Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMgasutta, 429) / anusaMdhAna sAta zrI hemacandrAcArya prAkRtabhASA ane jainasAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagairenI patrikA saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda A
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU(ThANaMgasutta, 529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRtabhASA ane jainasAhitya-viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA | 26 saMpAdakaH vijayazIlacandrasUri MPARAN WEIN-LOGO zrIhemacandrAcArya kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi ahamadAbAda Disembara - 2003
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Adya saMpAdaka : DaoN. harivallabha bhAyANI saMpAdaka : vijayazIlacandrasUri saMparka : anusaMdhAna 26 C/o. atula eca. kApaDiyA A- 9, jAgRti phleTsa, pAlaDI mahAvIra TAvara pAchaLa amadAvAda- 380007 prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, ahamadAbAda prAptisthAna : (1) A. zrIvijayanemisUri jaina svAdhyAya mandira 12, bhagatabAga, jainanagara, navA zAradAmandira roDa, ANaMdajI kalyANajI peDhInI bAjumAM, amadAvAda - 380007 mudraka : mUlya : Rs. 50-00 (2) sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda - 380001 kriznA grAphiksa, kirITa harajIbhAI paTela 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda - 380013 ( phona : 079-7494393)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ nivedana A aMkamAM chapAyelI vijJapti pramANe " jaina sAhityano saMkSipta itihAsa" tenA vidyamAna rUpamAM ja punarmudrita thavA jaI rahyo che, te prasaMge saheje ja sadgata prA. jayantabhAI koThArInuM smaraNa thAya che. 'jaisAsaMi' e mohanalAla dalIcaMda dezAInuM eka gaMjAvara tathA mAtabara kAma to kharuM ja, paNa sAthe sAthe eka aitihAsika, dastAvejI ane zakavartI kAma paNa kharuM ja. eka ja vyakti ATaluM moTuM ane AluM badhuM sugrathita kAma karI zake, evI kalpanA karavAnuM paNa azakya lAge. vidvAn hovAno jarA paNa damAma- dekhADo rAkhyA vinA, sarvathA pratikUla jIvana - saMjogonI sAme jhUjhatAM-jhajhUmatAM rahane, mo. da. dezAIe je sAhityasevA tathA jaina dharmanI sevA karI che, te adbhuta che, apUrva che. mo. da. dezAInA 'jaina gUrjara kavio' nuM punaH sarjananI kakSAnuM sampAdana jayanta koThArIe karyu. te pachI 'jaisAsaMi' nuM paNa punaH sampAdana karavAnI temanI abhilASA hatI. potAnI nAjuka tabiyatane kAraNe keTaloka vakhata temanA manamAM A kArya paratve avaDhava avazya rahI, parantu chevaTe temanAmAM beThelo sampAdaka jItyo hato, ane A kArya hAtha para levAno temaNe nirdhAra karyo hato. A mATe karavI ghaTe te samagra pUrva taiyArI temaNe karI hatI; granthanI nakalo prApta karavI, granthanA akSaraza: vAMcanamAMthI pasAra thavA sAthe te aMge ghaTatI noMdho karavI, sampAdanamAM upayukta sAmagrI ekatra karavI, ane vividha vidvAnone A granthanA sampAdana aMge temaja potapotAnI dRSTie karavA ghaTatA sudhArA- vadhArA-pheraphAra vagere aMge sUcano mokalavA mATe paripatro pAThavavA vagare ghaNI ghaNI pUrvakriyAo jayantabhAIe AdarelI. potAnA paripatrano, eka ke be apavAdane bAda karatAM, javAba pAThavavAnI paNa koIe darakAra na lIdhI hovA viSe phariyAda paNa temaNe karelI. paNa aphasosa ! A kArya pUrNa gatie AraMbhAya te pahelAM ja jayantabhAIno dehavilaya thaI gayo ! temanA hAthe A kArya thayuM hota to, 'jaigUka'nA navasaMskaraNamAM ApaNane jema aneka navAM vAnAM lAdhyAM, tema A granthamAM paNa aneka prakAranuM dRSTisampanna saMmArjana,
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMzodhana, punaHgranthana vagere lAdhata, ane "jaisAsaMi"nA prakAzana pachInA dAyakAomAM je ativipula kAma thayuM che tathA sAhityika sAmagrI prakAzamAM AvI che, teno paNa viniyoga temaNe supere karI Apyo hota. Ama chatAM, A ananya sandarbhagrantha jevA che tevA rUpamAM paNa ocho upayogI to nathI ja. vaLI, A grantha Aje to alabhyaprAya thayo che. Ave vakhate tenuM yathAvat punarmudraNa thAya to te paNa upayogI ja nIvaDavAnuM che. apekSA eTalI ja rahe ke AvA sarasa sandarbha granthano samucita upayoga ApaNA vidvAna munirAjo, sAdhvIjIo tathA jaina-ajaina sarva vidvAno karavA lAge. anyathA A grantha jJAnabhaNDAronI-lAyabrerInI zobhA vadhAranAro ja banI raheze. - zI. AvaraNacitra : purANI pothImAM aMkita sarasvatIdevI, citra
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukrama AcArya zrIvijayanemisUriracita 'raghuvaMza' TIkAnI paricayAtmaka bhUmikA vijayazIlacandrasUri AcAryazrIvijayanemisUriviracitA raghuvaMza dvitIyasargaTIkA // saM. munidharmakIrtivijaya 8 mAtRkA-zlokamAlA saM. ma. vinayasAgara 101 zrIzatruJjayacaityaparipATikA-stotram // saM.A. vijayaaravindasUriH 116 nema-rAjula lekha saM. DaoN. rasIlA kaDIA 119 zrI mahAvIrajinastavana saM. vijayazIlacandrasUri 122 patracarcA ___ ma0 vinayasAgara navAM prakAzano vijJapti eka spaSTatA mahitI 129 m W W WW 132 133
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya zrIvijayanemisUriracita 'raghuvaMza' TIkAnI __ paricayAtmaka bhUmikA vijayazIlacandrasUri AcArya zrIvijayanemisUrijI mahArAja e vIsamI zatAbdInA eka prabhAvaka jainAcArya hatA. temaNe jaina tarka tema ja haima vyAkaraNa sAthe saMbandha dharAvatA ghaNA grantho tathA TIkAgranthonI racanA karI che, je mahadaMze mudrita che. temanI eka aprakAzita temaja apUrNa racanA te mahAkavi kAlidAsanA 'raghuvaMza mahAkAvya'nA dvitIya sarganI TIkA che. phakta 30 zloko uparaja racAyelI A adhUrI TIkA paNa eTalI to vizada, vistRta, marmagrAhI ane arthoddhATaka che ke sahRdaya bhAvakanA hRdayamAM, AnuM paThana-adhyayana, eka vilakSaNa bodhAnanda janmAvI gayA vinA rahetuM nathI. paMcakAvyo- adhyayana karavAnI praNAlikA, e saMskRta bhASA-sAhityanA adhyetAonI sadIo jUnI mAnya-sAmAnya praNAlikA rahI che. jaina munisamudAye paNa A praNAlikAne atyAra sudhI apanAvI tathA jALavI rAkhI hatI. raghuvaMza, kumArasambhava, kirAtArjunIya, zizupAlavadha ane naiSadhIyacarita- A badhAM kAvyo bhaNavAM-vAMcavAM e paNa eka rasAnubhava che. vyAkaraNa bhaNyA bAda ane tarkagranthomAM pravezavA pUrve A kAvyagranthonuM adhyayana, vyutpatti mATe tathA saMskRtanA mahAsAgaramAM avagAhana karavA mATe, anivArya manAtuM. durbhAgye, Ajano, saMkucita dhArmika mAnasa dharAvato sAdhugaNa A kAvyonA adhyayanathI vimukha banI rahyo che; jenuM pariNAma tenI, saMskRtajJa chatAM ardhadagdha ja rahI jatI vyutpannatAnA svarUpe satata jovA maLe che. 'raghuvaMza' upara ekAdhika jaina munioe TIkAgrantha racyA che, je adyAvadhi aprakAzita che. koI rasika abhyAsI jana, jJAnabhaNDAromAM sacavAyelI A TIkAgranthonI pothIone ukele, sampAdana kare, to jaina TIkAkAronA saMskRta sAhitya pratyenA mAtabara yogadAnano vidvAnone aMdAja avazya maLe ane sAthe ja, A kAvyanA jaina sAdhuoe sAcavelA-svIkArelA zuddhatara 'pATha' paNa sAMpaDe.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 mULa vAta para AvIe. zrIvijayanemisUri mahArAja svayaM A badhAM kAvyonA UMDA adhyetA to hatA ja, sAthe sAthe potAnA aneka ziSyone temaNe A kAvyo bhaNAvyAM paNa hatAM. evaM sAMbhaLyuM che ke teo jyAre A kAvyo bhaNAvavA besatA, tyAre eka eka zloka para kalAko letA. zlokanA ekeka zabdanI vyutpatti, tenuM vyAkaraNa, tenA koza, tenA sandarbhoM, tenA aneka artho, teno marma - A badhuM zodhavAnuM teo zIkhavatA; adhyetAo pAse zodhAvatA; ane ema karIne Akhoye zloka khaNDazaH tathA daNDazaH samajAI jAya, pachI tenA chanda, alaGkAra, rasa ane tenA bhAvo vagerenI paNa nirAMtavI carcA karatA. ghaNI vakhata eka ja zlokane samagratayA kholavAmAM divaso vahI jatA. parantu pariNAma e AvatuM ke emanI pAse A rIte bhaNanAro ziSya, 5-7 zloka bhaNe, eTale bAkInA samagra mahAkAvyane ukelavAnI cAvI arthAt kSamatA tenAmAM svayameva pragaTI jatI. A vAtamAM bhArobhAra tathya hovAnuM, prastuta TIkAnuM adhyayana karatAM ja pratIta thAya tema che. raghuvaMzanA prathama sargane na laIne bIjo sarga ja kema lIdho ? te savAla saheje thAya. tenA uttaramAM be kAraNo kalpI zakAya: 1. saMskRta sAhityanA abhyAsI, mahAkAvyonA adhyayananI eka paraMparAthI vAkepha haze ke 'raghuvaMza' bhaNavAno zubhArambha bIjA sargathI ja karAya che; prathama sarga bhaNAvavAmAM Avato nathI. zakya che ke e paraMparAno nirvAha ahIM TIkAkAre karyo hoya. 2. TIkAkArano mukhya Azaya 'kAvya-vivaraNa'no na hotAM kAvyanA Alambana dvArA 'ahiMsA' nA parama tattvane nirUpavAno hoya, ema lAge che. alabatta, kAvyanA pAramparika vivaraNamAM teo kyAMya UNA UtaratA nathI; valke mallinAtha jevA ArUDha TIkAkArane paNa haMphAvI de tevI sazakta vyAkhyA teo Ape che. Ama chatAM, mano nihita Azaya, upara sUcavyuM tema, ahiMsAtattvanA marmodghATanano hoya tema lAgyA kare che. 30mA padyanI TIkA adhUrI rahI che te pUrI racAI hota, ane te pachInA siMha ane dilIpa vacce thayelA saMvAdanI, siMha dvArA govadha mATenA paDakAra ane gAyanA daivI rakSaNanI tathA te pachInI rAjAnI sthitinI vArtA varNavatAM padyonI TIkA maLI hota to, uparanI sambhAvanAnI tathyatA vadhu spaSTa thaI zakata. to, potAnA A Azayane siddha karavAmAM TIkAkArane mAtra bIjo sarga
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 ja upayukta che; prathama sarga haragIja nahi; mATe paNa temaNe bIjA sarga upara ja kalama calAvI hoya, to te banavAjoga che. raghuvaMza jevA mahAkAvya upara TIkA lakhavA mATe kevI ane keTalI sajjatA joIe, teno aMdAja A TIkAgrantha- avalokana karavAthI maLI rahe che. ekeka zabdonI vyutpatti, prayoga-sAdhanikA, liGgadarzana, koSanAM samarthana ane te dvArA arthanizcaya, judAM judAM mato-darzano tathA tenA granthasandarbhonI tathA granthakAronI jANakArI-ityAdi keTalI badhI bAbatonuM jJAna, AvI TIkA lakhanAramAM hovU joIe ! teno aNasAra A apUrNa racanA dvArA paNa maLI jAya che. udAharaNa tarIke : pratyeka padyagata pratyeka zabdanI vyutpatti ahIM, siddhahema temaja pANinIya ema banne vyAkaraNonA AdhAre, sUtro,-uNAdisUtro- bhASya-vAttika-dhAtupATha ityAdinA spaSTa havAlA sAthe, ApavAmAM AvI che. mallinAthasameta anya TIkAkAroe keTalAka khAsa zabdonI ja vyutpatti ApI che, te paNa vyAkaraNAdinA spaSTa sandarbhopUrvaka nahIM ja; jyAre ahIM to eka eka zabdanA tANAvANA sasandarbha chUTA pADIne samajAvyA che, je A TIkAnI vilakSaNa maulikatA che. samAsa hoya tyAM paNa, banne vyAkaraNanA mate, je je prakAre samAsa thaI zake te badhA dekhADIne, o sthaLe grAhya bane tevo samAsa temaNe alaga tAravI batAvyo che. dA.ta. zloka 2mAM 'dharmapatnI' zabda-samAsanI carcA. koSanA sandarbho paNa pade pade ApyA che. abhidhAnacintAmaNinAmamAlA (haima koSa), haima zeSa, anekArthasaMgraha, amarakoSa, vaijayantI, maMkha, zAzvatakoSa, vizvalocana koSa, yAdava koSa - ema vividha koSonA havAlA sAthe, ekeka zabdanA tamAma artho darzAve che, ane chevaTe prastuta sandarbhamAM te zabda kayA arthamAM prayojAyo che, tenuM nirdhAraNa-Ape che. zabde zabde ATalA koSonA havAlA tathA arthono meLAvaDo anyatra bhAgye ja jovA maLe. dA.ta. zloka 1mAM 'atha' zabdanA arthanI carcA juo. vadhumAM, zabda tathA tenA arthanA nizcaya mATe mAtra zabdakozono ja havAlo lIdho che evaM nathI; te uparAMta, aneka sthaLe, gItA, sAMkhyakArikA, smRti, saMgItazAstra, ityAdinA sandarbho paNa uddhRta karyA che, ane tenA AdhAre artha-varNana tathA arthanirNaya paNa karyA che. dA.ta. zloka
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 8 mAM 'sattva' zabdanI carcA juo. vaLI, 'sattva' zabdamAM be 'ta' kAra kyAre prayojAya, tenI paNa carcA tyAM karI che. to tarkasabhara carcA paNa A TIkAmAM jovA maLe che. zloka 17mAM prathama pada 'saH' che. e padathI kono parAmarza karavo - te mudde TIkAkAre tyAM prArambhamAM ja mArmika tarkavAda ko che, ane te dvArA 'saH' padathI 'dilIpa'no parAmarza karavAno che tema siddha karI batAvyuM che. eja rIte zloka 12nI TIkAmAM 'kIcaka' padanI vyAkhyA karatAM, ane zloka 29nI TIkAmAM 'go' zabdanA pravRttinimittanI carcAmAM, saMkSepamAM ja chatAM rasaprada bane te rIte tArkika unmeSo darzAvyA che. ____ zloka 29mAM 'dhAtu' viSe aneka sandarbho sahita carcA karI che, temAM dhAtuvizeSo viSe vartamAna vijJAnanA niyamo paNa TAMkI batAvyA che, je TIkAkAranA, samasAmayika pratipAdano viSenA, vyApaka avagAhananA sUcaka banI rahe koI paNa granthanA vivaraNakArane tenA pUrvaja vivaraNakAronA racelA vivaraNano Teko levAnuM lagabhaga anivArya hoya che. prastuta TIkAkAre paNa 'mallinAtha' jevA prasiddha ane mAnya pUrva sUrinA vivaraNa- Alambana avazya lIdhuM ja hoya. paraMtu, mallinAthanA zabdonA marmanuM paNa kvacit evaM rUDaM udghATana A TIkAkAre karyu che ke je khUba rasaprada banI rahe che. zloka 19mAM 'upoSitAbhyAM' zabda Ave che. temAM 'dRSTinA upavAsa'nI vAta che- upamA dvArA tyAM TIkAkAre eka vAkya noMdhyuM che : 'yathA upoSito'titRSNayA jalamadhikaM pibati'. sambhavataH A vAkya 'mallinAtha'nuM che. kemake TIkAkAre te vAkya upara vivaraNa karatAM marmoddhATana A pramANe karyu che : "anenA'rthakaraNenA'sya vRttikAro mallinAthaH caturvidhAhAratyAgarUpa eva vAstava upavAsaH, na tu phalAhArarUpa iti jJApayati'. 'upavAsa' vizenI tyAM thayelI samagra carcA paNa mArmika ane tArkika che. zloka 23mAM AvatA 'nipIDya' pada no artha mallinAthe 'saMvAhya' nahi karIne 'abhivandya' evo ko che, tevo sUkSma marma pakaDIne TIkAkAra noMdhe che ke 'atra strIpAdasaMvAhanamayuktaM puruSasyetyabhisandhAya abhivandyeti (vivRtavAn) mallinAtha ityanumIyate' / A vAta paNa keTalI mArmika che !
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 TIkAkAra eka jaina muni-AcArya che, ane temano TIkAracanAno pramukha Azaya, 'ahiMsA' ane tevA anya padArtho paratve, 'raghuvaMza' jevA mahAkAvyanA AlambanapUrvaka, jaina tattvadRSTinuM pratipAdana karavAno che, te suspaSTa jANI zakAya che-A TIkAnA avalokanathI. e AzayamA TIkAkAra keTalA saphala thayA che, te paNa joIe : ___zloka 16mAM 'atithi' ane 'kriyA' zabdo Ave che. tyAM koSa ane anya AdhAro pramANe te bannenA artha tathA vyutpatti ApavAnI sAthe ja, jaina paribhASA pramANe 'atithi' kone gaNAya, ane devatA-atithi-pitR Adi mATe karavAnI 'kriyA' kaI hoya- tenuM paNa pratipAdana karyu che. te pramANe 'saMsAratyAgI munine ja atithi gaNAvela che, ane 'stavana-bhakti-satkArAdi'ne kriyA tarIke varNavI che. vaLI, e ja zlokanA cothA caraNamAM 'zraddheva sAkSAda vidhinopapannA' evo padyAMza che, teno saMvAda jainasammata 'jJAnakriyAbhyAM mokSaH' e sUtra sAthe suyogya rIte TIkAkAre meLavI batAvyo che. tyAM prAsaMgika tArkika carcA paNa karI che, ane jaina zAstromAM 'jJAna' ane 'kriyA' mATe je khaNDanAtmaka vAkyo jovA maLe che, te paraspara nirapekSa evA te banne paratve hoI 'arthavAda' mAtra cha, tevU sarasa tarkasaMgata samAdhAna paNa karI ApyuM che. zloka 22mAM 'bhakti' zabda AvatAM, TIkAmAM jainamatamA svIkRta 'bhakti' padArthanuM vistArathI nirUpaNa karela che. temAM aneka saMskRta-prAkRta jaina granthonAM uddhAraNo TAMkyAM che. bhaktinI vividha vidhAo batAvI che. digambara jaino sAthe amuka vidhAmAM matabheda paDe che, tenI carcA sammatitarkamAMthI jovAnuM sUcana paNa kayuM che. prasaMgopAtta, mithyA zruta eTale ke jainetaronAM zAstro paNa jo samyaktvavaMto dvArA parigrahAya to te samyak jJAna bane che, evaM pratipAdana karatAM tenA samarthanamAM bhagavadgItAno zloka TAMkIne 'yogavAsiSTha' gata zrIrAmanI uktine TAMkI ApI che. A pachI 'gItA'nA sandarbho tathA mallinAthanI vyAkhyA paNa TAMkela che. 'bhakti' viSayaka A vistAra bhAvakane mATe kadAca aprAsaMgika banI rahe tevo bhaya jAge kharo. __ zloka 23mAM 'guru' zabda AvatAM tenI TIkAmAM smRti, purANa vagerenA havAlApUrvaka 'guru'nI vyAkhyA ApyA pachI, jainamate hemacandrAcArya tathA
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 haribhadrasUrinA grantho tathA anya vividha jaina granthonA sandarbho ApIne 'guru'nI vyAkhyA Apela che. temAM prAsaMgika eka madhyakAlIna gujarAtI kavi 'akhA'no chappo paNa che. zloka 25mAM 'vrata'- svarUpa, 26mAM 'gaGgAprapAta-kuNDa'nI vAta tathA 16 vidyAdevInAM nAmo, 27mAM 'mana', svarUpa, 28mAM anya mato pramANe 'zabda'naM varNana karyA pachI jainamate tenaM svarUpa, 'sAdhu'nI vyAkhyA tathA tenA sandarbhe paNDitarAja (jagannAtha)nA be zloko, yogadRSTinA 8 prakAronI vAta, - A ane AvI aneka vAto jainamatane anusAre paNa TIkAkAre AlekhI che, je adhyetAone jaina dRSTibindu samajavAmAM khUba upayogI banI rahe tevI che. zloka 29mAM 'go' arthAt 'gAya'nA vividha prakAro, nAmo ane tenI vyAkhyAo che, to 'go' zabdanA vividha artho paNa tenAM udAharaNo sAthe TIkAkAre noMdhyA che, je apUrva che. e ja rIte 'dhAtu'nI paNa aneka jAtio tathA tenI vyAkhyAo ahIM saMgrahI che, te paNa noMdhapAtra gaNAya. zloka 30mAM hiMsA-ahiMsAnI carcA Ave che. te prasaMge TIkAkAra 'jainamatamAM jevU A bannenuM svarUpa che tevaM anya koI matamAM na hovAnu, khullu pratipAdana karIne pachI bauddha mata, manusmRti vagerenA sandarbho TAMke che; tenAM vividha arthaghaTano noMdhe cha; hiMsAne dharma prarUpatI 'zruti' ane 'smRti'nI apramANatA puravAra kare cha; ane te pachI mahAbhArata, bhAgavata, zivapurANa vagerenA sandarbho TAMkIne 'ahiMsA' ja dharma che, AcAra che, hiMsA nahi, tevU bhArapUrvaka sthApita karI Ape che. A pachI TIkAkAra, potAnuM A viSaya- avagAhana keTaluM vyApaka che teno aNasAra ApatA hoya tema, jarathostI-pArasI dharmanA dharmagranthonAM ahiMsAparaka vacano TAMkIne tenuM arthaghaTana Ape che; loTIyA vorAnI temaja mahammadIya arthAt musalamAna (islAma) dharmanI mAnyatAnA grantho (kurAna Adi)nAM vacano (Ayato) TAMkI tenA artha samajAve che; ane chevaTe khristI saMpradAyanA bAibala vagerenAM uddharaNo TAMkIne tenA artha varNavavA dvArA paNa hiMsA tyAjya che. ane ahiMsA ja dharma che tathA AcaraNIya che, ema puravAra karI batAve che. ane A sAthe ja TIkAno cheDo Ave che. A vakhate thAya ke hajI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 A TIkA AgaLa racAI hota to keTalA badhA padArtho prApta thAta ! astu. jeTalI maLI che te paNa ochI to nathI ja. A TIkAnI hastapratio varSo pUrve pUjyapAda AcArya zrIvijayanandanasUrijI mahArAje mane ApI hatI, sAcavavA mATe. tenuM prakAzana karavAnI jhaMkhanA varSothI hatI, te Aje 'anusandhAna'nA mAdhyamathI saphala thAya che teno Ananda che. AnI pratilipi tathA TippaNI vagerenuM kArya muni dharmakIrtivijayajIe karyu che. vidvAno tathA abhyAsIone rasa paDe tevU ghajbadhuM A TIkAmAM che, teo AnA para abhyAsalekho Ape tevU icchu.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcAryazrIvijayanemisUriviracitA raghuvaMza dvitIyasargaTIkA // saM. munidharmakIrtivijaya atha prajAnAmadhipaH prabhAte jAyApratigrAhitagandhamAlyAm / vanAya pItapratibaddhavatsAM yazodhano dhenumRSermumoca // 1 // atheti / atha - kulapatinirdiSTaparNazAlAyAM nizAnayanAnantaram / kulapatisvarUpaM cedaM purANe "munInAM dazasAhasyamannadAnAdipoSataH (SaNAt) / adhyApayati viprarSirasau kulapatiH smRtaH // 1 // " prakarSaNa bhAtIti prabhAtaM, yadi vA bhAtuM pravRttaM prabhAtam / 'bhAMk-dIsau' iti dhAtoH 'Arambhe' (si. 5 / 1 / 10 / ) iti 'kta' pratyaye siddham / 'pANini' mate tu 'bhA-dIptau' dhAtoH 'AdikarmaNi (1) kartari ca' (3 / 4 / 71 // ) iti sUtreNa 'kta'pratyaye prabhAtam / "prabhAtaM syAdaharmukham, vyuSTaM vibhAtaM pratyUSaM kalyapratyU(tyu)SasI uSaH, kAlyam / / iti haima:' / tasmin prabhAte-prAtaHkAle / yaza eva dhanaM yasya sa yazodhanaH / prakarSeNa jAyanta iti, prajAtA iti vA prajAH / prapUrvAt 'janaici-prAdurbhAve' iti dhAtoH 'kvacit' (5 / 1 / 171 // ) iti 'haima'sUtreNa 'Da' pratyaye 'DityantyasvarAdeH' (2 / 1 / 114 // ) iti 'hema'sUtreNA'ntyasvarAdilope 'At' (si0 (2 / 4 / 18 // ) iti sUtreNa / 'Da' pratyaye 'TeH' (pA0 6 / 4 / 143 // ) iti sUtreNa Tilope / 'ajAdyataSTAp' (pA0 4 / 1 / 4||) iti sUtreNa TApi prajAH / "loko janaH prajA" iti haima: / "prajA syAtsantatau jane" (ityamaraH) / tAsAM prajAnAm / adhi pAti, adhi samantAt pAtItyadhipaH prajezvaraH / adhipUrvAt 'pA(pAM)k-rakSaNe' iti dhAtoH 'upasargAdAto Do'zyaH' [si0] (5 / 1 / 56 / / ) iti sUtreNa 'Da' pratyaye "DityantyasvarAdeH' [si0] (2 / 1 / 114 // ) ityantya 1. 2. 3. abhidhAnacintAmaNikoze dvitIyakANDe- 138-139 / abhidhAnacintAmaNikoze tRtIyakANDe- 501 / / amarakoze tRtIyakANDe nAnArthavarge - 2398 /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 svarAdilope adhipaH / 'pANinimate tu 'pA-rakSaNe' dhAtoH 'Atazcopasarge' (3 / 1 / 136||) iti sUtreNa 'ka' pratyaye 'Ato lopa iTi ca' (6 / 4 / 6[4]I) iti sUtreNA''kAralope'dhipa: / adhipa IzvaraH / "adhipastvIzo, netA parivRDho'dhibhUH, patIndrasvAminAthAryAH, prabhurbhatezvaro vibhuH, Iziteno nAyakazca" iti haimaH / jAyate'syAM veti jAyA / pratigrAhyete smeti pratigrAhite / mAlA eva mAlyam, athavA mAlAyai hitaM mAlyam / gandhazca mAlyaM ca gandhamAlye / jAyayA -sudakSiNayA pratigrAhite-svIkArite gandhamAlye yayA sA jAyApratigrAhitagandhamAlyA, tAM jAyApratigrAhitagandhamAlyAm / tathoktAm / 'siddha ddha hema' mate 'gatyarthA'karmaka-pibabhujeH (5 / 1 / 11 // ) iti sUtreNa sUtroktadhAtvatiriktadhAtubhyaH kartari ktapratyayasya vidhAnAbhAvAt na tu kartari ktaH / ata eva bhASyakAraH "pItA gAvo bhuktA brAhmaNA ityAdAvakAro matvarthIyaH" ityuktavAn / bhAve 'kta' pratyaye pItaM pAnaM tadasyA'stIti pItaH pItavAnityarthaH / 'abhrAdibhyaH' (7 / 2 / 46 / / ) iti 'zrI sivheza0' sUtreNa 'a' pratyayaH / 'arzAdi (Adi)bhyo'c' [5 / 3 / 127 // ] iti 'pA0' sUtreNa 'ac' pratyayaH / athavA vinA'pi pratyayaM pUrvottarapadayorvA lopo vaktavya iti 'vArtikakAra' mate uttarapadasya payaso lopo'tra draSTavyaH / atra saMjJAyAmeva pUrvottarapadayorlopa iti vArtikakArAzayaH / tatsaMvAdisaMjJAyAmeva pUrvottarapadalopavidhAyi siddhahemazabdAnuzAsanasthaM 'te lugvA' (3 / 2 / 108 // ) iti sUtram / imamevA''zayaM buddhvA kaiyaTo lopazabdArthamAha- 'gamyArthaprayoga eva lopo'bhimataH / ' payaso yatpItatvaM tad goSvAropyate / etanmate pItaM payo yena sa pItaH / pratibaddhyate smeti pratibaddhaH / pItazcAsau pratibaddhazca pItapratibaddhaH / arthAt pUrvaM pItaH pazcAt pratibaddhaH pItapratibaddhaH / pItapratibaddho vatso yasyAH sA prItapratibaddhavatsA, tAM pItapratibaddhavatsAm / 'siddhahe0za0' mate 'RSait-gatau 'pANinIya' mate ca 'RSI gatA' viti dhAtoH RSatIti RSiH / RSiH 'mantradraSTari munau vede anuSTheyajJApakasUtrakRdAcArye gotrapravarapravartake munau ca' vartate / tasya RSeH / 'zrI sivhe0' mate 1. abhi0 ci0 tR0 358-359 /
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 'Tdhe-pAne' 'pANi0' mate ca 'dheTa-pAne' iti dhAtoH dhayati tAmiti dhenuH / yadvA'ntarbhAvitaNyarthatve dhayati sutAniti dhenurityapi saMbhavati / dhenuH navaprasUtAyAM gavi / tAM dhenum / vanAya gantuM 'gamyasyA''pye' (2 / 2 / 62 // ) iti 'zrI sivhe0' sUtreNa 'kriyArthopapadasya ca karmaNi sthAninaH' [2 // 3 // 14 // ] iti ca 'pANi0' sUtreNa caturthI / mumoca-muktavAn / atra jAyApadasAmarthyAtsudakSiNAyAH putrajananayogyatvamanusandheyam / tathA hi "patirjAyAM pravizati, garbho bhUtveha mAtaram / tasyAM punarnavo bhUtvA, dazame mAsi jAyate // tajjAyA jAyA bhavati, yadasyAM jAyate punaH // " iti / yazodhana ityanena putravattAkIrtilobhAd rAjAnaheM gorakSaNe pravRtta iti gamyate / ___ asmin sarge vRttamupajAtiH / "anantarodIritalakSmabhAjau pAdau yadIyAvupajAtayastAH" iti tallakSaNam / vAcyaparivartanaM tvevam atha prabhAte yazodhanena prajAnAmadhipena jAyApratigrAhitagandhamAlyA pItapratibaddhavatsA RSerdhenurvanAya mumuce // prabhAtasamaye nRpamahiSI sudakSiNA mAlAcandanAdibhirnandinI samyaktayA'rcayAmAsa / vatsaM ca prathamaM stanyaM pAyayitvA pazcAd babandha / tato yazaHparAyaNaH sa dilIpo vane svacchandagamanAya tAM nandinIM muktavAn, iti saralArthaH / ___atha sargArambhe'thazabdaprayogapUrvakasargaprArambhayitrA granthakAreNa 'oMkArAthakArau' ityAdizuklayajurvedaprAtizAkhyIyakA:(ka) 17 sUtrasya 'bhASyakArovaTTAcAryeNA'rtho'kAri yat, maGgalArthAvetAvityarthakaraNAdapi sargaprArambhe athazabdena maGgalapUrvikA dvitIyasargasya pravRttiriti darzitam / "maGgalA-nantarArambhapraznakAtsnryeSvatho'tha" iti [amaraH] kozavAkyAdanantarArtho'pyathazabdaH tena nizAnayanAnantaramityapyAveditam / evamevA"'thA'to brahmajijJAsA" ityuttaramImAMsAgranthe'nantarArtho'thazabdaH / ArambhArthastu "atha yogAnuzAsanam" ityatra pAtaJjalayogadarzanazAstre / praznArtha-kAtyArthayostu prasiddha eva / atra tu 1. ama0 tR0 nAnArthavarge- 2829 /
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 11 maGgalArtho'nantarArtho vA, yadA tu maGgalArthastadA maGgalapUrvikA dvitIyasargapravRttirityAvedyate yadA tvanantarArthastadA kulapatinirdiSTaparNazAlAyAM nizAnayanAnantaramityAveditam / __ kecidArambhArthaM na manyante / kutracidadhikArArtho'pi / yogazAstrabhASyakAreNa 'athe'tyayamadhikArArtha iti bhASyavyAkhyAnAdadhikArArtho'pi // 1 // tasyAH khuranyAsapavitrapAMsu-mapAMsulAnAM dhuri kIrtanIyA / mArga manuSyezvaradharmapatnI zruterivA'rthaM smRtiranvagacchat // 2 // tasyA iti / pAMsavo doSA pApAni vA santyAsAmiti pAMsulAHsvairiNyaH / 'svairiNI pAMsulA' ityamaraH / 'sidhmAdikSudrajanturugbhyaH' (7 / 2 / 21 / / ) iti 'zrI si0' sUtreNa 'sidhmAdibhyazca' (5 / 2 / 97) iti 'pANi0' sUtreNa ca pAMsuzabdAt lacpratyayaH / na pAMsulA: apAMsulAH / tAsAmapAMsulAnAM-pativratAnAm / dhurygre| kIrtiyatuM yogyA kIrtanIyA-parigaNanIyA / ISTa IzituM zIlamasya veti IzvaraH / manuSyANAmIzvaraH manuSyezvaraH / 'hitAdibhiH' (3 / 171 / / ) iti 'zrI si0' sUtreNa hitAderAkRtigaNatvAttAdarthyacaturthyantasyA'pi samAsabhavanAt dharmAya dharmArthaM vA patnI dharmapatnI / evamazvaghAsAdau sarvatra / 'yatra prakRtivikRtibhAvastatraiva tAdarthyacaturthyantasya samAsa' iti 'pANinIya'mate tu azvaghAsAdivat dharmapatnItyatrA'pi tAdarthya SaSThIsamAsaH prakRtivikAra- bhAvAbhAvAt / tanmate dharmasya patnI dharmapatnI / yathA- "patiM dharmarataM patnI sAdhvI zuzru(zrU)Sate tu yA / nityaM tvananyahRdayA dharmapatnI tu tAM viduH // 1 // " manuSyezvarasya dharmapatnI manuSyezvaradharmapatnI / nyasanAni nyAsAH / pUyate ebhiriti pavitrAH / khurANAM nyAsAH khuranyAsAH / khuranyAsaiH pavitrA: pAMsavo yasya sa khuranyAsapavitrapAMsuH, taM khuranyAsapavitrapAMsum-zaphanikSepapUtareNum / "zaphaM klIbe khuraH pumAn" ityamaraH / "reNudvayoH striyo(yAM) dhUliH pAMsu(zurnA na dvayo rajaH" ityamaraH / tasyAH dhenoH / mAryate'nviSyate'neneti mArgaH / taM maargm| 1. ama0 dvi0 manuSyavarge - 1059 / 2. ama0 dvi0 kSatriyavarge - 1566 / 3. ama0 dvi0 kSatriyavarge - 1664 /
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 smaryate dharmo'nayeti smRtiH, manvAdivAkyam / zrUyate dharmo'nayeti zrutiH, tasyAH zruteH vedavAkyasya / aryate iti arthaH, taM arthamabhidheyam / iva anvagacchat-anusRtavatIva / yathA smRtiH zrutikSuNNamevA'rthamanusarati tathA sA'pi gokSurakSuNNameva mArgamanusasAretyarthaH / pAMsulapathapravRttAvapi apAMsulAnAmiti 'virodhAlaGkAro' dhvanyate / tallakSaNaM cedaM kuvalayAnande 'AbhAsatve virodhasya, virodhAbhAsa iSyate / ' vAcyaparivartanaM tvevam - apAMsulAnAM dhuri kIrtanIyayA manuSyezvaradharmapalyA khuranyAsapavitrapAMsuH tasyAH mArgaH zruteH arthaH smRtyA ivA'nvagamyata / / pAvanaiH khurakSepaiH nandinI mArgarajo nirmalIkurvANA jagAma / yathA hi smRtiH vedArthameva sarvadA'nugacchati tathA pativratA'gragaNyA dilIpapatnI sudakSiNA taM nandinImArgamanusasAra, iti saralArthaH // 2 // nivartya rAjA dayitAM dayAlustAM saurabheyI surabhiryazobhiH / payodharIbhUtacatuHsamudrAM jugopa gorUpadharAmivormI( vI )m // 3 // niva]ti / dayate ityevaM zIla: dayate ityevaM dharmA(rmo) vA, yadvA sAdhu dayate iti 'zIG-zraddhA-nidrA-tandrA-dayi-pati-gRhi-spRherAluH' (5 / 2 / 37 // ) iti 'zrI si0' sUtreNa 'dayi-dAnagatihiMsAdahaneSu ca' iti dhAtoH Aluc / lajjAluIrSyAlu-zalAluprabhRtayastvauNAdikAH / kRpAluhRdayAlU matvarthIyAntAviti pUjyAH / dayAlu:-kAruNikaH / "syAddayAluH kAruNikaH kRpAluH" ityamaraH / yazobhi:-kIrtibhiH / "yazaH kIrtiH samajJA ce"tyamaraH / surabhirmanojJaH / 'surabhiH syAnmanojJe'pI'ti vizvaH / rAjate dAnadAkSiNyazauryamAdhuryaprajApAlanAdiguNaiH zobhate'sAviti rAjA / tAm / dayyate rakSyate smeti dayitA, tAM dayitAMpriyAm / "dayitaM vallabhaM priyam" ityamaraH / atra rakSaNakarmAzrayavAcakadayitAzabdaprayogeNaivaM dyotayati yaduta 'na strI svAtantryamarhati' / tathA cA''ha manuH - pitA rakSati kaumare bhartA rakSati yauvane / rakSanti sthAvire putrA na strI svAtantryamarhati // 1 // 1. ama0 tR0 vizeSyanighnavarge - 2054 / 2. ama0 pra0 zabdAdivarge - 333 / 3. ama0 tu. vizeSyanighnavarge - 2131 /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 atra viSaye jainazAstre'pi tathaiva vyavasthA / nivartya / surabhergotrApatyaM strI saurabheyI, tAM saurabheyIM-kAmadhenusutAM nandinIm / 'AyudhAdibhyo dhRgo'daNDAdeH' (5 / 1 / 94||) iti zrI sivheza0' sUtre Adizabdena payaso'pi grahaNAt / payAMsi dharantIti payodharAH / jaladharaviSadhara-zazadhara-vidyAdhara-zrIdhara-gaGgAdhara-jaTAdharaprabhRtiSvapyevameva / 'pANinIya' mate tu 'karmaNo'N (karmaNyaNa) [3 / 2 / 1 // ] iti sUtrasya bAdhakatvAt tathA n| tanmate tu dharantIti dharAH / pacAdyac / payasAM dharAH payodharAH stanAH / "strIstanAbdau payodharau" ityamaraH / na payodharA apayodharAH / 'zrIsivheza0' mate apayodharAH payodharAH bhUtAH (bhavanti sma) payodharIbhUtAH / 'pANinIya' mate tu apayodharAH payodharAH yathA sampadyamAnA (bhUtAH) payodharIbhUtAH / 'kRbhvastibhyAM karmakartRbhyAM prAgatattatve cviH' (7 / 2 / 126 / / ) iti 'zrIsivheza' sUtreNa 'cviH' / 'kRbhvastiyoge saMpadyakartari cviH' [pA0 5 / 4/50 // ] / 'vividhAvabhUtatadbhAvagrahaNaM' iti vArtikokte'rthe cviH / zrI sivheza0' mate 'aprayogIt' (1 / 1 // 37 // ) iti sUtreNa cverluk / 'pANinIya'mate tu 'cuTu(TU)' [1 // 37 // ] iti ccipratyayagatacakArasyetsaMjJA / verikArasya ca itsaMjJAyAM 'verapRktasya' [6 / 1 / 67 / / ] iti sUtreNa vakArasya ca lopaH / 'pratyayalope pratyayalakSaNam' [pA0 1 / 2 / 62 // ] ityanena ghyantatvaM kalpanIyam / tatazca 'IzcvAvarNasyA'navyayasya' (4 / 3 / 127 (111) / ) iti 'zrIsivheza0' sUtreNa 'asya cvai (cvau)' [7 / 4 / 32 // ] iti 'pA0' sUtreNa ca payodharaghaTakAkArasya IH / 'UryAdyanukaraNacciDAcazca gatiH' (361 / 2 / / ) iti 'zrIsi0he0za0' sUtreNa 'UryAdicviDAcazca' [1 / 4 / 61 // ] iti 'pA0' sUtreNa ca cvyantasya gatisaMjJA / tatazca 'gatikvanyastatpuruSaH' (3 / 1 / 42 // ) iti 'zrIsi0he.za0' sUtreNa 'kugatiprAdayaH' [2 / 2 / 18 / / ] iti 'pA0' sUtreNa ca samAsaH / samIcInA udrA-jalajantuvizeSAdayo yatra, saha mudrayA velayA vartate iti vA samudraH / payodharIbhUtAzcatvAraH samudrAH yasyAH sA payodharIbhUtacatuHsamudrA, tAM payodharIbhUtacatuHsamudrAm-UdhIbhUtacatuHsAgarAm / 'ekArthaM cAnekaM ca' (3 / 1 / 22 / / ) iti zrIsivheza0' sUtreNa tripado bahuvrIhiH / 'anekamanyapadArthe' [2 / 2 / 24 // ] iti 'pA0' sUtreNA'nekapadagrahaNasAmarthyAt tripado bahuvrIhiH / 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2662 /
