________________
૧૪૮
વજ્ર નામનો વન્ય નામની સાથે સષ્ટ્ર... ૩-૧-૨૩ થી બહુવ્રીહિ સમાસ થયો છે. પત્રન્ત વન્ય ઉત્તરપદમાં હોવાથી આ સૂત્રથી સપ્તમી વિભક્તિનો વિકલ્પે લોપ થયો છે. અહીં મકારાન્ત દસ્ત અને વૃ શબ્દ છે. પણ વ્યંજનાન્તનું ઉદાહરણ નથી મળતું. घञिति किम् ? हस्तबन्धः અહીં હસ્ત અને વન્ય નામનો ૩ષ્ટ્રમુદ્ધાય: ૩-૧-૨૩ થી બહુવ્રીહિ સમાસ થયો છે. અહીં વ શબ્દ ષન્ત નથી પણ અર્ અંતવાળું છે તેથી આ સૂત્રથી વિભક્તિનો અલુપ્ ન થતાં પેાર્થે થી લોપ થયો છે. અહીં સૂત્રમાં હસ્તવન્ય:, વòવન્ધ: ના ઉદાહરણથી સમજાય છે કે આ સૂત્ર સ્વાંગવાચક કે અસ્વાંગવાચક બંને પૂર્વપદથી પર રહેલી સપ્તમી વિભક્તિનો ધબત્ત વન્ય ઉત્તરપદમાં હોય તો લોપનો વિકલ્પે નિષેધ કરે છે.
વ્હાલાત્ તન-તર-તમ-જાતે । ૩-૨-૨૪.
અર્થ:- અકારાન્ત અને વ્યંજનાન્ત કાલવાચક નામથી પર રહેલી સપ્તમી વિભક્તિનો તન-તર-તમ પ્રત્યય કે જાત શબ્દ ઉત્તરપદમાં હોય તો વિકલ્પે લોપ થતો નથી.
સૂત્ર સમાસઃ- તનજી તથ તમથ ાતથ તેષાં સમાહાર:-તનતરતમાલમ્ તસ્મિન્. (સમા.ક્ર.)
વિવેચન:- પૂર્વાતન:, પૂર્વાન: - પૂર્વામઃ = દિવસના પૂર્વભાગમાં થનાર. આ અર્થમાં પૂર્વા નામને પૂર્વા... ૬-૩-૮૭ થી તનટ્ પ્રત્યય થવાથી આ સૂત્રથી તન પ્રત્યય ઉત્તરપદમાં આવવાથી સપ્તમી વિભક્તિનો વિકલ્પે અણુપૂ થાય છે. અને વિકલ્પપક્ષે પેવાર્થે થી લોપ થાય છે.
–
પૂર્વાશ્વેતામ્, પૂર્વાન્તરે - ઢો: પ્રè પૂર્વાà = બેમાંથી સારા પૂર્વાણમાં - અહીં દો: વિમખ્યું... ૭-૩-૬ થી તરવું પ્રત્યય થયો છે. આ સૂત્રથી તર પ્રત્યય ઉત્તરપદમાં આવવાથી સામી વિભક્તિનો વિકલ્પે અણુપ્ થાય છે. પૂર્વાંતરમ્ માં વિભક્તિનો અણુપ્ થયો છે અને ત્યિાછે... ૭-૩-૮ થી ર પ્રત્યયના ૬ નો
