Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
८८
વિવેચન - મરશ્રમ, HRDગતા – અહીં મારી સ્ત્રીલિંગ નામનો શ્રમ
અને પ્રøનતા નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પ. કર્મ, સમાસ થયો છે. શ્રમના, પ્રદ્ઘનતા, કુર્તી, પી, તાપસી, વધી અને તારી આ સાત શબ્દો સ્ત્રીલિંગમાં જ વપરાય છે. તેથી વિગ્રહમાં મારી શબ્દ આવે છે. અને અધ્યાય, મમરુપ, પુરુ મૃદુ, શ્વત, શત્ત, વપત્ત અને નિપુણ આ શબ્દો ઉભયલિંગમાં વપરાય છે. તેથી વિગ્રહમાં કુમારી અને કુમાર બન્ને શબ્દો આવે છે. દા.ત. ૩મા સૌ अध्यायकश्च - कुमाराध्यायकः, कुमारी चासौ अध्यायिका च - कुमाराध्यायिका. આ સમાસો પણ વિશેષ... ૩-૧-૯૬ થી સિદ્ધ હોવા છતાં આ સૂત્રની રચના પુનઃ કરી તેથી માર શબ્દ જ સમાસમાં પૂર્વપદમાં આવશે. “નામપ્રણે તિવિશિષ્ટ પ્રા” એ ન્યાયથી સ્ત્રીલિંગમાં પણ સમાસ સિદ્ધ થાય છે. માટે શ્રેમાદ્રિમાં સ્ત્રીલિંગનો પાઠ છે જયારે સ્ત્રીલિંગ શબ્દોની સાથે સમાસ થાય ત્યારે પુરી શબ્દ પૂર્વપદમાં જ આવે છે. અને જ્યારે પુલિંગ શબ્દોની સાથે સમાસ થાય ત્યારે કુમાર શબ્દ પૂર્વપદમાં આવે અને ઉત્તરપદમાં પણ આવી શકે છે. દા.ત. कुमारतापसः, तापसकुमार:-कुमारचपलः, चपलकुमारः.
મયૂટ્યાત્યાયઃ --૨૨૬. અર્થ:- મયૂરધ્વંસ વગેરે તત્પરૂષ સમાસો નિપાતન થાય છે. સૂત્ર સમાસ-મયૂરધ્વંસ કૃતિ માહિક રેષાં તે – મયૂરર્થાત્યાયઃ (બહુ.) વિવેચનઃ-મયૂરચંસવા, ખ્યોનrg: – અહીં ચંસ નામનો મયૂર નામની
સાથે અને મુઠું નામનો બ્લોગ નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્યુ. કર્મ, સમાસ નિપાતન થયો છે. નિપાતનને કારણે વિશેષ્યવાચક મયૂર અને લખ્યોગ નામ પૂર્વપદમાં આવેલ છે. પરીઠું (ક), નીતપિતા (શિયા), ગુરુ (વા) - અહીં હિ શબ્દનો ફેલા નામની સાથે, અનીત નામનો પિત નામની સાથે અને