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna- 26 goH rUpaM gorUpam / 'zrI si0he0zabda0' mate gorUpaM dharatIti gorUpadharA / 'pANinIya' mate tu dharatIti dharA, gorUpasya dharA gorUpadharA, tAM gorUpadharAm / UrvI vasundharAm / " vasudharo ( sudho ) va vasundharA" ityamaraH / iva / jugopa- rarakSa / bhUrakSaNaprayatneneva rarakSeti bhAvaH / 14 dhenupakSe na adharA anadharA, anadharA adharA bhUtAH adharIbhUtA iti 'zrIsi0he0 za0' matena / 'pANinIya' matena tu anadharA adharAH sampadyamAnA adharIbhUtAH / payasA'dharIbhUtAH catvAraH samudrAH yasyAH sA payodharIbhUtacatuHsamudrA, tAM payodharIbhUtacatuHsamudrAm / dugdhatiraskRtasAgarAmityarthaH // vAcyaparivartanaM tvevam - nivartya rAjJA dayitA dayAlunA sA saurabheyI surabhiNA yazobhiH payodharIbhUtacatuHsamudrA jugupe gorUpadharevorvI // paramadayAlU rAjA priyatamAM sudakSiNAM sudUragamanAnnivartayAmAsa, svayaM ca tAM nandinIM sarvabhAvena gosumArebhe / manye nandinIrUpeNa prAptAM caturbhiH stanairiva caturbhirjaladhibhiryuktAM sAkSAdUrvI pRthvImiva sa jugopa, iti saralArthaH // 3 // vratAya tenA'nucareNa dhenornyaSedhi zeSo'pyanuyAyivargaH / -- na cA'nyatastasya zarIrarakSA svavIryaguptA hi manoH prasUtiH || 4 || vratAyeti / vratAya na tu jIvanAyeti bhAva: dhayati tAmiti dhenuH / antarbhAvitaNyarthatve dhayati sutAniti vA dhenuH / tasyAH dhenoH / anu pazcAccaratItyanucarastenA'nucareNa / tena dilIpena / ziSyate iti zeSa avaziSTa: / 'zeSa: avazeSe anante sarparAje sarpabhede baladeve gaje viSNumUrtibhede guNIbhUte ca' / ziSdhAtorghaJi zeSa: / atra tvavazeSArthe / anuyAntItyevaM zIlA anuyAyinaH, teSAmanuyAyinAM vargaH anuyAyivargaH anucaravargaH / nyaSedhi - nivartitaH / zeSatvaM sudakSiNApekSayA / kathaM tarhyAtmarakSaNaM tasyA'ta Aha, na ceti / tasya dilIpasya / zRNAti zIryate vA taccharIraM dehaH / " gAtraM vapuH saMhananaM, zarIraM varSmavigrahaH / kAyo dehaH" ityameraH / rakSaNaM rakSA / zarIrasya rakSA zarIrarakSA - deharakSaNam / ca / anyasmAditi anyataH - puruSAntarAt / na / kutaH ? hi yasmAtkAraNAt / manoH / 1. ama0 dvi0 bhUmivarge - 562 / 2. ama0 dvi0 manuSyavarge - 1214-15
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 15 prasUyata iti prasUtiH-santatiH / svasya vIryaM svavIryam / gupyate smeti guptA / svavIryeNa guptA svavIryaguptA, svavIryeNaiva rakSitA / na hi svanirvAhasya parApekSeti bhAvaH / vAcyaparivartanaM tvevam - vratAya dhenoranucaraH sa zeSamapyanuyAyivarga nyaSedhIt / tasya zarIrarakSayA(rakSA) cA'nyato na sUyate / hi manoH prasUtyA svavIrye(rya)guptayA bhUyate // vratapAlanArthamevA'raNye gAmanugacchanRpatiH prAgmahiSIM nivartayAmAsa / pazcAdanyAnapi sevakAnanucalanAnnivAritavAn / ekAkino'pi tasya dilIpasya nijarakSaNavidhau kA'pi cintA na babhUva / yato manoH kuladharAH nRpAH svabAhubalenaiva sarvatra nijarakSAM kurvanti, iti saralArthaH // 4 // AsvAdavadbhiH kavalaistRNAnAM kaNDUyanairdazanivAraNaizca / avyAhataiH svairagataiH sa tasyAH samrAT samArAdhanatatparo'bhUt // 5 // AsvAdavadbhiriti / samyag rAjate'sau samrAT-maNDalezvaraH / "yeneSTaM rAjasUyena maNDalasyezvarazca yaH / zAsti yazcAjJayA rAjJaH sa samrAT" ityamaraH / sa rAjA / AsvAdanamAsvAdaH / AsvAdo vidyate eSAM AsvAdavantaH, taiH AsvAdavadbhiH- rasavadbhiH svAdayuktairityarthaH / tRNAnAM ghAsAnAm / "zaSpaM bAlatRNaM ghAsaH" ityamaraH / kena-mukhena valanta iti kavalAH / 'kai (kai) zabde, kaca-dIptau' vA, 'De' kaH / 'ko brahmaNi, vAyau, Atmani, yame, dakSaprajApatau, sUrye, agnau, viSNau, kAle, kAmagranthau, rAjani, mayUre, dehe, manasi, dhane, prakAze, zabde ca puM0 / mukhe, zirasi, jale, roge ca napuM0' / taiH kavalaiHgrAsaiH / "grAsastu kavalaH pumAn" ityamaraH / kaNDUyanAnIti kaNDUyanAni / taiH kaNDUyanaiH / dazantIti daMzAH / daMzAnAM-vanamakSikANAM nivAraNAni daMzanivAraNAni, taiH daMzanivAraNaiH / "daMzastu vanamakSikA" ityamaraH / vizeSeNa A samantAt hanyante smeti vyAhatAni / na vyAhatAni avyAhatAni, taiH avyAhataiH, apratihataiH / svairaM gamanAni svairagatAni / athavA IraNaM IraH, svasya IraH yeSu tAni svairANi / athavA svena svAtantryeNa Irate iti vA svairANi / svairANi ca tAni gatAni ca 1. ama0 dvi0 kSatriyavarge - 1474 / 2. ama0 dvi0 vanauSadhivarge - 983 / 3. ama0 dvi0 vaizyavarge - 1815 / 4. ama0 dvi0 siMhAdivarge - 1041 /
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 anusaMdhAna - 26 | svairagatAni, taiH svairagataiH - svacchandagamanaizca / tasyAH dhenvAH / samyag ArAdhanaM samArAdhanam / tadeva paraM - pradhAnaM yasya sa tatparaH / samArAdhane tatparaH samArAdhanatatparaH-zuzrUSAsakto'bhUt / samArAdhanatatparasya vidheyavizeSaNatvAt vizeSyAtparaprayoga: / 'uddezyavacanaM pUrvaM vidheyavacanaM para' miti nyAyAt / "tatpare prasitAsaktau" irtyamaraH / vAcyaparivartanaM tvevam- tena samrAjA AsvAdavadbhistRNAnAM kavalaiH kaNDUyanairdaMzanivAraNairavyAhataiH svairagataizca tasyA: ( nandinyA:) samArAdhanatatpareNA''bhAvi // tasyA: o (bho) janArthaM sughAsamuSTiM prayacchan gAtrakharjanamapanayan duHkhakarAndaMzamazakAdIn nivArayan svecchAvihAraM cA'nuvartamAnaH san saH (dilIpaH) sarvaprakAreNa nandinIM siSeve iti saralArthaH // 5 // , sthitaH sthitAmuccalitaH prayAtAM niSeduSImAsanabandhavIraH / jalAbhilASI jalamAdadAnAM chAyeva tAM bhUpatiranvagacchat // 6 // - sthita iti / pAtIti patiH / bhuvaH patiH bhUpatiH / tAM - gAM sthitAm / gatyarthAdakarmakAcca dhAtoH kartari ktapratyayavidhAnAt asthAditi sthitA, tAMsatIm / sthitaH-san / sthitirUrdhvAvasthAnam / prAyAsIditi prayAtA, tAm [prayAtAm] / prasthitAM satImudacAlIditi uccalitaH, prasthitaH san niSasAdeti niSeduSI / siddhahemamate niupasargapUrvAt saddhAto: 'tatra kvasukAnau tadvat (52rAzA) iti sUtreNa 'kvasu' - pratyaye tasya ca nAmasaMjJAyAM 'adhAtUdRditaH' (2raass42||) ityanena striyAM GIp' pratyaye 'kvasuSmatau ca' (2|1|105 | | ) iti kvasa uSAdeze niSeduSI / pANinIya mate tu 'bhASAyAM sada-vasa- zruvaH ' [ 3|2|108 // ] iti kvasupratyaye 'ugitazca' [ 4|2|6|| ] iti Gi( GI) pi niSeduSI / tAM niSeduSIMniSaNNAM-upaviSTAmityarthaH / satIm / Asyate 'sminnityAsanamiti prAyaH sarvatra vyuttpattirdRzyate / tathA cAsssanasya bhUmyAdirartho labhyate / tathA sati yogasatkASTAGgAntargata-tRtIyAGgarUpAsanapadavAcyacaturazItyAsanamadhyavartinaH kasyA'pyAsanasya grahaNaM na syAt / atra dhIrazabdabalAttadeva yogAGgarUpamAsanamiti gamyate / tathA sati Aste'nenetyAsanamiti vyutpattiH samIcInA / iyameva vyutpattirvAcaspatimizraiH 1. ama0 tR0 vizeSyanighnavarge 2042 /
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 2003 17 pAtaJjalayogadarzanavRttau kRtA / bandhanaM bandhaH / Asanasya bandhaH AsanabandhaH / dhiyA rAjate, dhiyaM rAti dadAti gRhNAti vA Irayati Irati vA prerayati gamayati vA dhIraH / na ca 'rAMk- dAne' ityeva sarvatra dhAtupAThe darzanAtkathaM grahaNarUpo'rthaH iti vAcyam / 'rAtuM vAraNamAgataH' iti prayogadarzanena kasyacinmate AdAnarUpArthasyA'pi sattvAt / tathoktaM hemacandrasUrikRte dhAtupArAyaNe kriyAratnasamuccaye ca AdAne iti kazcit iti / 'IraN-kSepe', kSepa: preraNam / 'gatyAdAvapIti kecit' ityasya curAderayaM prayoga: / na tu 'IraM (rik) - gatikampanayo 'rityasyA'dAde: i (I) rayati i (I) rati iti prayogakaraNAt / adAdestu Irtte iti prayogaH / Asanabandhe dhIraH AsanabandhadhIraH / padmAsanAdibandhe'thavA yogapaTTakasadRze vinItaH balayutaH paNDitazceti bhAvaH / Asanabandhe - upavezane dhIra:-sthitaupaviSTaH sannityarthaH iti kecit / sat jalamAdatte'sAvAdadAnA, tAM jalaM pibantIM satIm / hemacandrasUrimate dIkSitamate cA'bhilaSatItyevaM zIla: abhilASI / jalasyA'bhilASI jalAbhilASI / vRttikAraharadattamAdhavAdimate tu jalasyA'bhilASo jalAbhilASa:, so'syA'stIti jalAbhilASI san / chAyA iva - pratibimbamiva / "chAyA sUryapriyA kAntiH, pratibimbamanAtapaH" irtyamaraH / anvagacchat-anusRtavAn / vAcyaparivartane tu- bhUpatinA sthitA sthitena prayAtoccalitena niSeduSI AsanabandhadhIreNa jalamAdadAnA jalAbhilASiNA satA chAyayeva sA'nvagamyata // nandinI yadA calanAdvirarAma tadA nRpo'pi virarAma, yadA calitumArebhe tadA nRpo'pi tathA / yadA niSasAda tadA nRpo'pi tathA, yadA jalaM papau tadA nRpo'pi jalamapibat / kiM bahunA ? sa bhUpatiH sadA chAyeva tAmanujagAma, iti saralArthaH ||6|| sa nyastacihnAmapi rAjalakSmIM tejovizeSAnumitAM dadhAnaH / AsIdanAviSkRtadAnarAjirantarmadAvastha iva dvipendraH // 7 // sa iti / nyasyante smeti nyastAni parihRtAni cihnAni chatracAmarAdIni 1. ama0 tR0 nAnArthavarge 2650 /
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 anusaMdhAna-26 yasyAH sA nyastacihnA, tAM tathAbhUtAmapi / vizeSyate iti vizeSaH / tejaso vizeSaH tejovizeSaH / anumIyate smeti anumitA / tejovizeSeNa-prabhAvAtizayena anumitA tejovizeSAnumitA, tAM tejovizeSAnumitAm - pratApAtizayatarkitAm / sarvathA rAjA ivA'yaM bhavedityUhitAm / rAjJaH lakSmIH rAjalakSmIH, tAM rAjalakSmIm / dhatte'sau dadhAnaH / sa rAjA / AviSkriyate smeti AviSkRtA, na AviSkRtA anAviSkRtA / dAnasya rAjiH dAnarAjiH / anAviSkRtA dAnarAjiu~na sa anAviSkRtadAnarAji:-bahiraprakaTitamadarekhaH / "gaNDaH kaTo mado dAnam" ityamaraH / madasya avasthA madAvasthA / antargatA madAvasthA yasya sa antarmadAvasthaH / tathAbhUto'bhyantaradAnadazaH / dvAbhyAM zuNDatuNDAbhyAM pibantIti dvipAH / indatIti indraH / dvipAnAmindraH dvipendraH / iva yathA / samadabhadrajAtIyo gajapatirivetyarthaH / "dvirado'nekapo dvipaH, mataGgajo gajo nAgaH" ityamaraH / vAcyaparivartanaM tvevam - tena (rAjA) nyastacihnAmapi tejovizeSAnumitAM rAjalakSmI dadhAnena (satA) anAviSkRtadAnarAjinA antarmadAvasthena dvipendreNevA'bhUyata // samadabhadrajAtIyo gajapatiryadyapi madavAribhirantargatAM nijAM madAvasthAM na prakaTIkaroti, tathA'pi tasya tejaHzAlinA mUtivi(tivi)zeSeNa yathA manuSyastAM madAvasthAM nizcetuM samartho bhavati; tathA sa dilIpo vratabandhAdyadyapi chatracAmarAlaGkArAdibhiH nijAM rAjalakSmI nA'dhatta, tathA'pi tasya prabhAvazAlinA mUrtivizeSeNaiva janastasya rAjyazriyamanumAtuM zazAka, iti saralArthaH // 7 // latApratAnodgrathitaiH sa kezairadhijyadhanvA vicacAra dAvam / rakSApadezAnmunihomadhenorvanyAnvineSyanniva duSTasattvAn // 8 // lateti / atra pratAnazabdasya bhAvaghajantatvAbhAvAnna puMstvameva / 'vedAH pramANa'mitivatsAmAnyavivakSAyAM pratanyate ebhiriti karaNe napuMsakatvamapi / athavA 'vizeSyaliGgAnusAritvA'datra puMstvamapi / pratanyate iti pratAnA iti vyutpattau puMstvamapi / latAnAM-vallInAM pratAnaH(nAH) pratAnAni vA latApratAnAH latApratAnAni 1. ama0 dvi0 kSatriyavarge - 1541 / 2. ama0 dvi0 kSatriyavarge - 1535-36 /
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 2003 , vA / udgrathyante smeti udgrathitAH / latApratAnaiH latAsambandhikuTilatantubhiH udgrathitA-unnamayya grathitA latApratAnodgrathitAH taiH latApratAnodgrathitaiH / kezaiH kacaiH / siddhahemamate 'hetukartRkaraNetthambhUtalakSaNe' (22|44|| ) iti tRtIyA / "cikuraH kuntalo vAlaH kacaH kezaH ziroruhaH" itrtyamaraH / pANinIyamate tu 'itthambhUtalakSaNe' [2|3|21|| ] iti tRtIyA / "vallI tu vratatirlatA" ityamaraH / upalakSitassa rAjA / jyAmadhirUDhaM adhijyaM - AropitamaurvIkaM, adhijyaM dhanuryasya sa adhijyadhanvA san / siddhahemamate ' dhanuSo dhanvan' (7|3|158II) iti bahuvrIhau 'dhanvan' AdezaH / pANinIyamate tu 'dhanuSazca' [ |5|4|132 // ] iti 'anaG' Adeza: / homAya dhenuH homadhenuH / 'siddhahema' mate hitAderAkRtigaNatvAt 'hitAdibhiH' (3|1|71 || ) anena tAdarthyacaturthyantasyA'pi samAsaH / evaM azvaghAsAdAvapi jJeyam / yatra prakRtivikRtibhAvastatraiva tAdarthyacaturthyantasya samAsa iti / 'pANinIya' mate tu homasya dhenuH homadhenuH / atrA'zvaghAsAdiva tAdarthye SaSThIsamAsaH / muneH homadhenuH munihomadhenuH, tasyAH munihomadhenoH / rakSaNaM rakSA / apadizyate'padizanaM vA ityapadezaH / rakSAyAH apadeza: rakSApadezaH, tasmAt rakSApadezAt- rakSaNavyAjAt / vane bhavA vanyAH, tAn vanyAnkAnanotpannAn / "aTavyaraNyaM vipinaM gahanaM kAnanaM vanam" ityamaraH / duSTAzca te sattvAzca duSTasattvAstAn- duSTajantUn: hiMsrajantUn / "dravyAsuvyavasAyeSu sattvamastrI tu jantuSu" itrtyaimaraH / sato bhAvaH sattvaM 'sAGkhyasiddhe, prakAzAdisAdhane, prakRtyavayave, padArthe / tatra 'sattvaM nirmalatvAtprakAzakamanAmayam' // iti gItA / "sattvaM laghu prakAzakamiSTamupaSTambhakaM calaM ca raja: / guruvaraNakameva tamaH pradIpavaccArthato vRttiH // " 1. ama0 dvi0 manuSyavarge 3. ama0 dvi0 vanauSadhivarge ayaM dvitakAraH pRSodarAditvAdekatakAraH / 'svabhAve, dravye, bale, pizAcAdau, prANeSu, vyavasAye, rase, Atmani, citte, AyuSi dhane ca nyAyo - (vaiziSiko) kte sattArUpe, jAtibhede, vidyamAnatAyAM ca' / 'jantuSu tu puMsttve 666 / - 1264 / 650 / 19 - iti ca sAGkhyakArikA [ // 13 // ] 2. ama0 dvi0 vanauSadhivarge 4. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2761
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 napuMsakatve ca dvitakAra eva' / vineSyatIti vineSyan-zikSayiSyanniva / dAvaM vanam / "vane ca vanavahnau ca davo dAva iheSyate" iti yAdavaH / "davadAvau vanAraNye(Nya)vahnI" ityamaraH / vicacAra-vane ca (vA) cacAretyarthaH / 'siddhahema'mate 'kAlAdhvabhAvadezaM [vA] karma cA'karmaNAm (2 / 2 / 23 / / ) iti, 'pANinIya'mate tu "dezakAlAdhva-gantavyA karmasaMjJA hyakarmaNAm" iti dAvasya karmatvam / / ___vAcyaparivartanaM tu- latApratAnodgrathitaiH kezaiH (upalakSitena) adhijyadhanvanA tena (dilIpena) munihomadhenoH rakSApadezAt vanyAn duSTasattvAn vineSyateva dAvo vicere // sa dilIpo lambAyamAnaM svakezakalApaM vallarItantubhiH unnamayya baddhvA cApe jyAmAropya tAM munihomadhenuM rarakSa / atrotprekSyate - manye khalAntako'sau dilIpo dhenurakSaNavyAjenA''gatya tatra vane siMhAdIn duSTajantUn vinAzituM(zayituM) tathA sajjIbhUto vicacAra, iti saralArthaH // 8 // visRSTetyAdibhiH SaDbhiH zlokaistasya mahAmahimatayA drumAdayo'pi rAjopacAraM cakrurityAha visRSTapArvAnucarasya tasya pArzvadrumAH pAzabhRtA samasya / udIrayAmAsurivonmadAnAmAlokazabdaM vayasAM virAvaiH // 9 // visRSTeti / visRjyante smeti visRSTAH / anucarantIti anucarAH / pArzvayoranucarAH pArvAnucarAH / visRSTAH pAzrvAnucarAH pArzvavatino janA yena sa visRSTapAzrvAnucaraH, tasya visRSTapAzrvAnucarasya / pAzaM bibhartIti pAzabhRt, tena pAzabhRtA-varuNena / samasya-tulyasya / "pracetA varuNaH pAzI" ityamaraH / atra dilIpasya varuNatulyatApratipAdanena, varuNasya jalAdhiSThAtRdevatvena prasiddhiH, taM dRSTvA yathA drumAdayaH puSyante tathA taM nRpaM dRSTvA sarve'pi puSyante iti dyotyti| anubhAvo'nena sUcitaH / tasya rAjJaH / pArzvayoH drumAH pArzvadrumAH / dravati UrdhvaM gacchatIti duH, dravaH zAkhAH santyeSAmiti drumAH / ut utkaTo mado yeSAM te unmadAH, teSAmunmadAnAmutkaTamadAnAm / vayasAM khagAdInAm / 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2747 / 2. ama0 pra0 svargavarge - 121 /
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 "khagabAlyAdinorvayaH" irtyamaraH / viravaNAnIti vA vi-upasargapUrvAt 'ru'dhAtorghatri virAvaH pu0 / virUyante iti virAvAH, taiH virAvaiH - zabdaiH / Alokyate iti AlokaH, AG-upasargapUrvAt 'lokR' dhAtorghatri AlokaH / 'Aloko darzane, udyote, bandinAmAlokayetyAdistutivAkye" / AlokanaM vA''lokaH / Alokasya zabda:-vAcakaH AlokazabdaH, tamAlokazabdam; athavA''lokazcA'sau zabdazcA''lokazabdaH, tam Alokazabdam / Alokayeti zabdaM rAjocitaM jayazabdamityarthaH / "Aloko jayazabdaH syAt" iti vizvaH / udIrayAmAsurivA'vadannivetyutprekSA / tallakSaNaM cedaM 'kuvalayAnande' saMbhAvanA syAdutprekSA vastuhetuphalAtmanAm / uktAnuktAspadA'dyAtra siddhAsiddhAspade pare // 1 // anyadharmasambandhanimittenA'nyatAdAtmyasambhAvanamiti bhAvaH / vAcyaparivartanaM tvevam- pArzvadrumaiH unmadAnAM vayasAM virAvaiH visRSTapAzrvAnucarasya pAzabhRtA samasya tasyA''lokazabda udIrayAmAse iva // yathA rAjamandire catuSpathAdau ca sevakAH prajAjanAzca maGgaladhvanibhiH taM saMvardhayanti sma tathA'raNye'pi tannikaTavartinastaravaH pArzvacaravihInaM varuNavatprabhAvazAlinaM taM nRpaM mattakhagakulakUjitarUpeNa jayazabdena saMvardhayAmAsuH, iti saralArthaH // 9 // dvAbhyAM yugmaM, tribhirvizeSakaM, caturAdibhiH kalApakaM, paJcAdibhiH kulakamiti kRtvA'taH prabhRti SaDbhiH zlokaiH kulakenA''ha / pUrvazloke pArzvadrumAH satkAraM cakrurasmiMzca bAlalatA, iti tatsatkArasamuccayArthazca zabdaH / marutprayuktAzca marutsakhAbhaM tamarvyamArAdabhivartamAnam / avAkiran bAlalatAH prasUna-rAcAralAjairiva paurakanyAH // 10 // marutprayuktAzceti / prayujyante smeti prayuktAH / marutA prayuktA marutprayuktAH vAyunA preritAH / bAlAzca tA latAzca bAlalatAH-komalavallayaH / ArAtsamIpe 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2796 /
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22 anusaMdhAna-26 "ArAt dUrasamIpayoH" irtyamaraH / abhivartate'sau abhivartamAnastam abhivartamAnam / maruto-vAyoH sakhA marutsakhaH / atra 'rAjansakheH' (7 / 3 / 106||) iti 'zrIsivhe0za0' sUtreNa sakhizabdAd 'aT'samAsAntaH / 'rAjAhaH sakhibhyaSTac' [5 / 4 / 91 // ] iti pANinIyasUtreNa ca Taci / 'avarNevarNasya' (7 / 4 / 38||) iti 'zrIsivhe0za0' sUtreNa ikAraluki marutsakhaH / 'yasyeti ce(ca) [pA0 6 / 4 / 148] sUtreNa ikAralope marutsakhaH / AbhAnamiti AbhA / marutsakhasyA''bheva AbhA yasya sa marutsakhAbhaH, taM marutsakhAbham / 'upasargAdAtaH' (5 / 3 / 110 / ) iti zrI si0he0za0' sUtreNa Gi(aGi) aabhaa| 'Atazcopasarge' [3 / 3 / 106 // ] iti 'pA0' sUtreNApratyaye AbhA / arcayituM yogyaH aryaH, tam ardhya-pUjyam / taM dilIpam / prasUyante smeti prasUnAni, taiH prasUnaiH / 'ghUGauc-prANiprasave' iti 'zrI si0he0za0' dhAtupAThapaThitasya divAdidhAtoH ktapratyaye, ktasya ca "sayatyAdyoditaH' (4 / 270 // ) iti 'zrI sivheza0' sUtreNa natve prasUnAnikusumAni / pANinIyamate tu 'dhuMga-prANiprasave' takkarmaNi (tRtIyA karmaNi) [6 / 2 / 48 // ] iti 'ka' pratyaye 'svAdaya odita' 'ityuktatvAt 'oditazca' [8 / 2 / 45 // ] iti niSThAntasya natve 'yasya vibhASA' [712 / 15 // ] iti iDabhAve bhisi prasUnaiH / ata evA'nye'yama-prANiprasave itIcchantIti pUjyAH / adAdigaNapaThitasya 'ghUDauk-prANigarbhavimocane' ityasya nedaM rUpaM, tadarthAsambhavAt / tudAdipaThitasya 'ghUt-preraNe' ityasyA'pi na, tadarthAsambhavAt uditatvAbhAvena nAdezAbhAvAcca / 'pANinIya' mate'pi 'SUGa' iti divAdidhAtorevedaM rUpam / tanmate 'svAdaya odita' ityoditatvAt 'oditazce'ti sUtreNa tasya nAdezaH / adAdi-tudAdyoroditatvAbhAvena tasya natvAbhAvAt tadarthAsambhavAcca na tayo ruupm| pure bhavAH paurAH / kananti kanyante vA iti kanyAH / paurAzca tAH kanyAzca paurakanyAH, athavA paurANAM kanyAH paurakanyAH / zrIsivheza0' mate 'hitAdibhiH' (3 / 1 / 71 // ) iti sUtreNa tAdarthyacaturthyantasamAse, AcaraNam AcAraH, AcArAya lAjAH AcAralAjAH taiH AcAralAjaiH / lajjyante bhRjjyanta iti lAjAH / lAjAzabdo nityaM bahuvacanAnta: / pANinIyamate tu azvaghAsAdivat 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2820 /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 23 SaSThIsamAse AcArasya lAjA: AcAralAjAH, taiH AcArArthaiH lAjaiH AcAralAjaiH / iva / avAkiran / tasyopari nikSiptavatya vavRSuH ityarthaH / sakhA hi sakhAyamAgatamupacarati, iti bhAvaH / atra hi pUrvazloke pAzabhRtA samasyeti kathanena pAzabhRto varuNasya jalAdhiSThAtRtvena pAzabhRtprayuktajaladharAgame drumANAM harSAtirekaH saMjAyate / tathA ca harSAtireke drumANAM pakSiNAmapyutkaTamadatvaM jAyate, tatazca te svasvadhvanibhirmadhurArAvA: tanvate ityutprekSitam / pArzvadrumAstasyA''lokazabdamudIrayAmAsuriti / jaladharAgamena latAdInAM harSAtirekajJApakamudgamatvaM jAyate, kusumor3hedAdistu jaladharAnantaramAtapanipAteneti sambhAvyate / ityasmin zloke marutsakhAbhamiti rAjJo vizeSaNena, yathA''tapanipAtaH kusumor3hedAdihetuH, tathA'tra dAve rAjJa AgamanamasmAkaM kusumitatve hetviveti tAH prabhUtaharSAtirekavatyaH kusumarUpairAcAralAjairvardhApitavatya ivetyutprekSA dhvanitetyAbhAti // vAcyaparivartanaM tvevam- marutprayuktAbhiH bAlalatAbhizca marutsakhAbho'rthya ArAdabhivartamAnaH sa (nRpaH) AcAralAjaiH paurakanyAbhiriva prasUnairavAkIryata / yathA hi tasya nagarapraveze paurakanyakAH tasyopari maGgalArthAn nirmalAn lAjAn varSanti tathA vane vallayo mArutAndolitaiH zAkhAkaraiH pAvakavat tejasastasyopari nirmalAni puSpANi samantAt kiranti sma, iti saralArthaH // 10 // dhanurbhRto'pyasya dyaabhaavmaakhyaatmntHkrnnairvishngkH| vilokayantyo vapurApurakSNAM prakAmavistAraphalaM hariNyaH // 11 // dhanu ta iti / dhanatIti dhanuH / dhanurbibhartIti dhanu t, tasya dhanu ta:kodaNDadhAriNaH / api / asya rAjJaH / etena bhayasambhAvanA darzitA / tathA'pi vigatA zaGkA ebhyastAni vizaGkAni, taiH vizaGkaH-nirbhIkaiH / antaHkaraNaiH kartRbhiH / dayayA kRpArasena Az2e bhAvo'bhiprAyo yasya tad dayAbhAvam / tad AkhyAyate smeti AkhyAtam - kathitam / (dayArdrabhAvametadityAkhyAtamityarthaH) / "bhAvaH sattAsvabhAvAbhiprAyaceSTAtmajanmasu" ityamaraH / tathAvidhaM vapuH-zarIram / "gAtraM vapuH saMhananaM zarIraM varSa vigrahaH" ityamaraH / vilokayantIti vilokayantyaH - sAdaraM pazyantyaH / hariNyaH mRgyaH / akSNAM netrANAm / "locanaM nayanaM 1. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2750 / 2. ama0 dvi0 manuSyavarge - 1214 /
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna- 26 netramIkSaNaM cakSurakSiNI " irtyamaraH / vistaraNaM vistAraH / prakAmaM vistAra: prakAmavistAraH / prakAmavistArasyA'tyantavizAlatAyAH phalaM - prayojanaM prakAmavistAraphalam / ApuH - lebhire // 24 vAcyaparivartanam dhanurbhRto'pyasya dayArdrabhAvaM (hariNInAM) vizaGkaranta:karaNaiH AkhyAtaM (asya) vapurvilokayantIbhirhariNIbhirakSNAM prakAmavistAraphalamApe // 3 dhanurdhAriNamapi tamAyAntaM vilokya hariNInAM bhayakSAntisambhAvanAyAmapi bhayAbhAvaprayuktanirmalairantaHkaraNaiH rAjJo dilIpasyA'ntarAtmA hiMsAlezarahitasarvajIvaviSayadayAdravIbhUta iti jJAtam / tena ca nRpasya dayArdrabhAvaM paramamanoharaM vapuH nirbhayAt bahukAlaM nirbharaM dadRzuH tena ca svanetrANAmatyantavizAlatAyAH phalamApuH / "vimalaM kaluSIbhavacca cetaH kathayatyeva hitaiSiNaM ripuJce"ti nyAyena svAntaHkaraNavRttiprAmANyAdeva vizrabdhA dadRzuH iti saralArthaH // 11 // sa kIcakairmArutapUrNarandhaiH kUjadbhirApAditavaMzakRtyam / zuzrAva kuJjeSu yazaH svamuccairudgIyamAnaM vanadevatAbhiH // 12 // sa kIcakairiti / saH dilIpaH / mArutena pUrNAni randhrANi yeSAM te mArutapUrNarandhrAH, tai: mArutapUrNarandhaiH- vAyupUritachidraiH / "chidraM nirvyathanaM rokaM randhraM zvabhraM vapA zuSiH" ityamaraH / ata eva kUjantIti kUjantaH, (taiH) kUjadbhi:svanadbhiH / kIcakaiH veNuvizeSaiH / " veNavaH kIcakAste syurye svanantya - niloddhatAH" ityamaravacanAt kIcakazabdenaiva mArutapUrNarandhratvasya siddhau mArutapUrNarandhairiti vizeSaNaM kimarthamiti cet, viziSTavAcakAnAM padAnAM sati vizeSaNavAcakapadasamavadhAne vizeSyamAtraparatvam iti jJApanArtham / vaMzaH zuSiravAdyavizeSa: / "vaMzAdikaM tu zuSiram" ityamaraH / vaMzasya kRtyaM vaMzakRtyam / ApAdyate smeti ApAditam / ApAditaM vaMzakRtyaM yasmin karmaNi yathA syAttathA''pAditavaMzakRtyam - saMpAditazuSirakAryam / kuJjeSu latAgRheSu / " nikuJjakuJjau vA klIbe latAdipihitodare" ityamaraH / vanasya 1. ama0 dvi0 manuSyavarge 2. ama0 pra0 pAtAlabhogivarge - 441 / 3. ama0 dvi0 vanauSadhivarge ama0 dvi0 zailavarge 4. ama0 pra0 nATyavarge 370 / 5. - 1259 / 971 / 649 /
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 25 devatA vanadevatAH, tAbhiH vanadevatAbhiH-vipinadevatAbhiH / "aTavyaraNyaM vipI(pi)naM gahanaM kAnanaM vanam "ityamaraH / uccaiH uccasvareNa / udgIyate ityudgIyamAnam / svaM-nijam / yaza:- "ekadiggAminI kIrtiH sarvadiggAmukaM yazaH" / "yazaH kIrtiH samajJA ca" ityamaravacanAttu kIrtim / zuzrAvazrutavAn // vAcyaparivartanaM tvevam- tena mArutapUrNarandhaiH kUjadbhiH kIcakairApAditavaMzakRtyaM kuJjeSu vanadevatAbhiruccairudgIyamAnaM svaM yazaH zuzruve // tasmin vane ekAntazItaleSu vallarIkuleSu sukhAsInA vanadevatAH maGgalagAyikA iva manohareNa gAndhArasvareNa tasya nRpaterAzcaryakarmANi gAyantyaH tasya karNasukhaM cakrire / vanajAtaiH kIcakaizca (sacchidravaMzaizca) pavanapUrNarandhratayA madhuraM dhvanibhistAsAM gAnasyA'nuraJjakaM vaMzIvAdyakArya sampAditam, iti saralArthaH // 12 // pRktstussaarairgirinirjhraannaamnokhaakmpitpusspgndhii| tamAtapaklAntamanAtapatramAcArapUtaM pavanaH siSeve // 13 // pRkta iti / giriSu nirjharAH girinirjharAH, teSAM girinirjharANAmparvataniHsRtavAripravAhANAm / "vAripravAho nirjharo jharaH" ityamaraH / tuSAraiHsIkaraiH / 'dantyaH sIkarazabdaH puMsi, tAlavyaH zIkarazabdastu napuMsake' iti vizeSaH / "tuSAro himadezayoH zIkare himabhede ca" iti pUjyazrIhemacandrasUrikRto'nekaoNrthasaMgrahaH / "tuSArau himasIkarau" zAzvataH "tuSAraH hime kapUre zIte ca" / pRcyate smeti pRktaH-sampRktaH / anasaH - zakaTasya aka: - gatiH anokaH, anokaM jantIti anokahAH, kampyante smeti kampitAni, A-ISat kampitAni AkampitAni, AkampitAni ca tAni puSpANi ca AkampitapuSpANi, anokahAkampitapuSpANAM gandhaH anokahAkampitapuSpagandhaH, anokahAkampitapuSpagandhA(ndho)'syA'stIti anokahAkampitapuSpagandhI-ISatkampitapuSpagandhavAn / evaM zIto mandaH surabhiH punAtIti pavana:vAtaH / 1. ama0 dvi0 vanauSadhivarge - 650 / 2. ama0 pra0 zabdAdivarge - 333 / 3. ama0 dvi0 zailavarge- 643 / 4. anekArthasaMgrahe tR0 554-55 /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 " zvasanaH sparzano vAyurmAtarizvA sadAgatiH / pRSadazvo gandhavaho gandhavAhAnilAzugAH // samIramArutamarujjagatprANasamIraNAH / nabhasvadvAtapavanapavamAnaprabhaJjanAH" || ityamaraH / AtapAt trAyate ityAtapatram / na vidyate AtapatraM yasya sa anAtapatraH, tam anAtapatram - vratArthaM parihatachatram / ata eva klAmyate smeti klAntaH / Atapena klAntaH AtapaklAntaH, tam AtapaklAntam / pUyate smeti pUtaH / AcAreNa pUtaH AcArapUtaH, tam AcArapUtam-AcArazuddham / taM-nRpam / siSeve-sevitavAn / anena 'AcAraH prathamo dharmaH' iti jJApitam / yadyapi jJAnapUrNaH syAttathA'pi sAmAnyadRSTyA AcArabhraSTaH (na sevanArhaH syAt ) / tathA cA''ha - zIlavihInastu tathA zrutavAnapi nopajIvyate sadbhiH / zItalajalaparipUrNaH kulajaizcANDAlakUpa iva // 1 // tathA cA''huH pUjyA: guNasuThThiyassa ghayamahusittuvva pAvao bhAi / guNahINassa na sohai nehavihINo jaha paIvo // 1 // tathA cA'nyenA'pyuktam kSIraM bhAjanasaMsthaM na tathA vatsasya puSTimAvahati / AvalgamAnaziraso yathA hi mAtRstanAtpibataH // 1 // tadvatsubhASitamayaM kSIraM duHzIlabhAjanagataM tu na / tathA puSTiM janayati yathA hi guNavanmukhAt patitam // 2 // zIte'pyayanalabdho na sevyate'gniryathA smazAnasthaH / zIlavipannasya vacaH pathyamapi na gRhyate tadvat // 3 // 1. ama0 pra0 svargavarge - 122-23-24-25 / guNasusthitasya ghRtamadhusikta iva pAvako bhAti / guNahInasya na zobhate sa snehavihIno yathA pradIpaH // (chaayaarthH)||
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 27 cAritreNa vihInaH zrutavAnapi nopajIvyate sadbhiH / zItalajalaparipUrNaH kulajaizcANDalakUpa iva // 4 // AcArapUtatvAt sa rAjA jagatpAvanasyA'pi sevya AsIditi bhAvaH / / vAcyaparivartanaM tvevam- girinirjharANAM tuSAraiH pRktenA'nokahAkampitapuSpagandhinA pavanenA'nAtapatra AtapaklAnta AcArapUtaH sa siSeve // parvatasaritpravAhANAM zItalAn vArikaNAn vahan ISatkampitAnAM tarupuSpANAM gandhaM vahanmandaH zItalaH sugandhaH jagatpAvayangandhavahaH tasmin vane chatrarahitaM AtapatApitaM sadAcArapavitraM taM dilIpaM sevitavAn, iti saralArthaH // 13 // zazAma vRSTyA'pi vinA davAgnirAsIdvizeSA phalapuSpavRddhiH / UnaM na sattveSvadhiko babAdhe tasmin vanaM goptari gAhamAne // 14 // zazAmeti / gopAyatIti goptA, tasmin goptari-rakSayitari / tasmin dilIpe rAjJi / vanam-araNyam / gAhate'sau gAhamAnaH, tasmin gAhamAne pravizati sati / vRSTyA vinA'pi-varSANAmabhAve'pi / dunotIti davaH / davasya agniH davAgni:-vanAgniH / "davadAvau vanAnale" iti haima: / "davadAvau vanAraNyavahnI" ityamaraH / anyatra tu davanaM dava iti bhAve 'du'dhAtorapi bhavati upatApe / zazAma zAnto babhUva / phalAni ca puSpANi ca phalapuSpANi, phalapuSpANAM vRddhiH phalapuSpavRddhiH - sasyakusumavRddhiH / "vRkSAdInAM phalaM sasyam" ityamaraH / viziSyata iti vizeSA; 'bhAvA'koM' (5 / 3 / 18 // ) iti 'zrIsivheza0' sUtreNa, pANinIyamate tu bAhulakAt karmaNi 'ghaJ'-atizayitA / AsIt-abhUt / sattveSu jantuSu madhye 'saptamI cA'vibhAge nirdhAraNe' (2 / 3 / 109 // ) iti 'zrIsi0he0za0' sUtreNa, 'yatazca nirdhAraNam' [2 / 3 / 41 // ] iti pANinIyasUtreNa ca saptamI / "sattvamastrI tu jantuSu" ityamaraH / adhika:-prabalaH (sabalaH) siMhAdirityarthaH / 1. abhi0 ci0 anekAryasaGgrahe dvi0 512 / 2. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2747 / 3. ama0 dvi0 vanauSadhivarge - 678 / 4. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2761 /
