________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો આપણે કરીએ તો કર્મસત્તા ઘણી નબળી પડી જાય તેમ છે.
કર્મસત્તા સામેનો આ હુમલો એ જ આપણી સાધના. આપણી સમગ્ર સાધનાની ધારા બે તટ વચ્ચે વહેવી જોઈએ. એનો એક તટ છે સ્થિરતાનો અને બીજો તટ છે સમતાનો. ચંચળતા મન, વચન અને કાયાના યોગો સાથે વધારે સંબંધિત છે. તેથી ત્યાં સાધના સ્થિરતાની કરવાની છે. જ્યારે કષાયોને સંબંધ છે રાગ અને દ્વેષ સાથે, તેથી રાગ-દ્વેષની અલ્પતા કે વીતરાગતા તે કષાયો સામેની સાધના છે. ચંચળતાને સમજવામાં તો મોટા મોટા દાર્શનિકો પણ થાપ ખાઈ ગયા છે. ચંચળતાને આપણે રખેને કર્મયોગ ગણી લઈએ?
જ્યાં આમ બને છે ત્યાં ખોટી આત્મવંચના થાય છે. યોગોની સ્થિરતા કે અકર્મની અવસ્થા એ પલાયનવાદ નથી. એ તો કર્મને ક્ષીણ કરવાનો ઉપાય છે. કર્મ ભયાવહ છે જ્યારે અકર્મ ભયમુક્ત કરે છે. કર્મયોગ કરતાં અકર્મયોગ વધારે મહત્ત્વનો છે. નિષ્ક્રિયતા કે પલાયનવાદ કરતાં તે સાવ જુદો છે. કર્મ હટાવવા માટે અકર્મ જેવું કોઈ શકિતશાળી સાધન નથી.
આપણી સાધનાનો બીજો તટ છે સમતાનો. એમાં સમભાવની વાત છે, સામાયિકની વાત છે. સાધનાનું સૂત્ર છે પરિવર્તન. જેને નષ્ટ ન કરી શકાય તેનું પરિવર્તન કરી નાખો. શત્રુને મિત્ર બનાવી દો. આપણી જે વૃત્તિઓ નીચે લઈ જનારી હોય છે તેની દિશા બદલી નાખો, પછી તે જ વૃત્તિઓ આત્માના ઉત્થાનમાં સહાયક બની જશે. પરિવર્તન બે રીતે થઈ શકે છે. માર્ગાન્તિકરણ કરીને કે ઉદાત્તિકરણ કરીને. દમનની વાત સાધનાની વાત નથી. મૂળ વાત લક્ષ બહાર ન રહી જાય કે આત્માનો વિકાસ કર્મથી નથી થતો પણ કર્મ માત્રને હટાવવાથી થાય છે. કર્મ માત્રને હટાવવાની વાત - કર્મને નષ્ટ કરવાની વાત કર્મના ક્ષયીકરણની વાત છે. જેમાં શાયિક ભાવ ઘણો મહત્વનો છે. તે મોટી સાધનાની અપેક્ષા રાખે છે. કર્મને તાબે થવું તે ઔદાયિક ભાવની અવસ્થા છે. એમાં સાધના જેવું કંઈ નથી. તે તો શત્રુની શરણાગતિ
