________________
ધ્યાનની બદલાતી ધારા
અપવાદ માર્ગ છે. બાકી રાજમાર્ગ તો છે પંચાચારના પાલનનો.
*
૧૪૩
પંચાચાર શબ્દ જૈન પરિપાટીનો છે. જ્ઞાન, ધ્યાન, ઇત્યાદિ માર્ગો કઠણ, પરિશ્રમ, આત્માનું બળ અને અપૂર્વ શુદ્ધિ માગી લે છે જે સૌ જીવો માટે સુગમ નથી. તેથી જૈનાચાર્યોએ પંચાચારનો આગ્રહ રાખ્યો છે; અને તેનું ખૂબ મહત્ત્વ આંક્યું છે. પંચાચાર પાંચ છે. જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર અને વીર્યાચાર.. જ્ઞાનાચારમાં આત્મા, કર્મ, બંધન, મુક્તિ, ધર્મ એ બધા વિષયો જાણવા માટે અભ્યાસ કરવાનો હોય છે અને ગુરુની નિશ્રામાં કે દોરવણી હેઠળ આ બધું યોગ્ય રીતે જાણવામાં આવે તો પછી આગળ વધવું મુશ્કેલ ન રહે. દર્શનાચારમાં ભગવાનનાં દર્શન-વંદન-પૂજન ઇત્યાદિ હંમેશાં કરતા રહેવાનું હોય છે. જેથી વિવેકપૂર્વકની ધર્મ ઉપર શ્રદ્ધા થાય અને દર્શનની શુદ્ધિ થાય. તેથી આપણે ત્યાં દેરાસર બંધાવવામાં આવે છે અને દર્શનનાં વિધિ-વિધાનો ગોઠવવામાં આવ્યાં છે. જાણ્યું, જોયું, માન્યું પણ તેનું આચરણ ન કર્યું તો બધું વ્યર્થ નીવડ્યું, માર્ગ જાણીએ પણ તેના ઉપર ચાલીએ જ નહીં તો પછી હતા ત્યાં ને ત્યાં જ રહી જવાના. આ છે ચારિત્રાચાર. તેમાં આચરણ અને સંયમના પાલનનું મહત્ત્વ છે. જૈન ધર્મ કર્મરહિત અવસ્થાને મોક્ષ ગણે છે. અને કર્મને તોડવા માટે, કર્મથી મુક્ત થવા માટે તપ જેવું કોઈ સુલભ સાધન નથી. તેથી જૈન ધર્મે તપાચારનું પાલન આવશ્યક ગણ્યું છે. જ્યારે છેલ્લો આવે છે - વીર્યાચાર. અહીં વીર્યાચાર શબ્દ, પુરુષાર્થ, ઉત્સાહ, પ્રવર્તન એવા અર્થમાં વપરાય છે. જાણવા માટે, જાણેલું દ્રઢ કરવા માટે, આચરણ કરવા માટે અને તપ કરવા માટે – એમ ચારેય આચારનું પાલન કરવા માટે વીર્ય (શારીરિક અર્થમાં નથી) ફોરવવાનું છે. એટલે ઉત્સાહ રાખવાનો છે, પુરુષાર્થ કરવાનો છે. આમ, પંચાચારનું પાલન એ જૈન ધર્મનો રાજમાર્ગ છે. ઉચ્ચ ભૂમિકા પ્રાપ્ત કર્યા વિના, પંચાચારની અવગણના કરનાર મોટે ભાગે ભટકી જાય છે. પોતાની ભૂમિકા ઊંચી છે. એમ માનનારા ઘણુંખરું આત્મવંચના કરતા રહી જાય છે.