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 UnaM-durbalam hariNAdikam / na babAdhe-na pIDayAmAsa // vAcyaparivartanaM tvevam- goptari tasmin (sati) vanaM gAhamAne (sati) davAgninA vRSTyA vinA'pi zeme / phalapuSpavRddhyA vizeSayA abhUyata / sattveSu adhikena UnaM na babAdhe / __ aho ! alaukikaH prabhAvastasya rAjarSeryasmin praviSTamAtra eva tasmin mahAvane vRSTyA vinA'pi vanAgniH zazAma, vRkSalatAdayo'pi prabhUtayA phalapuSpalakSmyA cakAsire, prabalAzca jIvA nirbalahiMsanAt viremuH / sabalo vanyajanturdurbalaM na bAdhate sma, iti saralArthaH // 14 // saJcArapUtAni digantarANi kRtvA dinAnte nilayAya gantum / pracakrame pallavarAgatAmrA prabhA pataGgasya munezca dhenuH // 15 // saJcAreti / palyate sampadA iti 'pala(lla)-gatA' viti bhvAdigaNadhAtoH kvipi pala, lUyate iti 'la[gaza] chedane' iti krayAdigaNadhAtoH karmaNi api lavaH, pal cA'sau lavazca pallavaH / "pallavo'strI kisalayam" ityamaraH / abhinavaH patravistAraH / "rAgo'nuraktau mAtsarye klezAdau lohitAdiSu" iti zAzvataH / atra rajyate'neneti karaNe 'ghabi' / 'ghabi bhAvakaraNe' (4 / 2 / 52 / / ) iti 'zrIsi0he0za0' sUtreNa 'ghaJca (ghaji ca) bhAvakaraNayoH' [6 / 4 / 27||] iti 'pANinIya' sUtreNa ca na lupi rAga:-varNavizeSaH / AdhyAtmikavicAre tu viSayeSu ime zobhanA ityadhyAsena 'raJjanasvarUpA'bhinivezAtmikA yA cittavRttiH / sA rAgaH' pallavasya rAgaH pallavarAgaH / tAmyatIti icchArthakadivAdigaNIya tam' dhAtoH aki dIrgha tAmrA / pallavarAga iva tAmrA pallavarAgatAmrA / patan san gacchatIti pataGgaH, athavA patatau iti bhvAdizcurAdizca patR aizye ca divAdiH / atra patatIti bhvAdipatdhAtoH aGgaci pataGgaH , tasya pataGgasya-sUryasya / "pataGgaH pakSisUryayoH" iti zAzvataH / "pataGgaH sUrye zalabhe khage zAlibhede madhUkavRkSe ca" / prakarSeNa bhAtIti prabhA-kAntiH / manyate jagatastrikAlAvasthAmiti, mananazIlo vA muniH, tasya muneH dhenuH / ca / dizAmantarANitAni digantarANi-digavakAzAn / "antaramavakAzAvadhi 1. ama0 dvi0 vanauSadhivarge - 677 /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 paridhAnAntadhibhedatAdarthye" irtyamaraH / saJcaraNaM saJcAraH / pUyante smeti pUtAni - zuddhAni / saJcAreNa pUtAni saJcArapUtAni / kRtvA - vidhAya / dyati tama: dodhAtornaki dinam / dIvyati raviratra dyati tama iti vA " dinanagnaM" [phena cihna - bradhna- dhena stena - cyauknAdayaH] // 268 || auNAdi0 sUtreNa nAnte nipAtane dinaM puMklIbaliGgaH / " tatrAhardivaso dinam, divaM dyurvAsaro ghasraH" iti haimaH / dinasya anto dinAnta:, tasmin dinAnte sAyaMkAle / nilIyate'treti nipUrvAt 'lI' dhAto: aci nilayaH "gRhe, AvAsasthAne ca" / tasmai nilayAya-astamayAya / dhenupakSe AlayAde (yai) va gantuM pracakrame upakrAntavatI / 'propAdArambhe (3|3|51||) iti 'zrIsi0 he0 za0' sUtreNa 'propAbhyAM samarthAbhyAm' [1|3|42 || ] iti pANinIyasUtreNa cA''tmanepadam // December - 2003 vAcyaparivartanaM tvevam - pallavarAgatAmrayA pataGgasya prabhayA munerdhenvA ca digantarANi saJcArapUtAni kRtvA dinAnte nilayAya gantuM pracakrame // abhinavakisalayarAgaraktA sUryakAntirvaziSThanandinI ca sarvaM dinaM vane nikhilAni diganta bhAgAn nijasaJcaraNena pavitrIkurvANA sandhyAsamaye'stamayAbhimukhI nijasthAnAbhimukhI ca jAtA, iti saralArthaH // 15 // tAM devatApitratithikriyArthAmanvagyayau madhyamalokapAlaH / babhau ca sA tena satAM matena zraddheva sAkSAdvidhinopapannA // 16 // tAmiti / madhye bhavaH madhyamaH / lokyate'sAviti lokRdhAtoH karmaNi ghaJi lokaH / madhyamazcA'sau lokazca madhyamalokaH / madhyamalokaM pAlayatIti madhyamalokapAlaH- martyalokAdhipaH / devante iti devAH, devA eva devadhAtoH svArthe tali devatA: / "kvacit svArthikA api pratyayAH prakRtito liGgavacanAnyativartante" iti bhASyokteH strItvam / 'devatA indrAdau sure' / pAntIti pAdhAtoH tRci pitaraH / atanti satataM gacchanti na tiSThanti ekatreti atdhAtoH ithini atithayaH / " atithiH adhvayogena, Agantuke, gRhAgate, viSaye ca' / tasya indriyeSu saMsargamAtrakAla eva cetasi sthitirnottarakAlamiti 1. ama0 tR0 nAnArthavarge 2. abhi0 ci0 dvi0 - 2709 / 138 / - f
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 anusaMdhAna-26 gati: anumIyate / " syurAvezika AganturatithirnA gRhAgate" irtyamaraH / athavA nA'sti tithiryeSAM te'tithayaH / tathA cA''ha - tithiparvotsavAH sarve tyaktA yena mahAtmanA / atithiM taM vijAnIyAccheSamabhyAgataM viduH // 1 // iti kArikoktyA tu sarvatyAgavAn samabhAvabhAvitAtmA'nagAra eva gRhyate / gRhAgataH prAghUrNakAdistu abhyAgatazabdenocyate' atra tu na tathA / devatAzca pitarazca atithayazca devatApitratithayaH / kriyate iti kRdhAtorbhAve zapratyaye TApi ca kriyA / "kriyA Arambhe, ceSTAyAM, indriyavyApAre, pAkAdizabdapravRttinimitte, phalavyApArarUpe, dhAtorarthe, niSkRtau, pUjAyAM, zikSAyAM, cikitsAyAM karaNe, garbhadhAnAdisaMskAre, vyavahArapAdavizeSe ca " / devatApitratithInAM kriyAH yAgazrAddhadAnAdikA: / jainamate tu stavanabhaktisatkArAdikAH devatApitratithikriyAH / aryate gamyate- prApyate ityarthaH, athavA ardhyate'sAviti arthadhAtoraci arthaH / devatApitratithikriyA eva artha:prayojanaM yasyAH sA devatApitratithikriyArthA, tAM devatApitratithikriyArthAm / tAM dhenum / anu aJcatIti anupUrvAt aJdhAtoH kvipi anvakanupadam / yayau - jagAma / satAm uttamAnAm / keSAJcinmate 'mana - pUjAyAM' yujAdiH / 'maniN stambhe' stambho garvaH, curAdirAtmanepadI, pakSe manatIti candraH / anyatra 'manic - jJAne' divAdiH / 'manUyi - bodhane tanAdiH / atra tu garvArtho na saMbhavati, tena manyate'sAviti 'jJAnecchArcArthaJIcchIlyAdibhyaH ktaH' (5|2| 92||) iti 'zrIsi0 he0 za0' sUtreNa 'matibuddhipUjArthebhyazca [3 / 2 / 188 ||] iti 'pANinIya' sUtreNa ca vartamAne 'te' mata:, tena matena - mAnyena / satAmityatra 'karmaNi kRta: ' (2283||) iti zrI si0he0za0' sUtreNa 'ktasya ca vartamAne' [2|3|67|| ] iti 'pANinIya' sUtreNa ca SaSThI / tena satAM matena sadbhiH mAnyena tena rAjJA / upapadyate smeti upapannAyuktA / sA dhenuH / satAM matena vidhIyate iti vidhi:, tena vidhinA - anuSThAnena upapannA-yuktA / sAkSAt - pratyakSA, zraddhA-Astikyabuddhiriva / babhau - zuzubhe / 'saddhirmAnyena vidhinA yuktA zraddhopapanneti' kathanena jJAnakriyAbhyAM mokSaH iti jainasUtraM satyApayati / zraddhAM vinA vyavahAro'pi nopapadyate / yathA'syA'yaM 1. ama0 dvi0 brahmavarge 1 1420 /
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ December * 2003 putra iti vyavahAro'pi zraddhayaiva tahi atIndriyasUkSmapadArthAvabodhe jJAnivacanasya zraddhAM vinA na nirvAho bhavati / kevalA zraddhA'pi nA'rthavatI, na kevalA prajJA'pi / anyathA kevalayA zraddhayA zAktAnAM paJcamakArAsevanAdeva muktirityA - dInAmapi sArthakyaM syAt / kevalayA ca prajJayA kasyA'haM putra ityapi nirNayo na syAt / ata evA'tra zraddhAzabdena prajJAviziSTA zraddhA grAhyA / tathA ca tasya paryAyaH Astikyabuddhiriti prajJAviziSTA kevalA zraddhA zobhanA'pi sadanuSThAnaM vinA na zobhatetarAm / evaM dhenurapi tena rAjJA yuktA zobhate / jJAnakriyAnayayoH zAstre upAlambhavacanAni tu arthavAdaparANi iti nyAyAcArya - nyAyavizAradabirudaiH pUjyaiH zrIyazovijayavAcakaiH 'khaNDanakhaNDakhAdye' samarthitam // 1 ata eva satAM matena vidhinopapannetyuktam / etena sadvidherapi prAbalyaM yajjainazAstrakAraiH pratipAditaM tatsamarthitam / tathA cA''ha 31 AsannasiddhiyANaM vihipariNAmo ya hoi sayakAlaM / vihicAo avihibhattI abhavvajiadUrabhavvANaM // 1 // dhannANaM vihijogo vihipakkhArAhagA sayA dhannA / vihibahumANI dhannA vihipakkha - adUsagA dhannA // 2 // vihikaraNaM guNirAo avihiccAo ya pavayaNujjoo / arihaMtasugurusevA imAI sammattaliMgAI || 3 || kiJca vyavahAralopakAnAM caraNakaraNanAzakatvaM tIrthanAzakatvaM ca jainazAstra uktam / yadAhu:- nicchayamavalaMbaMtA nicchayao nicchayaM ayANaMtA / nAsaMti caraNakaraNaM bAhirakiriyAlasA keI // 1 // ityoghaniryuktau / "vavahAranaucchee titthuccheo jaovassaM" iti vyavahArabhASye / vAcyaparivartanaM tvevam- sA devatApitratithikriyArthA anvag yaye madhyamalokapAlena babhe ca tayA tena satAM matena zraddhayeva sAkSAt vidhino papannA // 16 //
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 sa palvalottIrNavarAhayUthAnyAvAsavRkSonmukhabarhiNAni / yayau mRgAdhyAsitazAdvalAni zyAmAyamAnAni vanAni pazyan // 17 // sa palvaleti / yadyapi nAnAzakyatAvacchedakadharmatve zaktau sandehaH, tathA'pi zakyatAvacchedakatAvacchedakaikye na zaktau sandehaH iti naiyAyika- niSkarSaH / evaM ca tacchabdasya buddhisthatvophlakSitatattaddharmAvacchinne zaktatvena zakyatAvacchedakatAvacchedakarUpasya upalakSaNIbhUtabuddhisthatvadharmasyaikatvena tatpadazaktau na sandehaH / atra tacchabdena dilIpatvasya buddhisthatvAt tacchabdena dilIpa eva grAhyaH / sa dilIpaH / uttIryante smeti uttIrNAni / varAyA'bhISTAya mustAdilAbhAyA''hantikhananti bhUmim iti varAhaH, AyUrvAt(han) dhAtoH 'Da:' / "zUkare striyAM GIp, yajJavarAhAkhye, viSNoravatArabhede puM0 parvatabhede, mastake, zizumAre, vArAhIkande, bhAnabhede, dvIpabhede ca" / varAhANAM yUthAni varAhayUthAni / palyate'sAviti 'palgatau' paldhAtoH 'zamikamipalibhyo valaH' // 499 // iti auNAdike bale palvalaH puMklIbaH / "vezantaH palvalo'lpam" iti haimaH' / alpaM-saraH / palvalebhyo'lpajalAzayebhyaH uttIrNAni-nirgatAni varAhayUthAni yeSu tAni palvalottIrNavarAhayUthAni / barhANi santi yeSAM barhiNaH / "mayUro barhiNo bI ityamaraH / phalabarhAbhyAminac pratyayo vaktavyaH / A samantAd vasanti lokA yeSu te AvAsAH / AvAsAnAM vRkSAH AvAsavRkSAH / ut-UrdhvaM mukhaM yeSAM te unmukhAH / AvAsavRkSANAM unmukhA bahiNo yeSu tAni AvAsavRkSonmukhabarhiNAni / nizAdAH bAlatRNAni zaSpANi vidyante eSu te zAdvalAH / 'naDazAdAdvalaH' (6 / 2 / 75 // ) iti 'zrIsi0he0za0' sUtreNa GitvalapratyayaH 'naDazAdAda va(Dva)lac [4 / 2 / 88 // ] iti 'pANinIya' sUtreNa Dvalaci [zAdvalaH / ] "zAdvalaH zAdaharite zAdaH kardamazaSpayoH" iti vizvaH / "zaSpakardamayoH zAdaH" iti zAzvataH / adhyAsyante smeti adhyAsitAH / mRgyante vyAdhairiti mRgAH / mRgaiH adhyAsitAH zAdvalAH yeSu tAni mRgAdhyAsitazAdvalAni / ___ varAhabahiNazaSpAdimalinimnA'zyAmAni zyAmAni bhavantIti-zyAmAya1. abhi0 ci0 catu0 1095 / 2. ama0 dvi0 siMhAdivarge - 1047 /
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 mAnAni 'DAclohitAdibhyaH Sit (3 / 4 / 30 / / ) iti 'zrIsivheza0' sUtreNa Sit kyaG / 'lohitAdiDAjabhya: kyaS' [3 / 1 / 13 / / ] iti 'pANinIya' sUtreNa ca kyaSa / 'kyo na vA' (3 / 3 / 43 / / ) iti 'zrI sivhe0za0' sUtreNa 'vA kyaSaH' [1 / 3 / 90 // ] iti 'pANinIya' sUtreNa cA'tmanepade zAnac / athavA zyAmAnIvA''carantIti zyAmAyamAnAni, Atmanepadam, tata Anaz, iti vyutpattI 'zrIsi0heza0' 'kyaG' (3 / 4 / 26 // ) iti sUtreNa kyaG, tata AnazaH, 'kartuH kyaG salopazca' [3 / 1 / 11 // ] iti 'pANinIya' sUtreNa kya le tata: zAnac / vanAni / pazyatIti pazyan" zatRzAnau titevat" iti parasmaipade zatRpratyayaH / san / yayau-jagAma // vAcyaparivartanaM tvevam - tena palvalottIrNavarAhayUthAnyA[vA]savRkSonmukhabahiNAni mRgAdhyAsitazAdvalAni zyAmAyamAnAni vanAni pazyatA (satA) yaye // sa dilIpaH pratyAvartamAnaH sandhyAgame palvalebhyo nirgatAni zUkarayUthAni nizAyApanArthaM cA''vAsavRkSonmukhaM ca gacchanto barhiNo(NA)zca zaSpasAmyeSu sukhaM sthitvA vizrAmyamANAn mRgAn ca pazyan san dRSTvA eteSAM malinimnA pradoSAndhakAreNa zyAmAyamAnAni vanAni pazyan vaziSThAzramaM prati jagAma, iti saralArthaH // 17 // ApInabhArodvahanaprayatnAd gRSTigurutvAdvapuSo narendraH / ubhAvalaJcakraturaJcitAbhyAM tapovanAvRttipathaM gatAbhyAm // 18 // ApIneti / girati iti 'gRt-nigaraNe'itidhAtoH 'go gRS ca' 'uNAdi' // 649 // iti 'zrIsi0he0za0sUtreNa gRSAdeze tipratyaye ca gRSTiH / gRhNAti sakRt garbhamiti vA gradhAtoH ticpratyaye pRSodarAditvA'tpANinIya' mate gRSTiH / sakRtprasUtikA gauH / "gRSTiH sakRtprasUtikA" iti haima:' / 'sakRtprasUtA gauH gRSTi'riti halAyudhaH / indatIti indraH, narANAmindraH narendraH / ubhau-yathAkramam / ApyAyate smetyApInam, ApUrvAt 'opyAyaiG-vRddhau' dhAtoH kte pyAyaH pItve tasya natve cA''pInam / 'AGo'ndhUdhasoH' (4 / 1 / 93 / / ) iti 'zrIsihe0za0' sUtreNa 'pyAya: pI' [6 / 1 / 28 // ] iti 'pANinIya' sUtreNa ca pyAdezaH / 'DIyazvyaiditaH ktayoH' (4 / 4 / 61 // ) iti 'zrIsivhe0za0' sUtreNa 'zvIdito 1. abhi0 ci0 catu0 1268 / /
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 anusaMdhAna-26 niSThAyAm' [7 / 2 / 14 // ] iti 'pANinIya' sUtreNa ca igniSedhe 'sUyatyAdyoditaH' (4 / 2 / 70 / / ) iti 'zrIsi0he0za0' sUtreNa 'oditazca' [8 / 2 / 45 / / ] iti 'pANinIya' sUtreNa ca tasya natvam / ApInaH puMklIbaliGgaH / ApInam UdhaH / "Udhastu klIbamApInam" ityamaraH / "ApInamUdhaH" iti haima:2 ApInasya bhAraH ApInabhAraH / ut-UrdhvaM vahanaM udvahanam / ApInabhArasya udvahanam ApInabhArodvahanam / ApInabhArodvahanasya prayatna: ApInabhArodvahanaprayatnaH, tasmAt ApInabhArodvahanaprayatnAt / vapuSaH upyante, dehAntarabhogasAdhanabIjabhUtAni karmANyatreti vapdhAtoH usi vapus / "vapuH zarIre, prazastAkAre ca" / tasya vapuSaH-zarIrasya / guroH bhAvaH gurutvam, tasmAd gurutvAt-sthaulyAt / aJcyete iti pUjArthaka aJcU' dhAtoH karmaNi vartamAne kte tAbhyAm aJcitAbhyAm / mandamandagamanena prazastAbhyAm / gamane iti gate, tAbhyAM gatAbhyAm / tapasaH vanaM tapovanam / tapovanAdAvRttiH tapovanAvRttiH / tapovanAvRtteH panthAH tapovanAvRttipathaH, taM tapovanAvRttipatham / 'RkpU:pathyapo't (7 / 3 / 76 / / ) iti 'zrIsi0heza0' sUtreNa samAsAnto't / RkpUrabdhUHpathAmAnakSe [5 / 4 / 74||] iti 'pANinIya' sUtreNa ca samAsAnto 'a'pratyayaH / alaJcakratuH-bhUSayAmAsatuH // vAcyaparivartanaM tvevam - gRSTyA narendreNa ca ubhAbhyAM ApInabhArodvahanaprayatnAd vapuSo gurutvAt aJcitAbhyAM gatAbhyAM tapovanAvRttipathaH alaJcakre // sA nandinI mahodhobhArAt dilIpazca nRpaH zarIrabhArAd dvAvapi mandaM mandaM gamanena tapovanAvRttimArgamalaJcakratuH, iti saralArthaH // 18 // vasiSThadhenoranuyAyinaM tamAvartamAnaM vanitA vanAntAt / papau nimeSAlasapakSmapaGktirupoSitAbhyAmiva locanAbhyAm // 19 // vasiSThadhenoriti / atizayena vasumAn vasiSThaH / 'guNAGgAd [veSTheyasU]' (7 / 3 / 9 // ) [si0] iti iSThe 'vin-matoni(I)SThe [yasau lup]' (7 / 4 / 32 // ) [si0] iti mato pi 'trantyasvarA''deH' (7 / 4 / 43 // ) [si0] ityantyasvarAdilope vasiSThaH / arundhatI jAyA'syeti 'jAyAyA jAniH' (7 / 3 / 164 // ) iti 1. ama0 dvi0 vaizyavarge - 1852 / 2. abhi0 ci0 catu0 1272 /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 35 [si0] sUtreNa jAnyAdeze arundhatIjAni: / "vaziSTho'rundhatIjAniH" iti haimaH / vasiSThasya dhenuH vasiSThadhenuH, tasyAH vasiSThadhenoH / anuyAtIti anuyAyI, tam anuyAyinam-anucaram / vanasyA'ntaH vanAntaH, tasmAd vanAntAt / Avartate'sau AvartamAnaH, tam AvartamAnaM pratyAgatam / taM - dilIpam / vanyate - bhajyate sma vanitA - sudakSiNA / "strI nArI vanitA vadhUH, vazA sImantinI vAmA, varNinI mahilA'balA, yoSA yoSit" iti haimaH / I 44 'pacyate vistIryate sAtmannAtman // 996 // iti 'auNAdizrIsi0 ' sUtreNa mani nipAtane, pakSma puMklIbaliGgaH / " pakSma syAd netraromaNi" iti haima: / paJcyate iti paGktiH / " rAjirlekhA tatirvIthI, mAlAlyAvalipaGktayaH, dhoraNI zreNI" iti haima:' / pakSmaNAM paGkiH pakSmapaGki / nimeSeSu / nimeSaNAni nimeSAH / "nimeSastu nimIlanam" iti haima:' / na lasatItyalasa: alatIti vA tapyaNipanyalyapi-radhi-nabhi-namyami-cami-tami- caTyati- paterasaH || 569/ iti 'auNAdizrIsi0 'sUtreNA'si alasaH / 'athA''lasyaH zItako'lasaH, mandastundaparimRjo'nuSNaH" iti haimaH / alasA pakSmapaGktiryasyAH sA nimeSAlasapakSmapaGkti:-nirnimeSA satItyarthaH / locyate AbhyAm locane / "cakSurakSIkSaNaM netraM, nayanaM dRSTirambakam, locanaM darzanaM dRk ca" iti haima: / locanAbhyAM karaNAbhyAm / upavasataH smeti upoSite, tAbhyAm upoSitAbhyAMbubhukSitAbhyAm / vasateH kartari ktaH / upavAsaH - bhojananivRttiH / iva / papaupItavatI / yatheopoSito'titRSNayA jalamadhikaM pibati, tadvadatitRSNayA'dhikaM vyalokayadityarthaH / 6 anenA'rthakaraNenA'sya vRttikAro mallinAthaH caturvidhAhAratyAgarUpa eva vAstava upavAsa:, na tu phalAhArarUpaH iti jJApayati / upavAso bhojananivRttiriti vyAkhyAnena ca tridhAhAratyAgarUpasyA'pyupavAsatvaM saGgacchata eva / anena jainamate yat tridhAhAratyAgarUpaM caturvidhAhAratyAgarUpaM vopavAsarUpaM (tat) saGgatimiyarti / caturvidhAhAratyAgarUpa utkRSTaH, tridhAhAratyAgarUpo jaghanyaH / phalAhArakaraNe tu 1. abhi0 ci0 tR0 849 / 2. abhi0 ci0 tR0 503-4 / 3. abhi0 ci0 tR0 580 / 5. abhi0 ci0 tR0 578 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1423 / 6. abhi0 ci0 tR0 383-84 / 7. abhi0 ci0 tR0 575 / December 2003 - - -
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 upavAsabhaGgaH pracuradoSasambhavazca / . vAcyaparivartanaM tvevam vasiSThadhenoranuyAyI vanAntAdAvartamAnaH saH vanitayA nimeSAlasapakSmapaGktyA satyA locanAbhyAmupoSitAbhyAmiva pape // vallabhasyA'darzanenA'dhIrA sudakSiNA nandinyA saha vanAt pratyAgacchantaM dayitaM vilokya tRSNAvisphAritena svanetrayugalena priyaM patiM nirbharaM dadarza / yathA kazcidupoSitaH pipAsitaH san muhurmuhuH madhuraM jalaM pItvA'pi na zAnti prApnoti, tathA sudakSiNAyAH priyatamadarzanaviyogatApitaM netrayugalamapi sudhAvatpriyatamarUpaM muhurmuhuH dRSTvA'pi na tRptiM lebhe iti saralArthaH // 19 // puraskRtA vartmani pArthivena pratyudgatA pArthivadharmapalyA | tadantare sA virarAja dhenurdinakSapAmadhyagateva sandhyA // 20 // anusaMdhAna-26 puraskRteti / vartante'neneti vRtdhAto: 'man' // 113 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa manpratyaye vartma klIbaliGgaH / " padavyekapadI padyA paddhatirvartmavartanI / ayanaM saraNirmArgo'dhvA panthA nigamaH sRtiH" iti haima:' / tasmin vartmani / pRthivyAH Iza: 'pRthivI sarvabhUmerIzajJAtayozcAJ (6 / 4 / 156 // ) iti 'zrIsi0'sUtreNa aJi pArthivaH, 'tasyezvara:' [5|4|42 // ] iti 'pANinIya' sUtreNa vA'Ji pratyaye pArthivaH / " rAjA rAT pRthivIzakramadhyalokezabhUbhRtaH / mahIkSita pArthivo mUrdhAbhiSikto bhUprajAnRpaH" iti haima: / tena pArthivena / pUrve deze puraH purastAt iti 'pUrvAvarAdhare [bhyo]'sastAtau puravadhazcaiSAm (72 / 115 ||) iti 'zrIsi0 'sUtreNa 'as-astAt' pratyayau purAdezazca / " puraH purastAt purato'gratazca (ta: ) " iti haima: / kRdhAtoH karmaNi te 'siddhahema' mate Api 'pANi0 'mate TApi ca kRtA / puraH kRtA puraskRtA / dharatIti dhRdhAto: 'artIristu-su-husR-ghR-dhR-sR-kSi-yakSi-bhA - vA- vyA - dhA-pA-yA - vali - padi-nIbhyo maH // 338 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa 'ma' pratyaye dharmaH / durgatiprasRtAJjantUnyasmAd dhArayate tataH / dhatte caitAn zubhasthAne tasmAd dharmaH iti smRtaH // "dharmaH puNyaM vRSaH zreyaH sukRte" iti haima:' / 'pANi0 ' mate dhRdhAto: 1. abhi0 ci0 catu0 983 / 3. abhi0 ci0 Sa0 1529 / 2. abhi0 ci0 tR0 689-90 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1379 /
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 37 mani "dharmaH punapuMli0 zAstravihitakarmAnuSThAnajanye, bhAviphalasAdhanabhUte, zubhAdRSTe / 'yato'bhyudaMyaniHzreyasasiddhiH sa dharmaH' / 'zrutismRtibhyAmuditaM yat sa dharma' ityukte, zraute, smArte karmaNi, 'vihitakriyayA sAdhyo dharmaH puMsAM guNo mataH' - ityukte, karmajanye, adRSTe, Atmani, 'dehadhAraNAt' jIve, AcAre, vastraguNarUpe, svabhAve, upamAyAM, yAgAdau, ahiMsAyAM, nyAye, upaniSadi, yame, somAdhyAyini, satsaGge, dhanuSi, jyotiSokte, lagnAt navamasthAne ca; dAnAdau napuM0" / iha tu zubhAdRSTaM dharmo yamopamApuNyasvabhAvAcAradhanvasusatsaGgerhatyahiMsAdau nyaayopnissdorpi| "dharmaM dAnAdike" ityanekArthasaGgrahaH / pAtIti pAdhAto: 'pAtervA' // 659 // iti 'u0 zrIsi0' sUtreNa GIpratyaye nAntAgame ca patnI / "atha sarmiNI patnI sahacarI pANigRhItI gRhiNI gRhAH dArAH kSetraM vadhUrbhAryA janI jAyA parigrahaH dvitIyoDhA kalatraM ca" iti haima: / athavA 'pANinIya'mate [patyu! yajJasaMyoge 4 / 1 / 33 // iti] patizabdAt yajJasambandhe GIpi nuki ca patnI, patikRtayajJavatyAM vidhinoDhAyAM yoSiti / 'siddhahemamate dharmAya patnI, 'pANi0'mate ca dharmasya patnI dharmapatnI / pArthivasya dharmapatnI pArthivadharmapatnI, tayA pArthivadharmapatnyA / pratyudgamyate smeti pratyudgatA / sA / dhayati enAm dhenuH / tayordampatyorantare tadantare-madhye / antare iti saptamyantapratirUpakamavyayam / "madhyentarantareNAntare'ntarA" iti haima: / athavA 'pA0'mate antareti 'iN' dhAtoH vici antare(raM) yadvA anitItyantaraM puMklIbaliGgaH / 'ani-kAbhyAM taraH" // 437 / / iti 'u0 zrIsi0' sUtreNa andhAtoH 'tara'pratyaye antaram / "madhyamantare" iti haima: / 'pANi0'mate tu antaM rAti-dadAtIti rAdhAtoH kapratyaye "antaram avakAze, avadhau paridhAnAMzuke, antardhAne, bhede, parasparavailakSaNye, vizeSe, tadarthe, chidre, AtmIye, vinArthe, bahirarthe, vyavadhAne, madhye, sadRze ca / " tayorantaraM tadantaraM, tasmin tadantare / dIvyati raviratra dyati tama iti vA dinam / kSipyate iti 'bhidAdyaG (dayaH)' (5 / 3 / 108 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNa kSipdhAtoraGi kSapA / "nizA nizIthinI rAtriH zarvarI kSaNadA kSapA triyAmA yAminI bhautI tamI 1. anekArthasaGgrahe dvi0 320 / 2. abhi0 ci0 tR0 512-13 / 3. abhi0 ci0 Sa0 1538 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1460 /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 anusaMdhAna-26 tamA vibhAvarI rajanI vasatiH zyAmA vAsateyI tamasvinI uSA doSendukAntA" iti haima:' / yadvA 'pA0 ' mate kSapayati ceSTAmiti kSaidhAtoH Nici puki ca kSapA rAtrau / dinaM ca kSapA ca dinakSape / 'mav bandhane' mavyata iti 'zikyAsyADhya - madhya- vindhya- dhiSNyAghnyaharmya - satya - nityAdayaH " // 364 // iti 'uNAdizrIsi0 'sUtreNa vasya dheyAnte (dhatve) ca nipAtane madhyam / " madhyamantare" [ iti haima: 2 ] | svarabhede'pi "te mandra-madhya- tArA syururaH kaNTha zirodbhavAH" iti haimaH / dattilo'pi Aha haimaH / nRNAmurasi mandrastu dvAviMzatividho dhvaniH / sa eva kaNThe madhyaH syAttAraH zirasi gIyate // 1 // madhyaM layavizeSa: / "drutaM vilambitaM madhyamoghastatvaM ghanaM kramAt" iti bhAgurirapyA''ha - "lambitadrutamadhyAni tattvaughAnugatAni tu" / iti / mavyate badhyate me svarAdyatra madhyaH / " madhyo'valagnaM vilagnaM madhyamaH " iti haima: 5 | 'pANi0 'mate tu mandhAtoH yaki nasya ghe ca nirukteH madhyaM puM0 na0 / " dehasyA'vayavabhede, nRtyAdau mandatvazIghratvabhinne, vyApArabhede, pUrvAparasImayorantarAle parArdhyasaGkhyAto'rvAcInAyAM saGkhyAyAM na0 tatsaGkhyAte ca" / "antyaM madhyaM parArdhyaM ce" ti lIlAvatI / "jyotiSokte, grahANAM gatibhede strI0, tadvati grahe pu0, nyAyye, antavartini ca trili0" / "madhyaM nyAyye'valagne antar" iti anekArthasaMgrahaH / iha tvantaH dinakSapayormadhyaM dinakSapAmadhyam / gamyate smeti gatA / dinakSapAmadhyaM gatA dinakSapAmadhyagatA / 6 sandhyAyantyasyAmiti, yadvA sajyete sandhIyeta ahorAtrAvasyAmiti saJjdhAto: 'saJjerv ca' // 359 // iti 'u0 zrIsi0 ' sUtreNa yapratyayo dho'ntAdezazceti sandhyA / " sandhyA tu pitRsUH" iti haima: / yadvA 'pA0 'mate sampUrvAt 1. abhi0 ci0 dvi0 141-42-43 / 3. abhi0 ci0 Sa0 1402 / 5. abhi0 ci0 tR0 607 / 7. abhi0 ci0 dvi0 140 / 2. abhi0 ci0 Sa0 1460 / 4. abhi0 ci0 dvi0 292 / 6. anekArthasaGgrahe dvi0 365 /
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 39 dhyai dhAtoraGi sandhiH / sandhizabdAt 'bhavArthe yati veti" sandhyA / ekarUpakAlottarabhAvipararUpakAlasyA'vakAze, divArAtrasya madhyavartikAle / sa ca divAzeSadaNDasahitarAtriprathamadaNDAtmakaH kAlaH / tayozcaturdaNDAtmakakAlazca / "triyAmAM rajanI prAhustyaktvA''dyantacatuSTaye / nADInAM tadubhe sandhye divasAdyantasaMjJite" // iti smRtiH / "ahorAtrasya yaH sandhiH sUryanakSatravarjitaH / / sA ca sandhyA samAkhyAtA" || iti smRti: / "sAyAhne sandhyAkAle upAsyadevatAbhede / tadupAsanA-yAJcA / sandhyAmupAsate ye tu, niyataM zaMsitavratAH // ' iti smRtiH / "prAtaH sandhyAM tataH kRtvA saGkalpaM budha Acaret" / iti smRtiH / catvAryAhuH sahasrANi varSANAM tu kRtaM yugam / tasya tAvacchatI sandhyA sandhyAMzazca prakIrtitaH // ityukte, yugasandhikAle, nadIbhede, brahmapatnIbhede, cintAyAM, saMzrave, sImAyAM, sandhAne ca" / atra tu divArAtrasya madhyakAlaH sandhyA / iva- 'ivi-vyAptau' dhAtoH kapratyaye iva avyayaM sAdRzye utprekSAyAM ISadarthe vAkyAlaGkAre ca / iha tu utprekSAyAm / virarAja-zuzubhe / / vAcyaparivartanaM tvevam - vartmani pArthivena puraskRtayA pArthivadharmapatnyA ca pratyudgatayA tayA dhenvA tadantare dinakSapAmadhyagatayA sandhyayeva vireje // mArge mahiSI dhenoragrataH pazcAt dilIpazca yathA dinanizayoH madhye sthitA (kisalayarAgAruNA) sandhyA cakAsti tathaiva tayoH sudakSiNAdilIpayormadhye'vasthitA nandinyapi didIpe, iti saralArthaH // 20 // pradakSiNIkRtya payasvinI tAM sudakSiNA sAkSatapAtrahastA / praNamya cA''narca vizAlamasyAH zRGgAntaraM dvAramivA'rthasiddheH // 21 // pradakSiNIkRtyeti / na kSapyante ityakSatAH puMklIbaliGgaH / puMsi ayaM
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 26 bahucanAnta: / "lAjAH syuH punarakSatAH" iti hairmaH / pAti - rakSati AdheyaM, pIyate'smAditi vA pAtraM triliGgaH / " pAtrAmatre tu bhANDam ( bhAjanaM ) " iti haima: / pibanti anena iti pAtram / 'nI - dAv - zas-yu-yuja- stu-tuda - sisica - miha - pata - pA-nahastraT (5/288II) iti 'zrIsi0 'sUtreNa traT, 'pA0 ' mate pAdhAtoSTn / "pAtraM sruvAdikam" iti haimaiH / pIyate iti pAtraM pravAhaH trilinggH| "pAtraM tadanantaram" iti haimaiM: / pAnti svabhUmikAmiti pAtrANi 'traT' // 446|| iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa pAdhAto: traT / "pAtrANi nATye'dhikRtAH" iti hairmaH / pApAt trAyate iti niruktivazAt pAtram / "pAtraM jalAdyAdhAre, bhojanayogye'matre, jJAnacaraNayukte, dAnayogye, munau yajJIye, truvAdau, tIradvayamadhyavarttini, jalAdhArasthAne, nATake'bhinaye, nAyakAdau ca napuMsakaH " / atra tu pAtramamatram / akSatAnAM pAtram akSatapAtram / akSatapAtreNa saha vartate iti sAkSatapAtrau / hasatIti hasta:- 'damyami- tami-mA-vA-pU-dhU - gR-j - hasi - vasyasi vitasi masINabhyastaH ' // 200 // iti ' [3] zrIsi0 ' sUtreNa 'hase hasane' dhAtoH te hastaH-nakSatravizeSa: / " hastaH savitRdevata:" [iti hai : ] | hasatyanena hastaH puMklIbaliGgaH / hasadbhiH mukhe dIyate vA hastaH / "paJcazAkhaH zayaH zamaH hastaH pANiH karaH" iti haimaiM: / "hastaH prAmANiko madhye madhyamAGgulikarpU (kUrpa) ram" iti hairma: / hasto'GgulaviMzatyA caturanvitayA iti tadarthaH / "caturviMzatyaGgulAnAM hastaH" iti haima: / hasyate'nena iti hastaH / " hastinAsA kara : zuNDA hasta: " iti hairmH| atra hastakriyAkAritvAt hastaH / 'pANinIya' mate tu hasdhAto: tani hasta: puM0 / "hasta: dehAvayavabhede caturviMzatyaGgulaparimANe / 40 'yavodarairaGgulamaSTasaGkhyaiH hasto'GgulaiH SaDguNitaizcaturbhiH' iti lIlAvatI / hastizuNDe ca, azvinyAdiSu trayodaze nakSatre puM0 strI0 'jAhanvI hastayoge ' iti purANam / 'puSyA hastA tathA svAtiH' iti jyotiSam / samUhe ca yathA 1. abhi0 ci0 tR0 401 / 2. abhi0 ci0 ca0 1026 / 3. abhi0 ci0 tR0 828 / 4. abhi0 ci0 ca0 1079 / 5. abhi0 ci0 dvi0 327 abhi0 ci0 dvi0 112 / abhi0 ci0 tR0 591 / 8. abhi0 ci0 tR0 599 / 9. abhi0 ci0 tR0 887 / 10. abhi0 ci0 ca0 1224 / 6. 7.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 2003 41 kezahastaH / atra tu dehAvayavabhedo hastaH / sAkSAtapAtrau hastau yasyAH sA sAkSatapAtrahastA / athavA akSataiH saha vartamAnaM sAkSatam / sAkSataM pAtraM hastayo: yasyAH sA sAkSatapAtrahastA / yadi vA sA iti vyastaM, akSatapAtraM hastayo: yasyAH sA akSatapAtrahastA / sA sudakSiNA / - prazastaM payo'styasyAH sA, payaH zabdAt prazaste vini GIpi ca payasvinI, tAM payasvinIm - prazastakSIrAm / tAM dhenum / pradakSiNIkRtya - parikramya / praNamya ca / asyAH dhenvAH 'vervistRte zAlazaGkaTau (7|1|123||) iti 'zrIsi0 'sUtreNa vizAlaM vizaGkaTaM sAdhU / "vizAlaM tu vizaGkaTam, pRthUru pRthulaM vyUDhaM vikaTaM vipulaM bRhat / sphAraM variSThaM vistIrNaM tataM bahu mahad guru" iti hairm:| "vizaGkaTaM pRthu bRhat vizAlaM pRthulaM mahat" ityamaraH / zRNAtIti zRGgam- 'zRGgazArGgAdayaH ||16|| iti 'uNAdi zrIsi0 'sUtreNa zRdhAtorgAnto nipAtaH / "viSANaM kUNikA zRGgam" iti haimaH / zIryate nirghAteneti vA zRGgam - zikharam / " zRGgaM tu zikharaM kUTam" iti haima: / athavA zudhAtorgAne pRSodarAditvAnmumAgame hUsve ca "zRGgaM na0 parvatoparibhAge, prAdhAnye, cihne, jalakrIDArthayantrabhede, 'pIcakArI 'ti lokaprasiddhe, kAmodreke, pazvAderviSANe, mahiSazRGganirmitavAdyabhede, utkarSe, Urdhve, tIkSNe, padme ca; kUrcazIrSakavRkSe ca puM0" / atra tu zRGgaM viSANam / zRGgayorantaraM zRGgAntaram, zRGgamadhyadezaM lalATapaTTamiti yAvat / aryate'sau arthaH / 'kami-pru-gArtibhyasthaH ' // 225 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa RdhAtoH thaH / athavA arthyate iti arthaH / " kAryaM syAdarthaH kRtyaM prayojanam" iti haimaiH / athavA 'artha - yAcane' adAdiH curAdiH Atma0 dvi0 seT, arthayate Artithat matAntare arthApayate ArtathApata iti "artha: puMbhAvakarmAdau, yathAyathaM acviSaye, abhidheye, dhane, vastuni prayojane, nivRttau, hetau prakAre, abhilASe, uddezye tu" / atra tu prayojanamuddezyamityAdi yathAyogam / , 1. abhi0 ci0 Sa0 1429-30 / 2. anaM0 tR0 vizeSyanighnavarge - 2145 / 3. abhi0 ci0 ca0 1264 | 4. 5. abhi0 ci0 ca0 1032 / abhi0 ci0 Sa0 1514 /
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 siddhyati asyAmiti siddhiH iti haimaH / athavA sedhanaM siddhiriti sidhdhAto: ktini (ktau) "siddhi: RddhinAmauSadhe, (durvAyAm) yogebhede 'ntardhAne, niSpattau pAke, pAdukAyAM, mokSe, vRddhau sampattau aNimAdyaSTavidhaizvarye, buddhau, sAdhyavattayA nizcaye, dakSakanyAbhede ca / " atra tuH niSpattiH / arthasya siddhiH arthasiddhiH, tasyAH arthasiddheH kAryaniSpatteH / 42 ubhyate pUryate iti dvAram / 'dvAra-zRGgAra-bhRGgAra-kalhAra - kAntAra- kedArakhAraDAdayaH ||411 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa 'umbhat pUraNe' itidhAto: dvAdeze Arapratyaye ca dvAram / dvArayatIti vA tatra dvAram / "valajaM pratIhAro dvAdvari" iti hairma: / 'pANi0'mate tu dvAraM na0 / dUdhAtorNici aci ca " dvAraM gRhAdinirgamanasthAne, pratIhAre, upAye, mukhe ca" / atra tu dvAraM pravezamArgam / iv| AnarcaarcayAmAsa-pUjayAmAsa iti yAvat / arcate: bhauvAdikAt parokSA, 'pANi0 'mate liT // vAcyaparivartanaM tvevam - sAkSatapAtrahastayA sudakSiNayA tAM payasvinIM pradakSiNIkRtya praNamya cA'syA vizAlaM zRGgAntaramarthasiddheH dvAramivA''narce // tataH sudakSiNA tandulAdisahitamarghabhAjanamAdAya zubhrakSIrAM tAM gAM prathamaM pradakSiNakriyayA sanmAnitAM cakAra; pazcAcca tAM praNamyA'rthasiddheH pravezamArgamiva tasyAH zRGgayoH madhyasthAnamarghyadAnena pUjitavatI, iti saralArthaH // 21 // - vatsotsukA'pi stimitA saparyAM pratyagrahItseti nanandatustau / bhaktyopapanneSu hi tadvidhAnAM prasAdacihnAni puraH phalAni // 22 // vatseti / sA dhenu: - vadati mAtaraM dRSTveti vatsaH / ' mA - vA- vadyamikami-hAni-mAni-kaSyazi-paci - muci- yaji-vR-tRbhyaH saH' // 564 // i 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa vadidhAtoH se vatsaH / " vatsaH zakRt karistarNa: " iti haima: / vadatyanenetyapi vatsaH puMklIbaliGgaH / "kroDoro hRdayasthAnaM vakSo vatso bhujAntaram iti haimaiH / utsumadgataM mano asya utsukaH / ' udutsorunmanasi' " 1. abhi0 ci0 ca0 1004 | 2. abhi0 ci0 ca0 1260 / 3. abhi0 ci0 tR0 602 /
