Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૨)
૩મુઠ્ઠા: રૂ-૨-૨૩. અર્થ:- ૩મુલ્લાદ્ધિ બહુવ્રીહિ સમાસો નિપાતન કરાય છે. સૂત્ર સમાસ-૩મુવ આઃિ ચેષાં તે – ૩મુવાવયા (બહુ.) વિવેચનઃ- સૂત્ર બ.વ. માં છે તે આકૃતિગણનાં ગ્રહણ માટે છે.
૩મુરd:, વૃષધ:- આ સમાસમાં પૂર્વના પુરવું અને ન્યા શબ્દનો લોપ થાય છે. તે સૂત્ર સામર્થ્યથી જ થાય છે. આ સૂત્રથી થતાં સમાસોને “વ્યધિકરણ બદ્ધહિ” કહેવાય છે.
સત્તેર રૂ ૨-૨૪. અર્થ:- (તુલ્યયોગ અને વિદ્યમાનાર્થક) સર શબ્દ તેને -તૃતીયાન્ત નામની
સાથે ઐકાર્બ ગમ્યમાન હોય તો અન્યપદના અર્થમાં બહુવ્રીહિ
સમાસ થાય છે. વિવેચન- ઉપરનાં ૩-૧-૨૦, ૨૧, ૨૨, અને ૨૩ સૂત્રમાં દ્વિતીયાદિ
વિભજ્યન્ત અન્યપદ પ્રધાન એવો અર્થ હતો. જ્યારે આ સૂત્રમાં પ્રથમાવિભજ્યન્ત અન્યપદ પ્રધાન એવો અર્થ કરવા માટે જ આ સૂત્રનો પ્રારંભ છે પુત્ર - આ સમાસમાં સદ શબ્દ તુલ્યયોગનો અર્થમાં છે. સાત્, તુત્યયોને ૭-૩-૧૭૮ થી સપુત્ર સમાસને છેવું સમાસાન્તનો નિષેધ છે. તેથી ર્ પ્રત્યય થયો નથી. સર્મ:- આ સમાસમાં સદ શબ્દ વિદ્યમાનતા અર્થમાં છે. આ સૂત્રથી થતાં સમાસોને “સહાથે બહુવ્રીહિ” કહેવાય છે.
વિશો રૂલ્યન્તરીને રૂ-૧-ર. અર્થ- રુઢિ અર્થમાં વર્તતું દિશાવાચીનામ સઢિ અર્થમાં વર્તતાં દિશાવાચી
નામની સાથે અન્યપદનો અર્થ ગતરીત – બે દિશા વચ્ચેનું અંતર
ગમ્યમાન હોય તો બહુવ્રીહિ સમાસ થાય છે. વિવેચનઃ- ક્ષિણપૂર્વ = અગ્નિખૂણો. આ સમાસ દક્ષિણ અને પૂર્વ દિશા
