Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૧૨૫
કોઇપણ સૂત્રથી વિધાન કરાયેલો સ્ (ત સકાર) અથવા કોઇપણ સૂત્રથી વિધાન કરાયેલા આદેશ વિગેરેમાં અંતર્ગત રહેલા સ્ (તસ્થ સકાર) નો ખ્ થાય છે. તેમ જ નામી-અંતસ્થા- વર્ગ અને સ્ ની વચ્ચે શત્ અને ગ્ નું વ્યવધાન હોય તો પણ સ્ નો વ્ થાય છે. કૃત સકાર કોઇપણ સૂત્રથી કરાયેલો માત્ર સકાર. દા. ત. તદ્ નું ષા – આમાં ત્ નો સ્ થયો છે.
==
તક્ષ્ણ સકાર = કોઇપણ સૂત્રથી થયેલાં આદેશ, પ્રત્યય વિગેરેમાં અંતર્ગત રહેલો સકાર. દા. ત. ‘‘ઞશિા’' માં આસ્ નો इस् આદેશ થયો છે, તેમાં સ્ અંતર્ગત છે. ‘“નવીપુ’’ માં જે સુક્ પ્રત્યય લાગ્યો છે તેમાં ૬ અંતર્ગત છે.
સૂત્રસમાસ :- નામી 7 અન્તા ૨ વર્વાશ્ચ તેમાં સમાહાર – નામ્યન્તસ્થાવર્તમ્, તસ્માત્ (સમા. દ્રુ.) શિય્. 7 નથ - શિહ્નૌ (ઇત. ૪.) શિહ્નાભ્યામ્ અન્તરમ્ - શિહ્વાન્તરમ્, તસ્મિન્. (પૃ.ત.)
વિવેચન ઃ- આશિષા = આશીર્વાદ વડે. આશાસ્તે કૃતિ નિવર્. અહીં શાસ્ ના આવ્ નો इस् આદેશ થવાથી આશિષા થયું. આ સ્ આદેશમાં સ્વસ્થ કહેવાય. તેથી નામી સ્વરથી પર કૃતસ્થ સ્ નો આ સૂત્રથી સ્ થાય છે માટે ‘‘આશિષા'' થયું.
નવીયુ = નદીઓમાં. સ્થૌઽસમૌ...૧-૧-૧૮ થી સુવ્ પ્રત્યય લાગ્યો તેથી સુક્ પ્રત્યયમાં સ્ કૃતમ્ય કહેવાય માટે નામી સ્વરથી ૫૨માં ૨હેલાં સ્ નો આ સૂત્રથી ધ્ થયો. એ પ્રમાણે -
વાયુપુ - વાયુ + સુબ્.
વધુ - વધૂ + સુપ્.
પિતૃષુ - વિસ્તૃ + સુ.
ગોપુ - ગો + સુપ્
નૌષુ - નૌ + સુ.
ષા - તદ્ + ત્તિ - આર્દ્રઃ ૨-૧-૪૧ થી ૬ નો અ.
एतअ + सि
एत्अ + सि
-
સુવસ્યા...૨-૧-૧૧૩ થી પૂર્વના અઁ નો લોપ.
તઃ સૌ સઃ ૨-૧-૪૨ થી ત્ નો સ્.
