________________
૧૬૬
નિર્-વુઃ-સુ-વે: સમ-સૂતેઃ । ૨-૩-૬
અર્થ :- નિર્, ુ, સુ અને વિ ઉપસર્ગ થી પર રહેલાં સમ અને સૂતિ ના સ્ નો વ્ થાય છે.
સૂત્રસમાસ :- નિશ્ચે ટુથ સુશ્ચ વિશ્વ તેમાં સમાહાર निर्दुः सुवि, तस्मात् (સમા.૪.) સમગ્ર સૂતિશ તયો: સમાહાર - સમભૂતિ, તસ્ય (સમા..) વિવેચન :- સમાત્ નિર્માત: નિશ્ચિતઃ વા નિષમઃ નિંદા. ૩-૧-૪૭ થી
તત્યુ.સમાસ.
ટઃ સમઃ
-
दुःषमः ખરાબ, નિંદા. ૩-૧-૪૩ થી તત્પુ.સમાસ.
સુંદર, સમાન. ૩-૧-૪૪ થી તત્પુ. સમાસ.
વિષમઃ = એકસરખું નહીં તે. ૩
-
=
सुष्ठु समः
સુષમઃ
-
विशिष्टः समः विगत: समात् वा ૧-૪૭ થી તત્પુ. સમાસ.
=
સૂતે; નિર્માતા નિશ્ચિતા વા – નિ:વૃત્તિ: ૩-૧-૪૭ થી તત્પુ. સમાસ. दुःषूति: दुष्टा सूति: - દુષ્ટ સંતાન. ૩-૧-૪૩ થી તત્પુ. સમાસ. શોમના વૃત્તિ: - યુવૃત્તિ: = સારું સંતાન. ૩-૧-૪૪ થી તત્પુ. સમાસ. વિશિષ્ટ વિાતા વા સૂતિ - વિવૃત્તિ: ૩-૧-૪૭ થી તત્પુ. સમાસ. સૂત્રમાં લાધવ માટે પુંલિંગ પંચમી એ.વ. કર્યું છે.
સમ અને સૂતિ આ બંને નામ તરીકે ગ્રહણ કર્યા છે, પણ આ ધાતુ નથી તેથી ધાતુના અન્ય પ્રયોગોમાં આ સૂત્ર નહીં લાગે. “નામપ્રદળે હ્રિકૃવિશિષ્ટસ્થાપિ પ્રદ્દળમ્' આ ન્યાયથી અન્ય લિંગમાં પણ આ સૂત્ર લાગી શકશે. દા.ત. સુષમા વગેરે...
=
અવઃ સ્વપઃ ।૨-૩-૧૭
અર્થ :- નિર્, ફ્લુ, સુ અને વિ ઉપસર્ગ થી પર રહેલાં વ્ રહિત સ્વક્ ધાતુના સ્ નો જૂ થાય છે.
-
સૂત્રસમાસ :- 7 વિદ્યતે વ્ યસ્ય સ
વિવેચન :- નિ:શુષુપતુઃ - સ્વર્ = ઊંધવું.
અવ, તસ્ય (નસ્ બહુ.)
નિર્ + સ્વર્ – પરોક્ષાળવ્ અનુસ્... ૩-૩-૧૨ થી અનુસ્ પ્રત્યય.
