Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 302

૨૯૧
ખાટલાવાળા પુરુષને ઓળંગી ગયેલી સ્ત્રી. અહીં અતિપ્રિયહાજ+અ+ માં જ ની પછી આપું નથી પણ વચ્ચે અન્ નું વ્યવધાન છે એટલે અહીં લુપ્ત દ્વિતીયા વિભક્તિનું વ્યવધાન હોવાથી આ સૂત્રથી આ નાં સ્થાને રૂ કે હ્રસ્વ વિકલ્પે થયો નથી.
-
आप इत्येव - मातुः तुल्या मातृका દાદી. તસ્ય તુલ્યે... ૭–૧– ૧૦૮ થી ૢ પ્રત્યય થવાથી માતૃ+ - માતૃ, આત્ ૨-૪-૧૮ થી આવું પ્રત્યય થવાથી માતૃા. અહીં ૢ થી પરમાં આર્ છે પણ પૂર્વમાં આપ્ નથી ૠ છે તેથી આ સૂત્રથી આય્ નાં સ્થાને રૂ અને હ્રસ્વ વિકલ્પે થયું નથી.
વકારથી "દૂસ્વ" શબ્દનો સમુચ્ચય કર્યો છે.
અહીં માતૃ શબ્દ જનનીવાચક જ લેવાનો છે પણ ધાન્યમાપવા માટે જે માતૃ શબ્દ નિમિતે કૃતિ માતૃ. તૃપ્ પ્રત્યય લાગીને બને છે તે વ્યુત્પન્ન શબ્દ અહીં લેવાનો નથી.
स्व-ज्ञा-ऽज-भस्त्राऽधातुत्ययकात् २-४ -१०८
આર્ પ્રત્યય છે જેનાથી પરમાં એવાં પ્રત્યય સંબંધી અનિદ્ ૫૨માં હોતે છતે તેની પૂર્વનાં સ્વ, જ્ઞ, અન અને મત્ર શબ્દોથી પર રહેલાં આપ્ નાં સ્થાને રૂ વિકલ્પે થાય છે તેમજ ધાતુ અને ત્યને વર્જીને અન્ય શબ્દસંબંધી ય્ અને ૢ થી પરમાં રહેલાં આપ્ નાં સ્થાને રૂ વિક્લ્પ થાય છે.
અર્થ ઃ—
સૂત્રસમાસ :— ધાતુથ ત્યશ્ચ – ધાતુૌ. (ઇ. ૪.) ન ધાતુૌ – અધાતુૌ (નગ્. ત.) યશ્ચ શ્વ તયો: સમાહાર: - યમ્. (સમા. ૪.) અધાતુત્યયો:યમ્ અધાતુત્યયમ્. (ષ. ત.) સ્વશ્ચ થ બનશ્ચમત્રશ્ચ અધાતુત્યયમ્ ૨ एतेषां समाहारः સ્વજ્ઞાનમશ્રધાતુત્યયમ્, તસ્માત્. (સમા. ૯.)
कुत्सिता स्वा
સ્વિા, સ્વા = નિર્જિત જાતિવાળી.
વિવેચન ઃ— जानाति
—
-
GX
कुत्सिता अजा
ज्ञा, अल्पा ज्ञा જ્ઞિા, જ્ઞા = અલ્પ જાણનાર.
અનિા, અનળા = નિન્દ્રિત બકરી.
अल्पा भस्त्रा
મસ્ત્રિા, મન્ના = નિન્દ્રિત ધમણવાળી. યાર – રૂમમ્ અતિ - રૂમ્યઃ, અજ્ઞાતા રૂમ્યાઃ ફમ્યિા,
-
-
—
-
इभ्यका