Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 111

૧OO
પંચમી વિભક્તિ થઈ. ઉપપદ તૃતીયા વિગેરે સર્વ વિભક્તિ
हेत्वथैस्तृतीयाद्याः २-२-११८ અર્થ : - હેતુ = નિમિત્ત. હેતુ અર્થવાળા નામથી યુક્ત એવા ગૌણ નામથી
તૃતીયા વિગેરે વિભક્તિ થાય છે. સૂત્રસમાસ - તોર રેષાં તે - હેત્વર્યા, તૈડા (બહુ.) ''
તૃતીયા મા પાસાં તા:- તૃતીયાધા: 1 (બહુ.) વિવેચન – તૃતીયા – ધન હેતુના વતિ |
ચતુર્થ – ઘના હેતવે વસતિ | પંચમી – ધનાઢેતોઃ વતિ | ષષ્ઠી – નય હેતોઃ વસતિ , સપ્તમી – ઘને રેતી વસતિ | એજ પ્રમાણે યુનેન નિમિત્તે વાળનવા વિગેરે પર્યાયવાચી શબ્દોથી
યુક્ત નામથી તૃતીયા વિગેરે વિભક્તિ થાય છે. પ્રશ્ન :- નીચેના સૂત્રથી હેત્વર્થના યોગમાં સર્વ વિભક્તિ થાય છે તો સર્વ
વિભક્તિમાં તૃતીયા વિગેરે બધી વિભક્તિ અન્તર્ગત આવી જ જાય છે.
એટલે નીચેના સૂત્રથી સિદ્ધ જ છે તો આ સૂત્ર શા માટે બનાવ્યું? જવાબ:- '
મ ર્થ નીચેનું સૂત્ર સર્વાદિ ગણપાઠમાં જણાવેલા શબ્દોને જ લાગે છે. પણ જયારે સર્વાદિ ન હોય ત્યારે સર્વ વિભક્તિ ન કરતાં તૃતીયા વિગેરે વિભક્તિ કરવા માટે જ આ સૂત્રની રચના કરી છે. ત્રફળાદ્ધતો ર–૨–૭૬ થી હેતુભૂત ઋણવાચી ગૌણ નામથી પંચમી વિભક્તિ થતી હતી. તેમજ ગુણાત્રિય નવા ર૨–૭૭ થી હેતુભૂત જ્ઞાનાદિ ગુણવાચી ગૌણ નામથી પંચમી વિભક્તિ વિકલ્પ થતી હતી. પરંતુ હેતુભૂત ઋણવાચી કે ગુણવાચી ગૌણ નામ હોય અથવા ન હોય પણ હેત અર્થવાળા નામથી યુક્ત એવું ગૌણ નામ હોય તો ત્યાં પંચમી વિભક્તિનો
બાધ કરીને તૃતીયા વિગેરે વિભક્તિ જ કરવા માટે આ સૂત્ર છે. • ધન વિગેરે શબ્દોને અને હેત્વર્થક શબ્દોને વિશેષ્ય-વિશેષણનો ભાવ