Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03

Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan

Page 250

૨૩૯ : તેમના છનાતિઃ લિંક થય સ: – બનીછાનાત્યાતિઃ, તત્ (બહુ.) વિવેચન –- શારણ્ય વૃક્ષ0 વિવાર: મ્ તિ – શાર.
રોનિ : ૬-૨-૪૯ થી ય પ્રત્યય. પાને ૬-ર-૫૮ થી ય પ્રત્યયનો લોપ. शाङ्गरम् जग्धं भक्षितम् अनया - शाङ्गरजग्धी, जग्धशाङ्गरा = શાંગરીનું શાક ખવાયું છે જેણી વડે તે સ્ત્રી. નાતિ... ૩–૧–૧૫ર થી # પ્રત્યયાન્ત નામ બહુવ્રીહિ સમાસમાં પૂર્વપદમાં વિકલ્પ આવે છે. ગધ નો પૂર્વ નિપાત ન થાય અન્ત હોય ત્યારે આ સૂત્રથી હી પ્રત્યય વિકલ્પ થાય. જ્યારે ડી ન થાય ત્યારે માત્ ૨-૪–૧૮ થી મા પ્રત્યય થવાથી રાણા પ્રયોગ પણ થશે.
પિ ... ૪–૪–૧૬ થી મદ્ નો આદેશ થયો છે. માચ્છાનમ્ ?િ વસ્ત્રમ્ છન્નમ્ યયા સા – વત્રછમા = વસ્ત્ર ઢંકાયું છે જેથી વડે એવી સ્ત્રી. અહીં આચ્છાદવાચક વરત્ર નામ પૂર્વપદમાં હોવાથી આ સૂત્રથી ડી પ્રત્યય ન થતાં તું ર–૪–૧૮ થી મા પ્રત્યય થયો છે. વાત્યાતિ લિમ્ ? માસયાત: યા સા – માસયાતા = મહિનો થયો છે જેણીને એવી સ્ત્રી. અહીં જાતિવાચક નામે પૂર્વપદમાં નથી પરંતુ કાળવાચક માસ નામ પૂર્વપદમાં છે. તેથી આ સૂત્રથી તે પ્રત્યય ન લાગતાં ગાત્ ૨-૪–૧૮ થી મામ્ પ્રત્યય લાગ્યો છે. મrદત્તાવિત્યેવ - ડું કૃતં યથા સા – કુણ્ડતા = કુંડ કરાયો છે જેણી વડે એવી સ્ત્રી. અહીં તદ્ધિ શબ્દોનું વર્જન કરેલ હોવાથી આ સૂત્રથી કી પ્રત્યય ન લાગતાં સત્ ર–૪–૧૮ થી મામ્ પ્રત્યય લાગ્યો છે.'
પત્યુ –૪–૪૮ અર્થ - પતિ શબ્દ અન્ત છે જેને એવા બહુવ્રીહિ સમાસથી સ્ત્રીલિંગમાં ફી " પ્રત્યય વિકલ્પ થાય છે અને તેના યોગમાં અન્યનો ન થાય છે. વિવેચન – દૃઢ: પતિઃ થરાદ સી – દૃઢપત્ની, દૃઢપતા = દઢ સ્વામી છે જેણીને
એવી સ્ત્રી. અહીં બહુદ્વીતિ સમાસ છે અને પતિ શબ્દ અત્તે છે તેથી આ