Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૨૧૫
કરવો છે તેથી- સૂત્ર જુદુ બનાવ્યું.
આ સૂત્રની ભિન્ન રચના કરવાથી બહુવ્રીહિનો અધિકાર અટકી ગયો. અતિમહિમા અહીં રૂમન્ પ્રત્યય લાગવાથી અંતિમહિમન્ થયું અને તે પણ મન્ અન્તવાળો છે. તેથી આ સૂત્રથી જૈ નો નિષેધ થવો જોઈએ પણ ઊ થાય છે કેમ કે નિનસ્મન્... એ ન્યાયથી સાર્થક મન્ અન્નવાળાનું ગ્રહણ થાય પણ અનર્થક મન્ અન્તવાળાનું ગ્રહણ ન થાય. સૌમન્ શબ્દમાં જૈ નો તો નિષેધ થયો પણ આપ્ નો પણ નિષેધ થાય છે તે જણાવવા માટે જ સીમાનૌ એ પ્રમાણે ઉદાહરણ મૂક્યું છે.
ताभ्यां वाऽऽप् डित् २-४-१५
અર્થ :
મન્ અન્તવાળા શબ્દોથી તેમજ બહુવ્રીહિ એવા અન્ અન્તવાળા શબ્દોથી સ્ત્રીલિંગમાં આપું પ્રત્યય વિકલ્પે થાય છે અને હિત્ થાય છે. સૂત્રસમાસ :- तद् च तद् च તામ્યાં (એકશેષ. દ્વ.) વિવેચન :— સીમે, સુરેં. શોમનમ્ પર્વ થયો: તે – સુપર્વે. સીમન્, સુપર્વન્ – આ સૂત્રથી હાર્ (આપ્) પ્રત્યય.
-
હિત્ય... ૨-૧-૧૧૪ થી અન્ય
सीमन्, सुपर्वन्+आप्+औ સ્વરાદિનો લોપ.
-
-
સીમ, સપવું+આવ્+ગૌ – ઐતા ૧-૪-૨૦ થી આ+ગૌ સીમે, સુપર્વે વિકલ્પ પક્ષે આ સૂત્રથી ડા પ્રત્યય ન લાગે ત્યારે સૌમન્ અને સુપર્વન્ શબ્દને અનુક્રમે મનઃ ૨-૪–૧૪ અને નોપાત્ત્વવતઃ ૨-૪–૧૩ થી ી પ્રત્યયનો નિષેધ કરેલો હોવાથી સૌમાનૌ અને સુપાંખો થશે. આપ્ હિત્ કર્યો તે અન્ય સ્વરાદિનો લોપ કરવા માટે જ કર્યો છે. સૂત્રમાં ડાર્ ને બદલે આવ્ હિત્ લખ્યુ છે તેથી માત્ર ઞપ્ની અનુવૃત્તિ નીચે જશે હિની નહીં જાય.ડાપ્ લખે તો બંનેની અનુવૃત્તિ નીચેના સૂત્રમાં આવી જાય માટે આવ્ અને ત્િ બંને શબ્દો જુદા લખ્યા છે.
=
..
બનો વા ૨–૪–૧૧ અને મનઃ ૨–૪–૧૪ એ બે સૂત્રને અનુસારે બહુવ્રીહિનો સંબંધ અન્નન્ત નામોની સાથે છે પણ મત્રન્ત નામોની સાથે નથી.
