Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૧૭ શબ્દ વાપરીએ તો તે સંખ્યય અર્થમાં ગણાતો નથી. એકથી ઓગણીસ સુધીના સંખ્યાવાચક શબ્દો માત્ર વિશેષણ તરીકે જ વપરાય છે. વિશતિ થી માંડીને બધા જ સંખ્યાવાચક શબ્દો વિશેષણ અને વિશેષ્ય બંને રીતે વપરાય છે. વિતિ વગેરે શબ્દો જો તેનું વિશેષ્ય બ.વ.માં હોય તો પણ એ.વ.માં જ વપરાય છે. વિશેષ્ય ગમે તે લિંગમાં હોય તો પણ વિંતિ થી નવનતિ સુધીના શબ્દો સ્ત્રીલિંગમાં જ વપરાય છે. દા.ત. વિંશત્રે બ્રાહ્મણ્ય..
જ્યાં જ્યાં પાછળ ટ્રશન નો પ્રયોગ થાય તે બધા સંખ્યાવાચી શબ્દો સંખેય અર્થમાં વર્તે છે. અને જ્યાં જ્યાં વિંશતિ વગેરે શબ્દનો પ્રયોગ થાય તે સંખ્યાવાચી શબ્દો ગણાય છે. તે સંખેય અર્થમાં વપરાતા નથી. સંખ્યય - ગણવા લાયક પદાર્થ. એક થી ઓગણીસ સુધીના અંક ગણવા લાયક છે. વિંશતિ થી માંડીને બધા શબ્દો સંખ્યા બતાવે છે. પણ જેની સંખ્યા ગણવાની છે તે સંખેય પદાર્થને બતાવે છે. દા.ત. વોર્મિંગનાં વિંતિઃ = બ્રાહ્મણોની વીશની ટૂકડી. દિવ: - આ સમાસ સુર્ (વાર) અર્થમાં છે. તેથી બહુવ્રીહિ સમાસ હોવા છતાં અન્યપદ પ્રધાન નથી અહીં “નક્ષ પ્રતિપક્વોયોઃ પ્રતિપોરુસૈવ પ્રહામ્" સામાન્ય અને વિશેષમાંથી વિશેષનું જ ગ્રહણ થાય. એ ન્યાયથી શેષ વી... ૭-૩-૧૭૫ એ સામાન્ય સુત્ર હોવાથી એ સૂત્ર ન લાગતાં સંખ્યાવાચક માટે વિશેષ સૂત્ર પ્રમાણી.. ૭-૩-૧૨૮ હોવાથી તે સૂત્રથી ૩ પ્રત્યય લાગ્યો છે. સંપતિ શિન્ ? આવો વા ટ્રણ વાં-= ગાયો અથવા દશ ઘટાદિ. અહીં નો એ સુંજર્થક સંખ્યાવાચી નામ નથી તેથી સંખ્યય અર્થમાં વર્તતાં સંખ્યાવાચી શન નામની સાથે આ સૂત્રથી બહુવ્રીહિ સમાસ થતો નથી. સંધ્રતિ લિમ્ ? ત્રણ વા વો વો = દશ ઘટાદિ અથવા ગાયો. અહીં પૂર્વમાં સંખ્યાવાચી ટ્રશન શબ્દ છે. પણ જો એ સંખેય અર્થમાં વર્તતું સંખ્યાવાચી નામ નથી તેથી આ સૂત્રથી