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 43 (7|1|192 || ) iti 'zrIsi0 'sUtreNa utsuzabdAt asyetyunmanasyabhidheye kapratyaye utsukaH / "utkastUtsukaH unmanAH utkaNThitaH" iti hai : / 'pANinIya' mate tu utsukastriliGgaH / utpUrvAt sUdhAto: kvipkani hrasve utsukaH / "iSTArthasaMpAdanAyodyukte, abhISTo gamiSyatIti utkaNThAnvite ca / " vatse utsukA vatsotsukA / api avyayaM na pIyati gacchatIti 'pi gatau' dhAtoH kvip na tuk / "azakyakaraNAyodyamarUpAyAM, zaktyutkarSamAviSkartumatyuktirUpAyAM vA, saMbhAvanAyAM, snehe, nindAyAM prazne, samuccaye, alpapadArthe, kAmacArAnujJAyAm, avadhAraNe, punararthe ca" / atra tu punararthe / svavatsadarzanotkaNThitA'pi / stimyati smeti stimitA / "timite stimitaklinnasArdrArdrAnnAM samuttavat" iti haimaH / 'pANi0' mate tu "stimita' napuM0liGgAH / stimdhAtoH bhAve ktaH / " ArdratAyAm, acAJcalye ca" / kartari ktaH, "acaJcale Arde ca triliGgaH" atra tvacaJcalArthaH / stimitA nizcalA satI / : 1 December - 2003 'sapar- pUjAyAm' iti kaNDvAdidhAto: 'dhAtoH kaNDvAderyak' (3|4|8|) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa yaki 'zaMsipratyayAt' (5/3/105 || ) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa 'a'pratyaye Api saparyA / "pUjArhaNA saparyA'rcA" iti hai : / " pUjA tvapacitiH" iti haimazeSaiH / " pUjA namasyA'pacitiH saparyA'rcArhaNAH samAH" ityamaraH / 'pA0' mate tu saparadhAtoH yaki apratyaye TApi ca saparyA pUjAyAm / " so'haM saparyAvidhibhAjanene "ti agre raghau / tAm saparyAm-pUjAm / pratyagrahItsvIcakAra / iNudhAtoH ktici / itIti avyayaM, "hetau prakAzane, nidarzane, prakAre, anukarSe, samAptau, prakaraNe, svarUpe, sAnnidhye, vivakSAniyame, mate, pratyakSe, avadhAraNe, vyavasthAyAM, parAmarze, mAne, itthamarthe, prakarSe, upakrame ca / " atra tu heturarthaH / iti - hetoH / vatsAvalokanautsukye'pi nizcalabhAvena pUjAsvIkArAt to: iti bhAvaH / 1. abhi0 ci0 tR0 436 / 2. abhi0 ci0 Sa0 1492 / 3. abhi0 ci0 tR0 447 / 4. abhi0 ci0 haimazeSe - 105 / 5. ama0 dvi0 brahmavarge - 1421 /
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 anusaMdhAna-26 tau-dampatI / nanandatuH - AnandaM prApatuH / pUjAsvIkArasya AnandahetutvamAha- "hi vardhane gatau ca' svAdiH para0 saka0 aniT / hinoti ahaiSIt / hAdhAtoH hidhAtorvA apratyaye hi, avyayaM, "hetau, avadhAraNe, vizeSe, prazne, saMbhrame, hetUpadeze, zoke, asUyAyAM, pAdapUraNe, ca" / atra tu hetau hetUpadezArthe vA hi / bhajanaM bhaktiH / "atha sevA bhaktiH paricaryA prasAdanA zuzrUSA''rAdhanopAstivarivasyAparISTayaH upacAraH" iti haimaH / "paryeSaNA parISTizca" (zrAddhe dvijazuzrUSA) ityamaraH / pUjyeSu anurAgo bhaktiH / 'pANi0' mate bhajdhAtoH ktini "bhaktiH strIliGgaH, "sevAyAM, ArAdhanAyAM, tadekAgracittavRttibhede, vibhAge, gauNyAM vRttau, upacAre, avayave, bhaGgyAM, zraddhAyAM, svanAyAM ca" / "bhavati viralabhaktiH" ityagre raghau, bhaktizabdasambandhena bhaktireva yogaH bhaktiyogaH / tadekAgratArUpacittavRttirUpe yoge evameva bhaktireva rasaH bhaktirasa AsvAdyaH bhaktirUpe, dhyeyAnubhavAtmake, ratibhede / atra bhaktizabdaprastAvAt prAsaGgikaM jinazAsanapratipAditaM bhaktisvarUpaM kathyate- tatrA'rhadviSayA bhaktiH kaJabhiprAyabhedena sAttvikI rAjasI tAmasIti bhedAt trividhocyate / tatsvarUpaM cedam sAttvikI rAjasI bhaktistAmasIti tridhA'thavA / jantostattadabhiprAyavizeSAdarhato bhavet // 1 // arhatsamyagguNazreNI-parijJAnekapUrvakam / amuJcatA manoraGgamupasarge'pi bhUyasi // 2 // arhatsambandhikAryArthaM sarvasvamapi ditsunA / bhavyAGginA mahotsAhAt kriyate yA nirantaram // 3 // bhaktiH zaktyanusAreNa niHspRhAzayavRttinA / sA sAttvikI bhaved bhaktirlokadvayaphalAvahA // 4 // (tribhirvizeSakam) 1. abhi0 ci0 tR0 496-97 / 2. ama0 dvi0 brahmavarge - 1416 /
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 yadaihikaphalaprAptihetave kRtanizcayA / lokaraJjanavRttyarthaM rAjasI bhaktirucyate // 5 // dviSatAM tatpratIkArabhide yA kRtamatsaram / dRDhAzayaM vidhIyeta sA bhaktistAmasI bhavet // 6 // rajastamomayI bhaktiH suprApA sarvadehinAm / durlabhA sAttvikI bhaktiH zivAvadhi phalAvahA // 7 // uttamA sAttvikI bhaktirmadhyamA rAjasI punaH / jaghanyA tAmasI jJeyA nA''dRtA tattvavedibhiH // 8 // (iti vicArAmRtasaGgrahe) arhadbhaktiphalamevam bhattIe jiNavarANaM khijjati puvvasaMcitA kammA / AyariyanamukkAreNa vijjAmaMtAi sajjhaMti // 1 // iti sAdhvI arhadbhaktiH / vastuto'bhilaSitArthasAdhakatvAt, ArogyabodhilAbhAderapi tannivartyatvAt / tathA cA''ha bhattIi jiNavarANaM paramAi khINapijjadosANaM / AruggabohilAbhaM samAhimaraNaM ca pAvaMti // 1 // (ityAvazyakacaturviMzatistavAdhyayananiryuktau) atra tAmasyA eva bhakteranAdaraNIyatvoktyA tathAvidhAvasthAkAle paramparayA sAttvikIhetutayA mokSaprayojakatvena jinoktamiti sadbuddhyA kriyamANA kiJcitphalodezavatyapi rAjasI bhaktiH / zrIpAlAdInAmiva vidheyatvenaiva dhvanitA uttamA'nusAtvikyeva saiva moksspraapikaa| bhaktiH sevAyAm / , 'bhaktiH vinaya: seve'ti nvmssoddshkvivrnne| 'bhaktirabhimukhagamanAsanapradAnaparyupAstyaJjalibandhAnuvrajAnAdilakSaNe'ti pravacanasAroddhAraikazatASTacatvAriMzadvAravRttau /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 anusaMdhAna-26 "abbhuTThANadaMDaggahaNapAyapuMchaNAsaNapayANagahaNAdIhiM sevA jA sA bhattI bhavaitti" nizIthacUrNau / 'bhaktiH ucitapravRttyA vinayakaraNe' iti aavshykprthmaadhyynmlygirivRttau| 'vinayavaiyAvRttyAdirUpA pratipattirbhakti'riti dharmasaGgraha dvitIyAdhikAre / 'yathocitabAhyapratipattau' AvazyakaprathamAdhyayanamalayagirivRttau gacchAcAravRttau dharmaratnavRttau ca / 'bhaktirucitopacAraH' iti dshvaikaaliknvmaadhyynprthmoddeshkvRttau| ____ 'abhyutthAnAdirUpe bahumAne' ityuttraadhyynprthmaadhyynpaaiyttiikaayaam| 'bhattI AyarakaraNaM jahociyaM jiNavariMdasAhUNaM' iti sNstaarkprkiirnnke| 'anurAge bhaktiH' iti dharmasaMgrahaprathamAdhikAre / 'antaHkaraNAdipraNidhAne bhaktiH' iti AvazyakadvitIyAdhyayane darzanazuddhau ca / 'bhaktiH syAdgurudevAdau' iti vacanAttu gurudevAdiviSayiNI icchA bhaktiH / anuSThAnacatuSTaye prItibhaktivacanAsaGgAtmake tu bhaktivizeSitAnuSThAnasvarUpamidam gauravavizeSayogAcchuddhimato yadvizuddhatarayogam / kriyayetaratulyamapi jJeyaM tadbhaktyanuSThAnam // 1 // itaratulyamapIti prItyanuSThAnasadRzamapi, tatsvarUpaM ca yathA yatrA''daro'sti paramaH prItizca hitodayA bhavati kartuH / zeSatyAgena karoti yacca tatprItyanuSThAnam // 1 // prItibhaktyoriyAn vizeSo dRSTAntadvAreNa atyantavallabhA khalu patnI tadvaddhitA ca jananIti / tulyamapi kRtyamanayorjJAnaM sthAtprItibhaktigatam // 1 //
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 47 evaM pAtrAtmikAyAM saptakSetryAM dhanaM vapan / dayayA cA'tidIneSu mahAzrAvaka ucyate // (iti yogazAstre - 3-119) evaM ca vAcakavaryA api dAnabhedayoranukampA-bhaktivizeSitayoH svarUpamevA''cakhyuH - aindrazarmapradaM dAnamanukampAsamanvitam / bhaktyA supAtradAnaM tu mokSadaM dezitaM jinaiH // 1 // anukampA'nukampye syAdbhaktiH pAtre tu saGgatA / anyathAdhIstu dAtRRNAmaticAraprasaJjikA // 2 // bhaktistu bhavanistAravAJchA svasya supAtrataH / tayA dattaM supAtrAya bahukarmakSayakSamam // 1 // zuddhaM dattvA supAtrAya sAnubandhazubhArjanAt / sAnubandhaM na baghnAti pApaM baddhaM ca muJcati // 2 // bhavetpAtravizeSe vA kAraNe vA tathAvidhe / azuddhasyA'pi dAnaM hi dvayorlAbhAya nA'nyathA // 3|| athavA yo gRhI mugdho lubdhakajJAtabhAvitaH / tasya tatsvalpabandhAya bahuni raNAya ca // 4 // itthamAzayavaicitryAdatrA'lpAyuSkahetutA / yuktA cA'zubhadIrghAyurhetutA sUtradarzitA // 5 // yastUttaraguNAzuddhaM prajJaptiviSayaM vadet / tenA'tra bhajanAsUtraM dRSTaM sUtrakRte katham // 6 / / zuddhaM vA yadazuddhaM vA'saMyatAya pradIyate / gurutvabuddhyA tatkarmabandhakRnnA'nukampayA // 7 // ataH pAtraM parIkSeta dAnazauNDaH svayaM dhiyA / tatridhA syAnmuniH zrAddhaH samyagdRSTistathA paraH // 8 // 1. "evaM vratasthitau bhaktyA" /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 anusaMdhAna-26 eteSAM dAnametatsthaguNAnAmanumodanAt / aucityAnativRttyA ca sarvasampatkaraM matam // 9 // zubhayoge'pi yo doSo dravyataH ko'pi jAyate / kUpajJAtena sa punarnA'niSTo yatanAvataH // 10 // dharmAGgatvaM sphuTIkartuM dAnasya bhagavAnapi / ata eva vrataM gRhNan dadau saMvatsaraM vasu // 11 // itthaM dAnavidhijJAtA dhIraH puNyaprabhAvakaH / yathAzakti dadaddAnaM paramAnandabhAgbhavet // 12 // (dvAtriMzad dvAtriMzikAyAM dAnadvAtriMzikA) evaM bhaktidAnAdisvarUpaM sarvajJazAsanAtirikte nopalabhyate / punazca devaviSayiNyA bhakteH paJcavidhatvaM upadezataraGgiNyAM pratipAditam puSpAdyarcA tadAjJA ca tadravyaparirakSaNam / utsavAstIrthayAtrA ca bhaktiH paJcavidhA jine / bhaktiH zrIvItarAge paJcaprakArA bhavati / prathamA puSpAdipUjA, AdizabdAnmuktAphalahArakanakamayachatrAdyAbharaNAni caTApyante / AbharaNapUjA hi zAzvatI / yaduktam mlAyanti puSpanicayAH praharArdhakena vaigandhyameti divasena kRto'GgarAgaH / jIryanti ramyavasanAnyapi bhUrivarSe noM jIryate yugazatairjinaratnapUjA // 1 // saptalakSamanuSyakalite zrIvastupAlasaGke zrIanupamadevyA zrIgiranAre nIraprakSAlitasvamalaiH dvAtriMzadrammalakSAbharaNaiH zrInemIzvaraH pUjitaH, tdnukottipusspaiH| yaduktam dvAtriMzatA drammalakSairekadA raivatAcale / nemIzvarasyA'nupamA pUjAM cakre pramodataH // 1 // jinabhaktihRSTacetasA tejaHpAlena dvAtriMzallakSaTaGkakaistAni punarnavyAni
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 49 kAritAni / punarapi zatruJjaye tairAbharaNaiH mantritejaHpAladharmapatnyA'nupamadevyA zrIRSabhadevapratimA pUjitA, tadA devarapatnIkRtAbharaNapUjAM vilokya mantrivastupAladharmapantyA lalitAdevyA'pi dvAtriMzallakSaTaGkakAbharaNaiH pUjitA, zobhanAdAsyA lakSaTaGkamUlyasvAbharaNaiH pUjitA / vastupAlamantriNA sarvAsAmadhikamUlyAni (AbharaNAni) kAritAni / evaM devagirIyasaGghapatidhAidevena muktAphalapravAla cunnIsuvarNapuSpAdibhiH zrIRSabhadevapratimAyA AGgI kRtA, tadanu navalakSacampakAeM / tathA 'jinAjJA' samyagmanasA paalniiyaa| tathA 'devadravyarakSAvRddhikaraNaM" jinpuujaiv| yaduktam vaDDhaMto jiNadavvaM titthayarattaM lahai jIvo / bhakkhaMto jiNadavvaM aNaMtasaMsArio bhaNio // 1 // bhakkhaNe devadavvassa paratthIgamaNeNa yA / sattamaM narakaM jaMti sattavArAo goyamA // 2 // ceiyadavvaviNAse isighAe pavayaNassa uDDAhe / saMjaicautthabhaMge mUlaggI bohilAbhassa // 3 // tathA'STAhnikAsnAtrotsavazrIparyuSaNAkalpacaritrapustakavAcanaprabhAvanotsavAH kriyante, sA'pi jinazAsanonnatihetutvAjjinabhaktireva / yataH - prakAreNA'dhikAM manye bhAvanAtaH prabhAvanAm / bhAvanA svasya lAbhAya svAnyayostu prabhAvanA // 1 // evaM tIrthayAtrotsavAdiH / ityAdiprakAraiH puNyavatA jinabhaktiH kAryA / " iti upadezataraGgiNITIkAyAm / AbharaNapUjAyA vizeSanirjarAhetutvaM vyavahArabhASye - pAsAIyA paDimA lakkhaNajuttA samattalaMkArA / jaha jaha palhAyai maNaM taha taha Nijjamo viyANAhi // 1 // sUtre'pi 'AbharaNAruhaNaMti' / ataH sAlaGkArA mUrtiH vizeSanirjarAheturiti tu niSkarSaH / nyAyAcAryairapi pramANanayatattvAlokAlaGkAre 'pazya puraH sphuratkiraNa
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 anusaMdhAna-26 maNikhaNDamaNDitAbharaNabhAriNI jinapatipratimA' mityuktamiti / _ 'maNimottiyadAmaehiM' ityAdyAptoktezca jambUdvIpaprajJaptau nirvRtabhagavaccharIrasya pUjAkAlInAvasthAtrikabhAvanAsvarUpapratipAdena stavAnulepanAbharaNAdividhAnena rAtrAvapi gautamAderbhagavatsamIpAvasthAnopadezaH taccaityAvasthAnaniSedhAdisUcitabhAvakalpabimbakalpabhinnatayA ca kathaM vItarAgAvasthe vicarati bhAvArhati na vihitaM bhUSaNaropaNAdikaM tadvimbe kAryamityArekAkaNo'pi na vidheyaH / digambaranirAsaprastAve AbharaNaviSayakacarcAvistarastu sammateravaseyaH / devaguruviSayiNI bhaktistu samyaktvaM bhUSayatIti samyaktvabhUSaNapaJcake bhaktinAmA'pi tRtIyaM bhUSaNam / pUjyapAdairapi yathArthabhaktisvarUpaM pratipAdayadbhirevaM dvAtriMzikAyAM varNitam - "samyagdRSTiparigRhItAni mithyAdRkzrutAnyapi samyaktvena pariNamantI"ti / sattvAnurUpA sarvasya zraddhA bhavati bhArata ! / zraddhAmayo'yaM puruSaH yo yacchraddhaH sa eva saH // 1 // iti gItAvacanatAtparyavicAraNayA arhadupAsaka evA'rhan bhavitumarhati, nA'nyaH, ata eva 'vAlmIkIpraNIte yogavAsiSThe'pi zrIrAmacandreNa sudhyAte yat nA'haM rAmo na me vAJchA bhAveSa na ca me manaH / zAnta AsitumicchAmi svAtmanyeva jino yathA // 1 // padArthamAtrarasikastato'nupakRtopakRt / / amUDhalakSo bhagavAn mahAnityeSa me matiH // 1 // arhamityakSaraM yasya citte sphurati sarvadA / / paraM brahma tataH zabdabrahmaNaH so'dhigacchati // 2 // paraHsahasrAH zaradA pare yogamupAsatAm / hantA'rhantamanAsevya gantAro na paraM padam // 3 // AtmA'yamahato dhyAnAt paramAtvatvamaznute / rasaviddhaM yathA tAnaM svarNatvamadhigacchati // 4 //
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 pUjyo'yaM smaraNIyo'yaM sevanIyo'yamAdarAt / asyaiva zAsane bhaktiH kAryA ceccetanA'sti vaH // 5 // sArametanmayA labdhaM zrutAbdheravagAhanAt / bhaktirbhAgavatI bIjaM paramAnandasampadAm // 6 // zramaNAnAmiyaM pUrNA sUtroktAcArapAlanAt / dravyastavAdRhasthAnAM dezatastadvidhistvayam // 7 // nyAyArjitadhano dhIraH sadAcAraH zubhAzayaH / bhavanaM kArayejjainaM gRhI gudisammataH // 8 // tatra zuddhAM mahImAdau gRhNIyAt zAstranItitaH / paropatAparahitAM bhaviSyadbhadrasantatim / / 9 / / aprItirnaiva kasyA'pi kAryA dharmodyatena vai / itthaM zubhAnubandhaH syAdatrodAharaNaM prabhuH // 10 // Asanno'pi janastatra mAnyo dAnAdinA yataH / itthaM zubhAzayasphAtyA bodhivRddhiM zarIriNAm // 11 / / iSTakAdidalaM cAru dAru vA sAravanavam / gavAdyapIDayA grAhyaM mUlyaucityena yatnataH // 12 / / bhRtakA api santoSyAH svayaM prakRtisAdhavaH / dharmo bhAvena na vyAjAddharmamitreSu teSu tu // 13 / / jinagehaM vidhAyaivaM zuddhamavyayanIvi ca / drAk tatra kArayedvimbaM sAdhiSThAnaM hi vRddhimat // 14 // vibhavocitamUlyena kartuH pUjApuraHsaram / deyaM tadanaghasyaiva yathA cittaM na nazyati // 15 // lokottaramidaM jJeya-mitthaM yadvimbakAraNam / mokSadaM laukikaM cA'nyat kuryAdabhyudayaM phalam // 16 / / itthaM niSpannabimbasya pratiSThA''ptaistridhoditA / dinebhyo'rvAk dezIyastu vyaktikSetramahAhvayA // 17 //
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 anyatrA''rambhavAn yastu tasyA'trA''rambhazaGkinaH / abodhireva paramA vivekaudAryanAzataH // 18 / / taduktam annatthAraMbhao dhammeNAraMbhao aNAbhogo / loe pavayaNakhisA abohibIyaMti dosAya // 1 // ityAdi bahu vaktavyaM, tattu tata evA'vaseyam / pitAmahagurvAdibahujanakSayahetukasaGgrAmaparAGmukhAyA'rjunAya yuddhapravartanodezenopadiSTAyAM gItAyAmapi pUrvapratipAditasAttvikyAdibhaktitrayasvarUpasaMvAditrividhakarmasvarUpamidam niyataM saGgarahitamarAgadveSataH kRtam / aphalaprepsunA karma yattatsAttvikamucyate // 1 // yattu kAmepsunA karma sAhaGkAreNa vA punaH / kriyate bahulAyAsaM tadrAjasamudAhRtam // 2 // anubandhaM kSayaM hiMsAmanapekSya ca pauruSam / mohAdArabhyate karma tattAmasamudAhRtam // 3 // trividhakartRsvarUpamapi tatra muktasaGgo'nahaM vAdI dhRtyutsAhasamanvitaH / siddhyasiddho nirvikAraH kartA sAttvika ucyate // 1 // rAgI karmaphalaprepsurlabdho hiMsAtmako'zuciH / harSazokAnvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH // 2 // ayuktaH prAkRtaH stabdhaH zaTho naiSkRtiko'lasaH / viSAdI dIrghasUtrI ca kartA tAmasa ucyate // 3 // evaM ca buddhidhRtidAnatapojJAnazraddhAdInAmapi trividhatvaM tatra pratipAditam, tattata evA'vaseyam / atra tu paryupAsanArUpA bhaktiH / 'pUjyeSvanurAgo bhakti' riti mallinAthaH / tayA / upapadyante smeti upaupasargapUrvAt paddhAtoH kte upapannAH yuktiyuktAH,
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 . 53 teSu upapanneSu / "upapannaM nanu ziva" miti raghuH / vidhIyate iti 'upasargAdAta: (15 / 3 / 110 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNa vipUrvAt dhAdhAtoH aGividhA / "karma kriyA vidhA" iti haimaH / 'pANinIya' mate tu 'vidh-vidAne chidrakaraNe chedane ca' tudAdiH para0 saka0 seT / vidhatIti vidhA / vidhadhAtoH kaH acceti vidhaH puMstrIliGgaH / "vidhAne, gajabhakSyAnne, prakAre, vedhe, vRddhau, vetane, vedhane, karmaNi ca" strI0 / atra tu prakArArthaH / tasyA vidhA iva vidhA-prakAro yeSAM te tadvidhAH, teSAM tadvidhAnAm-mahatAmityarthaH / prasadanamiti prapUrvAt saddhAto ve ghaji prasAdaH / "nairmalye, anugrahe, kAvyaguNabhede, svAsthye, prasakte, devanaivedye, gurujanabhuktAvaziSTe ca" / atra tvanugrahaH / cAhayatIti cihnAni / 'dina-nagna-phena-cihna-bradhna-dhenastena-cyauknAdayaH' // 268 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa caherdhAtoridupAntyo nAnto nipAtaH / "cihna, lakSaNaM lakSma lAJchanam; aGkaH kalaGko'bhijJAnam" iti haimaH / 'pANi0' mate 'cihna-lakSaNe' adAdizcurAdizca ubha0 saka0 seTdhAtoraci, yadvA cahadhAtornapratyaye upadhAyA vikalpena itve cihnayantIti cAhayantIti vA cihnAni / "cihna na0 lAJchane lakSaNe ca" / prasAdasya cihnAni-liGgAnipUjAsvIkArAdIni prasAdacihnAni / phalantIti phalam / "lAbho'dhikaM phalam" iti haimH| phalaM hetukRte jAtIphale phalakasasyayoH / triphalAyAM ca kakkole zastrAse vyuSTilAbhayoH / / ____ iti anekaarthsnggrhH| "pANi.' mate tu 'phal-niSpattau' bhvAdiH para0 a0 seT, 'phalbhedane gatau ca' bhvAdiH para0 sa0 seT / atra tu niSpattyarthaH / phalatIti phaladhAtoraci phalam / "phalaM vRkSAdInAM sasye, lAbhe, kArye uddezye, prayojane, jAtIphale, triphalAyAM, kakkole, bANAgre, phAle, dAne, muSke ca; kuTajavRkSe" puMliGgAH / svArthAdau kani phalakaH (r3hAla iti khyAte) carmamaye'strapratighAtanivArake padArthe, asthikhaNDe, nAgakezare, kASThAdipaTTake ca puMliGgAH" / puraphalAnipurogatAni pratyAsannAni phalAni yeSAM tAni puraHphalAni / avilambitaphalasUcaka1. abhi0 ci0 Sa0 1497 / 3. abhi0 ci0 tR0 869 / / 2. abhi0 ci0 dvi0 106 / 4. anekArthasaGgrahe tR0 487 /
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 anusaMdhAna-26 liGgadarzanAdAnando yujyata ityarthaH / / vAcyaparivartanaM tvevam- tayA vatsotsukayA'pi stimitayA (satyA) saparyA pratyagrAhi iti tAbhyAM nanande / hi bhaktyopapanneSu tadvidhAnAM prasAdacihnaH puraHphalaiH bhUyate // dhenuH yadyapi sAyaMkAle nijavatsAlokanArthamatyantaM vihvalA AsIt / tathA'pi sA rAjJA vihitAM pUjAM nizcalabhAvena svIcakAra / tattasyAM prasannatAcihna vilokya sudakSiNAdilIpau nirbharamAnandatuH / yato bhaktajanAn prati mahAtmanAM prasAdaH acireNaiva bhaktAnAmiSTasiddhiM kathayati, iti saralArthaH // 22 // guroH sadArasya nipIDya pAdau samApya sAndhyaM ca vidhi dilIpaH / dohAvasAne punareva drogdhrIM bheje bhujocchinnaripurniSaNNAm // 23 // guroriti / bhujyete AbhyAmiti bhujau / 'bhujanyubnaM pANiroge (4 / 1 / 120 // ) iti zrI si0' sUtreNa ghaJ nipAtyate puMstrIliGgaH / "bhujo bAhuH praveSTo dorbAhA" iti haimaH / "bhujabAhU praveSTo doH' ityamaraH / 'pANi0' mate bhujadhAtorghabarthe karaNe kaH ni0 katvAbhAvaH / "bAhau, kare, trikoNacatuSkoNAdikSetrasya rekhAvizeSe, lIlAvatyAdiprasiddhe-"tathAyate, tadbhujakoTighAtaH" / ucchidyante sma iti ucchinnAH / iyartIti ripuH / 'kasyanisyAmipuk' // 798 / / iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa puki ripuH / zatrau / "pratipakSaH paro ripuH zAtravaH pratyavasthAtA pratyanIko'bhiyAtyarI dasyuH sapano'sahano vipakSo dveSI dviSan vairyahito jighAMsuH durhat pareH panthakapanthinau dviT pratyarthyamitrAvabhiyAtyarAtI" iti haimaH / 'pANinIya mate tu rapdhAtoH kupratyaye pRSodarAditvAt "ripuH zatrau coranAmagandhadravye, jyotiSokte lagnApekSayA SaSThasthAne, kAmakrodhAdiSu ca" / atra tu zacarthaH / bhujAbhyA: ucchinnAH ripavo yena sa bhujocchinnaripuH bAhuvidhvaMsitAriH / dilIpaH / dArayanti dIryante vA ebhiriti vA dArAH / 'puMliGgo dAraprANA suvalvajA 1. abhi0 ci0 tR0 589 / 2. ama0 dvi0 manuSyavarge - 1233 / 3. abhi0 ci0 tR0 728-29 /
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 55 iti liGgAnuzAsanavacanAt; bahuvacanAntazca' / 'ekavacanAnto'pi dRzyate yallakSyaM (yathAlakSyaM ?) "dharmaprajAsampanne dAre, nA'nyaM kurvIta" iti / 'nyAyAvAyA(dhyAyodyAvasaMhArAvahArAdhAradArajAram) (5 / 3 / 134||) iti 'zrI si0' sUtreNa ghaTAdidRdhAtoH Nici ghanipAtane dArAH / "atha sarmiNI patnI sahacarI pANigRhItI gRhiNI gRhA dArAH kSetraM vadhUrbhAryA janI jAyA parigrahaH dvitIyoDhA kalatraM ca" iti haimaH / "bhAryA jAyA'tha 'bhUmni dArAH" ityamaraH / 'pANinIya' mate tu dArayanti bhAtRsneham iti dRdhAtoH Nici aci ca "dArAH puM0 bahuvacanaM patnyAm" / sA hi patyurbhrAtRsnehaM bhinattIti lokaprasiddham / dAraiH saha vartamAnaH sadAraH, tasya sadArasya-sabhAryasya / 'gRNAti dharma'miti guruH / 'kR-gR Rta ur ca' // 734 // 'uNAdizrI0 si0' sUtreNa 'gRz-zabde' iti dhAtoH kidupratyaye RkArasya cA'ri guruH / guruH AcAryaH laghupratipakSaH pUjyazca janaH / "gururdharmopadezakaH" iti haimaH / 'niSekAdikaro guruH' ityanye / 'giratI'ti guruH iti tu mahadarthe / 'gRNAti upadizatI'ti guruH / "bRhaspatiH surAcAryo jIvazcitrazikhaNDijaH vAcaspatidvAdazAcirdhiSaNaH phalgunIbhava: gIrvRhatyoH patirutathyAnujAGgirasau guruH" iti haima: / 'pANinIya'mate tu giratyajJAnamiti gRNAtyupadizati vA dharmamiti gRdhAtoH kupratyaye uci ca" guruH niSekAdIni karmANi yaH karoti yathAvidhi / sambhAvayati cA'nyena sa vipro gururucyate // 1 // iti manUkte niSekAdikartari, pitrAdau / "sa gururyaH kriyAM kRtvA, vedamasmai prayacchati" ityukte AcArye, zAstropadeSTari, sampradAyapravartake, upAdhyAye, tAntrikamantropadeSTari, bRhaspatau, tadadhidaive, puSye, dvimAtre, dIrghe, svaravaNe, binduvisargayukte ekamAtre, saMyuktavarNAtpUrvasthite ekamAtre'pi varNe, droNAcArye kapikacchAyAJca, 1. abhi0 ci0 tR0 512-13 / 2. ama0 dvi0 manuSyavarge - 1085 / 3. abhi0 ci0 pra0 77 / 4. abhi0 ci0 dvi0 118-19 / /
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 balavati, mahati, pUjye / iti purANam / gururagnirdvijAtInAM varNAnAM brAhmaNo guruH / patireko guruH strINAM sarvatrA'bhyAgato guruH / durjara, gurutvavati ca triliGge / atra tu pUjyAdiryathAyatham / jainadarzane tu guravo'neke pratipAditAstathA'pi upadezakamunirUpagurustu mahAvratadharatvAdiguNagaNopeta eva / yadAha mahAvratadharA dhIrA bhaikSamArgopajIvinaH / sAmAyikasthA dharmopadezakA guravo matAH ||1|| dharmajJo dharmakartA ca sadA dharmaparAyaNaH / satvebhyo dharmazAstrArthadezako gururucyate // 2 // 'svayaM parihAraH' iti zrIharibhadrasUrivacanAt yaH sarvArambhAdityAgavAn sa evopadezadAnAdhikArajJa netara iti jJeyam / yogapUrvasevAdhikAre tu evaMvidho'pi guruvargaH pratipAditastathA cA''ha pUrvasevA tu yogasya gurudevAdipUjanam / sadAcArastapo muktyadveSazceti prakIrtitAH ||1|| mAtA pitA kalAcArya eteSAM jJAtayastathA / vRddhA dharmopadeSTAro guruvargaH satAM mataH // 2 // pUjanaM cA'sya namanaM trisandhyaM paryupAsanam / avarNAzravaNaM nAma zlAghotthAnAsanArpaNe // 3 // anusaMdhAna - 26 sarvadA tadaniSTeSTatyAgopAdAnaniSThatA / svapumarthA (rtha) manAbAdhya sArANAM ca nivedanam // 4 // (dvAtriMzadvAtriMzikA) 'atra svapumarthamanAbAdhyetyanena yadi tadaniSTebhyo nivRttau iSTeSu ca pravRttau dharmAdayaH puruSArthA bAdhante tadA na tadanuvRttipareNa bhAvyam' iti taTTIkAyAm / tadvittayojanaM tIrthe tanmRtyanumaterbhayAt / tadAsanAdyabhogazca tadvimbasthApanArcane // 5 //
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 2003 akhAnAmnA jainetarabhaktenA'pi gurjarabhASAyAmuktam " guru guru nAma dharAve sahu, gurune ghera beTA ne vahu / gurune ghera DhAMDhAM ne Dhora, akho kahe Ape valAvA ne Ape cora // " iti / 'gRNAti yathAvasthitaM zAstrArthamiti guruH - dharmopadezAdidAtari' AvazyakamalayagirIyavRttau / samyagjJAnakriyAyukte samyagdharmazAstrArthadezake, dharmasaGgrahadvitIyAdhikAre, aSTake, paJcAzake ca / gauravArhe uttarAdhyayane / dharmAcArye, paJcA0 vivaraNe, pravacanasAroddhAravRttau uttarAdhyayane, nizIthacUrNau ca / samyaggurucaraNaparyupAsanA'vikalatayA yathAvasthitatattvaveditari, yataH - " gurvAyattA yasmAcchAstrArambhA bhavanti sarve'pi / tasmAddurvArAdhanapareNa hitakAGkSiNA bhAvyam // (prazamaratiprakaraNam - 69 ) AvazyakavRttau, anuyogadvAravRttau, dharmaratnavRttau ca / 'gRNAti pravacanArthatattva' miti guruH pravacanArthapratipAdakatayA pUjye, nandIvRttau, kalyANamitre, paJcasUtracaturthasUtre ca / 57 guru cittaprasattyadhInatvAtsakalazAstrArthasya gurucittaprasAdane yatitavyaM gurukulavAsazca vidheyaH / yaduktam gurucittAyattAiM vakkhANaMgAi jeNa savvAI | to jeNa suppasannaM hoi tayaM taM tahA kajjaM // 1 // tadupAyAzceme jo jeNa pagAreNa tussai karaNaviNayANuvattIhiM / ArAhaNAra maggo so cciya avvAhao tassa // 1 // AyAreMgiyakusalaM jai seyaM vAyasaM vade pujjA / taha viyasi na vi kUDe virahaMmi ya kAraNaM pucche // 2 // nivapucchieNa guruNA gaMgA kaomuhI vahai / saMpAiyavaM sIso jaha taha savvattha kAyavvaM // 3 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 NANassa hoi bhAgI thirayarao daMsaNe caritte a / dhanA AvakahAe gurukulavAsaM na muMcaMti // 4 // savvaguNamUlabhUo bhaNio AyArapaDhamasutte jaM / gurukulavAso'vassaM vasijja. to tattha caraNatthaM / / 5 // ityAdi / tasya guro:-vasiSThasya / jainamate tu RSimunirUpasya tyAginaH sadAragurorabhAvAdetadvarNanamayuktamevetyavaseyam / __patsyate apAda pedevA pAdaH / 'vadarujavizaspRzo ghaJ' (5 / 3 / 16 / / ) iti 'zrIsi0' sUtreNa padadhAtorghatri pAdaH / "caraNaH kramaNaH pAdaH padoM'hizcalanaH kramaH iti haimaH / 'pA0' mate tu padyate gamyate'neneti karaNe ghani pAdaH / "ijyasya caraNe, caturthAMze, vRkSAdermUle, pUjye, kiraNe ca" / atra tu caraNArthaH / pAdau-caraNau / na(ni)pIDya saMvAhya / atra strIpAdasaMvAhanamayuktaM puruSasyetyabhisandhAyA ''bhivandye 'ti [vivRtavAn] mallinAtha ityanumIyate / sandhyAyAM vihitaH sAndhyaH, taM sAndhyaM sAyaMkAlikam / vidhIyate'neneti vidhiH / "kalpe vidhikramau" iti haimaH / 'pANi0' mate tu vidhiH vipUrvAt dhAdhAtoH kipratyaye inapratyaye vA vidhi: "jagatsraSTari, brahmaNi, bhAgye, krame, 'cikIrSA kRtisAndhya(dhya)tvahetudhIviSayo vidhiH' ityukte pravartanArUpe, niyoge, tajjanake vAkye, viSNau, karmaNi, gajabhakSyAnne, vaidye, aprAptaprApakarUpe, vAkyabhede, 'saMjJA ca paribhASA ca, vidhiniyama eva ca / atidezo'dhikArazca SaDvidhaM sUtramucyate // ' iti vyAkaraNokte sUtrabhede / vidhiratyantamaprAptau niyamaH pAkSike sati / tatra cA'nya[tra] ca prAptau parisaGkhyeti gIyate // ' atra tu kramArthaH / taM vidhim-anuSThAnam / samApya pUrNIkRtya / 1. abhi0 ci0 tR0 616 / 2. abhi0 ci0 tR0 839 /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 59 dudhAto ve ghatri dohanaM [vA] dohaH / avasIyate'neneti avasAnam / "AghATastu ghaTo'vadhi: anto'vasAnaM sImA ca maryAdA'pi ca sImani" iti haimaH / 'pANi0' mate tu avasAya: avasAnaM napuM0, avapUrvAt sAdhAto ve lyuT- "virAme, samAptau, sImAyAM, mRtyau ca" / atra tu samAptyarthaH virAmArtho vA / dohasyA'vasAnaM dohAvasAnam, tasmin dohAvasAne / niSIdati smeti niSaNNA, tAM niSaNNAm-AsInAm / dohanazIlAM dogdhrIm / atra dudhAtostRnpratyaye ca striyAM GIpi dogdhrI / dogdhrImiti nirupapadaprayogAt kAmadhenutvaM gamyate / punAtIti pu(pU)sanyamibhyaH punasanutAntAzca // 947 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa apratyaye punAdeze ca dvitve ca punaH punaH / "bhUyo'bhIkSNaM punaH punaH asakRnmuhuH" iti haimaH / "pANi0" mate tu paNadhAtorarupratyaye pRSodarAditvAt puna: / avyayam / "avadhAraNe, bhede, adhikAre, pakSAntare, dvitIyavAre ca" / atra tu dvitIyavArArthaH / iNdhAtorvati pratyaye evA'vyayam, "sAdRzye, anuyoge, avadhAraNe, cAraniyoge, vinigrahe, paribhave ISadarthe ca / vizeSyasaGgato'nyayogavyavacchede yathA- 'pArtha eva dhanurdhara' ityAdau, pArthAnyapadArthe prazastadhanurdharatvaM vyavacchidyate / vizeSaNasaGgato'yogavyavacchede yathA- 'zaGkha pANDura eve' tyAdau, zaGke pANDuratvAyogo vyavacchidyate / kriyAsaGgato'tyantAyogavyavacchede yathA'nIlaM sarojaM bhavatyeve'tyAdau, saroje nIlatvAtyantAyogo vyavacchidyate / gantari trili0 / " atra tu avadhAraNe / bheje-siSeve // vAcyaparivartanaM tvevam - bhujocchinnaripuNA dilIpena sadArasya guroH pAdau nipIDya sAndhyaM vidhiM ca samApya dohAvasAne niSaNNA dogdhrI punareva bheje // arikSayakartA dilIpa: AzramaM samAgatya dampatyoH vasiSThArundhatyoH pAdau bhaktyA saMvAhya, mallinAthamate tu pUrvaM vasiSThamarundhatI ca bhaktyA vavande / tato nijaM sAyaMkAlikamanuSThAnaM samApya doho(hA)vasAne sukhAsInAM tAM nandinImeva punaH sevitavAn, iti saralArthaH // 23 // 1. abhi0 ci0 ca0 962 / 2. abhi0 ci0 Sa0 1531 /
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 anusaMdhAna-26 tAmantikanyastabalipradIpAmanvAsya goptA gRhiNIsahAyaH / krameNa suptAmanusaMviveza suptotthitAM prAtaranUdatiSThat // 24 // tAmiti / gopAyatIti 'gupau-rakSaNe' dhAtoH kartari tRcpratyaye gopA(tA)rakSako dilIpaH / gRhamastyasyAM, gRhazabdAt astyarthe ini tato GyAM ca gRhiNI / "atha sarmiNI patnI sahacarI pANigRhItI gRhiNI gRhAH dArAH kSetraM vadhUrbhAryA janI jAyA parigrahaH dvitIyoDhA kalatraM ca" iti haimaH / gehinItyapi / gRhiNI bhAryAyAM, gehakarmakuzalAyAm / "gRhiNI sacivaH sakhImithaH" iti raghuH / saha ayate-gacchatIti sahAyaH / "sahAyo'bhicaro'nozca jIvi-gAmi-cara-plavAH sevakaH" iti haimaH / "sahAyaH sahacare'nukUle ca asAvanukto'pi sahAya eva" iti kumAraH / gRhiNI sahAyo yasya saH gRhiNIsahAyaH / anto'styasya ityantazabdAdikapratyaye antikam / "pArvaM samIpaM savidhaM sasImAbhyAzaM savezAntikasannikarSAH sadezamabhyagrasanIDasannidhAnAnyupAntaM nikaTopakaNThe sannikRSTasamaryAdAbhyarNAnyAsannasannidhI" iti haimaH / yadvA antyate sambadhyate sAmIpyeneti antadhAtoH ghaJpratyaye antaH so'syA'stIti matvarthIya Thani antikaH / 'sAmIpyavati, svArthe Thani, sAmIpye puM0 cUllyAM napuM0, auSadhibhede strI0 / nyasyante smeti niupasargAt asdhAtoH karmaNi te nyastAH trili0 / "kSipte, tyakte. visaSTe. nihite ca" / balatyaneneti 'padi-paThi-paci-sthali-hali-kali bali-vali-valli-palli-kaTi-caTi-vaTi-badhi-gAdhyaci-vandi-nandhavi-vazivAzi-kAzi-chardi-tantri-mantri-khaNDi-maNDi-caNDi-yatyaJji-masyasi- vanidhvani-sani-gami-tami-granthi-zranthi-jani-maNyAdibhyaH' // 607 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa bala-prANanadhAnyAvarodhayoH' iti dhAtoH ipratyaye" baliH puMstrIliGgaH" devatopahAraH dAnavazca / "upahArabalI samau" iti haimaH / "bhUtayajJo baliH" iti vA haimaH / yadvA baldhAtoH inapratyaye bali: puM0 / pUjopahAre / "dadatustau baliM caiva, nijagAtrAsRgukSitaM" iti caNDI / rAjagrAhye bhAge, upaplave, cAmaradaNDe, jainetaragRhasthakartavyapaJcayajJamadhye bhUtayajJe - 'balikarma 1. abhi0 ci0 tR0 512-13 / 2. abhi0 ci0 tR0 496 / 3. abhi0 ci0 Sa0 1450-51 / 4. abhi0 ci0 tR0 447 / 5. abhi0 ci0 tR0 422 /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 tataH kuryAt' iti smRti: / daityabhede, virocanaputre ca" / ___'yena baddho balI rAjA dAnavendro mahAbalI' || iti rakSAbandhanamantraH / SaSThaH prativAsudevo vA baliH / te ca nava / yadAha haima: - azvagrIvastArakazca merako madhureva ca / nizumbha-bali-prahlAda-lakeza-magadhezvarAH // laGkezo rAvaNaH, magadhezvaro jarAsandhaH, iti TIkA / viSNuvadhyatrayoviMzatau dvAviMze, yadAha haima:- "madhu-dhenukacANUra-pUtanAyamalArjunAH kAlanemihayagrIvazakaTAriSTakaiTabhA: kaMsakezimurA: sAlvamaindadvividarAhavaH hiraNyakazipurbANaH kAliyo narako baliH zizupAlazcA'sya vadhyAH" iti / ete trayoviMzatirasya viSNorvadhyA' iti taTTIkA" | "jarayA zlathacarmaNi, strIli0 vA GIp / 'gRhasthastu yadA pazyet valIpalitamAtmanaH' / iti smRtiH / 'udArAvayave- 'balitrayaM cAru babhAra bAlA' iti kumAraH / guhyasthe aGkarAkAre mAMsapiNDe, gRhadArubhede ca strI0 / svArthe kan, tatrA'rthe iti balAyAM ca / dIpyate iti dIpaH, pra svArthe, meruH sumeruvat, pradIpaH / 'dIpaH pradIpa: kajjaladhvajaH snehapriyo gRhamaNirdazAkarSo dazendhanaH" iti haimaH / yadvA praupasargapUrvAt dIpdhAtoH kapratyaye pradIpaH, puMli0 prdiipe| balayazca pradIpAzca balipradIpAH / antike nyastAH balipradIpAH yasyAH sA antikanyastabalipradIpA, tAm antikanyastabalipradIpAm - samIpasthApitapUjopakaraNadIpAm / tAM pUrvoktAM sukhAsInAM nandinIm / anvAsya- anuupasargapUrvAt 'As upavezane' dhAtoya'pi anvAsya anUpavizya / kramaNaM-bhAve ghaji kramaH / "paryAyo'nukramaH kramaH paripATyanupUrvyAvRt" iti haima: / krAmantyaneneti kramaH-pAdaH "caraNaH kramaNaH pAdaH 1. abhi0 ci0 tR0 699 / / 2. abhi0 ci0 dvi0 219-20-21 / 3. abhi0 ci0 tR0 686-87 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1503-4 /
