Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૨૯ થાય છે. કોઈને ક્રોધના નિમિત્તથી દ્રોહ વિગેરે થાય. અને કોઈને અન્ય સ્વાર્થ વિગેરેના કારણે દ્રોહ વિગેરે થાય છે. અહીં ક્રોધાદિ નિમિત્તે દ્રોહ વિગેરે કરનાર લેવાના છે. માટે ાં પ્રતિ : એ પ્રમાણે સામાન્યથી
કહ્યું. પ્રશ્ન :- ક્રોધ વિ. અર્થવાળા એવું કેવી રીતે ગ્રહણ કર્યું? સૂત્રમાં તો મસૂયા ની
સાથે અર્થ શબ્દ જોડ્યો છે. જવાબ:- “ જાને શ્યના પૂર્વ પ્રત્યેન્ મિસવંધ્યતે ' દ્વન્દ સમાસને અત્તે
જોડેલ (સંભળાતું) પદ પ્રત્યેકની સાથે સંબંધ પામે છે. એ ન્યાયથી ક્રોધ
વિગેરે અર્થવાળ પણ ગ્રહણ કરવા. કર્મની સંપ્રદાન સંજ્ઞાનો નિષેધ –
નોપસ કુહા ૨-૨-૨૮ અર્થ :- ઉપસર્ગ પૂર્વક -કૂદ ધાતુનાં યોગમાં જેના પ્રત્યે ક્રોધ કરવો હોય તેને
- સંપ્રદાન સંજ્ઞા થતી નથી. સૂત્રસમાસઃ-૬ () ૨ યુદ્દ (થુ) પતયઃ સમાહાર, તેના (સમા..) વિવેચન - મૈત્રમિતિ = મૈત્ર પ્રત્યે ક્રોધ કરે છે. " મૈત્રમિતિ = મૈત્રનો દ્રોહ કરે છે.
અહીં વ્યક્તિ પ્રત્યે ક્રોધ-દ્રોહ હોવા છતાં ધાતુ ઉપસર્ગ પૂર્વક છે તેથી સંપ્રદાન સંજ્ઞા ન થઈ. ' ૩૫તિતિ વિમ? મૈત્રાય કૃધ્યતિ-દુલ્હતિ અહીં ઉપસર્ગ પૂર્વક ધાતુ ન હોવાથી ઉપરનાં સૂત્રથી મૈત્રને સંપ્રદાન સંજ્ઞા થઈ. ચતુર્થી વિભક્તિ થઈ. ઉપસર્ગ પૂર્વક સ્કૂદ ધાતુ સકર્મક બને છે. માટે દ્વિતીયા વિભક્તિ થઈ છે. ઉપસર્ગ વિનાના ધાતુ -કુન્ સ્વભાવથી જ અકર્મક છે.
સૂત્રમાં બ.વ. તેવા અર્થવાળા ધાતુને લેવા માટે છે. અપાદાનનું લક્ષણ –
__ अपायेऽवधिरपादानम् २-२-२९ અર્થ :- છુટા પડવામાં જે મર્યાદાભૂત હોય તેને અપાદાન સંજ્ઞા થાય છે.
