Book Title: Siddhhem Shabdanushasan Laghuvrutti Vivran Part 03
Author(s): Mayurkalashreeji
Publisher: Labh Kanchan Lavanya Aradhan Bhuvan
View full book text
________________
૩૩
વિભક્તિ પ્રકરણ – પ્રથમ વિભક્તિ
* નાનઃ પ્રથમૈવ-દિ-વહી ૨-૨-૨૨ અર્થ :- એ.વ., કિ.વ. અને બ.વ.માં વર્તતા નામથી પર અનુક્રમે રસ (),
ગૌ, નસ્ (ક) રૂપ પ્રથમા વિભક્તિ થાય છે. સૂત્રસમાસ - વઢ દ વવશ તેવાં સહિ, તસ્મિન ! (સમા..)
અહીં પણ લાઘવ કરવાં નપું. સપ્તમી એ.વ. “વન ન કરતાં ‘વહી' કર્યું
વિવેચન - ડિત્ય, ., ગુવત્તા, શાર, હૃથ્વી
કારકો છે પ્રકારે છે. (કારકમાં કોઈને કોઈ સંબંધ હોય જ છે. સંબંધ વિનાનું કાંઈ હોતું જ નથી. એટલે) કોઈપણ જાતના સંબંધમાં જો કારકની વિવક્ષા ન કરીએ તો ત્યાં સંબંધે ષષ્ઠી વિભક્તિ થાય છે. છએ કારકો અને સંબંધ કોઈપણ પ્રત્યયોથી કહેવાઈ જતાં હોય તો તે માત્ર નામ સ્વરૂપે જ રહે છે. તે નામને આ સૂત્રથી પ્રથમા વિભક્તિ થાય
છે. : “s Rપુ સqજે ૨ ૩રું પ્રથમ રતિઃ છએ કારક અને સંબંધ
ઉક્ત થયે છતે જે પ્રથમ વિભક્તિ થાય છે તે બતાવાય છે. (૧) કર્તા કારક ઉક્ત થતાં થતી પ્રથમા – જુનનો નથતિ= જીનેશ્વર ભગવંત
જય પામે છે. કૃષ્ણ પરં તિ= કુંભાર ઘડો કરે છે. અહીં “નિન અને “મા બે કર્તા છે. અને ર્તામાં હેતુ છું છે. ર-૨-૪૪ થી તૃતીયા થવાનો સંભવ છે. પણ ગતિ અને તિ કર્તરિ પ્રયોગમાં શિત પ્રત્યયો આવતાં વર્તનષ્ણ: શત્ ૩-૪-૭૧ થી શત્ પ્રત્યય કર્તામાં થાય છે. તેથી વુિં દ્વારા કર્તાકારક ઉક્ત થઈ જાય છે. હવે કારકાર્થ કહેવાઈ ગયો પણ નામાર્થ બાકી છે એટલે ‘૩ વાર પ્રથમ ચા !' એ પરિભાષાથી નિન અને કુમાર એ બંને નામને હવે આ સૂત્રથી પ્રથમ વિભક્તિ જ થશે. તેવી જ રીતે જીવતું = કૃતવાનું પણ
કર્તામાં થાય છે. તેથી કર્તા ઉક્ત થતાં પ્રથમા થાય. (૨) કર્મ કારક ઉક્ત થતાં થતી પ્રથમા – નૈનેન યા યિતે (વૃn:)= જૈન
વડે દયા કરાય છે. મારા પર રિયો (વૃd:) કુંભારવડે ઘડો
