Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૨૩૭ પ્રત્યય થયો. જનસારિતી માં માત્ર ૩–૨–૧૬ થી ૩ નો (તૃતીયા વિભક્તિનો) લોપ થતો નથી. મતિ મિ? મથેન ગીતા – અહીં સમાસ નથી એટલે શીત શબ્દ અન્ને નથી એટલે સમાસ નહીં હોવાથી કરણવાચક જ નામ શીતાન્ત
નામનો આદિ અવયવ થતો નથી તેથી આ સૂત્રથી કે નથી લાગ્યો. પ્રશ્ન – આ સૂત્રથી પૂર્વપદમાં કરણવાચક નામ હોય અને જીત અખ્ત હોય
એવા મારાન્ત નામથી વિધિ કરવાની કહી છે. પણ કરણવાચક નામનું આદિ અવયવપણું સમાસ વિના સંભવતુ નથી અને વિભાજ્યન્ત એવાં રીત નામનો સમાસ જયારે કરાય ત્યારે તનું નકારાન્તપણું સંભવતું નથી કેમકે મા એ અંતરંગ હોવાથી વિભક્તિની ઉત્પત્તિ પૂર્વે જ માનું
થઈ જાય છે. તેથી કારાન્ત થી પર એ ઉક્તિ જ વ્યર્થ થાય છે. જવાબ – સાચી વાત છે પરંતુ તિ#િાનાં વિપવસ્થતાના
તવિખવત્યુત્પત્તિઃ પ્રવ સમાસ' વિભજ્યન્ત એવા ગતિકારક અને સ થી ઉક્ત થયેલાં નામોનો કુદત્તનામોની સાથે વિભક્તિની ઉત્પત્તિ પૂર્વેજ સમાસ થાય છે. આવો ન્યાય હોવાથી અહીં કારકવાચક નામનો કૃદન્ત નામની સાથે વિભક્તિની ઉત્પત્તિ પૂર્વેજ સમાસ થયો છે માટે અકારાન્ત નામથી પર એ ઉક્તિ સાર્થક છે.
તિજે ૨-૪-૪, અર્થ - અલ્પ અર્થમાં વતતું કરણવાચક નામ આદિમાં હોય અને પ્રત્યયાત્ત
નામ અખ્ત હોય તો સ્ત્રીલિંગમાં કી પ્રત્યય થાય છે. વિવેચન – અન્વેન પેન વિનિતે ર – પ્રવિત્તિરી થ = થોડાં વાદળ
વડે લેપાયેલું આકાશ. અહીં કરણવાચક તૃતીયાન્ત એવાં ગw શબ્દનો # પ્રત્યયાન્ત તિત નામની સાથે વરવું૩–૧–૬૮ થી તપુરુષ સમાસ થયો અને આ સૂત્રથી હી પ્રત્યય થયો છે. અશ્વ તિ ?િ વન્દ્રનાનુનિતા રબી = ચંદનવડે લેપાયેલી સ્ત્રી. અહીં અલ્પ અર્થ નથી તેથી આ સૂત્રથી ફી પ્રત્યય ન લાગતાં માત્ ૨-૪–. ૧૮ થી આ પ્રત્યય થયો છે.