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 anusaMdhAna-26 padoM'hizcalanaH kramaH " iti haimaH / yadvA 'kram-gatau vA bhvAdiH pakSe divAdiH para0 saka0 seT, kAmati kAmyati iti kramdhAtorghaji kramaH puMli0 / "niyatapUrvAparabhAvarUpe, vidhAne, anukrame, zaktI, AkramaNe, pAde ca" / atra tvanukramArthaH / tena krameNa-paripATyA / svapiti smeti svapdhAtoH kartari kte suptA, tAM suptAM-nidritAm / anu-pazcAt saMviveza-suSvApa / prakarSeNA'tatyatreti 'prAdaterar' / / 945 / / iti '[uNAdi0] zrIsi0'sUtreNa prapUrvAt 'at-sAtatyagamane' iti dhAtoH apratyaye prAta:-prabhAtam / "prage prAtaraharmukhe" iti haimaH / 'pANi0' mate arupratyaye prAtar avyayaM prabhAte, 'prAtaHkAlo muhUrtAn trIn' iti smRtyukte sUryodayAvadhi trimuhUrtakAle ca" / prAta:-prAtaHkAle / uttiSThiti smeti-utpUrvAt sthAdhAtoH kartari kte utthitA / pUrvaM suptA pazcAdutthitA suptotthitA, tAM suptotthitAm-zayanotthitAM jAgaritAmityarthaH / anu pazcAt, udatiSThat-utthitavAn / atrA'nuzabdena dhenu-rAjavyApArayoH paurvAparyamucyate / kramazabdena dhenuvyApArANAmevetyapaunaruktyam / 'bhAgini ca pratiparyanubhiH (2 / 2 / 37 // ) iti 'zrI si0' sUtreNa anuyoge 'karmapravacanIyayukte' [2 / 3 / 8 / ] iti 'pA0' sUtreNa cA'nuyoge 'anurlakSaNe' [1 / 4 / 84 // ] iti 'pA0' sUtreNa anoH karmapravacanIyasaMjJA / tato dvitIyA / / vAcyaparivartanaM tvevam - goptA gRhiNIsahAyenA'ntikanyastabalipradIpAM tAmanvAsya krameNa suptAmanusaMvivize prAta: suptotthitAmanUdasthIyata // tasyA nandinyA nikaTe balipradIpAdipUjAsAmagrI saMsthApya tasyA upavezanAnantaraM sudakSiNAdilIpau upavivizatuH / krameNa nidrAyuktAyAM tasyAM tAvapi nidrAM prAptavantau, prAtaHkAle ca suptotthitAyAM tasyAM tAvapi udatiSThatAm, iti saralArthaH // 24 // itthaM vrataM dhArayataH prajArthaM samaM mahiSyA mahanIyakIrteH / sapta vyatIyustriguNAni tasya dinAni dInoddharaNocitasya // 25 // itthamiti / anena prakAreNeti 'kathamittham' (7 / 2 / 103||) iti 1. abhi0 ci0 tR0 616 / 2. abhi0 ci0 Sa0 1533 /
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 63 'zrIsi0' sUtreNa idamzabdAt etacchabdAcca thami idAdeze ca ittham iti nipAtyate / 'pANi0' mate tu idamzabdAt thamupratyaye ittham avyayam, "idamprakAre, anena prakAreNetyarthe ca" / prajAyate iti prapUrvAt jandhAtoH 'kvacit' (5 / 1 / 171 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNa Dapratyaye prajA / "santatau, jane ca / tokApatyaprasUtayaH tuk prajobhayoH" iti / "loko janaH prajA" iti ca haimH| "prajA syAt santatau jane" ityamarazcare / prajA evA'rthaH prayojanaM yasya tat, prajAyai iti vA prajArtham / mahyate pUjyate iti 'mahyavimyAM hit' // 547 / / iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'mahapUjAyAM' dhAtoH TidiSapratyaye mahiSaH sairibhaH rAjA ca / tato GyAM mahiSI rAjapatnI sairibhI ca / "kRtAbhiSekA mahiSI" iti haima: / 'nRpastrItyuttarataH sambadhyate mahAdevItve kRtAbhiSekA yathA vAsavadatteti' tadvRtti: / "kRtAbhiSekA mahiSI" ityamaraH / yadvA madhAtoH TiSacipratyaye tato Gi(DI)pi mahiSI / 'rAjJaH kRtAbhiSekAyAM mahiSajAtistriyAm auSadhibhede ca' / atra tu paTTarAjJI mahiSI, tayA mahiSyA / __ sampUrvAt 'am-gatau' dhAtoH, saGgatamamatIti samam / "sAkaM satrA samaM sArdhamamA saha" iti haimaH / 'yathA'smadupajJe vyAzrayamahAkAvye "pulinAni saha kSomaiH sarAMsi nabhasA samam" / 'jyotsnya(nyA)mAhanyAmiSanmeghAH sAkaM kailAzamunibhiH' iti tadvattau / yadvA samdhAtoH samupratyaye samam avyayaM, "sAhitye, ekadetyarthe ca" / 'samameva samAkrAntaM dvayam' iti raghuH / atra samaM sh| viyate upavAsAdyatreti 'pRSi-raJji-siki-kA-lA-vRbhyaH kit' // 208 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'vRgaTa-varaNe' iti dhAtoH kidatapratyaye vratam - zAstravihito niyamaH / "niyamaH puNyakaM vratam" iti haimaH / jainadarzane dezasarvAdibhedena vratAnAmanekavidhatvam / dezataH zrAvakANAM dvAdazavratAni, sarvato 6. abhi0 ci0 tR0 843 / 1. abhi0 ci0 tR0 501 / 2. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2398 / 3. abhi0 ci0 tR0 520 / 4. ama0 dvi0 manuSyavarge - 1083 / 5. abhi0 ci0 10 1527 /
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 munInAM paJca mahAvratAni / anye cA'bhigrahavizeSA api vratAni gIyante / "vrataM lakSaNabhede puNyasAdhane upavAsAdi niyamabhede ca" / atra tu jainetaramatena gosevArUpo niyamo vratam, tat vratam / dhArayatIti curAdi'dhR'dhAtoH Nici zatRpratyaye [ca] dhArayan, tasya dhArayataH-anutiSThataH pAlayata ityarthaH / mahituM yogyeti 'maha-pUjAyAM' dhAtoranIyapratyaye mahanIyA-pUjyA / 'pANi' mate ca anAyarapratyaye / kIrtyate iti 'sAti-heti-yUti-jUti-jJapti-kIrtiH' (5 / 3 / 94 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNa 'kRtat-saMzabdane' dhAtoH bhAvAkoM: ktipratyayAntanipAtane kIrtiH-yazaH / "zlokaH kIrtiryazo'bhikhyA samAjJA" iti haimaH / 'pANi0' mate curAdi 'kRt' dhAtoH karmaNi ktini kIrtyate iti kIrti: yazasi / "eka diggAminI kIrtiH sarvadiggAmukaM yazaH" / yadvA "dAnapuNyaphalA kIttiH parAkramakRtaM yazaH" iti / yazaHkIorarthabhedo'pyanyatra / atra tu yazasi / mahanIyA kIrtiryasya saH mahanIyakIrtiH, tasya mahanIyakIrteH - prazastayazasaH / dIyate smeti 'si0'mate dIc-kSaye, 'pA0' mate tu 'dI-kSaye' iti dhAtoH kartari kte tasya ca natve dIna: triliGgaH / "duHkhite, bhIte ca, tagarapuSpe napuM0, mUSikAyAM strI0" / udharaNaM uddharaNaM veti ut-upasargapUrvAt hR-dhRdhAto 'si0'mate bhAve'naTi, 'pA0 mate ca lyuTi uddharaNam / dInAnAmuddharaNam dInoddharaNam / ucyate smeti ucitaH-yogyaH / "nyAyyaM tUcitaM yuktasAMprate labhyaM prAptaM bhajamAnAbhinItaupayikAni ca" iti haimaH / 'vac-paribhASaNe' dhAtoH 'uvacsamavAye' dhAtorvA karmaNi kte, 'pANi0' mate ucdhAtoH kte vacdhAtoH kitacpratyaye vA ucitaH triliGgaH / " nyaste, paricite, yukte" / atra tu paricitArthaH / dInoddharaNe ucitaH-paricitaH dInoddharaNocitaH, tasya dInoddharaNocitasya dInajanarakSaNaniratasya / 1. abhi0 ci0 dvi0 273 / 2. abhi0 ci0 tR0 743 /
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 2003 65 tanoti tanute veti tandhAto: adi Diti ca tadzabda: trili0 / "pUrvokte, buddhisthe parAmarzayogye, viprakRSTaviSaye ca brahmaNi napuM0" / "auM tatsat iti nirdezo brAhmaNaH" iti gItA / tasya SaSThyekavacane tasya - dilIpasya / 'tR-plavanataraNayoH dhAtoDinpratyaye tarantIti trayo bahuvacanAntastrili0 tritvasaGkhyAviziSTe / striyAM tisrAdezaH, tisra ityAdi / guNyate iti guNaH-upasarjanam / "guNopasarjanopAgrANyapradhAne " iti hairma: / guNyate abhyasyate iti guNaH- rajjuH maurvI ca / " zulbaM (mbaM) varATako rajjuH zulvaM tantrI vahI guNaH" iti [ haimaM: ] / "maurvI jIvo (vA) guNo gavyA ziJjA bANAsanaM druNA [ziJjinI jyA ca]" iti ca haimai: / 'pANi0' mate tu guNdhAtoraci ghaJi vA guNaH / " dhanuSo maurvyA, dhanurAkarSaNadAmani, rajjumAtre / " saguNo'pi pUrNakumbho yathA kUpe nimajjatI "tyudbhaTaH / zauryAdidharme, rAjJAM sandhivigrahAdiSu, SaTsu sAdhaneSu / ' SADguNyamupayuJjate' iti mAghaH / 'jJAnavinayAdiSu guNAguNAnubandhitvAt' iti raghuH / sAGkhyamate 'puruSopabhogopakaraNabhUtatvAt tadbandhanopayogitvAcca sattvarajastamaAdiSu padArtheSu' / 'prakRterguNasaMmUDhA sajyante guNakarmasu ' iti gItA / apradhAne / nyAyamate rUpAdicaturviMzatibhedabhinne padArthe / vyAkaraNokte 'sattve nivizate'vaiti, pRthagjAtiSu dRzyate' / 'AdheyazcA'kriyAjazca so'sattvaprakRtiH guNaH / ' ityukte dravyamAtrAzrite / dravyabhinne utpAdyAnutpAdyatAsamAnAdhikaraNe, siddhadharme vastudharme / vyAkaraNaparibhASite 'adeG guNaH' ityukte akAre ekAre okAre ca / 'guNo'redot' ityukte ari ekAre okAre ca / alaGkArokteSu mAdhuryAdiSu / AvRttau, tantau, utkarSe, dUrvAyAM ca / jainamate sahabhAvini, paryAye 1. abhi0 ci0 Sa0 1441 / 2. abhi0 ci0 tR0 928 / 3. abhi0 ci0 tR0 776 /
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 anusaMdhAna - 26 ca / atra tvAvRttyarthaH / trayo guNa AvRttayo yeSAM tAni triguNAni - trirAvRttAni / sapdhAtoH kanini tuTi ca, athavA sapdhAtoH taninpratyaye vA saptan pu0 | tri0 "saptatvaviziSTe saGkhyAvizeSe, tatsaGkhyAyAM ca" / sapta / dIvyati raviratreti yadvA dyati tama iti doMcdhAtornakpratyaye dinaM "sUryakiraNopalakSite SaSTidaNDAtmake tadviziSTe avakhaNDane vA caturyAmAtmake kAle" tacca manuSyANAM SaSTidaNDAtmakam / pitRRNAM gauNacandramAsAtmakam, teSAM hi candralokoparisthite: kRSNASTamIta eva sUryasya talloke kiraNasparzasaMbhavaH, zuklASTamyAM punarbhUvRttenA'cchAdanAcca na tatsamparkaH / devAnAmasurANAM ca sauravarSakAlAtmakam / brahmaNo divyamAnena yugasahasrakAlAtmakamiti vivekaH" / etatsarvaM jainetaramate / atra tu SaSTidaNDAtmakaM dinam / triguNAni dinAni - ekaviMzatirvAsarANItyarthaH / vyatIyuH-vyatikrAntAni // vAcyaparivartanaM tvevam itthaM prajArthaM mahiSyA samaM vrataM dhArayato mahanIyakIrteH dInoddharaNocitasya tasya triguNaiH saptabhirdinaiH vyatIye / itthaM santAnAya pantyA samaM vrataM dhArayataH pUjitakIrtiH dInarakSaNocitasya tasya nRpasya ekaviMzatirdinAni gatAni, iti saralArthaH // 25 // anyedyurAtmAnucarasya bhAvaM jijJAsamAnA munihomadhenuH / gaGgAprapAtAntavirUDhazaSpaM gaurIgurorgahvaramAviveza // 26 // anyedyuriti / anyasmin dine iti 'pUrvAparAdharottarAnyAnyataretarAdedyus' (72/97) iti 'zrIsi0 ' sUtreNA'nyazabdAt anyasminnahni kAle'rthe espratyaye anyedyuH / 'sadya:parutparAryaiSamaH paredyavyadyapUrvedyuranyedyuranyataredyuritaredyuraparedyura dharedyurubhayedyuruttaredyuH'[5|3|22|| ] iti pA0' sUtreNa ca anyedyurnipAtaH / anyedyuHdvAviMze dine / manyate jagatastrikAlAvasthAmasAviti 'manic- jJAne' iti dhAto: 'manerudetau cA'sya vA' // 612 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa 'i' pratyaye'kArasyokAre ca muniH jJAtavAn puMstrIliGgaH: / "atha mumukSuH zramaNo yatiH vAcaMyamo vratI sAdhuranagAra RSirmuniH nirgrantho bhikSuH " iti hairmaH / jainetaramate tu - 'munitrayaM 1. abhi0 ci0 pra0 75-76 /
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 67 namaskRtye' tyasya vyAkhyAne tattvabodhinyAM mantA - vedazAstrArthatattvAvagantA, iti / 'manerudetau cAsya vA' ityauNAdikasUtreNa manerata ukAre maneH pare inpratyaye ca muniH / athavA mananazIlo muniriti / munizabdaH saptasaGkhyAyAmapi / atra vedazAstrArthatattvAvagantA munirgrAhya: / hUyate'sAvagnAviti homa: / 'artIri-stusu-hu-sR-ghR-dhR-zR-kSi-yakSi- bhA-vA-vyA-dhA - pA-yA - vali - padi - nIbhyo maH ' // 338 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa 'huMk - dAnAdanayo: (dAnamiha haviSprakSepa :) dhAto: 'ma' pratyaye, 'pANini' mate ca manipratyaye homa: - Ahuti: / " syAda devayajJa Ahuti: homo hotraM vaSaTkAraH" iti hairma: / hUyate'sminniti homa: ityadhikaraNe'pi pu0 / " devatoddezena vahnau mantradvArA ghRtAdityAgarUpe havane; jainetaramate tu nityaM gRhasthakartavyeSu paJcasu yajJeSu madhye devayajJe, zrAddhIyaviprapANau, zraddhI(zrAddhIya?)yAgabhAgasya mantreNa dAne ca' / homAya homasya vA dhenuH homadhenuH / mune: homadhenuH munihomadhenuH / mune: homArthaM ghRtapayodadhyAdisAdhana (naM) nandinI, idamapi jainetaramate eva / I December 2003 atati, satataM gacchatIti at- sAtatyagamane' dhAto: 'sAtmannAtmanveman - roman- kloman - lalAman - nAman - pApman- pakSman - yakSmanniti' // 916 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa manpratyayAntA, 'pANini mate ca maniNpratyayAnto nipAtaH, aterdIrghazcetyAtmA jIvaH / " kSetrajJa AtmA puruSazcetanaH" iti haima: / athavA atatyaneneti AtmA - svabhAva: / " syAdrUpaM lakSaNaM bhAvazcA''tmaprakRtirItayaH, sahajo rUpatattvaM ca dharma: sarge nisargavat; zIlaM satattvaM saMsiddhiH" iti hai : / "AtmA svarUpe, yattre, dehe, manasi vRttau, buddhau, arke, vahnau, vAyau, jIve, brahmaNi ca " / 'AtmamAtuH svasuH putrAM, AtmapituH svasuH sutAH / AtmamAtulaputrAzca vijJeyA hyAtmabAndhavAH // " 44 ityuktyanusAreNA'tra AtmA svIyArthaH / anucaratIti anu-upasargapUrvAt 'car-gatibhakSaNayoH' iti dhAtoH acpratyaye, 'pA0' mate caTpratyaye anucaraH 1. abhi0 ci0 tR0 821 / 2. abhi0 ci0 Sa0 1366 | 3. abhi0 ci0 Sa0 1376-77 /
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 anusaMdhAna - 26 anugAmI / "sahAyo'bhicaro'nozca jIvi -gAmi- cara - plavAH sevakaH" iti hairmaH / anucaraH trili0 sahacare, pazcAdgAmini dAsAdau / anugatazcaraM dUtaM gatisa0 / dUtAnuge tri0 / Atmano'nucara: AtmAnucaraH, tasyA''tmAnucarasya-svasevakasya rAjJaH / 44 : bhAvayati vicArayatIti bhUdhAtorNici ghaJi bhAvaH / 'bhAvo vidvAn " iti hai : / yadvA'ntargatavAsanAtmatayA vartamAnaM ratyAkhyaM bhAvaM bhAvayatIti bhAvaHaGgasyA'lpo vikAra: / " bhAvahAva helAstrayo'GgajAH" iti haimaH / bhavatyasminniti " vA bhAva:- abhiprAya: puMklIbaliGgaH / "chando'bhiprAya AkUtaM matabhAvAzayA api " iti haimaiM: / " bhAvo'bhiprAya AzayaH" iti ca yAdavaH / 'pANi0 ' mate tu bhAvaH puNlinggH| bhAvayati cintayati padArthAn, curAdibhUdhAtoraci / bhauvAdikAt No vA / "nATyoktau - nAnApadArthacintake paNDite / bhAvayati jJApayati hRdayagatam, bhU- Nic-ac / hRdayagatAvasthAvedake, mAnasavikAre, svedakampAdau, vyabhicAribhAve, bhU- bhAve ghaJ, zuddhadhAtvarthe - yathA pAka ityatra viklittyanukUlavyApAraH pacdhAtvartha:, evameva viklittyanukUlavyApAro ghaJarthaH / " sAdhyarUpe siddharUpe vA, kriyArUpe, dhAtorarthe, rAge, Azaye, prakRtijanyabodhe, prakArIbhUte, bhAve ca' / atra tu rAgArtha AzayArtho vA / taM bhAvam-abhiprAyaM dRDhabhaktitvam / jJAtumicchati iti 'tumarhAdicchAyAM sannatatsana: ' ( 3|4|21|| ) iti 'zrIsi0 'sUtreNa jJAdhAto: icchArthe san, tata: 'zatrAnazAveSyati tu sasyau' (5|2|20|) iti 'zrIsi0 ' sUtreNA''nazi 'ato ma Ane' (4|4|114 || ) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa makArAgame Api ca jijJAsamAnA | 'pANi0 ' mate ca ' dhAtoH karmaNi (Na) samAnakartRkAdicchAyAM vA' [3|1|7|| ] iti sUtreNa san, 'jJA - zrR - smR-dRzAM sana: ' [1|3|57||] iti sUtreNA''tmanepadam, 'laTaH zatRzAnacAvaprathamAsamAnAdhikaraNe' [3 / 2 / 124|| ] iti sUtreNa zAnaci, 'Ane muk ca (muk) [7282 // ] iti sUtreNa mugAgame TApi ca jijJAsamAnA- jJAtumicchantI (satI) / 1. abhi0 ci0 tR0 496 / 2. abhi0 ci0 dvi0 332 / 3. abhi0 ci0 tR0 509 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1383 /
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 gacchati samudramiti 'gamlaM--gatau' iti dhAtoH 'gamyami-ramyaji-gadyadicho-gaDi-khaDi-gR-bhR-vR-svRbhyo gaH' ||92 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa gapratyaye, 'pANi0' mate ca ganpratyaye gaGgA-devanadI strI0 / "gaGgA svanAmakhyAte, nadIbhede" | "gaGgA tripathagA bhAgIrathI tridazadIrghikA trisrotA jAhnavI mandAkinI bhISmakumArasUH saridvarA viSNupadI siddhasvaHsvargikhApagA RSikulyA haimavatI svarvApI harazekharA" iti haimaH / prapatanti asminniti 'patroM-patane' dhAtoH 'vyaJjanAdaJ (d ghaJ)' (5 / 3 / 132 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNa puMnAmni karaNAdhAre ghaji prapAtaH / prapatantyasmAditi vA 'bhAvAkoMrghaJ (koM:) (5 / 3 / 18 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNa ghaji prapAtaH / "prapAtastvataTo bhRguH" iti haimaH / 'prapatyate yasmAt taTAt sa bhRguH ityeke' iti tadvattau / yadvA prapatanaM prapAtaH, bhAvi ghaji prapAta:- chalAdAkramaNamityarthaH / "prapAtastvabhyavaskando dhATyabhyAsAdanaM ca saH" iti haimaH / "prapAta: puMli0 taTarahite niravalambe parvatasthAne, nirjhare, kUle, avaskande ca, bhAve ghatri patane" / atra tvadhikaraNavyutpatyA patanapradezaH / gaGgAyAH prapAta: gaGgAprapAtaH / jainamate- cullahimavatparvatAdhovartI gaGgAprapAtanAmA kuNDavizeSo' pyasti / amatIti 'am-gatau' dhAtoH 'damyati-tami-vA-pU-dhUgR-jU-hasi-vasyasi-vitasi-masINbhyastaH // 200 / / iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa tapratyaye, 'pANi0' mate tanpratyaye ca "antaH-avasAnaM, dharmaH samIpaM ca "athA'ntimaM jaghanyamantyaM caramamantaH pAzcAtyapazcime" iti haimaH / yadvA amati sandehAbhAvamiti anta:-nirNayaH / "nirNayo nizcayo'ntaH" iti haimaH / amatyanena vA'ntaH - sImA / "AghATastu ghaTo'vadhiH, anto'vasAnaM sImA ca maryAdA'pi ca sImani" iti haimaH / "antaH napuM0 svarUpe, svabhAve ca, zeSe punapuM0, nAze, prAnte, sImAyAM, nizcaye, avayave ca puM0 , nikaTe manohare ca triliGgaH" / atra tu sAmIpye / gaGgAprapAtAntaH / vizeSeNa rohanti, rohanti smeti vA; viupasargAt 1. abhi0 ci0 ca0 1081-82. / 2. abhi0 ci0 ca0 1032 / 3. abhi0 ci0 tR0 800 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1459 / 5. abhi0 ci0 Sa0 1374 / 6. abhi0 ci0 tR0 962 /
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 anusaMdhAna-26 'ruh-prarohaNe' dhAtoH kartari kte virUDhAni / "virUDhazabdaH trili0 jAte aGkurite ca' / zIyata iti 'zadi-bAdhi-khani-haneH (ne) SaH ca' // 299 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'zadlaM-zAtane' dhAtoH 'pa'pratyaye SAntAdeze ca zaSpaMbAlatRNam / yadvA zaSatIti 'zaS-hiMsAyAM' dhAtoH 'pa pratyaye, 'pANi0' mate ca 'pak' pratyaye zaSpam / "zaSpaM tu tadanevaM (tad navam)" iti haimaH / 'tat tRNaM navodbhinnaM bAlam' iti tadvRttiH / "zaSpaM bAlatRNa(NaM) ghAsaH" ityamaraH / "zaSpaM napuM0 bAlatRNaghAse; pratibhAkSaye puM0" / gaGgAprapAtAnte jAhnavIpatanapradezasamIpe virUDhAni jAtAni zaSpANi bAlatRNAni yasya taditi gaGgAprapAtAntavirUDhazaSpam / gauratvAt gaurazabdAt 'gaurAdibhyo mukhyAn GIH / 2 / 4 / 19 // iti zrIsi0' sUtreNa GIpratyaye, 'pA0' mate ca GIppratyaye gaurI-pArvatI / "gaurI kAlI pArvatI mAtRmAtA'rpaNA rudrANyambikA tryambakomA durgA caNDI siMhayAnA mRDAnI kAtyAyanyau dakSajA''ryA kumArI satI zivA mahAdevI zarvANI sarvamaGgalA bhavAnI kRSNamainAkasvasA menAdrijezvarA nizumbha-zumbha-mahiSa mathanI bhUtanAyikA" iti haimH| haimazeSazca gautamI kauzikI kRSNA tAmasI bAbhravI jayA / kAlarAtriH mahAmAyA bhrAmarI yAdavI varA // 1 // bahirdhvajA zUladharA paramabrahmacAriNI / amoghA vindhyanilayA SaSThI kAntAravAsinI // 2 // jAGgalI badarIvAsA varadA kRSNapiGgalA / dRSadvatIndrabhaginI pragalbhA revatI tathA // 3 // mahAvidyA sInIbAlI skadantyekapATalA / ekaparNA bahubhujA nandaputrI mahAjayA // 4 // 1. abhi0 ci0 tR0 1191 / 2. ama0 dvi0 vanauSadhivarge - 983 / 3. abhi0 ci0 dvi0 203-4-5 4. abhi0 ci0 haimazeSe 49-61 /
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 bhadrakAlI mahAkAlI yoginI gaNanAyikA / hAsA bhImA prakuSmANDI gadinI vAruNI himA // 5 // anantA vijayA kSemA mAnastokA kuhAvatI / cAraNA ca pitRgaNA skandhamAtA ghanAJjanI // 6 // gAndharvI karburA gArgI sAvitrI brahmacAriNI / koTizrIH mandarAvAsA kezI malayavAsinI // 7 // kAlAyanI vizAlAkSI kirAtI gokulodbhavA / ekAnasI nArAyaNI zailA zAkambharIzvarI / / 8 / / prakIrNakezI kuNDA nIlavastrogracAriNI / aSTAdazabhujA pautrI zivadUtI yamasvasA // 9 // sunandA vikacA lambA jayantI nakulA kulA / vilaGkA nandinI nandA nandayantI niraJjanA // 10 // kAlaJjarI zatamukhI vikarAlA karAlikA / virajAH puralA jArI bahuputrI kulezvarI // 11 // kaiTabhI kAladamanI dardurA kuladevatA / raudrI kundrA mahAraudrI kAlaGgamA mahAnizA // 12 // baladevasvasAputrI hIrI kSemaGkarI prabhA / mArI haimavatI cA'pi golA zikharavAsinI // 13 // iti / "gauryumA nagnikorvISu" ityanekArthasaGgrahaH' / SoDazasu vidyAdevISu navamI vidyAdevI / vidyAdevyastu SoDaza rohiNI prajJaptirvajrazRGkhalA kulizAGkazA / cakrezvarI naradattA kAlyathA'sau mahAparA // 1 // gaurI gAndhArI sarvAstramahAjvAlA ca mAnavI / vairoTya'cchuptA mAnasI mahAmAnasiketi tAH // 2 // iti haimaH / 1. anekArthasaGgrahe dvi0 403-4 / 2. abhi0 ci0 dvi0 239-40 /
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 anusaMdhAna-26 gUyate iti vA [gauraH] 'khura-kSura-dUra-gaura-vipra-kupra-zvabhrAbhra-dhUmrAndhrarandhrazilIndhrauDra-puNDra-tIvra-tIvra-zIghrogra-tugra-bhugra-nidrA-tandrA-sAndra-gundrArijrAdayaH' // 396 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa gaura iti rAnto nipAtaH / gaura:avadAtaH, tato DyAM gaurI-strIdharmarahitA / gUyate upAdeyatayA gaurI / "gaurI tu nagnikA'rajAH" iti haimaH / ___'aSTavarSA bhaved gaurI dazame nagnikA bhavet'- iti ca smArto vizeSaH / gaurI strI0 / "zondukundadhavalA, tato gaurI tu sA matA // " ityuktyAM pArvatyAm, "aSTavarSA bhavedgaurI" ityuktyAmaSTavarSAyAM asaJjAtarajaskAyAM kanyAyAm, haridrAyAm, dAruharidrAyAm, gorocanAyAm, priyaGgau, bhUmau, nadIbhede, maJjiSThAyAm, zvetadUrvAyAm, mallikAyAm, tulasyAm, svarNakadalyAm, AkAzamAMsyAm, rAgiNIbhede ca" / atra tu pArvatyarthaH / gauryAH guruH gaurIguruH, tasya gaurIguro:-pArvatipituH - himAcalasyetyarthaH / gRhati gAhyate veti 'tIvara-dhIvara-pIvara-chitvara-chattvara-gahvaropahvarasaMyadvarodumbarAdayaH' // 444 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa varaTpratyayAntA(ta)nipAtane gahvaram / guheraccotaH / gahvaraM gahanaM mahAbilaM bhayAnakaM pratyantadezazca / yadvA gahvAH santyatreti vA azvAditvAd ranipAtane gahvaram / "akhAtabile tu gahvaraM guhA" iti haimaH / ruditavizeSo vA gahvaram / "tadapuSTaM tu gahvaraM(raH)" iti haimaH / tad ruditam apuSTaM gadgadsvaratvAd jAtoccapUtkAraM gAhate hRdayAntariti gahvaram / 'jaThara-krakara-makara-zaGkara-karpara-kUrpara-tomara-pAmara-prAmara-prAdmara-sagara-nagaratagarodarAdara-zRdara-dRdara-kRdara-kukundara-gorvarAmbara-mukhara-khara-Dahara-kuJjarAjagarAdayaH' // 403 // iNi 'uNAdizrIsi0' sUtreNa gAhadhAtoH kidarapratyayAnto nipAtaH / 'pA0' mate tu gahvara pu0, gAdhAtorvaracpratyaye nipAtyate / "nikuJja, dambhe, sne, rodane, viSamasthAne, anekAnarthasaGkaTe ca napuM0 guhAyAM napuMstrI0" | 1. abhi0 ci0 tR0 510 / 2. abhi0 ci0 ca0 1033 / 3. abhi0ci0 Sa0 1402 /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 "gahvaro biladambhayoH, kuJje'tha" ityanekArthasaGgrahaH / strItvapakSe GIp / atra tu guhArtha: / tad gahvaram - guhAm / Aviveza praviveza // December - 2003 vAcyaparivartanaM tvevam - anyedyurmunihomadhenvA AtmAnucarasya bhAvaM jijJAsamAnayA satyA gaGgAprapAtAntarvirUDhazaSpaM gaurIguroH gahvaramAviveze // dvAviMze dine dhenuH nijasevakasyA'bhiprAyaM jJAtumicchantI dvAviMze dine nandinI kimayaM svArthasAdhanAnurodhAduta vizuddhabhaktiyogAt mAmevaM sevate, iti mAyAbalena nijasevakasya dilIpasyA'bhiprAyaM jJAtumicchantI surasaritprapAtAntavirUDhabAlatRNAM himAlayaguhAmAviveza iti saralArthaH ||26|| sA duSpradharSA manasA'pi hiMstrairityadrizobhAprahitekSaNena / alakSitAbhyutpatano nRpeNa prasahya siMhaH kila tAM cakarSa // 27 // seti / sA nandinI / hiMsantItyevaMzIlA iti hiMsanazIlA 'smaya - jasahiMsa-dIpa-kampa-kama-namo ra:' ( 5|2|79 | | ) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa 'hiMshiMsane' dhAtoH zIlAdAvarthe 'ra' pratyaye hiMsrAH - vyAdhA: / "hiMsrai (sre) zarArudhA (ghA) tukau" iti hai : / "hiMsraH syAddhAtuke hiMsrA mAMsI kAkAdanI vasA" ityanekArthasaGgrahaiH / "pA0' mate'pi hiMsdhAtoH rapratyaye hiMsraH triliGgaH / "hiMsAzIle, ghore, bhaye, hare, bhImasene ca puM0, mAMsyAm, kAkAdanyAm, elavAlukAyAm, nADyAm, jaTAmAMsyAm, gavedhukAyAm, zirAyAM ca strI0 " / atra ghAtukArthaH / taiH hiMstraiH - ghAtukairvyAghrAdibhiH ityarthaH / manyate jAnAtyarthamiti 'as' // 952 // iti 'uNAdi zrIsi0 ' sUtreNa 'manic-jJAne' iti dhAtoH aspratyaye mana:- noindriyam / "antaHkaraNaM mAnasaM manaH, hRcceto hRdayaM cittaM svAntaM gUDhapathoccaleH " iti hairma: / 'yadavocAmastarke sarvArthasaMgrahaNaM manaH' iti tadvRttau / 'pANi0 ' mate 'man- bodhe' divAdiH Atmane0 0 saka0 aniTdhAto: tanAdi: Atma0 saka0 seTdhAtorvA manyate'neneti asipratyaye karaNe asunpratyaye vA manaH, sarvendriyapravartake atIndriye iti nyAyamate, 1. anekArthasaGgrahe tR0 543 / 2. abhi0 ci0tR0 369 / 3. anekArthasaGgrahe dvi0 461 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1369 /
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 anusaMdhAna-26 vedAntamate saGkalpavikalpAtmakavRttimadantaHkaraNe, tacca sukhaduHkhAdyAdhAraH, kAmaH saGkalpo vicikitsA zraddhA' zraddhA dhRtihIIMrbhIrityetatsarvaM mana eva iti zruteH / nyAyamate tajjJAnasAdhanamiti bhedaH, manaHzilAyAM ca" / iha tu sarvendriyapravartakamatIndriyam / tacca nyAyamate'NusvarUpam / tdsaamprtm| sarvatra dehAvayavAcchedena sukhaduHkhAdyupalabdheH / jainamate 'jIvavat sarvazarIrAvagAhi manastvena pariNatamanovargaNApudgalasamUhAtmakam / tena manasA / api-punaH / duHkhena dhRSyate'sau iti duSpradharSA-durdharSA-anabhibhavanIyeti yAvat / etIti iNdhAtoH kticpratyaye iti-avyayaM, "hetau, prakAzane, nidarzane, prakAre, anukarSe, samAptau, prakaraNe, svarUpe, sAnnidhye, vivakSAniyame, mate, pratyakSe, avadhAraNe, vyavasthAyAM, parAmarze, mAne, itthamarthe, prakarSe, upakrame ca" / atra hetvarthaH / iti-hetoH / adyate vajeNeti 'taGki-vayaGki-makya-hi-zadyadi sadyazau-vapivazibhyo riH' // 692 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'adaMk-bhakSaNe' dhAtoH ripratyaye adriH-parvataH / "zailo'driH zikharI ziloccayagirI gotro'cala: sAnumAn grAvA parvatabhU-bhUdharadharAhAryA nagaH" iti haimaH / "girau prapAtI kuTTAraH urvaGgaH kandarAkaraH" iti haimazeSaH / adriH-vRkSaH / "vRkSo'gaH zikharI ca zAkhiphaladAvadriharidrurdumo jIrNo drurviTapI kuThaH kSitiruhaH kAraskaro viSTaraH / nandyAvartakarAliko taruvasU parNI pulAkyaMhipaH sAlAnokahagacchapAdapanagA rukSAgamau puSpadaH / / " iti haimaH / "vRkSe cA''rohakaH skandhI sImikaH haritacchadaH uruH jantuH vahnibhUzca" iti haimazeSaH / jainetaramatenendrazatrusasake dvitIyo dviT / tatra adantIti adrayaH / "asya tu dviSaH pAko'drayo vRtraH pulomA namucirbalaH jambhaH" iti haimaH / asyetIndrasya dviSaH zatravaH, te tu pAkAdayaH sapta / 'pA0' mate tu addhAtoH 1. abhi0 ci0 ca0 1027 / 3. abhi0 ci0 ca0 1114 / 5. abhi0 ci0 dvi0 174-75 / 2. abhi0 ci0 haimazeSe - 158 / 4. abhi0 ci0 haimazeSe-173-74 /
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 75 December - 2003 ktinpratyaye adriH puM0 / "parvate, vRkSe, sUrye, parimANabhede ca" / atra tu parvato'driH / zobhanaM bhidAditvAt aGi shobhaa| "AbhA rADhA vibhUSA zrIrabhikhyAkAnti-vibhramAH lakSmIzchAyA ca zobhAyAm" iti haimaH / zobhA alaGkAravizeSaH / "prAgalbhyaudAryamAdhuryazobhAdhIratvakAntayaH dIptizcAyanajAH" iti haimaH / zobhA rUpAdyaiH puMbhogopabRMhitaiH kiJcchiAyAntarAzrayaNam iti tadvRttiH / 'pA0' mate zobhate iti zubhdhAtoH apratyaye TApi ca zobhA strI0 / "dIptau, haridrAyAM, gorocanAyAM ca" / atra tu dIptiH kAntirvA / adreH-parvatasya zobhA-kAntiH adizobhA / prahi(hI)yete smeti prapUrvAt 'hi-vadhane gatau ca' dhAtoH dhAdhAtorvA karmaNi te prahitaM triliGgaH / "kSipte, niraste, prerite ca, sUpe na0" / atra tu kSiptaH prerito vA'rthaH / IkSyata AbhyAmiti IkSaNe netre / 'cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakaM locanaM darzanaM dRk ca'iti haimaH / "akSNi rUpagraho devadIpaH" iti haimshessH| yadvA IkSyate iti IkSaNam-avalokanam / "IkSaNaM tu nizAmanam, nibhAlanaM, nizamanaM, nidhyAnamavalokanam, darzanaM, dyotanaM nivarNanaM ca" iti haimaH / 'pA0' mate IkSdhAto ve lyuTi avalokane, karaNe lyuTi netre ca" / atra tu netrArthaH / adrizobhAyAM adrizobhAyai vA prahite IkSaNe yena sa adrizobhAprahitekSaNaH, tenA'drizobhAprahitekSaNena-parvatazobhAvalokanadattanayanena / nRzabdAt pAdhAtoH apratyaye, 'pA0' mate ca kapratyaye nUn pAtIti nRpo rAjA / "rAjA rAT pRthivIzakamadhyalokeza bhUbhRtaH, mahIkSit pArthivo mUrdhAbhiSikto bhU-prajA-nR-paH" iti haima: / "nRpaH caturyojanaparyanteSvadhikArI nRpo bhavet" ityukte, rAjavizeSe, rAjamAtre ca / atra rAjamAtraH / tena nRpeNa-rAjJA dilIpena / lakSyate smeti lakSitam / 'lakS-darzane' dhAtoH karmaNi kte lakSitaM triliGgaH / "lakSaNayA bodhite'rthe, jJAte, anumite ca / kartari te lakSaNAzraye, lakSakazabde ca" / atra tu jJAtArthaH / na lakSitaM alakSitaM ajJAtam / na bhAtIti bhAdhAtoH kipratyaye abhi avyayaM "kaJcitprakAraM prAptasya dyotane, Abhimukhye, abhilASe, vIpsAyAm, lakSaNe, samantAdarthe ca" / atrA''bhimukhyamarthaH / utpUrvAt patdhAtoH 1. abhi0 ci0 Sa0 1512 / 4. abhi0 ci0 haimazeSe - 121 / 2. abhi0 ci0 tR0 509 / 5. abhi0 ci0 tR0 576-77 / 3. abhi0 ci0 tR0 575 / 6. abhi0 ci0 tR0 689-90 /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 anusaMdhAna-26 bhAve lyuTi utpatanamiti, utpatyate iti utpatanam, Urdhvagamane utpattau ca / Abhimukhyena utpatanaM abhyutpatanam / alakSitaM abhyutpatanaM yasya saH alakSitAbhyutpatana:-adRSTAkramaNaH / / hinastIti siMhaH / "hiMseH sim ca' // 588 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'hiMsup-hiMsAyAm' ityasmAd dhaH pratyayaH asya ca simAdezaH siMha:mRgarAjaH / yadvA hiMsdhAtoraci pRSodarAditvAt siMhaH / "siMhaH kaNThIravo hariH, haryakSaH, kesarIbhAriH, paJcAsyo, nakharAyudhaH, mahAnAdaH, paJcazikhaH, pArindraH, patyarI, mRgAt, zvetapiGgo'pi" iti haimaH / siMhe tu syAt "palaGkaSaH zailATo vanarAjo nabhaHkrAnto gaNezvaraH zRGgoSNISo raktajihvo vyAdIrNAsyaH sugandhikaH" iti haimazeSaH / "siMhastu rAzibhede mRgAdhipe zreSThe syAduttarasthazca" ityanekArthasaGgrahaH / siMhaH caturviMzasya jinapatelAJchanaM bhagavato varddhamAnasvAminaH / 'pA0' mate sindhAtoH kapratyaye hiMsdhAtoraci vA pRSodarAditvAt "siMhaH puMstrI0, 'siMho varNaviparyayAt' / svanAmakhyAte pazubhede, raktazobhAJjane, meSAditaH paJcame rAzau ca, padAntasthaH zreSThArthe ca" / atra pazubhedaH mRgarAjaH / "siMho mRgendraH paJcAsyaH" ityamaraH / prahasanaM (prasahanaM) pUrvamati prasahya haThe / "haThe prasahya" iti haimaH / yathA-'prasahya vittAni haranti caurAH' / 'pA0' mate prapUrvAt sadhAtoH lyapi prasahya avyayaM haThAdityarthe / "prasahya tejobhirasaGkhyatAM gataH" iti mAghaH / "prasahya tu haThArthakam" ityamaraH / kildhAtoH kapratyaye kila avyayaM, "vArtAyAm, anuzayArthe, nizcaye, sambhAvye, prasiddhapramANadyotake, satye, hetau, arucau, alIke, tiraskAre ca" / atra kiletyaloke // vAcyaparivartanaM tvevam -tayA hiMsrairmanasA'pi duSpradharSayA (bhUyate) iti adrizobhAprahitekSaNena nRpeNa alakSitAbhyutpatanena siMhena prasahya sA cakRSe // kila mahAprabhAvAmimAM kAmadhenum / siMhAdayo manasA'pyabhibhavituM na prabhavantIti nizcitya parvatazobhAvalokanadattadRSTinA bhUpenA'valokita eva siMho jhaTiti haThAt tAM kAmadhenora(numa)lIkamAyayA''krAntavAn, iti saralArthaH // 27 / / 1. abhi0 ci0 ca0 1283-84-85 / 4. ama0 dvi0 siMhAdivarge - 989 / 2. abhi0 ci0 haimazeSe 184-85 / 5. abhi0 ci0 Sa0 1539 / 3. anekArthasaGgrahe dvi0 590-91 / 6. ama0 tR0 avyayavarge - 2869 /
