________________
૩. પ્રબળ કર્મસત્તા
કર્મ એક પ્રબળ સત્તા છે અને દરેક જીવ-મનુષ્ય આ કર્મસત્તાને આધીન રહીને જીવે છે. કર્મનો નચાવ્યો તે નાચે છે, કૂદે છે, રડે છે, હસે છે, જન્મે છે અને મરે છે. કર્મની પ્રબળ સત્તા સામે કોઈ વિરલાઓ જ માથું ઊંચકી શકે છે અને તેને હંફાવી શકે છે. પણ તેમ કરતા પહેલાં કર્મસત્તાની શક્તિ કયાં છે, કેટલે સુધી છે તે સમજી લેવું ખૂબ જરૂરી છે. કર્મસત્તાની અનર્ગળ શકિતને લીધે ઘણા લોકોમાં એવી ગેરસમજ પ્રવર્તે છે કે આખો સંસાર કર્મને આધીન છે અને તેની સત્તામાં મીનમેખ મારી શકાય નહીં. જો આમ જ સ્વીકારી લેવામાં આવે તો પછી માણસે કંઈ કરવાપણું રહેતું નથી. કર્મ જેમ દોરે તેમ દોરાવાનું અને નચાવે તેમ નાચવાનું. આવા લોકોએ કર્મસત્તાને એટલી હદ સુધી સાર્વભૌમતત્વ આપ્યું કે તે જાણે ઈશ્વરની બરોબરીની બની ગઈ.
બીજી બાજુ કેટલાય તત્ત્વચિંતકો જેમનાથી કર્મસત્તાનું આ સાર્વભૌમત્વ સાંખી ન શકાયું કે તે એટલું વાજબી ન લાગ્યું. તેમણે એની ઉપર ભગવાનને મૂકી દીધો. તેમણે એ તો કબૂલ્યું કે કર્મ એ ખૂબ પ્રબળ સત્તા છે, પણ ભગવાનને તેમણે તેનાથી ઉપર મૂક્યો. ભગવાન કર્મસત્તા ઉપર પોતાનો વટહુકમ બહાર પાડીને કર્મના ચુકાદાઓમાં ફેરફાર કરી શકે. કોઈની સજા મુલતવી રાખી શકે તો કોઈની સજામાં ઘટાડો કરી શકે અને ઠીક લાગે તો કોઈને સજામાંથી માફી પણ આપી દે. આમ, ઈશ્વરને વચ્ચે લાવવાથી એવી એક પરિસ્થિતિ ઊભી થઈ કે જેના માટે ઈશ્વરને પણ દોષિત ગણાવી શકાય. જો ઈશ્વર આમ મનમાની કરી અપવાદો કરે તો પછી તેનું ઐશ્વર્ય ઝાંખુ પડી જાય. ભગવાન પોતાને ભજનારાઓને બચાવી લે અને તેની અવગણના કરનારાઓને દંડે કે તેમની સાર-સંભાળ ન લે તો પછી ઈશ્વરમાં અને માણસમાં શું ફેર રહ્યો? માણસોને પણ
૧૨
