Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 254

૨૪૩
વિવેચન :— કી = કુકડી. અહીં છુટ જાતિવાચક અકારાન્ત નામ છે તેથી સ્ત્રીલિંગમાં આ સૂત્રથી ી પ્રત્યય લાગ્યો અને ી લાગતાં મસ્ય... ૨૪–૮૬ થી અંત્ય ૬ નો લોપ થયો છે.
વૃષતી = ચંડાલની સ્ત્રી. અહીં વૃષત એ શૂદ્ર જાતિવાચક ઍકારાન્ત નામ છે તેથી સ્ત્રીલિંગમાં આ સૂત્રથી ઊ લાગ્યો અને લૈ લાગતાં ઞસ્ય... ૨૧૪–૮૬ થી અંત્ય ઞ નો લોપ થયો છે.
नाडायनी = નડ ઋષિનું સ્ત્રી સંતાન. ગોત્ર પ્રત્યયાન્ત નામ પણ જાતિવાચક મનાય છે તેથી નસ્ય અપત્ય સ્ત્રી આ અર્થમાં નડાવિ... ૬–૧–૫૩ થી નઽ નામને આયનળ્ પ્રત્યય લાગી નાલાયન ગોત્ર પ્રત્યયાન્ત નામ બન્યું છે. નાડાયન અકારાન્ત જાતિવાચક નામ હોવાથી આ સૂત્રથી ઊઁ લાગ્યો. અને ી લાગતાં અસ્ય... ૨-૪-૮૬ થી અન્ય ઞ નો લોપ થયો છે.
તી = કઠે કહેલ .વેદને ભણનારી સ્ત્રી. ચરણ પ્રત્યયાન્ત નામ પણ જાતિવાચક મનાય છે તેથી તેન પ્રોઃ વેલઃ ત, તેન... ૬–૩– ૧૮૧ થી અદ્ પ્રત્યય. પ્રો વેવ વેત્તિ નથીતે વા તદ્દેશ્ય... ૬૨–૧૧૭ થી ફરી અદ્ પ્રત્યય લાગવાથી +5+ગ. મ્યિો... ૬–૩–૧૮૩ થી પ્રથમ અન્ નો લોપ થવાથી +. પ્રોત્હત્ ૬–૨– ૧૨૯ થી બીજા અન્ નો પણ લોપ થવાથી ૮ એ અણ્ પ્રત્યયં લાગવાથી ચરણ પ્રત્યયાન્ત જાતિવાચક નામ બન્યું તેથી અકારાન્ત જાતિવાચક ત નામને આ સૂત્રથી ૐ પ્રત્યય લાગ્યો અને અ... ૨૪–૮૬ થી અન્ય ૬ નો લોપ થયો છે.
-
―
નાતેિિત વિમ્ ? મુખ્તા = માથું મુંડાવેલી સ્ત્રી. અહીં મુખ્ય એ દ્રવ્યવાચક નામ છે જાતિવાચક નામ નથી તેથી આ સૂત્રથી શૈ પ્રત્યય ન લાગતાં આવ્ ૨૧૪–૧૮ થી આપું પ્રત્યય લાગ્યો છે.
યાન્તવર્ણનં વિમ્ ? ક્ષત્રિયા = ક્ષત્રિયાણી. અહીં ક્ષત્રિય એ જાતિવાચક નામ છે પણ ય અન્તવાળુ હોવાથી આ સૂત્રમાં તેનું વર્જન છે તેથી આ સૂત્રથી ૐ પ્રત્યય ન લાગતાં અત્ ૨-૪–૧૮ થી આર્ પ્રત્યય લાગ્યો છે.