________________
૧૦૨
કર્મવાદનાં રહસ્યો અને દયા આવે તો મને ઉડાડી મૂકે અને એટલી વાર ગાયને રાહત રહે. આમ મેં ગાયનું ઘણું લોહી પીધું. મારા લોહી પીવાથી તેનો કોહવાટ ઘણો ઊંડો ઊતર્યો હતો. ત્યાં કોઈને દયા આવી. તેણે ગાયને પાંજરાપોળના રક્ષણમાં ખસેડી. ત્યાં તેને મલમપટા થતાં ઘાવ રૂઝાયો. ગાય ન મળતાં હું પણ ઊડીને બીજે ક્યાં જતો રહ્યો હતો.
જોશીએ આગળ ચાલતાં કહ્યું, “હવે એ ગાય આ ભવમાં મારી પત્ની થઈ ગઈ છે અને હું તેનો પતિ થયો છું. મેં આગલા ભવમાં તેનું જેટલું લોહી પીધું છે, તેને જેટલી પીડા આપી છે તેનો હવે હિસાબ થઈ રહ્યો છે. તે હિસાબ ચૂકતે થશે એટલે મારી પત્ની શાણી થઈ જશે અને પછી એકદમ તેનામાં પરિવર્તન આવશે. મને દુઃખ આપવા બદલ તેને ખૂબ પસ્તાવો થશે. મારા ગ્રહો પ્રમાણે હજુ ઘણો કાળ આમ ચાલશે પણ મારા મૃત્યુ પહેલાં મારી પત્ની બદલાઈ જશે અને મારા અંતિમ દિવસો સુધરી જશે. આટલું ઓછું છે? રાજા, કર્મસત્તાથી ભાર્થીને હું કેટલે દૂર જઈ શકું? કરેલાં કર્મ સામે આવીને ઊભાં રહ્યાં છે ત્યારે સમતાથી તેને ભોગવી લેવામાં જ શાણપણ છે. જો હુંય તેના જેવો જ થઈ જાઉં તો પછી મારામાં અને એનામાં ફેર શું રહ્યો? જો હું પણ સામે ઉત્તર આપું કે મારઝૂડ કરું તો વાત વધી જાય એટલું જ નહીં પણ પછી તો વેરની અને બદલાની પરંપરા ચાલે અને એમાંય કેટલાય ભવો નીકળી જાય.”
આમ, વિપાકમાં આવેલું કર્મ તો ભોગવવું જ પડે. ભલે હસીને ભોગવો કે પછી રડીને ભોગવો. તેથી તો ધર્મપુરુષો જેઓ કર્મશાસ્ત્રના જ્ઞાતા હતા તેમણે વખતોવખત કહ્યું છે કે પાપકર્મના ઉદયથી નીપજેલું દુઃખ સમતાથી વેઠી લો અને પુણ્યકર્મના ઉદયથી આવેલું સુખ મમતા વિના (જેથી અભિમાન ન થાય) ભોગવી લો. સમતા અને મમતા વિના આમ કર્મોનો વિપાક જે ભોગવી જાણે છે તે કર્મની પરંપરાથી બચી જાય છે. આ રીતે ભોગવેલાં કર્મ જીવ ઉપરથી ખરી જાય છે અને નવાં બંધાતાં નથી. કરેલા કર્મો ઉદયમાં આવે ત્યારે તેને ભોગવવાની ક્ષમતા કેળવવી એ પુરુષાર્થ છે.
