Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૪૧ -
एवम् – अनुमल्लवादिनं तार्किकाः । उपजिनभद्रक्षमाश्रमणं व्याख्यातारः । કર્મકારકને દ્વિતીયા - • કર્મકારક સંજ્ઞા જેને પણ થાય તેને તfખ ૨-૨-૪૦ થી દ્વિતીયા
વિભક્તિ થાય અને જયારે કર્મકારક સંજ્ઞા ન થાય ત્યારે એણે ર-૨-૮૧ સૂત્ર ન લગાડતાં દ્વિતીયા વિભક્તિ જ કરવી છે તેના માટે નૌગાત્ .... ૨-૨-૩૩ વિગેરે સૂત્રો લાગશે.
મળિ ૨-૨-૪૦ અર્થ :- કર્મના વિષયમાં ગૌણ નામથી દ્વિતીયા વિભક્તિ થાય છે. વિવેચન :૧. રં તિ = સાદડી કરે છે. અહીં સાદડી હતી નહીં અને નવી ઉત્પન્ન
થઈ છે તેથી તે નિર્વર્ય કર્મ કહેવાય. ૨. તqતાનું પ્રતિ = ચોખા રાંધે છે. અહીં અન્ય ગુણને ધારણ કરવા રૂપ
વિકૃતિ છે માટે તે વિકાર્ય કર્મ કહેવાય. ૩. વ પતિ = સૂર્યને જુવે છે. અહીં જોવાની ક્રિયા દ્વારા તે સૂર્યને પ્રાપ્ત
કરવાને ઇચ્છે છે માટે તે પ્રાપ્ય કર્મ કહેવાય. ૪. માં નીતિ ગ્રામK = બકરીને ગામ લઈ જાય છે. આ
અહીં કિર્મક ધાતુ છે. ક્રિયાપદ નત્તિ ની સાથે સીધો સંબંધ ધરાવતું સના એ મુખ્ય કર્મ છે. અને ગ્રામ એ ગૌણ કર્મ છે. અહીં સૂત્રમાં કર્મવાચક ગૌણ નામથી દ્વિતીયા વિભક્તિ થાય છે. તેમ કહ્યું છે. ગામ ની અપેક્ષાએ અગા પ્રધાન હોવાથી તેને દ્વિતીયા વિભક્તિ ન થાય. પરંતુ ક્રિયાપદની અપેક્ષાએ પ્રધાન કર્મ ભલે ના હોય પણ પ્રધાન નામ તો અન્ય વ્યક્તિ છે તેમજ મા, અને પ્રાન બંનેનું ક્રિયાપદની સાથે સમાનાધિકરણ નથી. તેથી તેમના અને ગ્રામ બંને ગૌણ
નામ છે. માટે બંનેને આ સૂત્રથી દ્વિતીયા વિભક્તિ થાય છે. ૫. કાં તોષિ-પ = ગાયનું દુધ દોહે છે. (આ પણ દિકર્મક ધાતુ છે) - અહીં ક્રિયાપદની સાથે સીધો સંબંધ પથ નો છે. માટે તે મુખ્ય કર્મ ' છે. અને મુખ્ય કર્મની સિદ્ધિ માટે ગો ની જરૂર છે. માટે જો એ ગૌણ
