Book Title: Upmitibhav Prapancha Katha Vivaran Prastav 4 5
Author(s): Motichand Girdharlal Kapadia
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Previous | Next

Page 714
________________ પરિશિષ્ટ ૩. ૧૩૬૭ જે બીજી કલ્પના તે પ્રતિપક્ષ. એવા પ્રતિપક્ષ વગરની એટલે પ્રતિપક્ષ સાધનાહીન જે કથા તે વિતંડા. વિતંડાવાદી પેાતાના પક્ષને સ્થાપ્યા વિના ગમે તે પ્રકારે પરોક્તને દૂધવા તત્પર રહે છે. ૧૩. હેત્વાભાસ. હેતુ ન હેાવા છતાં હેતુ જેવા દેખાય તે હેત્વાભાસ. તેના પાંચ પ્રકાર છેઃ અસિદ્ધ, વિરૂદ્ધ, અનૈકાંતિક, કાલાહ્યયાપદિષ્ટ, પ્રકરણુસમ. (૧) અસિદ્ધ: જેને પક્ષધર્મત્વ ન હોય તે. જેમકેઃ શબ્દ અનિત્ય છે, ચક્ષુવાળા છે તેથી. (૨) વિરૂદ્ધ: વિપક્ષમાં હોય અને સપક્ષમાં હેાય જ નહિ તે. જેમકે શબ્દ નિત્ય છે, કાર્ય છે તેથી. (૩) અનૈકાંતિક: પક્ષાદિ ત્રણેમાં હોય તે અનૈકાંતિક. જેમકે શબ્દ નિત્ય છે, કારણ કે પ્રમેય છે. (૪) કાલાત્યયાપષ્ટિઃ હેતુના પ્રયોગના કાળ હોય તેને પડતા મૂકી અથવા તે પસાર થઇ ગયા પછી પ્રયોજેલા અથવા પ્રત્યક્ષ પ્રમાણથી વિરૂદ્ધ પક્ષમાં રહેલા હેતુ તે. જેમકે બ્રાહ્મણે દારૂ પીવા, કેમકે તે દૂધની પેઠે દ્રવ દ્રવ્ય હાવાથી પેય છે. (૫) પ્રકરણસમ:- સ્વપક્ષની સિદ્ધિમાં તેમજ પરપક્ષની સિદ્ધિમાં પણ જે ત્રરૂપ હેતુ આવે છે તે. પક્ષ અને પ્રતિપક્ષમાં તુલ્ય હાય તે. એવા હેતુથી વિરૂદ્ધ સાધ્ય પણ સધાય. Jain Education International ૧૪, છલ: પર પુરૂષે સ્થાપન કરેલા વાદમાં પેાતાને માન્ય અન્ય અર્થની કલ્પનાથી વચનના વિદ્યાત કરવા તે છલ. તેના ત્રણ પ્રકાર છે. વાક્કલ, સામાન્ય છલ, ઉપચાર છેલ. પરોક્તમાં અર્થાતર કલ્પના તે વાલ. જેમકે નવ કંમલવાન દેવદત્ત છે. એમાં નવના અર્થ ‘નવીન' છે તેને બદલે નવ’ ના અર્થ નવ સંખ્યા કરી સામાને વચનવિઘાત કરવા કે અહા! દેવદત્તને નવ કાંબળે ક્યાંથી?’ એ વાÐલ. અતિ પ્રસંગવાળા સામાન્યને હેતુકેટિમાં આરોપી તેના જ નિષેધ કરવા તે સામાન્ય છલ. લાક્ષણિક પ્રયોગમાં મુખ્યાર્થની કલ્પના કરીને વચનવિદ્યાત કરવા તે ઉપચાર છä. For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 712 713 714 715 716 717 718 719 720 721 722 723 724 725 726 727 728 729 730 731 732 733 734 735 736 737 738 739 740 741 742 743 744 745 746 747 748 749 750 751 752 753 754 755 756 757 758 759 760 761 762 763 764 765 766 767 768 769 770 771 772 773 774 775 776 777 778 779 780 781 782 783 784 785 786 787 788 789 790 791 792 793 794 795 796 797 798 799 800 801 802 803 804