Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 300

૨૮૯
પીવાવાળાં છે જેમાં તે. શેષાદ્ વા ૭–૩–૧૭૫ થી ર્ પ્રત્યય લાગ્યો અને આ સૂત્રથી ધ્ પ્રત્યય પર છતાં પૂર્વનો આપું હ્રસ્વ ન થયો. बह्वी लक्ष्मीः यस्य सः बहुलक्ष्मीकः ઘણી લક્ષ્મી છે જેને તે. પુમનડુન્નૌ... ૭–૩–૧૭૩ થી ર્ પ્રત્યય લાગ્યો અને આ સૂત્રથી પ્ પ્રત્યય પર છતાં પૂર્વનો ર્ફે હ્રસ્વ ન થયો.
=
·
-
बह्व्य: ब्रह्मबन्ध्वः यस्मिन् सः વર્તુવન્યૂ: = ઘણી બ્રહ્મબન્ધ જાતિની સ્ત્રીઓ છે જેમાં તે. ૠન્નિત્ય... ૭–૩–૧૭૧ થી ર્ પ્રત્યય લાગ્યો અને આ સૂત્રથી વ્ પ્રત્યય પર છતાં પૂર્વનો હ્રસ્વ ન થયો. પૂર્વના ૨–૪–૧૦૪ સૂત્રથી હ્રસ્વની પ્રાપ્તિ હતી તેનો આ સૂત્રે નિષેધ કર્યો.
પ્રશ્ન :– પૂર્વસૂત્રમાં તો માત્ર સામાન્યથી '' એ પ્રમાણે ગ્રહણ કરેલ છે તો "નિરનુવન્યપ્રદળે ન સાનુનન્યસ્ય" એ ન્યાયથી અનુબંધવાળા વ્ પ્રત્યય પર છતાં હ્રસ્વની પ્રાપ્તિ છે જ નહીં તો પછી આ સૂત્રે હ્રસ્વનો નિષેધ શા માટે કર્યો ?
જવાબ :- સાચી વાત છે. છતાં પણ આ સૂત્રે નિષેધ કર્યો છે તેજ જણાવે છે કે આ ન્યાયની પ્રવૃત્તિનો પૂર્વસૂત્રમાં (૨–૪–૧૦૪માં) અભાવ છે. नवाऽऽपः २-४-१०६
અર્થ :પ્ પ્રત્યય પર છતાં આવ્ અન્તવાળા શબ્દોનો અન્ત્યસ્વર વિકલ્પે હ્રસ્વ થાય છે.
વિવેચન :– પ્રિયા વા યસ્ય સ પ્રિય છે प्रियखट्वकः, प्रियखट्वाकः ખાટલો જેને તે..અહીં શેષાદ્ વા ૭–૩–૧૭૫ થી વિકલ્પે ર્ પ્રત્યય થયો છે અને આ સૂત્રથી ધ્ પ્રત્યય ૫૨ છતાં પૂર્વનો આત્ વિકલ્પે હ્રસ્વ થયો છે. પૂર્વ સૂત્રથી જ્ પ્રત્યય પર છતાં Çસ્વનો નિષેધ થતો હતો પણ આપ્ નો વિકલ્પે હ્રસ્વ કરવા માટે આ સૂત્રની રચના છે.
-
=
इच्चापुंसोऽनित्क्याप्परे २-४ -१०७
અર્થ :- આક્ પ્રત્યય છે જેનાથી પરમાં પરન્તુ વિભક્તિ નથી તેવા પ્રત્યય સંબંધી અનિદ્ પ૨માં હોતે છતે તેની પૂર્વનાં પુલિંગ સિવાયનાં અર્થથી વિહિત એવાં આર્ નાં સ્થાને રૂ અને હ્રસ્વ વિકલ્પે થાય છે..