmAM samAya jAya che. prathama teA pAlItANA rAjyanI ke jainonA dAvA cukAvavA joie, sane 1877 nA TharAvamAM Apela muMbaI sarakAranA hukamanA artha mAnya rAkhavA joie. jo adAlatA kharA nyAya ApI zake nahIM athavA te hukumatanA khoTA atha kare, te jene anyAya pAmela khIjAenI jema rAjakIya daramyAnagIrI mATe ejansIne araja karI zake. pachI kAThIyAvADa polITIkala ejansI vacamAM paDI darabArane salAha ApI zake. 22 1924 nA. sapTeMbaranI 18 mI tArIkhanA ( rAjadvArI) naM. 2 nA lakhANamAM A pramANe sekreTarI opha sTeTe vicArA jaNAvyA hatA. joke zatruMjaya parvata saMba MdhanI takarArAnA saMbaMdhamAM te jaNAvavAmAM AvyA che; paraMtu je yAtrAverAnA saMbaMdhamAM darakhAranI sarvoparI sattAne soMze lAgu paDe che ke jenA ka la kITIMje prathama TharAvyA pramANe mI, kenDInA rIporTamAM samAveza thayela nathI. daramyAnagIrInA kharA baMdhAraNapUrvakanA artha tA. 16 mI me sane 1924 nA kharItAmAM muMbaI sarakAra taraphathI hiMdI vajIrane mekalAvela naM. 2 nA saMdezAmAM jaineAnI vatI nIce pramANe atAvyA che. huM tenA trIjA pAregrApha ahIM TAMkuM chuM. 8 3. arajI vicAratAM dhyAnamAM rAkhavAnA agatyanA muddo e che ke zatruMjayagirinA bhAgeA ke tenI uparanA devAlayeAnI mAlIkI saMbaMdhI game tevA hukamA thayA hoya teA paNa AkhA DuMgara uparanI pAlItANA rAjyanI sarvoparI sattA saMba MdhI kadI paNa savAla thayela nathI ane te zaMkA rahIta che. AkhA DuMgara uparanA adhikAra saMpUrNa rIte darakhAranA che ke je eka khIjA varganuM rAjya che ane tamAma ( 15 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIvAnI hakumata dharAve che. arajadArane koI paNa vyakti ke janA samUhathI vizeSa rAjyasattAne anAdara karavAne jarA paNa haka nathI. je temane nyAya ApavAmAM na Ave to sArvabhauma sattA tarIke strIteza sarakAra temanAmAM rahela rAjya dvArA dekharekhanA adhikAranI rUe vacamAM AvI ThAkora sAhebane salAha ApI zake. paNa jyAM sudhI AvuM na bane tyAM sudhI sarakAranI dakhalagIrInuM kAMI paNa kAraNa nathI. pa0 varSa pahelAM 1877 mAM atizaya takarArane lIdhe brITIza sarakArane vacamAM AvavuM paDayuM hatuM, eTale atyAre paNa jyAre saMjoge tadana badalAI gayA che ane AvI bAbatamAM brITIza sarakAranI rAjyakArI paddhattinI spaSTa rIte hada bAMdhavAmAM AvI che tyAre pharIthI evI daramyAnagIrI karavAne koI kAraNa nathI. tethI amAre evo abhiprAya thAya che ke arajI kADhI nAkhavI joIe." A saMdezamAM muMbaI sarakAre je vicAre darzAvyA hatA te hIMdI pradhAne svIkArelA che. e vicAro parathI khullI rIte dekhAya che ke agAu vacce paDavA devAmAM AvyA te parathI kAMI jenone hAlanI pheravAyelI sthItimAM ane bhaviSyamAM vacce paDavAne hakaka maLI jate nathI. alabata, jyAM jyAM gaMbhIra julama ke avyavasthA lAge tyAM tyAM sarvoparI sattAnI daramiyAnagIrI bhAgavAno dareka brITIza raiyatane hakaka che, paraMtu dareka kesamAM vacce paDatI vakhate tenA guNadoSa uparathI nirNaya thavo joIe. paNa agAu kaI vakhate hAla karatAM judA saMjogo vacce te hakka svIkAravAmAM Avela hoya te tethI kaI ema karatuM nathI ke tevA hakanI mAgaNI pAchI thaI zake. - kAThIyAvADamAM evo cAla che ke rAjya dvArA tapAsone niyamIta keso tarIke gaNavA ane tenA cukAdAo ane hukamanAmAM ApavAM. AvA cAlane lIdhe bezaka guMcavADo ubhuM thaye che. jyAre hAlanI rIti ane cAla mujaba kharekhare artha te ema che ke