Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૧૦૧
આ સૂત્રમાં ઇતરેતર યોગ રૂપ સહોક્તિ ગ્રહણ કરી છે. પણ - સમાહારરૂપ સોક્તિ નથી. સમાહારમાં તો એક કે અનેકપણાનું
વિશેષ કંઈ નથી. તે કારણે જો સમાહાર દ્વન્દ સમાસ થાય તો તિગપુનર્વસુ એ પ્રમાણે હ્રસ્વ થાય. પણ તેવું થયું નથી.
વિધિનામકવ્યા નવા દર વૈઃ -૬-૩૦. અર્થ- ગુણ-ક્રિયાનો આશ્રય તે દ્રવ્ય. ગુણક્રિયાના અનાશ્રયવાચક
(અદ્રવ્યવાચક) વિરોધિવાચક નામોનો દ્વન્દ સમાસ થયો હોય તો વિધે એકાર્થક થાય છે. જો સજાતીય વિરોધિ અદ્રવ્યવાચક નામની
સાથે સમાસ થતો હોય તો જ. સૂત્ર સમાસ-વિરોધ: વિદ્યતે વેષ તન – વિરોધન, તેષાં. (બહુ)
વિદ્યતે દ્રઘં રેષાં તન ગદ્રવ્યાણ, તેષાં. (બહુ.) વિવેચનઃ- સુરદુ:ણે, સુ9:ઉમ્ - નામાના પૌ, નામાનામ્ - અહીં સુa
અને નામ એ અદ્રવ્યવાચક નામનો તેના જ વિરોધિવાચક યુદ્ધ અને
નામ નામની સાથે ગાળે... ૩-૧-૧૧૭થી દ્વન્દ સમાસ થયો છે તેનો આ સૂત્રથી એકાર્થક વિકલ્પ થયો તેથી એકવાર ઇતરેતર દ્વન્દ્ર સમસ થશે અને જ્યારે એકાર્થક થશે ત્યારે સમાહાર દ્વન્દ સમાસ થશે. વિરોધિનાપતિ સ્િ? વામજોધી – અહીં અને ધ બંને શબ્દો અદ્રવ્યવાચક છે પણ વિરોધિવાચક નથી તેથી વાર્થે.. ૩-૧૧૧૭ થી દ્વન્દ સમાસ થયો છે. પણ આ સૂત્રથી એકાર્થક ન થયું. જો રામ અને રામ શબ્દ હોત તો આ સૂત્રથી એનાર્થક થાત. દિવ્યા મિતિ વિમ્ ? શીતળે નતે - અહીં શીત અને ૩L નામનો વાર્થે... ૩-૧-૧૧૭ થી દ્વન્દ સમાસ થયો છે. પણ આ સૂત્રથી એકાર્થક નહીં થાય કેમકે પરસ્પર વિરોધિ હોવા છતાં અદ્રવ્યવાચક નથી દ્રવ્યવાચક છે. રિતિ લિમ્ ? વૃદ્ધિસુવહુ સ્વાનિ - અહીં સુવ અને :નો આ
