Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 33

૨૨
જવાબ :- ‘પ્રતિષ્ઠાર્ય સંજ્ઞા મદ્યન્તે ।' ભિન્ન ભિન્ન કાર્ય માટે ભિન્ન ભિન્ન સંજ્ઞા કરાય છે. દા.ત. સ્ત્રીમાં માતૃત્વ-પત્નીત્વ વગેરે અનેક ધર્મો એકી સાથે રહેલાં છે તેમ જ પુરુષમાં પુત્રત્વ-પિતૃત્વ-પતિત્વ વગેરે અનેક ધર્મો એકસાથે રહેલાં છે. છતાં પ્રધાનતા કોઈ એક દૃષ્ટિએ રહે છે.
તેમ અહીં કરણસંજ્ઞાની પ્રધાનતા માનીને તૃતીયા વિભક્તિ થઈ. તેમજ કર્મ સંજ્ઞાની પ્રધાનતા હોવાથી માત્ર ધાતુ સકર્મક થયો તેટલો વ્યવહાર થશે.
વિપ્ નાં કરણને કર્મસંજ્ઞા કરીએ તો નીચે પ્રમાણેનાં પ્રયોગો થાય. માત્ર કર્મ તરીકે રાખીએ તો થતા પ્રયોગો ·
-
દ્વિતીયા (કર્તરિ) — મૈત્રોઽક્ષાત્ વીવ્યતિ । આ પ્રયોગમાં કરણની કર્મસંજ્ઞા થઈ અને કરણની કર્મસંજ્ઞા થવાથી કર્મ તરીકે કર્તરિ પ્રયોગમાં દ્વિતીયા વિભક્તિ થઈ. (અહીં કરણ સંજ્ઞા હોવા છતાં તેનું ફળ બતાવી શકાતું નથી.)
अनट् अक्षाणां देवनम् । આ પ્રયોગમાં કૃદન્તનાં કર્મ તરીકે ષષ્ઠી થઈ.
આત્મનેપદ (કર્મણિ) – અક્ષા: વીત્તે । આ પ્રયોગમાં કર્મણિ તરીકે પ્રથમા થઈ.
तव्य अक्षा देवितव्याः ।
G
વત્ – અક્ષા: મુદ્દેવા: 1
અગ્ - અક્ષરેવઃ ।
क्त
-
अक्षा द्यूताश्चैत्रेण ।
હવે તેને કરણ તરીકે રાખીએ તો થતાં પ્રયોગો –
કર્તરિ – મક્ષીતિ । કરણ તરીકે તૃતીયા વિભક્તિ થઈ.
-
અનટ્ – અક્ષયૈવનમ્ । આવે અક્ષીવ્યતે ।
तव्य
વન્
―
-
अक्षैर्देवितव्यम् ।
અક્ષ: સુરેવં મૈત્રેળ ।