kAThIyAvADanA koI rAjakattanA cukAdAthI jyAre sarvoparI sattA judI paDe ane vacce paDavAnA kAmane vyAjabI vicAre tyAre tevI sarvoparI sattA te rAjakartAne tenA cukAdAmAM ghaTate pheraphAra karavAne salAha Ape che. jo ke rAjakartA sarvoparI sattAnA kahevA mujaba varte che Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ te chatAM evI rIte pheravelA hukame te rAjakatonA hukame gaNAya che. piolITIkala ejaTe rAjakartAne cokkasa sudhAre karavAnI salAha ApI tethI temAM te TharAva ke hukamenI aMdara pitAnI sattA ghusADI che ema TharatuM ja nathI. have eTalI vAta te ughADI che ke jAtrALukara ugharAvavAnI bAbatamAM darabAranI sarvoparI sattA saMpUrNa che ane muMbaI sarakAranI salAhathI jeno sAthe karavAmAM AvelA keIpaNa karArathI upalA siddhAMtane harakata pahoMcatI nathI. A bAbata para je rItanI moTI gerasamajutI phelAyelI che te tarapha jotAM A mata ApavAnI jarUra che. 8. mArI pAse sunAvaNI prasaMge je dalIle raju karavAmAM AvI hatI. tenI sAthe Ane kazo saMbaMdha nathI. ane 1886 nA karAra pramANeja mAre vicAravAnuM rahe che. (1) hAla ApavAmAM AvatI vArSIka rUA. 15 hajAranI rakama vadhArIne darabArane keTalI rakama apAvavI? (2) e rakama keTalI mudata mATe nakI karavI? (3) ane te mudatanI AkharIe kaI rIte kAma levuM? [ 1 ] huM ema dhAruM chuM ke karnala kITIMje je rakama ApI hatI tenI sAthe hAla nakakI karavAmAM AvanArI rakamane kaMIka saMbaMdha jaLavAvo joIe, 1863mAM je jAtrALu dITha rUA. 2)nI rakama vyAjabI gaNavAmAM AvatI hoya to hAlamAM jyAre rUpIyAnI kharIdInI kImata aradhI jeTalI ghaTI gaI che tevA vakhatamAM te rakama vadhAreja vyAjabI gaNAya. paNa te chatAM DuMgara upara jeTalA jAtrALuo Ave teTalA pAse barAbara dareka jaNa dITha rUA2) nI phI levI evI rakama huM nakakI karavA mAgatA nathI. yAtrIonI saMkhyA vadhavAthI te pramANe darabArane kharcamAM vadhAre thato nathI. e jainonI dalIlamAM saheja vajana che. 1886 mAM je rUA. 15000)nI rakama nakkI karavAmAM AvI hatI te karAranI pahelAMnA cAra varasamAM be rUpIyA mujaba je vASaka rakama ekaThI thatI tenA karatAM kaMIka ochI hatI. nAnI rakama nakkI karavAmAM Ave te jenene svIkAravAmAM (pAka) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ te anukuLa thAya, ane vaLI amuka tArIkhe varasa divase cAsa rakama maLatI hAvAthI muMDakAverAnA ugharANA karatAM darakhArane paNa anukuLa thai paDe. yAtrALuone paNa vyAktagata AchI hADamArI thAya ane darakhArane paNa daravarSe bajeTa ghaDavAmAM cAkkasa AMkaDA upayAgI thAya. jAtrAe AvatA yAtrALuono sarerAza nakkI karavAne bhAvanagara-pAlItANA relvenA TrAphIka khAtAnA AMkaDA upara AdhAra rAkhavA joie te AMkaDA A pramANe che. AvanArA pAchA janArA 192223 106164 104875 1923-24 1924-25 104774 brITIza sarakAre nImelI 1916 nI mukhai pIlagrIma kamITInA rIporTanA pRSTa 87-89 mAM jaNAvavA pramANe pAlItANAnI mulAkAta letA yAtrALuenI sakhyA lagabhaga 80,000 nI hAvAnA aDasaTA karyA che. pAlItANA sTeTanI ekadara sthAnika vastI phakata 60,000 nI che te jotAM 1922 ane 1925 vaccenA AMkaDAnI AvarejanA aDasaTA Azare 80000 nA jaNAvavAmAM AvyeA che te vAstavika che. ane kAIpaNa varSa mAM 50000 thI ochA yAtrALu na ja AvatA hAya tema cAkkasa thAya che. eTale karanA AMkaDA nakkI karatAM mANasa dITha rUA. 2) pramANe DarAvatAM AchAmAM echI saMkhyA dhyAnamAM laiza. ane