Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૨૫૨
મહત્ (ર) ઉમરખ્યમ્ – રાની મોટું જંગલ. મહત્ હિમ્ – હિમાની = બરફનો સમૂહ. આ ચારે શબ્દોને અનુક્રમે તે પ્રમાણેના અર્થમાં આ સૂત્રથી ૩ી પ્રત્યય થયો છે અને ફી ના યોગમાં જાન આગમ થયો છે. થવ વિગેરે શબ્દોનો રોષ વિગેરે અર્થના અભાવમાં સ્ત્રીલિંગપણું નથી હોતું તેથી સૂત્રમાં પ્રતિઉદાહરણ બતાવ્યા નથી. પરંતુ જયાં સંજ્ઞાની વિવક્ષા કરીએ ત્યાં યુવા, યવન, મળ્યા અને દિમા એમ કોઈક વ્યક્તિના સ્ત્રીનાં) નામ રૂપે સ્ત્રીલિંગમાં મા પ્રત્યય થાય છે.
કાર્ય-ક્ષત્રિયદ્િ વા –૪–૧૬ અર્થ:– સાર્થ અને ક્ષત્રિય શબ્દથી સ્ત્રીલિંગમાં સી પ્રત્યય વિકલ્પ થાય છે. અને 1 ટી ના યોગમાં અન્ને માન આગમ થાય છે. સૂત્રસમાસ :- ગાશ ક્ષત્રિય હતો. મહિા: – માર્યક્ષય, તસ્મતું.
(સમા. ઢ.) વિવેચન – , = સાસુ અને ક્ષત્રિયાળી, ક્ષત્રિયા = ક્ષત્રિયાણી.
આ બંને શબ્દોને આ સૂત્રથી ૩ પ્રત્યય લાગ્યો છે અને રૂ ના યોગમાં અન્ને માન આગમ થયો છે. જયારે તે પ્રત્યય ન થાય ત્યારે માત્ર૪–૧૮ થી આ પ્રત્યય લાગ્યો છે. ' ય અન્તવાલા જાતિવાચક શબ્દોનું નાતે... ર–૪–૫૪ થી વર્જન થતુ હતું. તેના અપવાદમાં ઘવા. ૨૪–૫૯ થી નિત્ય રી પ્રત્યય થાય છે પણ અન્ને માન આગમ નથી થતો દા.ત. માર્યો, ક્ષત્રિયી. તેના અપવાદરુપે અધવ નાં યોગમાં પણ ડી પ્રત્યય કરવો છે માટે આ સૂત્રનું પૃથક કથન કર્યું છે.
યુગો સાયન્ વા ૨–૪–૧૭ અર્થ – ચન્ પ્રત્યયાન્ત શબ્દથી સ્ત્રીલિંગમાં રી પ્રત્યય થાય છે અને રી નાં
યોગમાં અન્ને વિકલ્પ ડાયનું આગમ થાય છે. વિવેચન :- Tચ વૃદ્ધાપત્યમ્ સ્ત્રી – જા, માલખી = ગર્ગઋષિનું
વૃદ્ધાપત્ય સ્ત્રી.
