Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૧૦૩ સમાસ થયો છે. અને આ સૂત્રથી એકાર્થક વિકલ્પ થયો છે. આ સમાસ પ... ૩-૧-૧૩ર થી વિધે સિદ્ધ જ હતો છતાં આ સૂત્રમાં જે વડવ શબ્દ લીધો છે તે એના પર્યાયવાચક શબ્દોની સાથે બન્ને સમાસ (ઇતરેતર – સમાહાર) ન કરતાં એક્લો ઇતરેતર દ્વન્દ સમાસ કરવા માટે છે. દા.ત. હવવે. અહીં % નો પર્યાયવાચી શ્રેય શબ્દની સાથે વડવા શબ્દનો સમાસ કરવો હોય તો વાર્થે... ૩-૧-૧૧૭ થી માત્ર ઇતરેતર દ્વન્દ સમાસ થશે. પરંતુ આ સૂત્રથી કે ૩-૧-૧૧૭ થી પણ સમાહાર દ્વન્દ સમાસ નહિ થાય. વળી સૂત્રમાં અશ્વવડવ એમ લખ્યું છે તેથી સૂત્રના સામર્થ્યથી ઇતરેતર દ્વન્દ સમાસ કરવો હોય ત્યારે વડવા નું હ્રસ્વ વડવ થઈ પુલિંગ ગણીને વડલૌ થયું પણ ઉગવડવે એમ સ્ત્રીલિંગ ન થયું. ઉપરના બીજા બન્ને સમાસો વાર્થે.. ૩-૧-૧૧૭ થી વાર્તવમ્ ની જેમ ઇતરેતર અને સમાહાર દ્વન્દ સમાસ સિદ્ધ જ હતાં છતાં આ સુત્રમાં વિકલ્પ કર્યો છે તેથી નિયમ થયો કે આ બે શબ્દો (પૂર્વ-માર, મધર-૩) સાથે હોય તો જ ઇતરેતર અને સમાહાર દ્વન્દ સમાસ થાય પણ તે નામો સિવાય પૂર્વ અને પશ્ચિમ શબ્દ હોય તો માત્ર તા. ૩-૧-૧૧૭ થી ઇતરેતર દ્વન્દ્ર જ સમાસ થશે પણ સમાહાર દ્વ સમાસ નહીં થાય. દા.ત. પૂર્વપશ્ચિમી, ક્ષિણાપી, અધરમધ્યમો, ઉત્તરક્ષિી આ સમાસોમાં આ સૂત્રથી એકાર્થક (સમાહાર) નહિ
થાય.
- પશુ-ચનાનામ્ . ૩--૨૩૨. અર્થ - પશુવાચક નામ સજાતીય પશુવાચક નામની સાથે અને વ્યંજનવાચક
નામ સજાતીય વ્યંજનવાચક નામની સાથે દ્વન્દ સમાસ થયો હોય તો
તે એકાર્થક વિકલ્પ થાય છે. સૂત્ર સમાસ - પરીવશ એનાનિ ૨ - પશુવ્યનાનિ, તેષામ. (ઈ.ઢ.) વિવેચન - મહિષ, મહિપ – અહીં પશુવાચક નામનો તેના સજાતીય
પશુવાચક મહિષ નામની સાથે સાથે... ૩-૧-૧૧૭ થી દ્વન્દ સમાસ
