Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 04

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 54

૪૭
અર્થ - સામી જેના રૂ-૨-૧૮. “અર્થ- સ્વયમ્ અને સામિ અવ્યય ૪ પ્રત્યયાત્ત નામની સાથે તત્પરૂષ સમાસ
પામે છે. સૂવ સમાસ- સ્વયં સાપ ૨ - સ્વયંસાની (ઇ..) વિવેચન- સ્વયંધતમ્ - સ્વયં અવ્યયનો રુ પ્રત્યયાત્ત ધૌત નામની સાથે આ
સૂત્રથી તપુરૂષ સમાસ થયો છે. સ્વયં અવ્યયના ૬ નો લોપ સૂત્ર સામર્થ્યથી જ થયો નથી. સામિકૃતમ્ – સાધિ અવ્યયનો રુ પ્રત્યયાત્ત કૃત નામની સાથે આ સૂત્રથી તત્પરૂષ સમાસ થયો છે. અહીં સમાસ કરીએ કે ન કરીએ બંને સરખું હોવા છતાં સમાસ કર્યો છે તેથી એકત્વપદ થાય અને તદ્ધિતના અ[ વગેરે પ્રત્યયો લાગે તો પૂર્વપદની જ વૃદ્ધિ થઈ શકે. જેનેતિ લિમ્ ? સ્વયં કૃત્વા = પોતે કરીને. અહીં સ્વયમ્ અવ્યય છે પણ 3 ધાતુ છે પ્રત્યયન્ત નથી પણ વત્તા પ્રત્યયાત્ત છે તેથી આ સૂત્રથી તત્પરૂષ સમાસ થતો નથી. તેજ રીતે સમ કૃત્વા = અડધું
કરીને.
. દિતીયા વૃદ્વ ક્ષેપે રૂ-૨-૧૬. અર્થ:- નિન્દા અર્થ ગમ્યમાન હોય તો દ્વિતીયા વિભજ્યન્ત વર્દી નામ . " પ્રત્યયાત્ત નામની સાથે તત્પરૂષ સમાસ પામે છે. વિવેચન - ઉ૮:- અહીં ઉદ્ધા અને માત્ર નામનો આ સૂત્રથી
તત્પરૂષ સમાસ થયો છે. સમાસ હોવાથી જ તેનો અર્થ “લુચ્ચો” થાય છે. ક્ષેપ કૃતિ શ્વિમ? | બાહ૮. પિતા અધ્યાપતિ = ખાટલા ઉપર ચડીને પિતા ભણાવે છે. અહીં વર્તી એ દ્વિતીયા વિભજ્યન્ત હોવા છતાં લેપ (નિન્દા) અર્થ ગમ્યમાન નથી. તેથી આ સૂત્રથી તપુરૂષ સમાસ થતો નથી.