________________
૧૩૮
અહીં વ્રુિત્યનવ્યયા... ૩-૨-૧૧૧ થી સ્વરાન્ત શબ્દોને म् અંતે થાય છે. પણ અહીં તો વિભક્તિનો લોપ થયો નથી તેથી સ્વરાન્ત ન. હોવાથી મૈં અંતે થતો નથી.
नामीति किम् ? क्ष्मंमन्यः અહીં મા અને વસ્ પ્રત્યયાન્ત મન્ય શબ્દનો ઇસ્યુŕ... ૩-૧-૪૯થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. પણ મા નામિ સ્વરાન્ત ન હોવાથી આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અલુપુ થયો નથી. દ્વિત્ય... ૩-૨-૧૧૧ થી ક્ષ્મા નું ક્ષ્મ અને ર્ અંતે થયો છે. વરાવિત્તિ વિમ્ ? વધુમન્યા - અહીં વધૂ અને મન્યા શબ્દનો કસ્તુરું... ૩-૧-૪૯થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. પણ વધૂ શબ્દ અનેકસ્વી હોવાથી આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અલ્પૂ થયો નથી. દ્વિત્ય... ૩-૨-૧૧૧ થી વધૂ નું વધુ અને ર્ અંતે થયો છે. खितीति किम् ? स्त्रीमानी અહીં સ્ત્રી અને માનિન્ શબ્દનો ઇસ્યુ... ૩-૧-૪૯થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. મન્ ધાતુ વસ્ પ્રત્યયાન્ત નથી પણ મન્યા... ૫-૧-૧૧૬ થી પ્રિન્ પ્રત્યય લાગેલો છે. તેથી આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અલુપુ થયો નથી.
હેઝાર્થે થી જે વિભક્તિના લોપનું વિધાન કરેલું છે તેનું આ અપવાદ સૂત્ર છે. પરંતુ ઉત્તરપદના ગ્રહણથી નપુંસક વિભક્તિના અમ્ પ્રત્યયનો આ સૂત્રથી અલુપ્ થતો નથી.
અહીં મન્ય, માની વગેરે કૃદન્ત હોવાથી તેના કર્મવાચક નામને ખરેખર ર્મખિતઃ ૨-૨-૮૩ થી દ્વિતીયાને બદલે ષષ્ઠી વિભક્તિ થવી જોઈએ પણ આ સૂત્રના સામર્થ્યથી જ એટલે અમ્ ના લોપના નિષેધનું વિધાન હોવાથી જ કર્મવાચક નામને ષષ્ઠી થતી નથી.
અસલ્વે કન્સેઃ । ૩-૨-૨૦.
અર્થ:- અસત્ત્વવાચક નામથી વિધાન કરાએલ ત્તિ પ્રત્યયનો ઉત્તરપદ પરમાં હોય તો લોપ થતો નથી.
સૂત્ર સમાસઃ- 7 સત્ત્વ સત્ત્વ, તસ્મિન્. (નર્. તત્પુ.)
વિવેચનઃ- સ્તોાનુઃ = થોડાથી મુક્ત. અહીં સ્ત્રો શબ્દ અસત્ત્વવાચક
-
