Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૪૧
વ -શબ્દ નિત્યસમાસની નિવૃત્તિ માટે છે. તેથી હવે પછીના સૂત્રોમાં
વિકલ્પપક્ષમાં વાક્ય પણ રહેશે. સૂત્ર સમાસ- તૃતીયા ૩રુમ્ - તૃતીયોન્. (તુ.તપુ.) વિવેચનઃ- મૂર્વોપવંશમ્, મૂનને ૩ વંશ મુ - ૩પવંશ નામને ટૂં... પ
૪-૭૩ થી અમ્ (અમ) પ્રત્યય થાય છે. એ સૂત્રમાં મૂર્તિ નામનો 1. તૃતીયા વિભક્તિથી નિર્દેશ હોવાથી તૃતીયોક્ત મૂર્વ નામનો ૩પવંશ
કૃદન્ત નામની સાથે આ સૂત્રથી વિકલ્પ તત્પરૂષ સમાસ થયો. જ્યારે સમાસ ન થયો ત્યારે વાક્ય પણ રહ્યું. નમ્ પ્રત્યયાન્ત નામ તુમન્ ૧-૧-૩૫ થી અવ્યય છે. ઉપરનાં યુ$ વૃતી સૂત્રની સાથે તૃતીયો લઈને “સિતૃતીયો¢ વૃતા” એવું સૂત્ર બનાવ્યું હોત તો ચાલત. છતાં પણ જુદુ બનાવ્યું તેથી સમજાય છે કે જયારે ૩યુp નામનો કૃત્ પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે સમાસ થાય તો નિત્ય સમાસ થાય અને તૃતીયો નામનો કૃત પ્રત્યયાન્ત નામની સાથે સમાસ થાય તો વિકલ્પ સમાસ થાય.
નમ્ ૨-૨-૧૬. અર્થ:- બદ્રીતિ વગેરે અન્ય સમાસની પ્રાપ્તિ ન હોય તો નમ્ નામ કોઈપણ
નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પરૂષ સમાસ પામે છે. વિવેચન - સૌ:- 7 અને જો નામનો આ સૂત્રથી તપુરૂષ સમાસ થયો છે.' • મસૂર્યપશ્યા - આવા સમાસો થાય નહિં. કારણ કે સમાસ એક
નામનો બીજા નામની સાથે થાય છે. ત્યાદ્યન્ત ની સાથે સમાસ ન થાય. છતાં લોકમાં આ રીતે પ્રસિદ્ધ હોવાથી સમાસ કર્યો છે. પતિ ની સાથે સંબંધ હોય ત્યારે જ આ સમાસ થાય છે.
નમ્ બે પ્રકારના છે. (૧) પ્રસન્થનમ્ (૨) પતાસનન્. (૧) પ્રસનન્ - આ નય ફક્ત નિષેધ જ કરે છે. (૨) પર્યુદ્રાસનન્ - આ નય સદશ વગેરેનું ગ્રહણ કરે છે. આ સૂત્રમાં
પર્યદાસનમ્ નું ગ્રહણ કરેલ છે. પર્યદાસનગ્ન પણ ચાર પ્રકારે છે.