darabArane yAtrALuverA ugharAvavAnAM tenA hakke badala ekalAkha rUpIyA levAne ma Mjura karIza. maryAdA uparAMtanA saMkhyAnA vadhArAthI khamAM thatA khacAva ane darabArane vArSika AMdhI rakamanI sagavaDa jotAM 80000 nI sarAsarI ane 50000 nI ochAmAM ochI saMkhyA vaccenA taphAvata javA devA joie. 107940 109774 109730 A gAThavaNu daza varSane mATe amalamAM raheze. hAlanI caLavaLathI khanne pakSa vacce je vireSa ubhA thayA che te dUra thavAne ane pA mItrAcArInA saMbaMdha joDAvAne mATe puratA samaya pasAra thavA joiye. ATalI mudata daramyAna jainA samajatA thaze ke hiMdI pradhAnanA cukAdo teee svIkAravA joiye. ane jyAre jaino ( 18 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ darabAranA sarvoparI hakko sAme vadhu vakhata virAdha nahi karaze tyAre darakhAra jaineAnA khAsa hukko uparanA aMkuza uThAvI leze. teTalA mATe TuMkI muddata rAkhavA te jhadhaDAne bhAgye ja zAMta karI zake, takarAranA svarUpanA pheraphArane mATe pAMca varSa khasa thai paDe, jyAMsudhI anne pakSa vacce saMtASakAraka samAdhAna na thAya tyAMsudhI daza varSa karatAM vadhAre mudata mAMdhavI te nahi IcchavAyeAgya che. banavAjoga che ke A geAThavaNathI jainA vadhAre meTI saMkhyAmAM pAlItANAnI mulAkAte Ave, agara teA bIjI daSTice jotAM aNadhAryA sa MjogA upasthita thatAM A daherAMe pratyenI lAkapriyatA keTaleka aMze ghaTI javA pAme. dazavarSa pachI kevI rIte kAma levu te huM spaSTa karavA mAgatA nathI. tema AmAM kai sudhAro karavA ke nahi te sarvA parIsattAnA hAthamAM raheze ke kema te paNa huM kahI zakatA nathI. hAlanA rAja khaMdhAraNanI paristhIti tarapha jotAM karnala kITIMje yAtrAverA mATe TharAvela dara cAlu karavAne darakhAra saMpUrNa a Mze taiyAra haze ke kema te huM kahI zakatA nathI. daza varSa pachI banne pakSa vaccene sa MbaMdha jo sarvoparI sattAne vacce paDavAne jarUra jaNAya tevA haze teA ja A praznamAM te vacce paDaze; para tu te vakhate daramyAnagIrI karavA jevI sthIti haze ke kema te huM hAla kahI zakatA nathI. ane vaLI hiMdanA rAjyadvArI prakaraNamAM have pachI thanArA pheraphArA dhyAnamAM letAM AjathI daza varSa pachInI sthIti kevI haze te mAmata atyArathI agamacetI karavI e mane teA azakaya dekhAya che. A hukamano amala 1926 nA eprIlanI pahelI tArIkhathI thaze ane pahelu bharaNuM 1927 nA eprIlanI pahelI tArIkhe bharavu joize. jo jene A rakama bharavAne nA pADe teA TekarInI mulAkAte AvatA yAtrALuo upara kanaeNla kITIMje mukarara karelA dara vasula karavAne darabArane chUTa raheze. arthAt 1886 agAunI sthItinu punarAvartana thaze. ane temAM karanI vasulAtanuM thANu ejansI mAta nahi nAkhavAnA pheraphAra karavAmAM Avaze. mArA mata mujaba pAlItANAnA rAjakIya kArAbAranuM hAlanuM baMdhAraNu jotAM AMtara vahIvaTanA A bhAga ThAkeAra sAhebane suprata karavA salAmata che. ( 5 ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ ATaluM chatAM huM to ema mAnuM chuM ke jene mukarara karelI vArSika rakama bharavAnuM pasaMda karaze. ane jenA uMcA cAritra ane pratiSThA mATe puratuM mAna che, ane A kesamAM mArA cukAdAne bhamAvavAnA uddezathI je prayatna karavAmAM AvyA hatA tethI mAruM magaja samatolapaNuM na khoI nAkhe te mATe meM kALajI rAkhI che. brITIza hiMdanA jene kAyadAne mAna ApanArA ane zAMtipriya zaherIo che te huM jANuM chuM, paraMtu hakaka ane