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 77 tadIyamAkranditamArtasAdhorguhAnibaddhapratizabdadIrgham / razmiSvivAdAya nagendrasaktAM nivartayAmAsa nRpasya dRSTim // 28 // tadIyamiti / guhyate'nayeti bhidAditvAt aGi guhA-gahvaram / "akhAtabile tu gahvaraM guhA" iti haimaH / "guhaH skande guhA punaH, gahvare siMhapucchyAM ca' ityanekArthasaGgrahaH / 'pA0' mate guha puM0 / gudhAto: kapratyaye "kArtikeye, azve, rAmamitre, zRGgavairAdhipe caNDAlanAthe gate viSNau ca puM0, siMhapucchIlatAyAm, akRtrime, devakhAte, parvatagarte hRdaye ca strI0" / "guhAM praviSTo" iti zrutiH, "saiSA guhA duravagAhA" iti ca zrutiH / "dari tu kandaro vA strI devakhAtabile guhA" ityamaraH / atra tu gahvarArthaH / nitarAM badhyate smeti nibaddhaH-niyantritaH / "baddho nigaDito naddhaH kIlito yantritaH sitaH, (sandAnitaH saMyatazca) iti haimaH / zapati kUToccAraNamiti 'zA-zapi-mani-kanibhyo daH' // 237 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'zapI-Akroze' dhAtoH dapratyaye zabdaHzrotragrAhyo'rthaH / yadvA zabdyate iti zabdaH / "zabdo ninAdo nirghoSaH svAno dhvAnaH svaro dhvaniH, nirbAdo ninado hAdo niHsvAno niHsvanaH svanaH, ravo nAdaH svanirghoSaH saMvyAGbhyo rAva AravaH, kvaNanaM nikvaNaH kvANo nikvANazca kvaNo raNaH" iti haimaH / 'zabda-zabdakaraNe' adAdiH curAdiH ubha0 saka0 seTdhAtoH ghatri zapdhAtordanpratyaye vA zabdaH puM0 "dhvanyAtmake, varNAtmake ca zrotrendriyagrAhye, naiyAyikAdimate AkAzAdisthe guNabhede ca" / AkAzaguNaH zabdaH' iti naiyAyikAH / tadasAmpratam / zabdapratighAtAderanugrahopaghAtadarzanAt phonogrAphAdiSu gRhyamANatvAcca bhASAtvapariNatabhASAvargaNApudgalaskandharUpo'yam / prathadhAtorDatipratyaye prati avyayaM, "vyAptau, lakSaNe, kaJcitprakAramApannasya kathane, bhAge, pratidAne, pratinidhIkaraNe, stoke, kSepe, nizcaye, vyAvRttau, Abhimukhye, svabhAve ca" / atra vyAptyarthaH / pratirUpa:(gataH) zabdaH pratizabda:-pratidhvaniH / dRNAti hUsvabhAvamiti 1. abhi0 ci0 ca0 1033 / 2. anekArthasaGgrahe dvi0 585 / 3. ama0 dvi0 zailavarge - 644 / 4. abhi0 ci0 tR0 438-39 / 5. abhi0 ci0 10 1399-1400 /
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 anusaMdhAna-26 'maghA ghavAghadIrghAdayaH' // 110 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa dRNAterdIri ghapratyayAnte nipAtane dIrghaH anya(Aya)taH uccazca / "dIrghAyate same" iti haimH| "davIyazca daviSThaM ca sudUraM dIrghamAyatam" ityamaraH / 'pA0' mate tu dRdhAtoH rghA ghasya netvam (?) dIrghaH puM0 / "zAlalatAvRkSe, uSTe, dvimAtre svaravarNe ca; Ayate triliGgaH" / atra tvAyatArthaH / guhAyAM nibaddhaH guhAnibaddhaH, guhAnibaddhazcA'sau pratizabdazca guhAnibaddhapratizabdaH, guhAnibaddhapratizabdena dIrgham guhAnibaddhapratizabdadIrghamkandarapratibaddhapratidhvAnAyatam / tasyAH idam tadIyam / AphdhAtoH vipi pRSodarAditvAt palope A avyayaM, "vAkye (vAkyasyA'nyathAtvadyotane), "pUrvamevaM maMsthA idAnImevam" iti pratipAdanapare smRtau (A evaM manyase iti smRtasyA'nyathApAdane), anukampAyAM, samuccaye, aGgIkAre, ISadarthe, kriyAyoge, sImAyAM vyAptau ca" / vAkyasmRtibhinne'sya Gitvamicchanti, yadAha ISadarthe kriyAyoge maryAdAbhividhau ca yaH / etamAtaM GitaM vidyAdvAkyasmaraNayoraGit / / iti / iha vyAptyarthaH / AkrandanaM ruditam Akranditam / "ruditaM kranditaM kruSTam" iti haimaH / yadvA Akrandyate iti Akranditam / 'pA0' mate ApUrvAta kranddhAtoH ktapratyaye Akranditam / ApUrvAt 'R-gatau' bhvAdirjuhotyAdizca pa0 su0 (sa.) aniT 'R-hiMsAyAM ca' kyAdiH para0 saka0 aniT / tatra gatyarthAddhAtoH ktapratyaye Rcchati sma iyati smeti vA''rtaH "pIDite, duHkhite, susthe ca" / uttamakSamAdibhirguNavizeSairbhAvitAtmA sAnotIti sAdhuH, sAdhayati vA samyagdarzanAdibhiH paramaM padamiti 'kR-cA-pA-ji-svadi-sAdhyazau-dRsnAsani-jA-nirahINabhya uNa' // 1 // iti 'uNAdizrIsi0'sUtreNa 'sAdhaMT-saMsiddhau' iti dhAtoH uttamakSamAdibhistapovizeSairbhAvitAtmA sAdhnoti sAdhuH / samyagdarzanAdibhiH paramapadaM sAdhayati vA sAdhuH-saMyataH / ubhayalokaphalaM vA sAdhayatIti sAdhuH-dharmazIlaH / "atha mumukSaH zramaNo yatiH, vAcaMyamo yatI 1. abhi0 ci0 Sa0 1428 / 2. ama0 tu. vizeSyanighnavarge - 2162 / 3. abhi0 ci0 Sa0 1402 /
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 79 sAdhuranagAra RSimuniH, nigrantho bhikSuH" iti haimaH / sAdhayati kAryANIti vA sAdhuH-sajjanaH / "sAdhau sabhyAryasajjanAH" iti haima: / sAdhu-ramaNIyam / "cAru hAri ruciraM manoharaM valgu kAntamabhirAmabandhure, vAmarucyasuSamANi zobhanaM ma maJjulamanoramANi ca, sAdhuramyamanojJAni pezalaM hadyasundare, kAmyaM kanaM kamanIyaM saumyaM ca madhuraM priyam" iti haimaH / "sAdhujainamunau vArddhaSike sajjanaramyayoH" ityanekArthasaGgrahaH / sAnoti parakAryamiti vA sAdhuH, sa caivaMbhUto yadAha paNDitarAjaH parArthavyAsaGgAdupajahadapi svArthaparatAmabhedaikatvaM yo vahati gurubhUteSu satatam / svabhAvAdyasyA'ntaH sphurati lalitodAttamahimA samartho yo nityaM sa jayatitarAM ko'pi puruSaH // 1 // satpu(pU)ruSaH khalu hitAcaraNairamandamAnandayatyAkhilalokamanukta eva / ArAdhitaH kathaya kena karairudArai rindurvikAsayati kairaviNIkulAni // 2 // 'pANi0' mate sAdhdhAtoruNapratyaye sAdhuH triliGgaH "uttamakulajAte, sundare, manohare, ucite ca, striyAM GIp munau, jine ca; na prahaSyati sanmAne nA'pamAne ca kupyati / na kruddhaH paruSaM brUyAdetaddhi sAdhulakSaNam // ityAdhuktadharmavati jane, vArddhaSike ca puM0" / iha tUcitArthaH / ArteSu sAdhuH hitakArI ArtasAdhuH, tasyA''rtasAdho:-dInarakSaNaparicitasya / nUn pAtIti nRpaH, tasya nRpasya-rAjJo dilIpasya / sthAvaratvAt na gacchatIti 'nago'prANini vA' (3 / 2 / 127||) iti 'zrI0si0' sUtreNa 'nagaH' 1. abhi0 ci0 pra0 75-76 / 2. abhi0 ci0 tR0 379 / 3. abhi0 ci0 Sa0 1444-45 / 4. anekArthasaGgrahe dvi0 250
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 iti nipAto vA naJo'dabhAvaH / nagaH parvato'go'pi / nagAH vRkSAH | 'pA0' mate tu na- pUrvAt gamdhAtoH Dapratyaye "nagaH parvate, vRkSe ca puM0" / atra tu parvatArthaH / indatIti ' bhI - vRdhi - rudhi - vajyagi-rami- vami - vapi - japi zakisphAyi - vandIndi-padi- madi- mandi- candi-dasi - ghasi-nasi-hasyasi - vAsi - dahisahibhyo raH // 287 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa 'idu - paramezvarye' iti dhAto: rapratyaye indraH - zakraH- pUrvadikpatizca / "indro harirduzcyavano'cyutAgrajo vajrI biDaujA maghavAn purandaraH, prAcInabarhiH puruhUta - vAsavau saGkrandanAkhaNDalameghavAhanAH, sutrAma-vAstoSpati - dalmi - zakrA vRSA zunAsIra - sahasranetrau, parjanyaharyazva-RbhukSi- bAhudanteya - vRddhazravasasturASAT surarSabhastapastakSo jiSNurvarazatakratuH, kauzikaH pUrvadig-devApsaraH- svarga - zacI-patiH, pRtanASADugra - dhanvA marutvAn maghavA " iti hairmaH / indre tu " khadiro nerI trAyastrizapatiH jayo gauravAskandI vandIko varANo devadundubhiH kiNAlAto harivAn yAmanemirasanmahAH zayIcirmAhiro (zapIvi: mihiro) vajradakSiNo vi (va) yuno'pi ca " iti haimazeSaH / indraH pUrvadikpatiH / 80 tiryagdizAM tu pataya indrAgniyamanairRtAH / varuNo vAyukuberAvIzAnazca yathAkramam // [ iti hai : ] indrAdayo'STau dikpAlAH / indraH viSabhedaH / "atha halAhala:, vatsanAbhaH kAlakUTo brahmaputraH pradIpanaH, saurASTrakaH zaulkikeyaH kAkolo dArado'pi ca, ahicchatro meSa zRGgaH kuSTha - vAlUkanandanAH, kairATako haimavato markaTaH karavIrakaH, sarSapo mUlako gaurAdrakaH saktuka-kardamau, aGkollasAra: kAliGgaH zRGgiko madhusikthakaH, indro lAGgaliko visphuliGga piGgalagautamAH, mustako dAlavazceti sthAvarA viSajAtayaH" iti hai : / 'ete sarve'pi sthAvaravanaspatibhavatvAt sthAvarA viSasya jAtayo bhedA:' iti / ete sarve'pi puMklIbaliGgAH' iti vAcaspati: ' iti taTTIkAyAm / indanAdindraH svAmI / " adhipastvIzo netA parivRDho'dhibhUH, 1. abhi0 ci0 dvi0 171-72-73-74 / 2. abhi0 ci0 haimazeSe 33 / 3. abhi0 ci0 dvi0 169 / 4. abhi0 ci0 ca0 1995-96-97-98-99 /
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 81 patIndrasvAminAthAryAH prabhurbharttezvaro vibhuH, Iziteno nAyakazca" iti hairmaH / "indra zakre'ntarAtmani / Aditye yogabhede ca syAdindrA tu phaNijjake" ityanekArthasaGgrahaH / 'pANi0' mate tu ididhAtoH apratyaye "indraH puM0, "devAdhipe, paramezvare, paramaizvaryayukte (paramazobhAyukte ityarthaH ), indradaivatajyeSThAnakSatre / dvAdazArkAzcaturdaza cendrAH iti tu jainetaramate; jainamate tu asaGkhyA arkAH indrAzca catuSSaSTiH iti / viSkumbhAdita: SaDviMze yoge, kuTakavRkSe ca" / atra tu svAmyarthaH - paramazobhAyukto vetyarthaH / nagAnAM nageSu vendraH - parvatAdhipa:, parvateSu zobhamAno vA himAlayaH / sajyate smeti saJjdhAtoH karmaNi ke saktA " Asakte, avirate ca triliGgaH" / "tatpare prasitAsaktau" ityamaraH / nagendre saktA nagendrasaktA, tAM nagendrasaktAm parvatarAmaNIyakAvalokanaprasitAm / December 2003 I dRzyate'nayeti dRzdhAtoH karaNe ktipratyaye, 'pA0' mate ca ktinpratyaye dRSTiH-cakSuH / "cakSurakSIkSaNaM netraM nayanaM dRSTirambakam, locanaM darzanaM dRk ca" iti haimaiM: / "akSNi rUpagraho dI (de) vadIpaH" iti haimazeSaH / darzanamiti bhAve ktipratyaye dRSTiH matiH / "matirmanISA buddhirdhIdhiSaNAjJapticetanAH, pratibhA pratipat prajJAprekSAcidupalabdhayaH, saMvitti : zemuSI dRSTiH" iti hairma: / dRzdhAto: "bhAve kti (ktau) nidarzane, buddhau ca karaNe ktini netre, dvittvasaGkhyAyAm, "cakSurjanyamanovRttizcidyuktA rUpabhAsikAdRSTirityucyate" ityuktAyAM manovRttau ca" / atra tu netrArtha: / jainamate ca "ogha - yogabhedena dvividhA, samyagdRSTyAdibhedena trividhA ca / tatra yogadRSTi: " mitrA tArA balA dIprA sthirA krAntA prabhA pareti bhedAdaSTadhA" / tatsvarUpaM ca yogadRSTisamuccaye dvAtriMzadvAtriMzikAyAM ca / "dRSTijJAne'kSNi darzane" ityanekArthasaGgrahaH / tAM dRSTim / aznute'nayeti 'azo razcAdiH ' // 688 // iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa 'azauTi - vyAptau' dhAto: mipratyaye dhAtorAdau rephAgame ca razmiH pragrahaH mayUkhazca / 4 1. abhi0 ci0 tR0 358-59 / 2. anekArthasaGgrahe dvi0 385 / 3. ama0 tR0 vizeSyanighnavarge 4. abhi0 ci0 tR0 575 / 2042 / 5. abhi0 ci0 haimazeSe - 121 / 6. abhi0 ci0 dvi0 308-9 / 7. anekArthasaGgrahe- dvi0 90 /
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 "razmau valgA'vakSepaNI kuzA" iti haimaH / aznute dyAmiti vA razmi:kiraNaH / "rocirusrarucizociraMzugo jyotircirupadhRtyabhIzavaH, pragrahaH zucimarIcidIptayo dhAmaketughRNirazmipRznayaH, pAda-dIdhitikara-dyuti-dyuto rugviroka-kiraNa-tviSi-tviSaH, bhA-prabhA-vasu-gabhasti-bhAnavo bhA-mayUkhamahasI chavivibhA" iti haimaH / "razmighRNipragrahayoH" ityanekArthasaGgrahaH / 'pA0' mate azdhAtoH mipratyaye dhAtorazAdeze ca, yadvA 'raz-svane' dhAtoH mipratyaye "razmiH puM0 kiraNe, azvAdidAmani ca; padme napuM0 / " "kiraNapragrahau razmI" ityamaraH / atra pragrahArthaH / teSu razmiSu / AdAyeva gRhItveva / nivartayAmAsa-parvatAvalokanAt parAvartayAmAsa // vAcyaparivartanaM tvevam-guhAnibaddhapratizabdadIpeNa tadIyenA''kranditena ArtasAdhopasya nagendrasaktA dRSTiH razmiSvAdAyeva nivartayAmAsa nivartayAJcakre / / yathA sArathiH dhAvantamazvaM razmibhirAkRSya nivartayati, tathaiva siMhAkramaNena guhAnibaddhapratizabdatvenA'tidIrghastasyAH krandanazabdo rAjJo dilIpasya parvatasaktAM dRSTiM tataH parAvartayAmAsa, iti saralArthaH // 28 // sa pATalAyAM gavi tasthivAMsaM dhanurdharaH kesariNaM dadarza / adhityakAyAmiva dhAtumayyAM lodhradrumaM sAnumataH praphullam // 29 // [sa iti / ] dhanyate'ryate dhamati zabdAyate jyAghAtena veti 'rudyartijanitani-dhani-mani-granthi-pR-tapi-trapi-vapi-yaji-prAdi-vepibhya us' // 997 / / iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'dhan-dhAnye' iti sautrAddhAtoH dhamdhAtorvA uspratyaye dhanu:-cApam / "dhanuzcApo'stramiSvAsaH kodaNDaM dhanva kArmukam, druNA''sau" iti haima: / dhanurukArAnto'pi bhavati, tatrA'pi 'dhan-dhAnye' iti sautrAddhAtoH 'bhR-mR-tR-tsari-tani-dhanyani-mani-masji-zI-vaTi-kaTi-paTi-gaDicaJcyasi-vasi-trapi-zR-sva-snihi-klidi-kandIndi-vindya-ndhi-bandhyaNi1. abhi0 ci0 ca0 1252 / 2. abhi0 ci0 dvi0 99-100 / 3. anekArthasaGgrahe-dvi0 326 / 4. ama0 tR0 nAnArthavarge - 2610 / 5. abhi0 ci0 tR0 775 /
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 loSTi-kunthibhya u:' // 716 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa upratyaye "dhanuH astraM, dAnamAnaM ca" / atra tUspratyayAntaH / dhanurdharatIti yaugikatvAt dhanurdharaH-dhanurbhRt / 'pA0' mate dhanudhAtoH uspratyaye dhanus puM0 |"priyaalvRksse; dhanurdhara triliGgaH; cApe, meSAdito navame rAzau ca napuM0" | dharatIti dhRdhAtoracapratyaye dharaH dhanuSo dharaH dhanurdharaH / saMjJAyAM dhanurdhArayatIti 'dhArerdharca' (5 / 1 / 113 / / ) iti 'zrIsi0' sUtreNa khapratyaye dhArerdharAdeze ca dhanurdharaH / 'pA0' mate ca saMjJAyAM dhanurdhArayatIti 'saMjJAyAM bhR-tR-vR-ji-dhAri-sahi-tapi damaH' [3 / 2 / 46||] iti sUtreNa NijantadhRdhAtoH khaci 'khaci isvaH' [6 / 4 / 94||] iti sUtreNa ca hUsve dhanurdharaH dhAnuSke (tIraMdAja-nizAnatAkI-tIra pheMkanAra) / "tUNI dhanu d dhAnuSkaH syAt" iti haimaH / dhanurdharaH-kodaNDadhArI dhanuSmAniti yAvat / "dhanvI dhanuSmAn dhAnuSko niSaGgyastrI dhanurdharaH" ityamaraH / sa dilIpo rAjA / pATyatIti NyantAt 'paTa-gatau' dhAtoH 'mRdikandi-kuNDi-maNDi-maGgi-paTi-pATi-zaki-kevR-devR-kami-yami-zalikali-pali-gudhvaJci - caJci -capi-vahi-dahi-kuhi-tR-sR-pizi-tusi-kusyAni -drameralaH' // 465 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNA'lapratyaye pATalaH varNa: "guNe zuklAdayaH puMsi guNiliGgAstu tadvati" [ityamaraH] iti tadvatyAm Api paattlaa| pATalo vRkSavizeSo'pi / "pATaliH pATalA" iti haimaH / 'tAmrapuSpatvAdvA' iti tadvRttiH / 'pA0' mate tu pATayatIti NijantapaTdhAtoH kalacpratyaye pATalaH puM0 / "zvetaraktavarNe, tadvati triliGgaH, pArula iti khyAte vRkSe strI0; tatpuSpe AzudhAnye ca napuM0" AMsu (Azu) nAmnA mithilAyAM prasiddha dhAnyaM bhAdrapade mAsi jAtamazuddhamiti kRtvA devapitRkriyAyAM na vyaapaaryte| hemanta? jAtaM tacchuddhaM vyavahiyate tuSasahitaM tat zAlisadRzam / tasyAM pATalAyAM-ISadraktavarNAyAm / "zvetaraktastu pATalaH" ityamaraH / ___ gacchantyAzrayanti devAstAmiti 'dhugamibhyAM DoH' // 867 / / iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'gamlaM-gatau' dhAto: Diti opratyaye gauH-svargaH strI-pu0 liGgaH / 1. abhi0 ci0 tR0 771 / 2. ama0 dvi0 kSatriyavarge - 1605 / 4. abhi0 ci0 ca0 1144 / 3. ama0 pra0 dhIvarge- 311 / 5. ama0 pra0 dhIvarge - 307 /
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 26 1 ; "svargastriviSTapaM dyodivau bhuvistaviSatAviSau nAka: gaustridivamUrdhvalokaH surAlaya:" iti haima: / " phalodayo merupRSThaM vAsavAvAsasairikaH / didiviH dIdivi: dyuzca divaM ca svargavAcakAH" iti haimazeSaH / svazcA'vyayeSu / gacchatyasmAttama iti vA "gau: - kiraNaH puMstrI0" / "rocirusrarucizociraMzugo jyotiracirupadhRtyabhIzavaH, pragrahaH zuci - marIci dIptayo dhAma - ketu ghRNi razmipRznayaH, pAdadIdhiti-kara-ti- to rugviroka- kiraNa- tviSaH bhAH prabhAvasu- gabhastibhAnavo bhA-mayUkha-mahasI chavirvibhA" iti haimaiM: / gacchatIti vA gau:- vANI / "vAg brAhmI bhAratI, gaurgI - rvANI bhASA sarasvatI; zrutadevI" iti haimaiM: / gacchantyasyAmiti vA gauH pRthvI, gorUpadharatvAdvA gau: / "bhUrbhUmiH pRthivI pRthvI vasudhorvI vasundharA, dhAtrI dharitrI dharaNI vizvA vizvambharA dharA; kSitiH kSoNI kSamA'nantA jyA kurvasumatI mahI, gaurgotrA bhUtadhAtrI kSmA gandhamAtA'calA' 'vaniH; sarvaMsahA ratnagarbhA jagatI medinI rasA, kAzyapI parvatAdhArA sthirelA ratna-bIjasU:' vipulA sAgarAccAgre syurnamImekhalAmbarAH" iti haimaiH / " atha pRthivI mahAkAntA kSAntA mervadrikaNikA gotrakIlA ghanazreNI madhyalokA jagadvahA dehinI kelinI maulirmahAsthAlI ambarasthalI" iti haimazeSaH / gacchatIti vA gau:vRSabha: / "atha RSabho vRSabho vRSaH; vADaveya: saurabheyo bhadraH zakkara - zAkvarau, ukSA'naDvAn kakudmAn gaurbalIvardazca zAGkaraH" iti haima: / gacchatIti vA gauH - surabhiH / "gauH saurabheyI mAheyI mAhA surabhirarjunI, usrA'ghnyA rohiNI zRGgiNyanaDvAhyanaDuhyuSA; tampA nilimpikA taMvA" iti haima: / sA surabhirvarNairanekadhA zabalA dhavalA ityAdiH / "sA tu varNairanekadhA" iti hai : 1 / garbhavatI sA praSThauhI - 2 / " praSThauhI garbhiNI" iti hairma: / vandhyA sA vazA-3 / "vandhyA vazA" iti haima: / vRSopagA sA vehad garbhopaghAtinI-4 / 1. abhi0 ci0 dvi0 87 / 2. abhi0 ci0 haimaroSe 3 / 3. abhi0 ci0 dvi0 99-100 / 4. abhi0 ci0 dvi0 241 / 84 7. abhi0 ci0 ca0 1256-57 8. abhi0 ci0 ca0 1265-66 / 9. abhi0 ci0 ca0 5. abhi0 ci0 ca0 935-36-37-38 / 10. abhi0 ci0 ca0 6. abhi0 ci0 haimazeSe 157-58 / 1266 | 1266 | 11. abhi0 ci0 ca0 1266 /
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 2003 "vehad vRSopagA" iti hairma: / "vehad garbhopaghAtinI" ityamaMzca / apaprasavavatI mRtavatsA sravagarbhA sA'vatokA-5 / "avatokA sravadgarbhA" iti haimaiM: / "mRtavatsA sravadarbhA" iti nAmamAlA / akAladugdhA vRSeNA''krAntA ca sA sandhinI garbhagrahaNavatI - 6 / "vRSAkrAntA su sandhinI" iti haimaiM: / " adugdhA dohakAle tu sandhinI" iti kAtyaH / "sandhinyakAladugdhA gaurvRSAkrAntA ca sandhinI" iti zAzvataH / ciraprasUtA prauDhavatsA sA baSkayiNI - 7 / "prauDhavatsA baSkayiNI" iti hai : / pratyagraprasUtiko sA dhenuH-8 / " dhenustu navasUtikA" iti haimaiM: / bahuprasUtiH sA pareSTuM - 9 / " pareSTurbahusUtiH syAt" iti haimaH / ekaza: prasUtikA gRSTiH 10 / "gRSTiH sakRtprasUtikA" iti haima: / prAtargarbhagrahaNavatI sA kAlyA - 11 / "prajane kAlyopasaryA" iti hairmaH / sukhena dohanIyA sA suvratA - 12 / " sukhadohyA tu suvratA iti maiM: / duHkhena dohanIyA sA karaTA - 13 | "duHkhadohyA tu karaTA" iti hairmaH / bahudugdhavatI sA [ vaJjulA] droNadudhA - 14 | " droNadugdhA droNadughA " iti haimaiH / puSTastanavatI sA pInoghnI- 15 / "pInoghnI pIvarastanI" iti haimaiH / pItadugdhA sA dhenuSyA-16 / " pItadugdhA tu dhenuSyA saMsthitA dugdhabandhake" iti maiM: / sarvAsu goSUttamA sA naicikI / " naicikI tUttamA goSu" iti hai : / bAlagarbhavatI sA paliknI / "paliknI bAlagarbhiNI" iti haimaiM: / prativarSaM prasavavatI sA samAMsamInA / "samAMsamInA tu sA yA prativarSaM vijAyate" iti haima: / evamAdayo'neke bhedAH / 1. abhi0 ci0 ca0 1266 / 2. ama0 dvi0 vaizyavarge 3. abhi0 ci0 ca0 4. abhi0 ci0 ca0 abhi0 ci0 ca0 abhi0 ci0ca0 1267 / abhi0 ci0 ca0 1268 / 5. - 1845 / 1267 / 1267 / 1267 / 6. 7. 8. abhi0 ci0 ca0 1268 / 85 9. abhi0 ci0 ca0 1268 / 1268 | 10. abhi0 ci0 ca0 11. abhi0 ci0 ca0 1269 / 12. abhi0 ci0 ca0 1269 / 13. abhi0 ci0 ca0 1269 | 14. abhi0 ci0 ca0 1270 / 1270 / 1270 / 1271 / 15. abhi0 ci0 ca0 16. abhi0 ci0 ca0 17. abhi0 ci0 ca0
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 anusaMdhAna-26 atra tu gozabdena iSadraktavarNA gRSTiH vaJjulA pInonI naicikItyAdirUpA gauAhyA / "gaurudake dRzi svarge dizi pazau razmau vaje bhUmiviSau giri" ityanekArthasaGgrahaH / dazasvartheSu strIpuMsAH / anye tu "vAgAdau striyAm, svargAdau puMsi, pazau dvayorjalAkSNoH klIbe" ityAhuH / udake yathA-'gAvo vahanti vimalAH zaradi sravantyAm' / dRzi yathA-'gojalAdritakapolatalAstAH' / svarge yathA-'sa gopatirvajravighaTTanena' / dizi yathA-'gobhyaH saMbhRtasadvittaH' / pazau yathA-'gAvazcaranti kamalAni sakesarANi' / razmau yathA-['gosvAmini sphuritatejasi dRSTamAtre, caurerivAzu pazavaH prapalAyamAnaiH / / ] (kalyANamandire) / vaje yathA-'goghAtenaiva zailAH" / bhUmau yathA-[jugopa goruupdhraamivorviim(?)]| (raghau) | iSau yathA'gobhiH saMbhinnasannAhaH' / giri yathA -[.....] // giri-yathA AviSkRtAzeSapadArthasArthA doSAnuSaktaM timiraM vidhUya / gAvaH prathante'skhalitapracArA yasyeha taM vIraraviM praNamya // 1 // ___ iti jinezvarasUrayo'STakavRttau / atra vIrapakSe vANI ravipakSe ca kiraNaH iti / 'pA0' mate tu gacchatIti 'gamla-- gatau' dhAtoH Dopratyaye gauH puM0 / "vRSabhe, svarge, kiraNe, vajra, jale, pazau, candre, vAyau, sUrye, RSabhanAmauSadhau ca, saurabheyyAm, dRSTau, bANe, dizi, mAtari, vAci, bhUmau ca strI0" / atra tu saurabheyI / / atha gozabdasya gacchatIti gauriti vyutpattyA gati-kriyAvatyeva surabhirvAcyo'rthassyAttathA ca sthitAyAmupaviSTAyAM vA gamanAbhAvavatyAM gavi gozabdapravRttirna syAditi cet / na / vyuttpattimAtramevaitadgacchatIti gauriti, na tu pravRttinimittam / anyathA gamanakriyAvati puruSe'pi gozabdapravRttiH syAd, na ca sA bhavatIti pravRttinimittabalAdeva vAcye vAcakapravRttiH / pravRttinimittatvaM ca "vAcyatve sati vAcyavRttitve sati vAcyopasthitiprakAratvam" / tasyAM gavikAme(ma)dhenau / ___ tasthau iti 'SThAM-gati-nivRttau' dhAtoH 'tatra kvasukAnau tadvat (5 / 2 / 2 / / ) 1. anekArthasaGgrahe pra0 6 /
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 87 iti 'zrIsi0'sUtreNa 'kvasuzca' [3 / 2 / 107 // ] iti 'pA0' sUtreNa ca kasau 'ghasekasvarAtaH ksoH ' (4 / 2 / 82 // ) iti ['zrIsi0' sUtreNa] 'vasvekAjAdaghasAm' [7 / 2 / 67 // ] iti 'pA0' sUtreNa ca AderiTi vasupratyaye tasthivAn, taM tasthivAMsam-sthitam / kesarAH skandhasaTA: santyasyeti kesarazabdAdini kesarI-siMhAH / "siMhaH kaNThIravo hariH, haryakSaH kesari(rI)bhAriH paJcAsyo nakharAyudhaH, mahAnAdaH paJcazikhaH pArIndraH patyarI mRgAt: zvetapiGgo'pi" iti haima: / siMhe tu syAt "palaGkaSaH zailATo vanarAjo nabha:krAnto gaNezvaraH zRGgoSNISo raktajihvo vyAdIrNAsyaH sugandhikaH" iti haimazeSaH / "kesarI puM0 siMhe, azve, puMnAgavRkSe, nAgakesaravRkSe, bIjakapUravRkSe, hanumatpitari, vAnarabhede, ca" / taM kesariNaM -siMham / ___ sanati mRgAdIn sanoti vA sukhamiti 'kR-vA-pA-ji-svidi-sAdhyazaudR-snA-sani-jA-nirahINabhya uNa' // 1 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'SaNabhaktau'SaNUyI-dAne' veti dhAtoH uNpratyaye, 'pA0' mate juMpratyaye saanuprvtaikdeshH| "snuH prasthaM sAnuH" iti haimaH / puMklIbaliGgaH / "parvatasthe samabhUmideze, prasthe, vane, vAtasamUhe, pathi, agre, kovide, arke, pallave ca" / atra parvatasthasamabhUmipradezArthaH / sAnUni sAnavo vA santyasyeti sAnuzabdAt tadasyA'stIti matupi sAnumAn parvata: / "zailo'driH zikharI ziloccayagirI gotro'calaH sAnumAn, grAvA parvatabhU-bhUdharadharAhAryA nagaH" iti haima: / "girau pa(pra)pAtI kuTTama(TTAra) urvaGgaH kandarAkaraH" iti haimazeSaH / tasya sAnumataH - adreH / dadhAti pItatvamiti 'kR-si-kamyami-gami-tani-mani-janyasi-masisacyavi-bhA-dhA-gA-glA-mlA-hani-hA-yA-hi-kruzi-pUbhyastun' // 4(7)73 / / iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'DudhAGk-dhAraNe ca' iti dhAtoH tunpratyaye dhAtuH1. abhi0 ci0 ca0 1283-84-85 / 2. abhi0 ci0 haimazeSe - 184-85 / 3. abhi0 ci0 ca 0 1035 / 4. abhi0 ci0 ca0 1027 / 5. abhi0 ci0 haimazeSe - 158 /
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 lohAdiH rasAdiH zabdaprakRtizca / "dhAtustu gairikam" iti haima: / dhAtU rasAdau zleSmAdau bhvAdigrAvavikArayoH / mahAbhUteSu loheSu zabdAdAvindriyAsthani // 171 // ityanekArthasaGgrahaH / lohAni 'svarNAdIni' yadAha |9 e on H 10 39 | indriyaM 'cakSurAdi zukraM vA' / asthi paJcamo dhAtuH / rasAdau bhvAdau zleSmAdau loheSu ca yathA abhyastarUpasiddhiH suviditadhAtUpasargavinipAtaH / yogI vaiyAkaraNo jayati bhiSaklArtikendro vA (vArtikendro vA) (yys. 4) // grAvavikAre 'ME-1021' / zabdAdau 'na dhAtUnapi gRhNIyAdunmanIbhAvamAgataH' / indriye 'dhAtupATavamavekSya tiSThataH' / asthina "yasyeha bhajyate dhAturbhavettasyaiva vedanA' / dhAtuH puM0 / 'dhAraNAddhAtavaste syurvAtapittakaphAstrayaH // ' ityukteSu vAtAdiSu, 'rasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukrANi dhAtavaH' // ityukteSu rasAdiSu, 'suvarNarUpyatAmrANi haritAlaM manaHzilA / gairikAJjanakAsIsasIsalohaM sahiMgulam // gandhako'bhrakamityAdyA dhAtavo girisaMbhavAH' / ityukteSu svarNAdiSu, 'hematArAranAgAzca tAmraraGge ca tIkSNakam / kAMsyakaM kAntalohaM ca dhAtavo nava kIrtitAH' // ityukteSu hemAdiSu navasu, 'hiraNyaM rajataM kAMsyaM tAnaM sIsakameva ca / raGgamAyasaM raityaM ca dhAtavo'STau prakIrtitAH' || 1. abhi0 ci0 ca0 1036 / 2. anekArthasaGgrahe dvi0 171 /
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 ityukteSu aSTasu, ___ 'suvarNaM rajataM tAnaM lauhaM kupyaM ca pAradam / raGgaM ca sIsakaM caiva ityaSTau devasaMbhavAH' / ityukteSu aSTasu vastuSu / lokeSu sarvasAdhAraNatvAtparamezvare 'sa eSa ciddhAtuH' iti zrutiH, vyAkaraNokte -gaNapaThite kriyAvAcake bhUprabhRtau, zabdabhede ca / iha tu gaurikAdyarthaH / dhAtorvikAra iti dhAtuzabdAt vikArArthe mayaTi 'doraprANinaH' (6 / 2 / 49 / / ) iti 'zrIsi0' sUtreNa 'pA0' mate te (tu) 'nityaM vRddhazarAdibhyaH' [4 / 3 / 144 // ] iti sUtreNa ca 'aNameyekaNnanazTitAm' (2 / 4 / 20 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNa 'TiDDhANaddhayasajdaghnamAtractayapThakThakaJcarapaH' [4 / 1 / 15 // ] iti 'pA0' sUtreNa ca GIpi dhaatumyii| tasyAM dhaatumyyaaN-gairikaadidhaatuprcuraayaam| parvatamadhirUDhA UrdhvabhUmiriti 'upatyakAdhityake' (71 / 131 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNA'dhityaketi nipAtaH / "adhityakorzvabhUmiH syAt" iti haimaH / 'pA0' mate 'upAdhibhyAM tyakannAsannArUDhayoH' [5 / 2 / 34 // ] iti sUtreNa tyakanpratyaye adhityakA / "upatyakAnerAsannA bhUmirurdhvamadhityakA" ityamaraH / praphullatIti 'phull-vikAse' bhvAdiH para0 aka0 seTdhAtoH apratyaye, 'pA0' mate ca pacAdyacIti acpratyaye praphullam-vikasitam / "prabuddhojjRmbha-phullAni vyAkozaM vikacaM smitam; unmiSitaM vikasitaM dalitaM sphuTitaM sphuTam, praphullotphullasamphullocchasitAni vijRmbhitam; smeraM vinidramunidravimudrahasitAni ca" iti haimaH / 'jiphalA-vizaraNe' iti dhAtoH kartari te 'utpasyAtaH' [7 / 4 / 88 // ] iti 'pA0' sUtreNa ukArAdeze praphalatIti praphullam / ___ ruNaddhi vraNamiti rodhaH, latve lodhraH / "lodhe tu gAlavo rodhra-tilvazAvara-mArjanAH" iti haimaH / 'pA0' mate tu rudhdhAtoH rapratyaye rasya latve ca lodhraH / dru zAkhA'styasyeti 'dhudrubhyAm' // 744 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'dru-gatau' dhAtoH Diti upratyaye druH-vRkSazAkhA-vRkSazca / "vRkSo'gaH zikharI ca zAkhiphaladAvadriharidrardumo, jIrNo druviTapI kuThaH kSitiruhaH kAraskaro viSTaraH, 1. abhi0 ci0 ca0 1035 / 3. abhi0 ci0 ca0 1127-28-29 / 2. ama0 dvi0 zailavarge - 647 / 4. abhi0 ci0 ca0 1159 /
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 26 nandyAvarta-karAlikau taruvasU parNI pulAkyaMhipa:, sAlAnokahagacchapAdapanagA rukSAgamau puSpadaH" iti hairmaH / vRkSe tu "ArohakaH skandhI sImiko haritacchadaH uruH jantuH vahnibhUzca" iti haimazeSaH / lodhra iti, yadvA 'rohaH zira' itivadabhedaSaSThyAM lodhrasya drumaH lodhradrumaH, taM lodhradrumaM lodhrAkhyaM drumamiva / dadarza - avalokayAmAsa // 90 vAcyaparivartanaM tvevam-dhanurdhareNa tena (rAjJA) pATalAyAM gavi tasthivAn kesarI dhAtumayyAm adhityakAyAM sAnumataH praphulla : lodhraduma iva dadRze // dhanurdharaH sa dilIpa: raktavarNAyAM gavi sthitaM siMhaM gairikAdidhAturaktavarNAyAM parvatoparitanabhUmau vikasitaM lodhrAkhyaM vRkSamiva avalokayAmAsa ityarthaH, iti saralArthaH // 29 // tato mRgendrasya mRgendragAmI vadhAya vadhyasya zaraM zaraNyaH / jAtAbhiSaGgo nRpatirniSaGgAduddhartumaicchatprasabhoddhRtAriH // 30 // tata iti / tasmAditi tacchabdAtpaJcamyarthe 'kimadvayAdisarvAdyavaipulyabahoH pit tas' (7|289||) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa taspratyaye 'paJcamyAstasil' [5|3|7||] iti 'pA0' sUtreNa ca tasilpratyaye tataH / tataH - siMhadarzanAnantaram / mRgyante vyAdhairiti 'mRg-anveSaNe yAcane ca' adAdiH curAdiH A0 saka0 seT asti, 'mRg-anveSaNe' divAdiH para0 saka0 seT asti ca / tataH kapratyaye mRgAH - hariNAH / " mRgaH kuraGgaH sAraGgo vAtAyurhariNAvapi " iti haimaiH / 'mRge tu ajinayoniH syAt' iti haimazeSa: / mRgo gajajAtibhedaH / "bhadro mando mRgo mizrazcatasro gajajAtayaH" iti haima: / ' mRgo mRga iva hInasattvatvA diti TIkA / mRgo nakSatrabhede / "mRgazIrSaM mRgaziro mArgazcAndramasaM mRgaH" iti haimaH / SoDazajinapateH zrIzAntinAthasya bhagavato lAJchanaM mRgaH / " mRgaH pazumAtre, hariNe, gajabhede, azvinyavadhike paJcame nakSatre, mRga adAdicurAdiH bhAve ac, anveSaNe yAcane yajJabhede ca ac, mRgamade makararAzau ca puM0" / atra hariNaH pazumAtratvAt / mRgANAmindraH mRgaH indra iva vA mRgendraH / gamiSyatIti gAmI / mRgendraM gAmI mRgendragAmI / yadvA mRgendra iva gacchatIti 'karturNin' (5/1/153||) iti 'zrIsi0 ' 1. abhi0 ci0 ca0 1114 | 4. abhi0 ci0 haimazeSe - 186 / 2. abhi0 ci0 haimazeSe - 173 - 174 / 5. abhi0 ci0 ca0 1218 | 3. abhi0 ci0 ca0 1293 | 6. abhi0 ci0 dvi0 109 /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 2003 91 sUtreNa, 'pA0' [mate] 'kartaryupamAne' [3|2|79 // ] iti pA0' sUtreNa ca Nini, mRgendre gAmI siMhagAmI / - zaraNe sAdhuriti 'tatra sAdhau ' ( |7|1|15||) iti 'zrIsi0 ' sUtreNa 'tatra sAdhuH ' [ 4|4|18|| ] iti 'pA0' sUtreNa ca yatpratyaye zaraNyaH / zIryate zItAdyaneneti zRdhAto: lyuTi zaraNam gRham / " gehaM tu gRhaM vezma niketanam; mandiraM sadanaM sadma nikAyyo bhavanaM kuTaH, Alayo nilayaH zAlA sabhodavasitaM kulam; dhiSNyamAvasathaH sthAnaM pastyaM saMstyAya AzrayaH, oko nivAsa AvAso vasatiH zaraNaM kSayaH, dhAmA'gAraM nizAntaM ca" iti hairmaH / " zaraNaM gRharakSitroH" ityamaraH / " zaraNaM rakSaNe gRhe " iti yAdavaH / zaraNaM na0 / "gRhe, rakSake, rakSaNe, vadhe, ghAtake ca; prasAraNyAM strI0; Ap-TAp vA" / atra tu rakSaNam / zaraNe sAdhuriti 'tatra sAdhau' iti 'zrIsi0 ' sUtreNa zaraNazabdAt yapratyaye 'tatra sAdhuH' iti 'pA0' sUtreNa ca yatpratyaye zaraNyaH / zR- anyazca / " zaraNAgatatrANakaraNayogye, durgAyAM strI0" / pragatA sabhA atreti prasabham - haThaH / " balAtkArastu prasabhaM haThaH" iti haimaiM: / sabhayA hi yuktAyuktavicAro lakSyate / klIbaliGgo'yamiti vRtti: / "prasabho'strI balAtkAraH" iti vaijayantI puMsyapyAha / anye tu "prasabhaM triliGgaH " / pragatA sabhA sabhAdhikAro yasmAt balAtkAre / udhriyante smeti utpUrvAt hRdhAtoH dhRdhAtorvA karmaNi ke uddhRtAH unmIlitAH / "unmUlitamAbarhitaM syAdutpATitamuddhRtam" iti haimaiM: / "uddhRtatri0 utkSipto (te), bhuktojjhito (te), kRtoddhAro (re), pRthakkRte, ucchedite ca" / atra tu utkSiptArthaH / iyatati 'svarebhya haH' || 606|| iti 'uNAdizrIsi0 ' sUtreNa 'Rk - gatau' dhAtoH ipratyaye, 'pA0' mate itpratyaye ca ariH zatruH / " zatrau pratipakSaH paro ripuH, zAtravaH pratyavasthAtA pratyanIko'bhiyAtyarI; dasyuH sapattro'sahano vipakSo dveSI dviSan vairyahito jighAMsuH, durhRt pare: panthaka- panthinau dviT pratyarthyamitrAvabhimAtyarAtI" iti haimaH / arAH 1. abhi0 ci0 ca0 989-90-91-92 / 2440 / 2. ama0 tR0 nAnArthavarge 3. abhi0 ci0 tR0 804 / 4. abhi0 ci0 Sa0 1480 / 5. abhi0 ci0 tR0 728-29 /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna-26 santyasminniti vA'riH-cakram / "rathAGgaM ratha(kSa)pAdo'ri cakram" iti haimaH / "ariH puM0 zatrau, rathAGge, cake, vikhadire, SaTsu kAmakrodhAdiSu, tatsaGkhyAsAmyAt SaTsaGkhyAyAma, jyotiSprasiddhe lagnAvadhike SaSThasthAne, Izvare (zive), tantroktamantrabhede, rAjJo viSayAntarasthite nRpatau, prerake triliGgaH" / atra tu zatruH / prasabhena balAtkAreNa uddhRtA-unmUlitA arayaH zatravo yena saH prasabhoddhRtAriH / ___nayatIti 'niyo Dit' // 854 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'NIMgprApaNe' dhAtoH Diti Rpratyaye, 'pA0' mate ca Diti Rnpratyaye nA-puruSaH puM0 / "martyaH paJcajano bhUspRk puruSaH pUruSo naraH, manuSyo manuSo nA vid manujo mAnavaH pumAn" iti haimaH / "na puM0 manuSye, puruSe ca, jAtau GIpi nArI" / pAtIti 'pAtervA' // 659 // iti 'uNAdizrIsi0' sUtreNa 'pAMk-rakSaNe' dhAtoH kidati pratyaye 'pA0' mate ca Dati pratyaye "patiH bhartA, rakSitA, prabhuzca" / "adhipastvIzo netA parivRDho'dhibhUH, patIndrasvAminAthAryAH prabhurtezvaro vibhuH, Iziteno nAyakazca" iti haima: / patiH varaH / "preyasyAdyAH puMsi patyau bhartI sektA patirvaraH, vivoDhA ramaNo bhoktA rucyo varayitA dhavaH" iti haimaH / "patiH puM0' bhartari, mUle, adhipatau triliGgaH, striyAM vA GIp" nRNAM pati: "nRpatiH kubere, rAjani ca" / atra rAjArthaH / nRpatiH-rAjA, dilIpaH / jAyate smeti jAtaH / 'jan-pradurbhAve'dhAtoH ktapratyaye "jAtaM-samUhaH na0 jAtam, triliGgaH utpannam" / "saGghAte prakaraugha-vAra-nikara-vyUhAH samUhazcayaH sandohaH samudAya-rAzi-visara-vAtAH kalApo vrajaH kUTaM maNDala-cakravAlapaTala-stomA gaNa: peTakaM vRndaM cakra-kadambake samudayaH puJjotkarau saMhatiH, samavAyo nikurambaM jAlaM nivaha-saJcayau jAtam" iti haimaH / "jAtaM jAtyoghajaniSu" ityanekArthasaGgrahaH / jAtiH -sAmAnyaM yathA 'ratnaM sujAtaM 1. abhi0 ci0 tR0 755 / 2. abhi0 ci0 tR0 337 / 3. abhi0 ci0 tR0 358-59 / 4. abhi0 ci0 tR0 516-17 / 5. abhi0 ci0 Sa0 1411-12 / 6. anekArthasaGgrahe dvi0 166 /
