Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૬૧
પ્રત્યયાન્ત એવા મોનજ નામની સાથે અને તૃપ્ પ્રત્યયાન્ત એવા હ્રદ્ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પુરૂષ સમાસ થતો નથી. શ્રૃતિ ૩-૧-૭૭ થી સમાસની પ્રાપ્તિ હતી તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થયો છે.
વર્ષનેતિ વિમ્ ? મુળ: વિશેષ: = ગુણ ગુણીનો વિશેષક છે. અહીં મુનિનાં વિશેષ એ પ્રમાણેના વિગ્રહનો ત્તિ ૩-૧-૭૭ થી સમાસ થશે. અહીં વિશેષઃ એ કર્તામાં વિધાન કરાએલ અ પ્રત્યયાત્ત નામ છે. અને દુખનાં માં કર્મમાં થએલ ષષ્ઠી નથી પણ સંબંધમાં શેત્રે ૨-૨-૮૧ થી થએલ ષષ્ઠી છે. “વિવક્ષાત: જારાળિ” • એ ન્યાયથી કારકની વિવક્ષા ન કરીએ તો અન્ય વિભક્તિ પણ થઈ શકે તેજ રીતે અહીં પણ કર્મની વિવક્ષા નથી કરી તેથી સંબંધમાં ષષ્ઠી થઈ છે. તેથી સમાસ થયો.
ન
कर्तरीत्येव - पय: पायिका पयसः पायिका દૂધ પીવું તે. અહીં કૃતિ ૩-૧-૭૭ થી તત્પુરૂષ સમાસ થયો છે. કેમ કે ાયિા માં જે અન્ન પ્રત્યય થયો છે તે કર્તવાચક નથી પણ ભાવે ૫-૩-૧૨૨ થી ભાવમાં વિધાન કરાએલ છે. તેથી સમાસ થયો છે.
-
=
તૃતીયાયામ્ । રૂ-૧-૮૪.
અર્થ:- કર્તૃવાચક નામને તૃતીયા વિભક્તિ થઈ હોય તો કર્મમાં થએલ ષષ્ચન્ત નામ તત્પુરૂષ સમાસ પામતું નથી.
વિવેચનઃ- આશ્ચર્ય: નવાં વોદઃ અોપાલòન = ગોવાળ સિવાય અન્ય વ્યક્તિ વડે ગાયોનું દોહવું આશ્ચર્ય છે. અહીં કર્મમાં વિધાન કરાએલ ષલ્ક્યન્ત નો નામનો દ્રોહ નામની સાથે વૃત્તિ ૩-૧-૭૭ થી સમાસની પ્રાપ્તિ હતી તેનો આ સૂત્રથી નિષેધ થયો છે.
ગોપાલજ નામને ત્ત્તરિ ૨-૨-૮૬ થી નિત્ય ષષ્ઠીની પ્રાપ્તિ હતી. પરંતુ હેિતો... ૨-૨-૮૭ થી વિકલ્પે ષષ્ઠી થતી હોવાથી અહીં હેતુ... ૨-૨-૪૪ થી તૃતીયા વિભક્તિ થઈ છે.
જો કૃદન્તનાં કર્તાને અને કર્મને બંનેને ષષ્ઠીની પ્રાપ્તિ હોય તો òિતો... ૨-૨-૮૭ થી કર્તાને ષષ્ઠી અને તૃતીયા બન્ને થાય તેમાં . કર્તાને જ્યારે તૃતીયા થઈ હોય ત્યારે કર્મમાં થયેલ ષષ્ઠીનો સમાસ
