________________
૧૪. વિચક્ષણ સુકાની (કર્મના ભોગવટાની કથા)
આ સદીના પૂર્વાર્ધની વાત છે. ભારતમાં બ્રિટિશરાજે પોતાના પગ મજબૂત કરી દીધા હતા. પીંઢારા-ઢગો વગેરેનો ઉપદ્રવ શાંત થયો હતો. લોકોને શાંતિ અને સલામતીનો અહેસાસ લાગવા માંડ્યો હતો. સૌરાષ્ટ્રના ખૂણે આવેલા નાના ગામનો એક મોટો શેઠ દેશ-દેશાવર સાથે વેપાર ખેડતો હતો. નાના ગામમાં શેઠની મોટી પેઢી ચાલે પણ શેઠની શાખ દેશના સીમાડાઓ સુધી પહોંચેલી હતી. રોજ ગામ-પરગામથી વાણોતરો આવે અને શેઠના ગુમાસ્તાઓ આખી સાલ ખેપ કરતા રહે. બહોળો વેપાર કરનાર શેઠનો એક વિચિત્ર નિયમ હતો.
સવારે શેઠ ભાગોળે જવા નીકળે ત્યારે સાથે એક સોનાની ઈંટ લેતા જાય. આ સોનાની ઈંટ ચામડાથી મઢેલી. ઉપર વળી કંતાનનું બારદાન, ઈંટ ઉપર, ચામડા ઉપર અને બારદાન ઉપર શેઠની પેઢીનું નામ-સરનામું વગેરે લખેલાં. શેઠ સવારે ભાગોળેથી પાછા ફરતાં આ ઈંટ માર્ગમાં કયાંક નાખી દે. પછી ઘરે જઈ સ્નાનાદિ કરી દેવ-દર્શન જાય. ત્યાંથી કથા વાર્તા સાંભળવા જાય અને છેવટે ગુરુભગવંતને વંદન કરીને નિરાંતે પેઢીએ જાય. પેઢી ઉપર જઈ ભગવાનનું નામ-સ્મરણ કરતા ગાદીતકિયે બેસે. એક પછી એક ગુમાસ્તા આવતા જાય. સૌ ભગવાનની છબીને વંદન કરી પોત-પોતાની જગ્યાએ બેસે પણ પેઢીનું કામ શરૂ ન થાય. શેઠ ગાદી ઉપર બેસી ઈશ્વરનું નામ-સ્મરણ કરતા બેસી રહે. એવામાં કોઈને કોઈ ગામમાંથી કે પરગામમાંથી આવી પહોંચે અને કહે,
શેઠ, આ તમારી ઈંટ રસ્તામાં પડી હતી. ઉપર તમારી પેઢીનું નામ વાંચ્યું એટલે લેતો આવ્યો.”
શેઠ ઈંટ લાવનારનો આભાર માને અને બક્ષિસ આપે. પછી મુનિમને
૧૫૪