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 kanakAvadAtam' / oghe yathA 'niHzeSavizrANitakozajAtam' / janirjanma / saMpane'pi dvayoryathA 'jAte putrasya jAte samajani vanitA vallabhA bhUmibhartuH' / putre'pIti maGkhaH / yathA-'jAtalakSmaNapavitritaM tvayA' iti tadvRttiH / "jAta napuM0 samUhe, vyakte, janmani ca; utpanne prazaste ca triliGgaH" / atra tUtpannArthaH / abhipUrvAt saJjadhAtorghaji abhisaJjanam / "abhiSaGgaH puM0 parAbhave, Akroze, zapathe, vyasane ca" / "abhiSaGga jaDaM vijajJivAn" ityagre raghuH / jAtaH abhiSaGgaH parAbhavo yasya sa jAtAbhiSaGgaH-jAtaparAbhavaH saH / "abhiSaGgaH parAbhave" ityamaraH / vadhamarhatIti 'daNDAderyaH' / 6 / 4 / 178 // iti 'zrIsi0' sUtreNa 'daNDAdibhya(bhyo) [yat' / 5 / 1 / 66 / / ] iti 'pA0' sUtreNa ca vadhazabdAt yapratyaye vadhyaH, tasya vadhyasya vadhArhasya-mRgANAmindraH mRgendraH, tasya mRgendrasya-siMhasya / hananamiti 'hano vA vadh ca' (5 / 3 / 46 // ) iti 'zrIsi0' sUtreNa handhAto: alpratyaye vadhAdeze ca vadha:-vyApAdanam / "vyApAdanaM vizaraNaM pramayaH pramApaNaM nirgranthanaM pramathanaM kadanaM nibarhaNam, nistahaNaM vizasanaM kSaNanaM parAsanaM projjAsanaM prazamanaM pratighAtanaM vadhaH; pravAsanodvAsanaghAtanirvAsanAni saMjJapti-nizumbhahiMsAH, nirvApaNAlambhaniSUdanAni niryAtanonmanyasamApanAni; apAsanaM varjanamArapiJjA niSkAraNakAtha vizAraNAni" iti haima: / "vadho hiMsakahiMsayoH" ityanekArthasaGgrahaH / tasmai vadhAya-hiMsAyai / jainamate "pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA" / munInAM sA sarvato manovAkkAyaiH karaNakAraNAnumatibhiH sarvathA trasasthAvarANAM sarveSAmapi tyAjyA, ata eva teSAM viMzativiMzopakarUpA'hiMsA / gRhasthAnAM tu dezataH sA, ata eva teSAM sapAdaviMzopakalakSaNA'hiMsA / yathA hiMsAhiMsAsvarUpaM jainamate tathA na bauddhamate vedAntyAdimate ca / yathA ca te AhuH prANI prANijJAnaM ghAtaMkacittaM ca tadgatA ceSTA / prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA // iti bauddhAH / 1. ama0 ta0 nAnArthavarge - 2382 / 2. abhi0 ci0 tR0 370-71-72 / 3. anekArthasaMGgrahe dvi0 243 /
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 manurapyAha yajJArthaM pazavaH sRSTA svayameva svayambhuvA / yajJasya bhUtyai sarvasya tasmAdyajJe vadho'vadhaH // 1 // auSadhyaH pazavo vRkSAstiryaJcaH pakSiNastathA / yajJArthaM nidhanaM prAptAH prApnuvantyucchritIH punaH // 2 // eSvartheSu pazUn hiMsanvedatattvArthavid dvijaH / AtmAnaM ca pazUMzcaiva gamayatyuttamAM gatim // 3 // sarvametadasamaJjasam, 'mA hiMsyAt sarvabhUtAni' ityasyaiva sarvairapyudghoSitatvAt / mAMsasyA'pi hiMsAmantareNa nopapattiH, ato mAMsabhakSako'pi hiMsaka eva / yata uktam anumantA vizasitA nihantA krayavikrayI / saMskartA copahartA ca khAdakazceti ghAtakAH // 1 // tathA ca niyuktastu yathAnyAyaM yo mAMsaM nA'tti mAnavaH / sa pretya pazutAM yAti saMbhavAnekaviMzatim // 1 // anusaMdhAna-26 yA vedavihitA hiMsA niyatA'smiMzcarAcare / ahiMsAmeva tAM vidyAdvedAddharmo hi nirbabhau // 2 // iti / mAMsabhakSaNasvArasikatvena yattairuktam na mAMsabhakSaNe doSo na madye na ca maithune / pravRttireSA bhUtAnAM nivRttistu mahAphalA // 1 // asya zlokasya vyAkhyAnaM kecidevaM kurvanti yajJe mAMsabhakSaNakaraNena, sautrAmaNiyajJe madyapAnakaraNena, Rtusamaye dharmapatnIsamAgamanena doSo nA'sti, prANinAM pravRtti - revaiSeti kRtvA, tathA'pi nivRttermahAphalavattvam / ayaM bhAvaH - yajJa - sautrAmaNiyajJaRtusamayAtirikte sarvatrA'pi sthale doSaH / kecittvevaM vyAkhyAnti yajJe ucchiSTamAMsabhakSaNena, sautrAmaNiyAge madyapAnena, RtuM vinA'pi svastriyaM prati gamanena doSo nA'sti tathA'pi tannivRtteH 7
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 95 mahatpuNyam / yajJe'pi mAMsabhakSaNakaraNena sautrAmaNiyAge'pi surApAnAkaraNena RtuM vinA svastriyaM pratyapyagamanena mahatphalamiti tAtparyam / evaM bahuvidhAni tadvyAkhyAnAnyupalabhyante, na tAni samIcInAni / samyagdRSTistu mithyAvAkyamapi tat samyak pariNamayyaivaM vyAkhyAti - bhUtAnAmanAdimithyAvAsanAgrastapravRttimattvAdyadyapi pravRttirbhavati, tathA'pi akAraprazleSAt mAMsabhakSaNe'doSo na, kintu dvau na prakRtamarthaM dRDhayataH iti doSa eva / evaM madye'doSo na, kintu doSa eva nivRttermahAphalavatvena varNitatvAtpravRtterdoSavattvaM sujJAnameveti akAraprazleSeNa vyAkhyAnaM yuktam / 'nivRttistu mahAphalA' ityasya tu yathAzrutamevA'rthaH / mAMsazabdArtho'pi mAMsabhakSaNaM niSedhayati / tathA cA''ha December 2003 - mAM sa bhakSayitvA'mutra yasya mAMsamihAmyaham / etanmAMsasya mAMsatvaM pravadanti manISiNaH // iti / evameva zrutivacanAnyapyasamaJjasAni / " vAyavyaM pazumAlabheta bhUtikAmaH, sthUlapRSatImAgnivAruNImanaDvAhImAlabheta" iti pataJjalipraNItamahAbhASyoddhRtazrutivAkyam / evaM bahuzo vede sarvatra sthAne sthAne hiMsApratipAdakAni vacAMsi zrUyante / nanu kathaM vedAtmake zAstre evaM prANivyApAdanasvarUpaM zrUyate iti cet / prAcInAnAmahiMsApradhAnAnAM bharatapraNItAnAmAryavedAnAM lope mAMsalubdharSyAdibhistannAmnaiva tasya praNItatvAt / saMbhAvyate caitat yat ata eva 'zruti 'riti tasya nAma / zrutizabdaH zravaNazrutiriti zabdazaktibalAdeva jJApayati / pUrvamAryA ahiMsAparAyaNAstattad hiMsAsUcakaM vaco'bhigamya tAnprapacchuryaduta 'mA hiMsyAt sarvabhUtAni' iti sarvajanaviditamahAvAkyavirodhivAkyAni hiMsAtmakAni upadizyante tatra kiM pramANam ? tadA te uttaradAnAkSamA Ucu:-"asmAbhiretacchrutametacchrutamatastasya zrutiriti nAma saMvRttam" / kathaM tatpramANIkriyeta ? athA'stvetat / kintu manvAdibhistu mAMsabhakSaNabahulAM prajAmupalabhya tAM niyamitumevamuktaM yad, 'mAMsaM cet bhakSayatu tadA yajJa eva niyuktIbhUya netarathA' iti niyamaM sUcayati / tadapyasAmpratam / mAMsabhakSaNAkaraNe pratyavAyasya 'niyukta 'stvityAdivAkyenA'pratipAdanAnna manuvacanAni niSedhaidamparyANi kintu mAMsabhakSaNapravartakAni / tadvacanAnAmapi smRtyabhidhAtvena pramANAbhAvavantyeva
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 96 anusaMdhAna-26 zabdazaktibalAdeva nAGgIkArArhANi ca yat, tatrA'pi pUrvavat AryANAM prazne manvAdirevamAcakhyau yad evaM me smRtam evaM me smRtam' iti / tataH sarvatra smRtinAmnA tatprasiddhiH / kiJca hiMsAvidhInuktvaiva na te viratAH, api tu pazumAraNaprakArAnapi adhikaraNaratnamAlAdiSUktavanto yat sadayAnAmAryANAM zravaNe'pyanarhANi tadvacanAni / ' mA hiMsyAtsarvabhUtAni ' ityetanmahAvAkyamAdau yaduktam, tadapi dayAvirodhivacanazravaNAvagaNayantImAryaprajAmupalabhya tasyA vipralambhanAya, yadvayamapi 'ahiMsAM prathamatayaivamanumahe' iti vipralambhavacanamiSAt bhadrasvarUpAM dayaikarasikAM karaNAnuraJjitamAnasAmAryaprajAM pravaJcayitumiva / yathA kazciduparibhAgena zubhatvenekSyamANamAdhArasvarUpaM pradarzya dhUrtayati bhadraprakRtIn / kiJca zubhamaGgalAcaraNAdho na ko'pi mRtyAdizokodantaM la(li) khati api tu vivAhAdimAGgalikaM, evaM yadIdaM vAstavaM 'mA hiMsyAt' iti maGgalAcaraNamabhaviSyat, tadA na zrutismRtiSu dAruNahiMsApracurA yajJAdivicArA AgamiSyan / ata eva pUjyapAdAH kalikAlasarvajJabirudadhAriNaH zrI hemacandrasUribhagavanto yathAtathamuktavantaH 'varaM varAkazcArvAko yo'sau prakaTanAstika: / channarakSo na jaiminiH' / kiJca yadi 'yajJe hatAH pazava uttamAM gatimApnuvantI' ti ced yuSmatsiddhAntastadA svapitRpitAmahamAtRmAtAmahAdIn hatvaiva yajJaM vidhatta / kiM te sadgatimApnuvIran tatte'nabhISTe na teSu te bhakti: / api ca yajJe hatA ghAtakAzca yadi svargaM prApnuyustadA narake kaiH gamyate / AkarNayatA'vadhAnatayA'smAkaM jainAnAmAtmaiva dayArasAnusyUta iti yeSu keSucidanyadRzAM zAstreSu dayApratipAdakavacAMsi mAMsaniSedhaparANi hiMsAmayayajJAn prati AryANAM tiraskaraNIyatA darzakAni vacanAni tAni katiciduddhriyante / mahAbhAratAnuzAsanaparvaNi na hi prANAtpriyataraM loke kiJcana vidyate / tasmAddayAM naraH kuryAt yathA''tmani tathA pare // iti /
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 zAntaparvaNyapi ahiMsA sarvajIvAnAM sarvajJaiH paribhASitA / idaM hi mUlaM dharmasya zeSastasyA'sti vistaraH // 1 // yathA mama priyAH prANAstathA tasyA'pi dehinAm / iti matvA prayatnena tyAjya: prANivadho budhaiH // 2 // bhAgavatacaturthaskandhapaJcaviMzAdhyayane yathA hi pUrvaM barhirAjena svecchApUrtaye vedAnusaraNena sahasrazaH pazuvadhayutA yajJA vihitAstathA punaH sa na kuryAditi nAradastamupadideza / bho bhoH prajApate rAjan ! pazUn pazya tvayA'dhvare / saMjJA'pitAn jIvasaGghAn nirguNena sahasrazaH // 1 // ete tvAM saMpratIkSanto smaranto vaizasaM tava / samparetamaya:kUTaiH chindantyutkaTamanyavaH // 2 // zivapurANAdiSvapi evameva yajJIyAyA api hiMsAyA mAMsabhakSaNasya ca niSedho darIdRzyate / granthagauravabhayAnnA'tra likhitaH / vizeSajijJAsunA tata evA'vaseyam / yavanazAstre'pi kutra kutracijjIvahiMsAniSedhaH pratipAdyate / tathA hi jarathostidharmamAnye zAhanAmA iti vidite granthe evaM pratipAditam-'asmAkaM jarathostidharma evaM pAvanaH (neka) yatpazUn hatvA na tadbhakSaNaM vidheyam, na ca tanmRgayA kartavyA' / tathA ca tadvacAMsi tadIyazabdaiH - "nIsta jhaMda khurone jAnavarajU, canIna astadIne jharadUstaneka" / pArasikAnAM 'ijasne' nAmakadharmapustakasya dvAtriMze trayastriMze cehAnAmake vibhAge avastAbhidhayA tadIyabhASayA proktam "majadAo akAmaro daIo geoi / mareMdAna oru okhaza okhatI jIo tuma / aerIa manaz ca / nadeMnato geoz cA vAzatarAd avezatama / mana tU Iazate vIzape ma jezatema zarAzema javIyA au aMbAno" / asyA'rthaH - 'ye catuSpadAnAM pazUnAM mAraNe santuSTaM jIvanaM manyante, ye
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 anusaMdhAna- 26 vA tAn chittvA bhakSaNAyA''dizati (nti) te horamajadenAmnA pArasikaparamezvareNa vadhyA ' iti kathitam / yadvA te duSTA dUrIkartavyA iti kathitam / 'ye janA: pavitra(neka) nirdezAnavagaNayya pazUn chittvA bhakSaNaM vidhAsyAma iti duSTavicAraNayA catuSpadAn tRNajalAdibhiH poSayanti te janAH kyAmata iti nAmnA vidite tadIyamAnye puNyapApanyAyadivase pApAn mocayituM azomaradonAmakaM tadIyaparamezvaraM prArthayiSyante, na tu prArthanA svIkariSyate' / anyadapi jamIyAdayastanAmakasyA'STapaJcAze AlApe(phakaro) jarathostaprabhRtiSu tadIyadharmapustakeSu ca pazuhiMsAyA mAMsabhakSaNasya ca dRDhatayA niSedho varIvarti / kiJca te pArasikAH svakIyaM pUjyaM (paravaradIgAraM) 'pazupAlaka: pazupremI' tyAdisaMjJayA'dyA'pi smarantaH zrUyante / phuTsa eNDa pherInezIyAnAmake pustake'pi likhitamasti yat, 'pArasikAnAM prAcInA dharmaguruvaH sadaiva phalapuSpAdIna bhakSayantau (nto) babhUvuH' / plenInAmakaH prasiddhastattvavettA svakIye ekAdaze pustake likhati yat, 'jarathosta: alabarujhaparvataguhAyAM (khudAtAlA) paramezvaraprArthanAyai monAjAtaye ca viMzatiM varSANi lIna AsIt / zarIrapoSaNaM svanirvAhaM kevalaM panIraphaladugdhabhakSaNenA'kArSIt' ityAdi / , api ca rAvajIvorA jAtIyA ye prasiddhyA loTIyA vorA ucyante / te'pi mAMsAdanasyA'tininditatvAt kadA'pi mAMsaM nA'danti / ata eva teSAM 'nagosIyA ( na mAMsAdAH) namAMsIyA iti vA' iti prasiddhiH / tadIyadharmapustakeSvapyuktaM tadbhASayA "phalA taja alU butUna kuma makAvarala hayavAnAta" / ayamarthaH - pazupakSikalevarAzrayatvaM tavodaraM na kuryA: / ayamAzayaH tAn hatvA nA'tsyasIti / mahammadIyAnAmapi kurAnezarIphanAmakadharmapustakasthasUrAanaAmavibhAgasya AyatanAmake ekazatadvicatvAriMze prakaraNe allAtAlA iti nAmnA tadIyezvareNa spaSTaM nirdiSTaM yat "va minala anaAme ham lataM va pharzA / kulUmimmArajakakumullaho" /
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 99 ayaM bhAvaH-allAnAmezvareNa catuSpadeSu katicidbhArodvahanAya sRSTAH / bhakSaNAya ca bhUmisaMgatavanaspatidhAnyAdi sRSTam, tadyUyamadyAta / api ca tasminneva sUrA-ana-AgamaprakaraNe rudhiramAMsabhakSaNaniSedha uktaH / bakarI ida iti nAmake tadIyamAnyadivase'pi ajAvadhaniSedhaH huzanagranthasya surAhajjavibhAgasya SaTvize AyAtanAmake prakaraNe allAtAlA iti nAmnA tadIyezvareNoktaH / tena svayaM tatra pratipAditaM-mAMsaM zoNitaM vA na mAM miliSyati, api tu nivRttyA prArthanayaiva vA'haM tuSTo bhaviSyAmi / api cA'dyA'pi yadA ko'pi mahammadIyaH zAleka(ka:) zarIyatapradezAt TarapITapradezaM pravizati tadA so'pi mAMsAdanasya dUSitatvAt mAMsabhakSaNAt tvaritameva nivartate / AGglabhUmijAnAmapi bAibala nAmakadharmapustakasya viMzatitame prakaraNe kathitaM yat-"Thou shalt not kill (Advice to Moses) || ayaM bhAva:-tvaM na kamapi jIvaM hanyAH / punarapi tasyai [va] dvAviMze prakaraNe proktaM yat-'And ye shall be holy-man unto me neither shall ye eat any flesh that is torn of beasts in the fiedls. ayaM bhAva:-tvaM mAM prati pavitratayA vartethAH / vanyAn pazUn hatvA tadIyaM mAMsaM nA'dyAH / bAibalAt purAtane jenIsIsapustake'pyuktaM yat 'The Primitive injunction of God to man at the creation was Behold I have given you every harb bearing Beed, which is upon the face of all the earth, and every tree in which is the fruit of a tree yeilding seed to you it shall be for meat (Gen. I-29) ayaM bhAvaH-paramezvareNa . manujotpatterevaM khalvAdAvevA''diSTaM yat, "avahitavyaM bhavadbhiH, yaduta mayA bhavadbhyaH pRthvItaloparyudgacchantaH sabIjAH vallyAdayaH sabIjaphalA vRkSAzcA'pitAstadeva bhavadbhakSaNAyA'lam / bhavadbhiretadeva bhakSaNIyaM nA'nyaditi" tadAzayaH / tathaiva husIyAnAmakapustakasyA'STamAdhyAye paJcadaze AyAtanAmake prakaraNe
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 anusaMdhAna-26 And When ye spread forth your hands, I will hide my eyes from you. yes, when ye make many prayers. I will not hear. your hands are full of blood. ayaM bhAva:-(Izvaro vakti) "yadA yUyaM bhavaddhastau prArthanAyai lambayiSyatha tadA'haM netre bhavato'nyato nivAmi bhUriprArthanAyAmapi nA'hamIkSiSye / yataH prANihiMsAto bhavaddhastau zoNitaliptau vartete / ebhiH pUrvoditaistattaddharmapustakapAThaiH hiMsAyA mAMsabhakSaNasya ca niSedhaH spaSTa eva // C/o. atula kApaDiyA amadAvAda-7
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 101 zrIvallabhopAdhyAya praNItA mAtRkA-zlokamAlA -saM. ma. vinayasAgara svara evaM vyaMjanoM para AdhArita akSara hI akSaramaya jagata hai / sArI sRSTi hI akSaramaya hai / yahI akSara mAtRkA, akSaramAlA, varNamAlA aura bhASA meM bArahakhar3I ityAdi zabdoM se abhihita hai / svara 16 mAne gaye hai - a, A, i, I, u, R, R, lu, lu, e, ai, o, au, aM, a: aura vyaMjana 33 mAne gaye hai :- k, kh, ga, gha, G, c, ch, ja, jha, J, Ta, Tha, D, Dh, Na, t, th, da, dh, n, pa, pha, b, bha, m, ya, ra, la, v, z, S, s, h / tathA saMyuktAkSara aneka hote hue bhI tIna hI grahaNa kiye jAte hai:-s, j, j / ye hI akSara saMyukta hokara bIjAkSara mantra bhI kahalAte hai| vartamAna samaya meM hindI bhASA lipi meM TaMkaNa evaM mudraNa Adi kI suvidhA kI dRSTi se R, lu, la, ina tInoM vargoM kA prayoga dRSTigocara nahIM hotA hai / / mAtRkA se sambandhita saMskRta bhASA meM racita jaina lekhakoM kI kucha hI kRtiyA prApta hotI haiM, jinameM AcArya siddhasenaracita siddhamAtRkA sarvottama kRti hai| zrI zrIvallabhopAdhyAya praNIta mAtRkA-zloka-mAlA bhI isI paramparA kI racanA hai| kavi paricaya - kharataragacchIya prathama zrI jinarAjasUri ke ziSya prasiddha vidvAn jayasAgaropAdhyAya kI paramparA meM zrIvallabhopAdhyAya hue haiM / jayasAgaropAdhyAya kI ziSyasantati meM upAdhyAya ratnacandra > upAdhyAya bhaktilAbha > upAdhyAya cAritrasAra > upAdhyAya bhAnumeru > upAdhyAya jJAnavimala ke ziSya zrIvallabha the / zrIvallabha ke TIkA-granthoM ko dekhate hue aisA pratIta hotA hai ye rAjasthAna pradeza ke nivAsI the / zrIvallabha kI 'vallabhanandI' ko dekhate hue 1630 evaM 1640 ke madhya meM zrI jinacandrasUri ne inako dIkSita kiyA hogA / inakI prathama kRti ziloJchanAmamAlA TIkA samvat 1654 kI hai / vi.saM. 1655 meM racita okezopakezapadadvayadazArthI
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 anusaMdhAna-26 meM inake nAma ke sAtha 'gaNi' pada kA prayoga milatA hai aura 1661 meM racita kRtiyoM meM vAcanAcArya pada kA ullekha bhI milatA hai / saMghapati zivAsomajI dvArA zatrujaya tIrtha meM nirmApita caumukhajI kI TraeNka (samvat 1675) kI pratiSThA meM zrIvallabha sammilita the / vijayadevamAhAtmya kI racanA samvat 1687 ke Asa-pAsa huI thii| ataH inakA sAhitya-sRjana kAla 1654 se 1687 taka mAnA jA sakatA hai / inakI racanAoM ko dekhate hue yaha spaSTa hai ki zrIvallabha mahAkavi the, udbhaTa vaiyAkaraNI the, praur3ha sAhityakAra the aura anekArthAdi-kozoM ke adhikRta vidvAna the / inake dvArA nirmita sAhitya isa prakAra hai :maulika grantha : 1. vijayadevamAhAtmya-mahAkAvya', racanA-samaya anumAnataH 1687 2. arajinastava (sahasradalakamalagarbhitacitrakAvya) svopajJaTIkA-sahita, racanA-samaya 1655 se 1670 kA madhya / 3. vidvatprabodha svopajJa TIkA sahita - racanA-samaya saMbhavata. 1655 aura 1660 ke madhya, racanAsthAna balabhadrapura (bAlotarA) saMghapati rUpajI-vaMza-prazasti-kAvya ra0 saM0 1675 ke bAda 5. mAtRkAzlokamAlA, ra0 saM0 1655, bIkAnera 6. caturdazasvarasthApanavAdasthala 7. okezopakezapadadvayadazArthI', ra0 saM0 1655 vikramanagara (bIkAnera) 8. kharatara pada navArthI TIkA grantha : 1. ziloJchanAmamAlA-TIkA, ra0 saM0 1654, nAgapura (nAgora) 2. zeSasaMgrahanAmamAlA dIpikA, ra0 saM0 1654, bIkAnera 3. abhidhAnacintAmaNinAmamAlA - 'sAroddhAra' - TIkA, ra0 saM0 1667, jodhapura OM
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 103 4. nighaNTuzeSanAmamAlA TIkA', ra0 saM0 1667 ke pUrva 5. siddhahemazabdAnuzAsana TIkA 6. haimaliGgAnuzAsana-durgapadaprabodhavRtti", ra0saM0 1661, jodhapura sArasvataprayoganirNaya (1674 se 1690) 8. 'kezAH' padavyAkhyA 9. vidagdhamukhamaNDana TIkA 10. ajitanAtha stuti TIkA 2, ra0 saM0 1669, jodhapura 11. zAntinAthaviSamArthastuti TIkA(3 12. 'khacarAnana pazya sakhe khacara' padyasya arthatrikam14 13. 'yAmAtA' padyasya arthapaJcakam15 bhASA kI laghu kRti : 1. caturdazaguNasthAna-svAdhyAya 2. sthUlabhadra ikatrIsA gaccha-saMgharSa-yuga meM bhI svayaM kharataragaccha ke hote hue tapAgaccha ke prasiddha AcArya vijayadevasUri ke guNa-gaurava ko sammAna ke sAtha aMkita karate hue vijayadevamAhAtmya kI racanA karanA kavi kI udAra dRSTi kA paricAyaka hai| arajinastava ko dekhane se spaSTa hai ki kavi citrakAvyoM ke adbhuta marmajJa the / isa kRti meM kavi ne kamala ke madhya meM 1000 rakAra kA prayoga karate hue apanA viziSTa citrakAvyakauzala dikhAyA hai / prastuta kRti kA sArAMza : yaha kRti do paricchedoM meM vibhakta hai / prathama pariccheda meM 24 tIrthaMkaro kA varNana kiyA gayA hai aura dvitIya pariccheda meM trideva Adi devatAoM tathA padArthoM kA varNana kiyA gayA hai / aMta meM chaH padyoM meM racanAprazasti dete hue isakI racanA kA samaya diyA hai| prathama pariccheda ke prathama zloka meM bhagavAna zAntinAtha ko praNAma
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 anusaMdhAna-26 kara vidvAnoM ke buddhi rUpI kamala ko vikasita karane vAle sUrya ke samAna aura kAvya-kalA meM zIghra hI siddhi prApta karane ke lie mAtRkA-zlokamAlA racanA kI pratijJA kI hai / dUsare padya meM kahA gayA hai ki prathama pariccheda meM 24 tIrthaMkaro kA varNana karU~gA aura dUsare pariccheda meM bhinnabhinna padArthoM kA varNana karUgA / tIsare padya meM akAra meM arhat jinezvara kA varNana kara padya 4 se 27 taka AkAra se lekara jha vyaMjana taka bhagavAn AdinAtha se prArambha kara bhagavAn mahAvIra paryanta 24 jinezvaroM kA varNana kiyA gayA hai| dUsare pariccheda meM se prArambha kara ha lla aura kSa vyaMjanAkSara kA prayoga karate hue 26 padyoM meM viSNu, ziva, brahmA, kArtikeya, gaNeza, sUrya, candra, digpAla, indra, zeSa-zAyI viSNu, munipati, rAma, lakSmaNa, samudra, jinezvara evaM tIrthaMkara Adi ko lakSya banA kara racanA kI gaI hai / isa kRti kA yaha vaiziSTya hai ki pratyeka padya ke cAroM caraNoM meM prathamAkSara meM usI svara athavA vyaMjana kA prayoga alaMkArika bhASA meM kiyA gayA hai| kavi ne vyaMjanAkSaroM meM tra aura jJa kA prayoga nahIM kiyA hai| isake sthAna para lla aura kSa kA prayoga kiyA hai| yaha La DiMgala kA yA marAThI kA hai athavA anya kisI kA vAcaka hai, nirNaya apekSita hai / chandaHkauzala : isa laghu kRti meM vividha chandoM kA prayoga karane se yaha spaSTa hai ki kavi kA chandaHzAstra para bhI pUrNa adhikAra thA / isa kRti meM nimna chandoM kA prayoga huA hai : prathama pariccheda : zArdUlavikrIDita 1, anuSTup 2, upendravajrA 3, 4, 7, 9, indravajrA 4, 6, 8, 10, 12, 13, 14, 15, 16, 24, 25, 27, mAlinI 11, 21, dodhaka 17, 18, 23, sundarI (hariNaplutA) 19, 20, 26, svAgatA 22 / dvitIya pariccheda : upendravajrA 1, 3, 6, 17, 23, indravajrA 2,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 105 5, 8, 9, 18, 23, 25, 26 sundarI (hariNaplutA) 7, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 20, 24, mAlinI, 19, 21, vasantatilakA - indravajrA 4 (yahA~ kavi ne prathama caraNa vasantatilakA kA diyA hai, aura zeSa tInoM caraNa indravajrA meM diye hai 1) racanAprazasti December 2003 hasta likhita prati : zrI lAlabhAI dalapatabhAI, bhAratIya saMskRta vidyA mandira, ahamadAbAda munizrI puNyavijayajI ke saMgraha meM granthAMka 2888 para surakSita hai / prati TippaNasahita zuddhatama hai / lekhanakAla nahIM diyA hai, kintu lipi aura kAgaja ko dekhate hue 17vIM zatAbdI meM racanA - kAla ke Asa-pAsa hI likhI gaI hai / AryAchanda 1, 2, 4, 5 anuSTup 3, 6 TippaNiyA~ 1. muni jinavijayajI dvArA sampAdita hokara 'jaina sAhitya saMzodhaka samiti' ahamadAbAda dvArA san 1928 meM prakAzita 2. mere dvArA sampAdita hokara vistRta bhUmikA ke sAtha sumatI sadana koTA se san 1953 meM prakAzita 3. mahAvIra stotra saMgraha pustaka meM jinadattasUri jJAna bhaNDAra sUrata se prakAzita 4. mere dvArA sampAdita hokara rAjasthAna rAjya vidyA pratiSThAna san 1953 prakAzita 8. mere dvArA sampAdita hokara lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya vidyA saMskRti mandira, ahamadAbAda se san 1974 meM prakAzita 9. lAlabhAI dalapatabhAI bhAratIya vidyA saMskRti vidyAmandira, ahamadAbAda se san 1974 meM prakAzita 10. amIsoma jaina granthamAlA, bambaI dvArA san 1940 meM prakAzita 6, 7, 11, 12, 13, 14, 15, 16. presa kaoNpI mere saMgraha meM / 5,
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAcaka zrI zrIvallabhagaNipraNItA zrI mAtRkA - zlokamAlA / caturviMzatijinavarNano nAma prathamaH paricchedaH zrIzAnti praNipatya nityamanaghaM saMnamrakamrAmarAdhIzAbhyacitapUjanIyacaraNAmbhojaM janAnandanam / tadyathA || [o // namaH // e~ namaH // vidvabuddhisarojasUryasadRzIM zrIzlokamAlAmahaM, vakSye kAvyakalAzusiddhaya imAM zrImAtRkAyAH zubham ||1|| caturviMzatisArvANAM prathame hyatrA'sti varNanA / bhinnabhinnapadArthAnAM paricchede dvitIyake // 2 // anekadevAsurapUjanIyA, aharnizaM rAntu sukhAni sArvA: / agaNyapuNyAmbudhayaH zaraNyA, aniSTaduSkarmaharA varethAH (NyAH) // 3 // AtaGkadoSakSayakAri dharmaM, AdIzvaro yacchatu maGgalAni / AzcaryakArI bhavinAM jineza, AbhAsitA yena mahodaya zrIH ||4|| ilAtalakhyAtayazA varaujA, itAmayaH zrIajitAhahvasArva: / ito bhavAt pAtu jagatpratIta, ibhAGkazAlI guNaratnamAlI // 5 // ISTe trilokyAM kila tIrtharAja, Izo munInAM sa hi zambhavAkhyaH / IrSyAlutAmuktavizuddhacetA, IDyassatAM vairigaNasya jetA ||6|| udAratAraJjitasAdhucetA, upAsyatAM bhavyajanA jinezaH / upAsanA yasya dadAti padmAM, upAsakAnAmabhinandanAhvaH ? ||7|| Ujjaina buddherviditapratiSTha - Urjasvi dhImatprativAdigoSTyAm / UrdhvaM gataM yadyaza edhate vai, UrvAn kriyAcchaM sumatirjinassaH // 8 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 107 RddhipradAtA satataM trilokyA, RdhyanmahAsaMyamaramyalakSmyA / Rjasva' puNyAni vizAM varazrI: RzyeGgare padmaprabhatIrthanAtha // 9|| RkAramantreNa sujapta eSa, RdAyaka: syAnitarAM janAnAm / "RbhUtkarairakkitapAdapadma, RtAmRtazrIzca supArzvasArvaH // 10 // 'lutakanatajanAnAM maGgalAni pradeyA laphiDakapaTahArI' sArvacandraprabha tvam / lutanayayatirAjyA gItavikhyAtakIti lariva vizadatejAH kevalajJAnabhAsvAn // 11 // labhivandrabhUmIndrakRtopacarya, lakAramantropamanAmadheyaH / lalokacakrasya dadAtu buddhI-luMjAtasevya:12 suvidhiH svayambhUH // 12 // edhitvagambhIra 3 udAracetA, enAMsi nAzaM nayatAnmunInAm / eSo'bjasaumyAnanazItaleza, ekAgrasaddhyAnamanA jinezaH // 13 / / aizvaryavRddhyai bhavatAddhatAM hA, airAvatAGgopamavarNyavarNaH / aindrIM zriyaM yo'nucakAra sadya, aizyazriyaikAdazatIrthapaH saH // 14 // oghaM maghAnAM vidadhAtu devA ojoyutA yasya yazaH stuvanti / oka: kalAnAM ca lasadguNAlyA, orjApradaH14 zrIjinavAsupUjyaH // 15 // - 1. stotavyajJAnetyarthaH / 2. pAkIkuru / 3. dhanadAyakaH / 4. surasadhaiH / 5. prAptamuktizrIH / 6. satyakathanalalokAnAm / 7. Rk gatau, igrati mithyAtvaM prApnuvanti ye te Rphir3AH, kutIthina ityarthaH / bAhulakAt phiDak pratyayaH / tataH RphiDAdInAM zca ityenana RkArasvarasya tRtve lRphiDAsteSAM kapaTaM haratItyevaMzIlaH lRphiDakapaTahArI / 8. laH saptarSINAM mAtA tasyAstanayAH putrA latayAste te yatinazca latanayayatinaH saptarSaya ityarthaH, teSAM rAjI zreNistayA / 9. agniH / 10. surendrabhUpatikRtasevaH / 11. mUrkhajanavRndasya / 12. nAgakumArasevyaH / 13. samudragambhIraH / 14. A samantAt UrjA jIvanaM pradadAti yaH sa tathA /
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 anusaMdhAna-26 audAryagAmbhIryaguNairgariSThaH, aunatyayukto vimalaH sa sArvaH / auddhatyahRd rAtu sukhaM trilokyA aucityamA dharatIha yasya // 16 // aMtakanAzaka caJcuracetA, aMcati5 nA tava yazcaraNau vai / aMkata6 Azu sukhAni gatAgA, aMyuga'nanta jagaddhitakArin // 17 // asama kAmahatau vihatainA asthitamAnasa nAzaya duHkham / astai kuvAdimatapratimaujA astulabhAyuta tIrthapadharmaH // 18 // kanakakAntisamAnazarIraruk, kaluSameSa nirasyatu mAmakam / karaNavAraNavAraNasaddhariH kalaguNaH kila zAntijinezvaraH // 19 / / khanatu pApakhani karuNAnidhiH, khalakalAmbujanAzanacandramAH / kharatarA atha kunthujinezvaraH khacaranirjarakinnarasaMstutaH // 20 // gaganamaNirivedaM jJAnamAviSkaroti, gaNadharavararAjo vastujAtaM hi yasya / gaja iva taruvandaM nAzayaino madIyaM, gatijitakarirAjo'rA''pta sa tvaM prasadya // 21 // ghoracoraripubhItivinAzI, ghaTTitAmRtarasaH zubhadAyI / ghaTTayAzvanizamiSTasamRddhiM, gharSitA'kuzala mallijina tvam // 22 // DAkSaravakrakukarmavinAzin, 2GAcayamAzu vidhehi vidhAtaH / GAgata23 suvratatIrthapa nityaM GAmadarogasukhetarahArin24 // 23 // 15. pUjayati / 16. prApnoti / 17. paramabrahmasahita / 18. zivatulyaH / 19. Asi Azcarye sthitaM mAnasaM yasya sa tathA tatsambodhane a:sthitamAnasa / 20. kSipta / 21. asaH sUryasya tulA yasyAH sA astulA sA cAsau bhA ca astulabhA, tayA yuto yaH sa tathA tatsambodhane astulabhAyuta / 22. GAcayaM lakSmInicayam / 23. siddhigata / 24. nindAmadarogaduHkhanAzaka /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 109 carkartu bhartA varamuktilakSmyA zcaJcacchubhaM bhaktajanasya nityam / candadguNo25 yo naminAthasArvazcandropamakSAntirasAmbudhissaH // 24 // chinacchalo nemijinezvarassaH, chindyAttamAM karmamalAni sadyaH / chekAlalokAH stavanaM yadIyaM, chindanta eno racayanti diSTyA // 25 // jayatu pArzvajinassa vidhIyate, janatayA natayA ca yadanam / jaladakAntisamAnazarIrarug, jagati dIptayazA jayavAnaho ! // 26 // jhaSadhvajasthAmamahIdhravajro, jharAM26 nayatvA''zva'zubhAni me'dya / jhaTyanta enAMsi ca yatprasattyA, jhagityatho vIrajinezvarassaH // 27|| iti zrImAtRkAzlokamAlAyAM caturviMzatijinavarNano nAma prathamaH __ paricchedaH // 1 // 25. candaMta AhlAdayanto dIpyamAnA guNA yasya sa tathA / / 26. hAnim / 27. jhaTyante vinazyante / 28. zIghram / '