ha. kumatanA praznane nakakI karatI vakhate eka garIbamAM garIba, namramAM namra tarapha, ane bIjI tarapha bahu saMkhyaka ane zaktivAna tarapha eka sarakhI rIte ja vartavuM joIe. eka kamanI lata ane lAgavaga bIjI rIte game teTalI agatyanI hoya, paraMtu adAlata ke jyAM baMne pakSane nyAya ApavAno hoya che tyAM tenuM vajana paDatuM nathI. - tA. 1lI. eprIla 126thI yAtrALuonI gaNatrI karavAne je vacagALe hukama meM karyo hato te AthI rada karavAmAM Ave che. (sd) C. C. Watson. ( A. G. G. ) + + + + + jemAM jAgRti e. mI. vaTasanane uparano nirNaya bahAra AvatAM samagra jaina prajA jAgI uThI che. temanA nirNayamAM jenonA sthApita hakko, brITIza adhikArIoe svIkArelA nirNaye ane raju thayelI kAyadAsaranI dalIlene tadana vegaLe rAkhIne tamAma ekataraphI nyAya toLAya che tema samagra dezanI janatAe jAhera karyuM. tathA gAmogAma zrIsaMghe maLIne A TharAva nAmaMjura karavA tathA zrIgirirAjanI svataMtratA puna: sthApita na thAya tyAMsudhI yAtrAtyAga karavAnA nirNaya karyo. eTaluM ja nahi paNa samagra mahAsaMghanI ekadIlIthI AgaLa pagalAM bharavAne azADa vadI trIje amadAvAdamAM zeTha ANaMdajI kalyANajIye tathA azADa vadI sAtame muMbaimAM zrI jaina ve. konpharanse maMtraNa karI e spaSTa kare che ke-zAzvata tIrtha zrI zatrujayanI svataMtratA jenAnA sthApIta hakka paikInI che ane raheze. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ jainonAM mahAna purUSo. rAjyadvArI, sAmAjIka ane dhArmika kSetramAM teonu sthAna. nIce darzAvela jaina atihAsIka cacAnAM vAMcanathI tamAne navuja jIvana prApta thaze. vIrazIrAmaNI vastupALa bhAga 1 le. 2 jo. 2-8-0 99 2-8-0 99 "" aNahilapuranA AthamatA sUrya (vastupALa bhA. 3 jo.) 3-0-0 uparanA traNe graMthA sAthe lenAra mATe rUA. pAMca. AcArya zrI hIravijayasUrI ane dharma jijJAsu akabara. 2-0-0 vimaLa maMtrIne vijaya ( mIjI AvRtti ) bhAgyavidhAyaka bhAmAzAha. ( bIjI AvRtti ) 2-0-0 2-0-0 1-8-0 4-0-0 2-0-0 pratibhAsu darI gurja rezvara kumArapALa sacitra navasmaraNu sacitra mahIlA maheAdaya bhAga 1 leA. (trIjI AvRtti) bhAga 2 jo. ( khIjI AvRtti ) lakhA:-~~jaina patranI ophIsa-bhAvanagara. 2-0-0 2-0-0 "" .... .... 8000 .... Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat .... dhI AnaMda prInTIMga presamAM zAha gulAbacaMda lallubhAIe chApyuM sTezana roDa--bhAvanagara. www.umaragyanbhandar.com
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI zatruMjaya prakAza ane | ke " jeno virUddha pAlItANA. 9 - A aitihAsika bukanI hajAronI saMkhyAmAM phelAve karI zrI zatruMjayane lagatI junI ane cAlu-tAjI ghaTamALathI jaina tathA jainetarane mAhatagAra karavAnI pharaja AvI paDI che ! che dareke dareka jaina baMdhunA gRhamAM A upayogI che - bukane sthAna maLavuM joIe ! tenI mahatvatA ane upayogItA tarapha khyAla karatAM tene chUTe hAthe phelAve thAya! prabhAvanA ke kahANI thAya e IcachavAyegya che. chevaTa tamArA mitro ane saMbaMdhIone A buka A tarapha lakSa kheMcavAne cUkaze nahIM. eTaluM ja nahi te paNa potAnA gharanA dastAveja karatAM paNa A jarUrI che ane muddAvALI bukanI sArAmAM sArI rIte sAcavaNI karavAne bedarakArI sevaze nahIM ! che kIM.rUA.1-0-0 vinA mUlya gAmaDAomAM phelAve za karanAra pAsethI kopI senA rUA. 80). lakhe - jaina patranI ophIsa. bhAvanaga2. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com