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 anusaMdhAna-26 atha bhinnabhinnapadArthavarNano nAma dvitIya: paricchedaH prArabhyateamApradaH pAtu bhavAjjanAnAM, amantrajapto hitakArakazca / auttarazrIzca narAyaNassa, atulyabhAla: kamalAbhanetraH // 1 // TaGkopamo vyAjadRSadvinAze, TaGkojjhitaH5 zarmayuto mahezaH / TaGgAyudhenA''ha tadAnava tvaM, TakyA janAnAM duritAni zIghram // 2 // ThatvaM vidhAtA mama sevakasya, ThagyAttamAmakSaramantrakartA / ThetyakSaraM yo valayeti nAmnA, ThAdeSu0 mantreSu samAcacakSe / / 3 / / DiNDIrapiNDasamapANDurazIlasevI,* DInA'malA'nalpasukalpakalpaH11 / DimbaM12 surANAM zikhivAhano3'sau, DimbhyA"ttarAmA''hatadAnavodhaH // 4 // DhakkAdivAdyAni ca yatpurastAt, Dhaukanta RddhA manujAH smarantaH / DhuDhI sudevI pradadAtu buddhI DhauMkyA5 nitAntaM budhalokacakaiH // 5 // * padye'smin prathamacaraNe vasAntatilakAyA avaziSTe pAdatraye cendravajrAyA niyamAnusAreNa cchandodvaividhyamiti / 1. jJAnalakSmIpradaH / 2. jo gUDharUpaH / 3. JaH candrArddhamaNDalaM tattulyaM bhAlaM lalATaM yasya sa tathA / 4. pASANadArakasamAnaH / 5. koparahitaH / 6. khaGgAyudhena / 7. hanyAt / 8. Thasya bhAvaH ThatvaM, saThatvamityarthaH / 9. hanyAt / 10. vijayeSu / 11. prAptanirmalapracurasuvedAGganayaH / 12. bhayaM DamaraM vA / 13. kAttikeyaH / 14. hanyAt / 15. sevyA /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 NakAramantrAkSarajaptanAmA, NamA" navavrAjasabhAjitAMghriH 17 / NamAM" pradadyAt sakalAM gaNezo, NadAyakaH 9 zAntividhAyakazca ||6|| tatasudIdhitirA''zu tamastati, taraNireSa vinAzayatu prage / taruNasatkiraNairaruNairaraM, tamasanAzakaraH 20 kRtapadmamut" // 7 // thaM dehi sadyo lasadutpalAnAM, thaTTai:23 kalAnAM kalito dinezAt / the codayasyoditata: 24 sukAnte, thorohiNInAyaka candramastvam // 8 // dikpAlamukhyo dayito janAnAM, dakSakSamAnAthamana:pramodI / diSTiM25 viziSTAM hi subhikSakArI, dadyAttamAM somasudaivato'sau ||9|| 111 dhanapatiH suranAyakasevako, dhavalarUpyamahIdhrakRtAzrayaH / dhanada eva samRddhividhAyako, dharatu za ca yacchatu suzriyam // 10 // 16. yogya / 18. spaSTalakSmIm / 17. sevit / 19. jJAnadAtA / 20. andhakAranAzakaraH / 21. harSaH / 22. bhItraNam / ? 23. saGghaiH / 24. kimbhUtAddhi thecodayasya udayasya the parvate - udayAcale ityarthaH uditataH uditA ityarthaH / 25. Anandam /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 anusaMdhAna-26 nalinamohanazobhanalocano, naravarArcitapazcimadikpatiH / nayatu bhadrazatAnyamitAgnya'sau, nayamayorNavamandiraRddhidaH // 11 // paramapuNyapavitravicitraruk, paTuguNaH pravaNaH karuNAvidhau / pavipatistridazAnanizaM natAn, pardaimasau pradadAtu purandaraH // 12 // phaTapadiSThavarAGgavarAGgaruk, phaNipatirdharaNI dharatAttarAm / phaNitakilviSakilbiSakalmaSa:27, phalitapezalakomalalocana:28 // 13 / / bahulapuSkalamaGgalamaNDalI, balavatAM balatAM29 paramezvaraH / batadeg satAM yatinAM namatAM sadA, bahukalAkalitaH kuzalAzayaH // 14 // bhagavato'bhyupapattivazA"cchubhaM, bhavatu puNyavataH paramAtmanaH / bhavata32 edhita vizvalasadyazo, bhayabharojjhita bhUmipate prabho // 15 // munipatirnayavAnayatAdasau, matazubhAni22 zubhAni24 janasya vai / manujapUjitasaccaraNAmbujo, mathitamanmathadussahadarparuk // 16 // 26. trANam / 27. nAzitarogA'parAdhapAtakaH / 28. phalitAni vistIrNAni akSINi dvisahasratvAt, pezalAni manoharANi komalAni mRdUni locanAni yasya sa tathA / 29. dattAm / 30. harSeNa / 31. prasAdAt / 32. tava / 33. sammatabhadrANi / 34. bhavyAni /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 2003 - rAmo nRpendraH praNatAGgabhAjAM, ramyAM ramAM rAtu manaH prasannaH / rAjavrajaissevita edhitaddha, ratnAkaraH sadguNaratnarAjyAH // 18 // yamo hi dikpAlavaro vibhAti, yathArhadaNDaM pradadAna eSaH / yathA patiH pUrvadiza: surendro, yazoyugIzazca tathA hyapAcyAH ||17|| vanamidaM pratibhAti mahattaraM, varaphalAliyutaistarubhiH zubham / vijitanandananandanasatprabhaM, vividhapakSimadhuvratasevitam ||20|| 35. kalyANasahitaiH / 36. kAmukastrI / lulitamilitapRthvIpAlabhAlAbhisevyo, lalitacaturarAjyA raJjitaH spaSTavAgbhiH / lasitasitaguNaugho lakSmaNAkhyaH kumAro, layanayacayayuktastuSTipuSTyai samastu // 19 // SaNDhatvavallIparazuH sudharmaH, SaDvargasaMsargaviyukta eSaH / SaNDAlikA'saGgamadoSavAdI, SiDgetarai rAjati pumbhiraH ||22|| zamayatu janatAyAH pAtakAnAM pratAnaM, zamarasaRtiyuktairyogibhiH sevanIyaH / zamanazamanakAmottuGgamAtaGgasiMhaH, zizirakiraNacaJcacchuklimA naSTaSTaH // 21 // 113 samudra eSa pratibhAti nityaM, saritsphurannIrasusaGgamADhyaH /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 anusaMdhAna-26 sadA nizAnAthasuvRddhavelaH satAM janAnAM stavanIya iSTaH // 23|| hatakutIthimataM bhagavanmataM, haratu durgatipAtakapAtakam / hariharAdisurairajitaprabhaM, hasitacandrasucandraguNairyutam // 24 // lakhyAta kIrtirgurureSa jIyAlabdhapratiSThaH prativAdigoSThyAm / llAnAtha zauklyopama yatprasAdA laSTapratijJo bhavatIha mUrkhaH // 25 / / kSemaGkaraistIrthakarairya uktaH, kSAmaH kutIrthyAluditaiH kalaGkaH / kSipyAttamAmAgama eSa pApaM, kSetraM guNAnAmatha cinmayassa: // 26 // iti zrImAtRkAzlokamAlAyAM bhinnabhinnapadArthavarNano nAma dvitIyaH pricchedH| [ prazastiH ] zrImadvikramanagare pravare dravyADhyasabhyajanavRndaiH / iSuzaraSoDazasaMkhye (1655) varSe mAse ca caitrAkhye // 1 // yeSAM prathate pRthavyAM kIrtiH karpUrapUrasaMkAzA / pAThakamukhyA nandhurjJAnavimalapAThakAdhIzAH // 2 // ziSyeNa nirmame yeSAM mAtRkAzlokamAlikA / vAcakazrIvallabhAvenA''tmIyajJAnasya vRddhaye // 3 // 37. loka / 38. llA gaurI tasyA nAtho llAnAtho mahAdeva ityarthaH /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 115 yaM varNaM yazca budhaH kathayatyAdau vidhAya taM vidvAn / kuryAt sadyaH padyaM catuthu pAdeSu nizzaGkaH // 4 // yasyaiSA yAti mukhe sukhena labhatAM sa satvaraM sabhyaH / vidvajjaneSu vidvAn saubhAgyaughaM kavitvaJca // 5 // yasmin kAvye'sti yannAma vyatyayAttasya satvaram / yathoktavarNyasya sadvyAkhyA tadA jJAyeta bho budhAH ||6|| iti zrImAtRkAzlokamAlAprazastiH samAptA / tatsamAptau samAptA ceyaM zrImAtRkAzlokamAlA // zrIrastu lekhitaM trailokyasyantAhvena // C/o. prAkRta bhAratI 12-A. mena mAlavIyanagara, jayapura-302017
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajJAtakartRkaM zrIzatruJjayacaityaparipATikA - stotram // saM. A. vijayaaravindasUriH A stotranA kartAe potAnuM nAma pragaTa kartuM nathI paNa AMtarika vigatonA AdhAre samajI zakAya che ke A badhAM mandiro vastupAlanI hayAtImAM ke te pachI taratanA samayamAM banAvyAM haze. paNa Aje te mandiro kayA sthAne che te nakkI karavuM joIo. A mandiro teramI sadInA anta bhAgamAM ane caudamI sadInA pUrvArdhamAM banyAM hovAM joIo. paNa 1368mAM alAvadInakhIlajInA vakhatamAM tenA lazkare naSTa karyAM haze . te vakhate jAvaDinA bharAvelA AdIzvara bhagavAnane paNa khaNDita karyA ho, eTale samarAzAhane navA bharAvavAno vakhata Avyo hato te aitihAsika siddha thayelI hakIkata che. A stotra pragaTa thayeluM amArA jovAmAM AvyuM nathI eTale A bhAvavAhI stotra pragaTa karavA mokalyuM che. zrIzatruJjayacaitya paripATikA ( vasantatilakA) namrendramaNDalamaNImayamaulimAlA, -mIlanmarIcicayacumbitapAdapITham / natvA yugAdijinamAdimatIrtharAjam, zatruJjayaM giripatiM prayataH svImi // 1 // puNyaM cinoti narajanmaphalaM tanoti, pApaM lunAti nayanAni satAM punAti / dUre'pi darzanapathaM samupAgato yaH, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 2 // zrIpAdaliptapurapAvanapArzvanAtha- zrIvardhamAnajinarAjayugaM namanti / nemIzvaraM ca bhavikA yadadhovibhAge, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||3|| zRGgaM ca yasya bhavikA adhirUDhavantaH prAsAdapaMktimamalAmavalokayantaH / lokottaraM kimapi saukhyamaho labhante, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||4||
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 117 lakSatrayIvirahitA draviNasya koTI-stisro vivicya kila vAgbhaTamantrirAjaH / yasmin yugAdijinamandiramuddadhAra, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 5 // karpUrapUradhavalA kila yatra dRSTA, mUtiH prabhorjinagRhaprathamapraveze / samyagdRzAmamRtapAraNamAtanoti, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 6 // zrImUlanAyakajinaH praNataH stuto vA, saMpUjitazca bhavikairbhavakoTibaddham / yatrocchinatti sahasA'khilakarmajAlaM, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 7 // aSTottare ca kila varSazate vyatIte, zrIvikramAdatha bahudraviNavyayena / yatra nyavIvizata jAvaDirAdidevaM, zrImAnasau vijayatAM giripuMDarIkaH // 8 // mammANinAmamaNizailataTIsamuttha-jyotIrasAkhyavararatnamayazca yatra / dRSTo'tha pUrva iva bhAti yugAdidevaH, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 9 // yatrAcite bhagavatIha karau kRtArthoM, vANI stute ca saphalA praNate ca bhAlam / draSTavyadarzanaphale nayane ca dRSTe, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 10 // yatrAdimo bhagavataH kila dakSiNAGge, vAme ca jAvaDinivezitamUrtiranyaH / zrIpuNDarIkayugalaM bhavabhItibhedi, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 11 // ikSvAkuvRSNikulajA munikoTikoTyaH, saMkhyAtigA: zivasukhazriyamatra bhejuH / ityAha yatra tilakaM kila koTikoTeH, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 12 // paJcApi pANDutanayA sahitA jananyA, kuntyAkhyayA zivamaguH zikhare yadIye / tanmUrtayaH SaDiti zAsati yatra lepyAH, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 13 // yatra priyAluriti caityataruzciratnaH, zrIsaMghapuNyamahimAdbhutadugdhavarSI / zastaM samastyanupamAkhyasarovaraM ca, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 14 // zrIpAdukAM bhagavataH praNipatya yatra, bhAlasthale tilakitA nakhajairmayUkhaiH / bhavyA bhavanti subhagA zivasaukhyalakSyAH, zrImAnasau vijayatAM giripunnddriikH||15|| hiMsAjuSo'pi pazavo'pi mayUramukhyAH, spRSTvA yadIyazikharaM paripUtadehAH / AsAdayanti tarasA surasampado'pi, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 16 / /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ anusaMdhAna - 26 dvAviMzatijinavarA ajitAdayaste, svasvaprabhAJcitasapAdukalepyabimbaiH / aruH zrutimiti draDhayanti yatra zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||17|| vAme ca pArzva iha satyapurAvatAraH syAd dakSiNe zakunikAGkitasadvihAraH / aSTApado bhagavataH kila yatra pRSThe, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||18|| nandIzvarasya giranAragirIzvarasya, zrIstambhanasya bhavikA avatAratIrtham / saMvIkSya yatra paramAM mudamudvahanti, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 19 // svargAdhirohabhavane jagatAM kRpAlu-yaMtra prabhurvinaminA naminA ca sevyaH / tatkhaDgabimbanakRtApararUpayugmaH, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 20 // zrISoDazo jinapatiH prathamo jinendraH, zreyAMsanemijinavIrajinendramukhyAH / zRGgaM dvitIyamiha yatra pavitrayanti, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 21 // trailokyalocanacakorakacandrikAbhA, susvAminI zivagatA marudevinAmnI / yatra prayacchati nijaM sukhasaMvibhAgaM, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH // 22 // yatraiSa bhavyajanakalpitakalpavRkSaH zrIsaGgharakSaNamaharnizabaddhakakSaH / aSTAsu dikSu vitanoti kapardiyakSaH, zrImAnasau vijayatAM giripuNDarIkaH ||23|| 118 ityevaMvidhapuNDarIkazikharistotraM pavitraM mudA / zrImannAbhinanarendranandanajinadhyAnaikatAnavrataH // zraddhAbandhuramAnasaH paThati yaH sandhyAdvaye nityazaH / sthAnastho'pi nirantaraM sa labhate tattIrthayAtrAphalam // 24 // // iti zrIzatruJjayacaityaparipATikA samAptA / / C/o. yaza moTarsa 1387/1, mukhIvAsa, mIThAkhalI, amadAvAda- 380006
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 119 nema-rAjula lekha saM. Do. rasIlA kaDIA prastuta kRtinI nakala lA.da.bhA.vidyAmandira, amadAvAdanA trUTaka hastaprata parathI karI che. A mATe huM upalabdha karAvanAra zrI lakSmaNabhAI bhojaka tathA saMsthAno AbhAra mAnuM chu. nava bhavanI prItine, mAtra jIvadayAthI prerAIne, chAMDI janAra zrI nemikumAra (jainonA 23mA tIrthaMkara) ane rAjulane viSaya banAvI jainomAM ghaj sAhitya racAyuM che. ahIM patra svarUpe A racanA banI che. nemakumAre ratha pAcho vALyo che. mananA oratA manamAM ja rahI jatAM, rAjula kaphoDI paristhitimAM mUkAI che. je vyakti toraNethI ja pAchI pharI che, tene patra kevI rIte lakhavo ? lakhe to pahoMcADAya kevI rIte ? paNa purANI prItanuM jora evaM che ke lagnanA mAMDave tarachoDAyelI, samAjamAM Abara gumAvelI kanyA patra lakhyA vinA rahI zakatI nathI. sUnI zayyA virahanI vedanAne bhaDakAve che. aneka vinavaNIo, potA, ekaniSThapaNuM ane ekane mUkI je bIjI kare che te Akhare cheha ApanAeM che ema jaNAvI, saMsAranA tabakkA darzAve che ane kahe che ke vRddhAvasthAmAM vrata ane yoga thAya. patra-kAgaLane mitra banAvavA kahe che ane aMte kavi kahe che ke AvA rAjula nema zivapura-mokSanagarImA maLyA tyAre ja tenA mananI Aza pUrI thAya che. Ama atisuMdara bhAvothI gUMthela A racanA nema rAjulaviSayaka sAhityamA umerArUpa che. aMte kavio potAnA guru zrIvinayavijaya upAdhyAyanA ullekha sAthe potAnuM rUpavijaya nAma jaNAvyuM che. racanAvarSa kRtinA saMpUrNatAsUcaka vAkya pachI ApavAmAM AvyuM che te pramANe A kRti saMvata 1856, mArgazIrSa sudi 8 nA roja lakhAI che. -xsvasti zrI raivatagireM, vAhlA nemajI jIvana prANa re lekha lakhuM huM se karI ? rANI rAjula catura sujANa // 1 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 anusaMdhAna-26 vAlA ghara Avajyo, mAharA jIvana jAdavarAyA, vAra ma lAvajyo valI je hoya vedhaka joNa, tasa saMbhalAvajyo, valI je hoya catura sujANa, tehaneM jaNAvajyo // 2 // AMkaNI khemakUsala varate IhAM, valI japatAM prabhujI- nAma re sAhibajI sukha zAtA taNo, muMne lakhajyo lekha anAMma // 3 // sAva sovana kAgala karUM, vAlA akSara reNa racaMta re maNI mAMNIka lekhaNa jaDu, huM to prIuguNa prema lakhaMta // 4 // vA0 toraNathI pAchA vaLyA, tehaneM kAgala lakhuM kehI rIta re paNa navI rahe mana mAharu paNa sAle pUraNa prIta // 5 vA0 // divasa jima tima nigamuM, vAhlA rayaNI varasa hajAra re jo hove mana malavA taNo, to vahilI karajyo sAra // 6 vA0 // navayovana prIu ghara mahiM, vAhlA vasavU te durijana pAsa re boleM boleM re dAkhave, vAhalA uMDI marama vIzvAsa // 7 vA0 // sahU ko ramere nIja mAlIye, vAhalA kAmanI kaMtasu heja re thara thara dhruje mujha dehaDI, vAhlA mAharI sunI seja visesa // 8 vA0 // vItI hase te jANasye, vAhalA virahanI vedana pUra re catura cittamAM samajhase, syuM jANe mUrakha bhUra // 9 vaa0|| pataMga raMga dIse bhalo, vAhalA na Sa(kha)me tAvaDa rITha re phATe paNa phITe naheM, huM to vArI colamajITha // 10 vA0 // uttama janasuM prItaDI, jima jalamAM te telanI dhArare trIjA pohoranI chAMhaDI, te to vaDa jima vistAra // 11 vaa0|| dUra thakI paNa sAMbhalI, tiNe mana malavA taNo thAya re vAlesarU mujha vinatI, jihAM tihAM kahI na jAya re // 12 vA0 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 121 eka maleM ne bIjo male, mana mAnahiM na saneha re lIdhA te mukI je kare, te to ASa(kha)re Ape cheha // 12 vA0 // je mana neheM malI rahyA, uttama opama tAsa re jojyo te pUrva prItaDI, tehanI jagamA rahI suvAsa // 14 vA0 // SA(khA)vA pIvA paheravA, vAhalA managamatA saNagAra re bharayovana prIu ghara nahIM, tehanoM ele gayo avatAra // 15 vA0 // bAlapaNere vidyA bhaNe re, bharayovana bhogave bhoga re vRdhapaNe re vrata Adare, te to avIcala pAle vyoga (yoga) // 16 vA0|| kAgala jaga bhaleM sarajIo, vAhalA sAdho te mItra kahAya re mananAM re duHkha mAMDI lakhuM, te to AMsuDe jala jAya // 17 vA0 // lekha lASI(khI)No rAjula lakhyo, vAhlA nemajI guNa abhIrAmare akSare akSara vAMcajyo, mAharI koDAkoDI salAma // 18 vA0 // nema rAjUla sIvapUra malyAM, pUgI te mananI Asa re zrIvinayavIjaya uvajhAyano, ziSya rUpavijaya ullAsa // 19 vA0 iti zrI nema-rAjUla lekha saMpUrNa saM. 1856 mArgazIrSa sudi 8 budhe la0 agharAM zabdonI yAdI : heja = heta, prIta bhUra = bhUri-ghaNo colamajITha = gherA lAla raMganI vanaspati / lAla raMganuM vastra tAvaDa = taDako opama = upamA, sarakhAmaNI huMse = hoze
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 anusaMdhAna-26 kavi RSabhadAsaracita zrImahAvIrajinastavana . saM. vijayazIlacandrasUri kavi RSabhadAsanI eka aprakaTa racanA 'mahAvIrajinastavana' atre prakAzita thAya che. kartAe svahaste lakhela traNa pAnAMnI pratine AdhAre A sampAdana karavAmAM AvyuM che. 41 kar3I pramANa A stavana saM. 1666nA dIvAlIdine traMbAvatI-khaMbhAtamAM racAyeluM che. te samaye bolacAlanA vyavahAramA prayojAtI bhASAno upayoga thayelo A kavinI racanAomAM sarvatra jovA maLe che; bhASA ane bolInA e prayogo bhASAzAstranA tathA bolIonA abhyAsI jano mATe upayogI hoI zake. zrImahAvIrastavana // DhAla // vaMchItapa(pU)raNa manoharU // rAga-zAmerI // sarasati sAmyaNi pAi namuM, zrIjina-gurUvacane ramuM, nItya namuM vardhamAna covIsamo e // 1 // sIdhAratha-kuli dIvo e, trIsalAnaMdana jIvo e, jIvo e e nahaisAra taNo valI e // 2 // caItra sa(su)kala teraza dIniM, prabhu janamyo ati syubhalagani, bahu dhani rAya sIdhArtha vAdhIo e // 3 // rAjaramaNi sUkha bhogavai, paMca vISai sUkha jogavai, saMyamasamai lokAMtIka sUra te kahai e // 4 // dAnasaMvacharI deI karI, saMyamaramaNI tIhA varI, UlaTa dharI dIkSAmohochava sUra karai e // 5 // saMyama cokhuM pAlato, karma kaThaNani gAlato, TAlato ghanaghAtI karma cyAraniM e // 6 //
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 123 DhAla // eNI pari rAya karaMtA re // cyAre cIkaNAM karama re, nANAMvaraNIa karma kaThaNa je daMsaNAM e // 7 // mohanI niM aMtarAya re, e paNi khai karai tava arIhA kevala varai e // 8 // samovasarNa sura sAra re, racatA raMgasyuM traNi vaprasyu pIThikA e // 9 // rayaNa sIghAsaNa cyAra re, cyAra dhajA sahI cAmara vIjai cyoho gamAM e // 10 // bhAmaMDala jina pUThya re, azoSa taru sahI vIsa hajAra gaDhi pagathIA e // 11 // cyAra pUkharaNi vAvya re, samovasaraNa dhari aDhI kosa UMcUM sahI e // 12 // dUhA // vardhamAMna jIna tyAMhA ThavI, karatA vacana prakAsa / sakala guNe karI dIpato, atIsahai cotIsa tAsa // 13 // DhAla // dai dai darIsaNa ApaNUM // rAga-goDI // atIsahai cotIsa jInataNA, prathamai rupa apAra re / roga rahIta tana nIramaluM, caMpakagaMdha susAra re // tru0 // sAra caMpaka tana sugaMdhI bhamara bhaMgi tyAhA bhamai sAsa niM usAsa suMdara, kamalagaMdho mukhya ramai / rudhIra maMza gokhIradhArA, adrISTa AhAra nIhAra re sahaijanA e cyAra atIsahai, karamaghAti agyAra re // 14 // samovasarNya bArai paraSadA, joyana mAMhya samAya re / vANI joyanagAmyaNI, bujhai sUra nara rAi re //
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 anusaMdhAna-26 [tru0] rAya bujha[i] ravya sarIkhaM bhAmaMDala pUMThi sahI joaNa savo(vA) so lagi bhAI roga nIsai te nahI / sakala vaira paNi vali jAi, sAtai Ita samaMta re mAri maragI nahIa nIsai, atIvRSTI navI haMta re // 15 // anavRSTI nahI jina thakai, dUrabhaSya nahI ja lagAro re / svacaka-paracakra-bhai nahI, e guNa juo agyAro re // tru0 // agyAra guNa e kevala pAmaiM sura-kIA ogaNIsa re dharmacakra AkAza cAlai cAmara do natidIsa re / ratnasIghAsaNa pAdapIThiM chatra traNi sahI sIsa re iMdradhaja AkAza-UMco juo jinaha jagIsa re // 16 / / paramesvara paga jyAMhAM Thavai, kamala dharai nava ghevo re / rUpa kanaka maNi ratna mai tIna racai gaDha devo re // [tru0] deva gaDha vaNi racai raMgaI samovasarNya corUpa re azoSataru talI vIra baisai juo jInaha sarUpa re / adhomukhi tyAhA kahuM kaMTika sakala vIraSa namaMta re dUdabhI AkAza vAjai zabada sahua gamaMta re // 17|| pavana pharukai kualoM atIjhIhINo anakula re / paMkhI dai paradakSaNA, syukana vadai mukhya-mula re // tru0 // mula mukhyathI syukana bolai sUgaMdhi vISTa sohAmaNI sUra sobhAgI soya varasai puphavISTa hoi ghaNI / samosaraNiM paMcavaraNAM pUpha te DhIcaNasamai nakha kesa romaha te na vAdhai sUra koDi tyAhAM raMgi ramai // iMdrIniM anukula hoi SaT soya rati sohAmaNi cotIsa atIsahai vIra kerA vIra zobhA atyaghaNI // 18 //
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 125 dUhA // vaMdU vIra bhagavaMtani, nahI jasa lobha lagAra / krodha mAMna mAyA nahI, TAlyAM doSa aDhAra // 19 // DhAla || bhavIjano mati muko jInadhyAni // rAga-zAmerI // doSa aDhAra je jIna kahyA, te nahI arIhA pAsai re / jyu mRgapati dekhI madimAto, megala so paNi nhAsai re // kavIjano, guNa gAo jIna kerA, Ala paMpAla ma ma Ucaro jasa ma ma bolo anerA re, kavIjano, guNa gAyo jIna kerA || AcalI // 20 // dAna dIi jIna atIghaj, ko na karai aMtarAi re / / lAbha ghaNo jInavara tujha jANuM, bahu pratibodhyA jAi re // ka0 // 21 // aMtarAya jIna naI nahI, vIrayAcAra vaseSo re / tapa japa tuM saMyama jina pAlai, Alasa nahI tujha rekho re ||k0 // 22 // bhoga ghaNo bhagavaMtanaiM. anai valI avabhogAi re / kesara caMdana aMgya valepai, samovasaraNa tujha thAi re ||k0 // 23 // hAzavInodha krIDA nahI, rati-aratI nahI nAmo re / bhai-dUgaMchA jina navi rAkhai, zoSa ani nahI kAmo re ||k0 // 24 // mIthyA mukhya navI bolavU, jInaniM nahI agyanAMno re / nIdrA nahI nIsai sahI jANo, avaratyani nahI mAMno re ||k0 // 25 // rAgadveSa jeNai jIpIA, sAdhai sIvapUra vATo re / / je SaTkAI huo rakhavAloM, jeNai chaMDyA mada ATho re ||k0 / 26 / / DhAla // naMdanaku trIsalA hularAvai || AThai mada je megala sarIkhA, jIna jIpI jIna vArai re / mAna thakI gati lahIi nIcI, paMDIta Apa vIcArai re // AThai mada je megala sarIkhA // 27 //
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 anusaMdhAna-26 jAtigarabha navya kIjai bhAI, lAbhataNo mada tajIi re / uMca kuMlAMnuM mAMna karaMtAM, nIcakulAM jai bhajIi re ||A0 |28|| prabhutA niM e bala mada vAro, rUpa mAna ekamano re / sanatakumAra juo jagi cakavai, aMgi roga upano re || A0 | 29 // tapa mada karatAM pUNya palAi, zrutamada murikha thAIire / kahai jInarAja sUNo re logAM, cokhai cyaMti rahIi re ||A0 |30|| * DhAla // kahaNI karaNI tujha vyaNa sAco // AThi mada jIpyA jIna vIraiM, kIdho jagaha prakAso jI / zaMgha caturavIdhya svAmI thApai, harI lAvai tIhA vAso jI / AThai mada jIpyA jIna vIraiM // AcalI // 31 // cauMda hajAra munIvara atImoTA, gaNadharavara agyAro jI / chatrIsa hajAra ajIA tyAMhA dIkhI, niramala jasa AcArojI || A0|32|| eka lAkha uMpari valI bhASaM, ogaNasaThi hajAro jI / zrAvaka vIrataNA e vArU, nIpaNa sUkhI dAtAro jI || A0|33|| sUlasA paramukha traNyaM laSya kahIi, ajjakI sahaisa aDhAro jI / vIrataNI e sudara zrAvIkA, satI saromaNi sAro jI ||A0 |34|| e parIvAra zrIjinavara kero, namIi bai kara joDyojI / zaMgha caturavIdhi svAmIkero, tapajyo sAgara koDyo jI ||A0 |35|| anukaramiM prabhu vIhAra karaMtA, Araya anAraya deso jI / pApAnagarI mAhajhaM pohotA, TAlai kAya kaloM (le) syo jI || A0 ||36|| nAmakarama niM bIju AuMSu, vedanI gotra vIcAryo jI / cyAre karmaniM vIra khepavI, pohotA mugatya majhAryo jI // A0 37|| saMvata aMga aMga aMga caMdiM Aso mAsa dIvAlIjI / zrIguruvAri traMbavatI mhAM, thaMbhaNa pAsa nehAlIjI || A0 |38||
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 127 bhAviM bhagatiM carama jinesvara, stavIo bahu sukhakArIjI / rAjarIdhi sukha saMpati pAmai, suNiya ko naranArI jI / AThai mada jIpyA jIna vIri, kIdho jagaha prakAso jI // 39 // kalasa // karI prakAsa jina mugati pohotA, vardhamAna naravIra re zAsyana jehanuM Aja varatiM nIramala gaMgAnIra re // 40 // tapagacha sAco dekhI rAco vIjai senasUri gachadhaNI / sAgaNano sUta RSabha pabhaNai vIra nAmi Rdhi ghaNI // 41 // itI vIrastavana saMpUraNa // keTalAka zabdo kaDI nahaisAra lokAMtIka azoSa pUkharaNi atIsahai bhaMgi * * * * * * * * * * nayasAra (mahAvIra svAmI- prathama janmanuM nAma) devajAti, nAma azoka (vRkSa) puSkariNI atizaya zRMga Iti= upadravo durbhikSa vRkSa komala mukhanA mULathI-moM vaDe sura-deva mayagala-hAthI dUrabhaSya vIraSa kualoM mukhyamula sUra megala
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 nIsai anusaMdhAna-26 avabhogAi upabhoga hAzavInodha hAsya vinoda bhai bhaya nizce-nizcayathI. SaTa kAI cha jIva-kAya jAtigarabha jAtigarva cakavai cakravartI cyaMti citte ajIA AryA-sAdhvI nIpaNa nipuNa sAgara koDyo kroDo sAgaropama sudhI (kAlavizeSa)
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ December - 2003 129 patracarcA ma0 vinayasAgara anusandhAna-25 meM muni kalyANakIrtivijaya dvArA sampAdita zrIrANabhUmIzavaMzaprakAzaH kRti prakAzita huI / isa racanA ke kartA mahopAdhyAya meghavijaya gaNi haiM / isa kRti meM medapATIya rANAoM kI tIna vaMzAvaliyA~ dI gaI haiM / ye tInoM hI vaMzAvaliyA~ bhAToM kI vaMzAvaliyoM ke AdhAra para haiM / yahI kAraNa hai ki yaha vaMzAvalI tathyapUrNa aura aitihAsika nahIM rhii| rANAoM ke nAma kaI asta-vyasta haiM, kaI chuTabhAIyoM ke nAma haiM, aura kaI mukhya sAmantoM ke bhI / zrI ojhAjI ne bhAToM kI ina khyAtoM/vaMzAvaliyoM ko aitihAsika nahIM mAnA hai / tIsarI vaMzAvalI meM 12 lakSmaNasiMha se lekara 26 rAjasiMha taka nAmAvalI aitihAsika hai / aitihAsika vaMzAvalI ojhAjI ne 'udayapura rAjya kA itihAsa'- dUsarI jilda, pariziSTa saMkhyA 1, pRSTha saMkhyA 1128 se 1131 meM dI hai / isa racanA meM sabase jyAdA khaTakane vAlI bAta yaha hai ki padya 46 meM likhA hai ki - AghATa meM narasiMha bhUmipati ne pUrva meM jagatacandrasUri ko tapA biruda pradAna kiyA thA / yaha varNana kavi ne 25 jagatasiMha ke varNana ke madhya meM diyA hai / tapAgaccha kI samasta paTTAvaliyoM meM ullekha milatA hai ki samvat 1285 meM AghATa nagara meM mahArANA jaitrasiMha ne jagaccandrasari ko tapA biruda diyA thA / ataH yaha narasiMha- bhUpati kauna hai ? allaTa ke putra naravAhana haiM yA rAhapa ke putra narapati hai ? donoM kA samaya bhinna-bhinna hai / jo 1285 se mela nahIM khAtA hai / mahArAjA jagatasiMha kA kAryakAla 1790 se 1808 hai aura mahArANA rAjasiMha dvitIya kA rAjyakAla 1810 se 1817 hai / isa kRti meM padya 54 meM kumAra bhImasiMha kA bhI ullekha kiyA hai / bhImasiMha kA rAjyakAla 1834 se 1885 taka hai jabaki mahopAdhyAya meghavijayajI kA sAhitya sRjana kAla noMdha : 'narasiMha' ko vizeSa nAma na mAnakara naroM meM siMha sadRzarAjA- aisA vizeSaNaparaka artha karane para isa savAlakA samAdhAna ho jAtA hai / saM.)
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 anusaMdhAna-26 1709 se 1760 taka nizcita hai / ata: jagatasiMha kA varNana hone se ye 18vIM zatAbdI ke mahAkavi evaM saMskRta ke dhurandhara vidvAna mahopAdhyAya meghavijaya kRpAvijayajI ke ziSya na ho kara 19vIM zatAbdI ke meghavijaya pratIta hote hai| anusandhAna-25 meM siddha-mAtRkA prakaraNa kI bhUmikA meM 'bhale mIDI0' // om namaH siddhaM' para lekhaka ne sundara vicAra prastuta kiyA hai| mujhe smaraNa hai ki mAravAr3a meM bhale zabda ke sthAna para 'bhole' zabda kA hI prayoga hotA thA / bhole zabda vyavahAra meM ziva kA vAcaka hai / ziva kA vAcaka hone se bhole zabda kalyANakArI, maMgalakArI, siddhisthAna athavA siddha kA vAcaka mAna sakate haiM /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 1. - 2003 navAM prakAzano kalikAlasarvajJa zrIhemacandrAcAryaviracitA abhidhAnacintAmaNinAmamAlA, zrIdevasAgara gaNi vihita 'vyutpattiratnAkara' vyAkhyAsahitA | sampAdaka : muni zrIcandravijaya gaNi / prakAzaka : rAMdera roDa jaina saMgha, sUrata / I. 2003 / 'abhidhAnacintAmaNi' zabdakoza vidyAjagatamAM haima koSa tarIke sukhyAta che. te para AcAryanI svopajJa vistRta vyAkhyA to che ja. parantu zrIdevasAgara gaNie pANini-vyAkaraNane kendramAM rAkhIne samagra koSa para vyutpattidarzaka vistRta vivaraNa lakhyuM che, je adyAvadhi aprakAzita hatuM, tenuM sampAdana ahIM thayuM che. sampAdake potAnA nivedanamAM noMdhyuM che te pramANe pariziSTAtmaka bIjo bhAga have pachI pragaTa thavAno che. A granthamAM paNa amuka pariziSTo to cheja. 131 vijJapti zrI mohanalAla dalIcaMda desAInA " jaina sAhityano saMkSipta itihAsa " nuM punaH prakAzana thaI rahyuM che. AmAM pAchaLa Apela zuddhivRddhi te te sthaLe joDI devAmAM Avaze ane zuddhi-vRddhinAM vizeSanAmone zabda - sUcimAM joDavAmAM Avaze. A bAbata vidvAnonAM sUcano AvakArya che. nIcenA sthaLe Apano abhiprAya mokalazo. A. vijaya municandrasUri yaza moTarsa 1387 / 1, mukhIvAsa, mIThAkhalIgAma, amadAvAda - 380009 phona : (o.) 6425071 (re.) 6609638
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 anusaMdhAna-26 eka spaSTatA prA. rasIlA kaDiyA anusandhAnanA pUrva-aMkomA prasiddha thayela, mArA dvArA sampAdita kRtio - 1. koThArIpoLa zrIcantAmaNi pArzvanAtha stavana, 2. zrIbalabhadra muni sajjhAya, 3. zrI ratanaguru rAsa-A traNanI hastapratio mane amadAvAdanA lA.da.vidyAmandiranA saMgrahanAM trUTaka pustakomAthI prApta thaI hatI, te sujJa vAcakonI jANa sAru. bIjaM 'cobAro' zabda pratye dhyAna kheMcavA badala munizrI bhuvanacandrajInI RNI chu. Aje paNa te cintAmaNi pArzva-jinAlaya cAra dvAravALu ja che.
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ December 2003 mAhitI briTananI oNksapharDa yunivarsiTInA orienTala insTiTyUTamAM hindInA vyAkhyAtA, haMgerInA prophesara DaoN. imre baMghA ( Dr. Imre Bangha) e vRndAvananA bhakta kavi AnandaghananA jIvanavRttano grantha " saneha ko mAraga " (I. 1999, dillI) to Apyo ja che. have teo jaina kavi avadhU AnandaghananI kavitA vize eka grantha taiyAra karI rahyA hovAnA samAcAra che. tenI sAmAnya vigata A pramANe che : The Songs of Anandaghan : Rajasthani Gujarati Jaina Poetry From the Seventeenth Century. (Introduction and English translation in Cooperation with Richard Fynes). 2003. 133 " sanehako mAraga "mAM paNa temaNe avadhU Anandaghana viSe vistRta noMdha ApI che. I. 2001 mAM sUratamAM "avadhU AnandaghananI zabdacetanA'" viSe eka dvidivasIya saMgoSThInuM Ayojana thayuM hatuM, te prasaMge yojAyela rAtri - kAryakramamAM AnandaghanajInAM trIseka pado saMkItabaddha rajU karavAmAM AvelAM. te padonuM sTuDiyo rekorDiMga vaDodarAnA saMgItaratna zrIjayadeva bhojakanA saMgIta nirdezanamAM karavAmAM AvyuM che. tene "Anandaghana padamAlA" zIrSakathI cAra bhAgamAM C.D. tathA Cassettes rUpe pragaTa karavAmAM Avela che. cAre keseTomAM gavAyelAM padonI bhUmikA tathA rasadarzana A. vijayazIlacandrasUrie lakhela che, je AkAzavANI - udghoSakanA kaNThe bolAyela che. prakAzaka tathA prAptisthAna : zrI bhadraMkarodaya zikSaNa TrasTa, C/o. yazobhadra zubhaMkara jJAnazAlA, mahAvIra sosAyaTI, godharA ( paMcamahAla, gujarAta) 389001, A pramANe che.
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________